Дарин китоб ки баён карда омад дар кашфи ҳақиқати наврӯз ки бнздики мулӯки аҷами кадом рӯз бӯдаасту кадоми подшоҳ ниҳодааст ва чаро бузург доштаанд онроу дигари ойини подшоҳону сирати эшон дар ҳар корӣ мухтасар карда ояд ани шоءи аллоҳи таъолӣ , аммо сабаб ниҳодани наврӯз он бӯдааст ки чун бдонстнд ки офтобро ду давр буд яке онк ҳар сесад ва шаст ва панҷ рӯзу рубъӣ аз шбонрўзи бовели дақиқаи ҳамл боз ояд баҳмони вақту рӯз ки рафта буд бад-ӣни дақиқаи натавонад омадан , чаҳ ҳар сол аз муддати ҳаме кам шавад , ва чун ҷамшеди он рӯзро дарёфт наврӯзи номи ниҳоду ҷашн ойин оварад , ва пас аз он подшоҳону дигари мардумони бадв иқтидо карданд ,у қисса он чунонаст ки чун гиўмрти аввал аз мулӯки аҷам бподшоҳӣ бинишаст хост ки айёми солу моҳро ном наад ва таърих созад то мардумони онро бидонанд , бнгрист ки он рӯзи бомдоди офтоби бовели дақиқа ҳамл омад , мӯбадони аҷамро гирд кард ва бифармуд ки таърихи азинҷо оғоз кунанд , мӯбадон ҷамъ омаданд ва таърих ниҳоданд , ва чунин гуфтанд мӯбадони аҷам ки донои он рӯзгор бӯдаанд ки эзади табораку таъолии дўонздаҳи Фриштаҳ офарӣдааст , аз он чаҳор фиришта бар осмонҳо гумоштааст то осмонро баҳр чаҳ андрўст аз аҳриманон нигоҳ доранд , ва чаҳор Фриштаҳро бар чаҳор гӯша ҷаҳон гумоштааст то аҳриманонро гузар ндиҳанд ки аз кӯҳи қоф бар гузаранд , ва чунин гӯйанд ки чаҳор фиришта дар осмонҳо ва заминҳо мигрднду аҳриманонро давр медоранд аз хилоиқ , ва чунин мигўинд ки ин ҷаҳони андари миёни он ҷаҳон чун хона ойаст нави андари сарои куҳани бароварда ,у эзади таъолии офтобро аз нури бёФрид ва осмонҳо ва заминҳоро бадв парвариш дод ,у ҷаҳонён чашм биравӣ доранд ки нурӣаст аз нурҳои эзади таъолӣ ,у андари вай бо ҷалол ва таъзим нигаранд ки дар офариниши ваии эзади таъолиро аноят беш аз дигарон бӯдааст , ва гӯйанд мисол ин чунонаст ки мулкии бузург ишорат кунад бхлиФтӣ аз хлФоءи хеш ки ӯро бузург доранду ҳақи ҳунар вай бидонанд ки ҳар ки вайро бузург доштааст маликро бузург дошта бошад , ва гӯйанд чун эзади таборак ва таъолӣ бидон ҳангом ки фармон фиристод ки сабот бар гирад то тобишу манфиат ӯ баҳама чизҳо бирасад офтоб аз сар ҳамл бирафту осмон ӯро бгрдониду торикӣ аз равшанои ҷудои гашту шабу рӯз падедор шуд ва он оғозӣ шуд мари таърихи ин ҷаҳонро , ва пас аз он бҳзор ва чаҳорсад ва шаст ва як соли баҳмони дақиқа ва ҳамон рӯз боз расед , ва он муддати ҳафтод ( ва се бори қуръон ) кайвон ва аўрмзд бошад ки онро қуръон Асғар хонанд , ва ин қирон ҳар бист сол бошад , ва ҳар гоҳ ки офтоби даври хештан сипарӣ кунаду бад-ӣн ҷой бирасаду Зуҳалу муштариро баҳамин бурҷ ки ҳубути Зуҳали андрўсти қуръон буд бо муқобилаи ин бурҷи мизон ки Зуҳали андрўсти як даври ӣнҷо ва як даври онҷои барин тартиб ки ёд карда омад ,у ҷойгоҳ кавокиб намӯда шуд , чнонки офтоб аз сари ҳамл равон шуд ,у Зуҳалу муштарӣ бо дигари кавокиб онҷо буданд , бФрмони эзади таъолии ҳолҳои олами дигргўни гашт , ва чизҳо , нав бидид омад , монанди онк дар хӯрд оламу гардиш буд , чун он вақтро дарёфтанд маликони аҷам , аз баҳр бузург дошт офтобро ва аз баҳри онкӣ ҳар каси ин рӯзро дар нтўонстндӣ ёфт нишон карданд , ва ин рӯзро ҷашн сохтанд ,у оламёнро хабар доданд то ҳамгинони онро бидонанд ва он таърихро нигоҳ доранд , ва чунин гӯйанд ки чун гиўмрти ин рӯзро оғоз торхӣ кард ҳар соли офтобро ( ва чун як даври офтоби бгшт дар муддати сесад ) ва ) шаст ва панҷ рӯз ) бдўонздаҳ қисмат кард ҳар бахшеи сӣ рӯз , ва ҳар якеро аз он номии ниҳоду бФриштаҳ эй бози баст аз он дўонздаҳи фиришта ки эзади табораку таъолии эшонро бар олам гумоштааст , пас онгоҳи даври бузургро ки сесад ва шаст ва панҷ рӯзу рубъӣ аз шбонрўзисти соли бузург ном карду бчҳор қисм кард , чун чаҳор қисми азин сол бузург бугзарад наврӯзи бузургу нўгштни аҳвол олам бошад , ва бар подшоҳон воҷибаст ойину расми мулӯки биҷой овардан аз баҳри муборакӣ ва аз баҳри таърихроу хуррамӣ кардани бовели сол , ҳар ки рӯзи наврӯз ҷашн кунаду бхрмии пайвандад то наврӯзи дигари умр дар шодӣ ва хуррамӣ гузорад , ва ин тҷрбти ҳукамо аз барои подшоҳон кардаанд ,

Фарвардини моҳ , бзбон паҳлавӣаст , мъниш чунон бошад ки ин он моҳаст ки оғози растани набот дар вай бошад , ва ин моҳи мари бурҷи ҳамли рост ки сар то сари ваии офтоби андарин бурҷ бошад

Урдӣбиҳишти моҳ , ин моҳро дар Урдӣбиҳишт ном карданд яъне ин моҳ он моҳаст ки ҷаҳони андари вай ббҳшт монад аз хуррамӣ , вориди бзбони паҳлавӣ монанди буд ,у офтоби андарин моҳ бар даври рост дар бурҷ савр бошаду миёнаи баҳор буд ,

Хурдодмоҳ , яъне он моҳаст ки хӯриш диҳад мардумонро аз гандум ваҷуу мива ,у офтоби дарин моҳ дар бурҷ ҷавзо бошад ,

Тирмоҳ , ин моҳро бидон тирмоҳ хонанд ки андрўи ҷӯу гандуму дигари чизҳоро қисмат кунанд ,у тири офтоб аз ғояти баландии фурӯд омадан гирад , ва андарин моҳи офтоб дар бурҷ саратон бошад ,у аввали моҳ аз фасли тобистон буд ,

Мурдодмоҳ , яъне хок дод хеш бидод аз барҳоу миўҳои пухта ки дар вай бкмол расад , ва низ ҳаво дар вай монанди ғубор хок бошад ва ин моҳи миёнаи тобистон буду қисмат ӯ аз офтоби мари бурҷи асад (ро ) бошад .

Шаҳривармоҳ , ин моҳро аз баҳри он шаҳривар хонанд ки риюи дахл буд яъне дахли подшоҳони дарин моҳ бошад , ва дарин моҳи барзигаронро додани хароҷи осон тар бошад ,у офтоби дарин моҳ дар сунбула бошаду охири тобистон буд ,

Меҳрмоҳ , ин моҳро аз он меҳрмоҳ гӯйанд ки меҳрбонӣ буд мардумонро бар якдигар , аз ҳар чаҳ расида бошад аз ғаллау мива насиб бошад бидиҳанд , ва бихӯранд баҳам ,у офтоби дарин моҳ дар мизон бошад ,у оғози хриФ буд ,

Обони моҳ , яъне обҳо дарин моҳ зиёдат гардад аз боронҳо ки оғоз кунад ,у мардумон об гиранд аз баҳри кишт ,у офтоби дарин моҳ дар бурҷ ақраб бошад ,

Озари моҳ , бзбони паҳлавии озари оташ буд ,у ҳавои дарин моҳ сард гашта бошад ,у ботши ҳоҷат буд , яъне моҳи оташ ,у навбати офтоби дарин моҳи мари бурҷи қавсро бошад .

Даии моҳ , бзбони паҳлавии дай дев бошад , бидон сабаби ин моҳро дай хонанд ки дурушт буду замин аз хрмиҳои даври монда буд ,у офтоб дар ҷаддӣ буд ,у аввал зимистон бошад .

Баҳмани моҳ , яъне ин моҳ баҳмон монад ва монандаи буд бмоаҳи даии бсрдӣу бхшкӣ ,у бкнҷи андари монда ,у тири офтоби андарин моҳи бахона Зуҳал бошад бдлў бо ҷаддӣ пайванд дорад .

АсФндормзмоаҳ , ин моҳро бидон асФндормз хонанд ки Исфанди бзбони паҳлавии мива буд яъне андарин моҳи миўҳо ва гиёҳҳо дамӣдан гирад ,у навбати офтоби бохр бурҷҳо расад ббрҷи ҳут ,

Пас гиўмрти ин муддатро бад-ӣни гӯнаи бдўонздаҳ бахш кард ,у абтдоء таърих бидид кард , ва пас аз он чиҳил сол бизӣаст , чун аз дунё бирафт Ҳушанги биҷой ӯ нишаст , ва нуҳсад ва ҳафтод сол подшоҳӣ ронад ,у девонро қаҳр кард . Ва оҳангарӣу дурудгарӣу бофандагӣ пеша оварад ,у ангабин аз занбӯру абрешим аз пела берун оварад ,у ҷаҳони бхрмии бгзошт ,у баноми нек аз ҷаҳон берун шуд , ва аз пас ӯ тҳмўрс бинишаст , ва сӣ сол подшоҳӣ кард ,у девонро дар тоъат оварад , ва бозорҳо ва кӯчҳо биниҳод ,у абрешиму пашми ббоФт ,у рҳбони бзсп дар айём ӯ берун омад ,у дайн собён оварад , ва ӯ дайни бпзирФт ,у зуннор бар баст ,у офтобро парастед ,у мардумонро дабирии омухт , ва ӯро тҳмўрси деви банди хондандӣ , ва аз пас ӯ подшоҳии ббродрш ҷамшед расед , ва азин таърихи ҳазор ва чиҳил соли гузашта буд ,у офтоби аввали рӯзи бФрўрдин таҳвил карду ббрҷ нуҳум омад , чун аз малики ҷамшеди чаҳор сдўи бист ва яксол бигузашт ин даври тамом шуда буд ,у офтоби бФрўрдини хеши бовели ҳамл боз омад , ва ҷаҳон биравӣ рости гашт , девонро мутӣъ хеш гардонид , ва бифармуд то гармоба сохтанд ,у деборо ббоФтнд ,у деборо пеш аз мо деви бофти хондандӣ аммо одамиёни бъқлу таҷрибау рӯзгори бдинҷо расонидаанд ки май бинӣ ,у дигари харро бар асби аФгнд то астар падед омад ,у ҷавоҳир аз маодин берун оварад , ва силаҳҳоу пироиҳои ҳама ӯ сохт ,у зару нуқрау мису арзизу сурби азконҳо берун оварад ,у тахту тоҷу ёрау тавқи ангуштарӣ ӯ кард . Ва машку анбару кофуру заъфарону авду дигари таййибҳо ӯ бадаст оварад , пас дарин рӯз ки ёд кардем ҷашни сохту наврӯзаши номи ниҳод ,у мардумонро фармуд ки ҳар сол чун фарвардин нав шавад он рӯз ҷашн кунанд , ва он рӯз нав донанд то онгоҳ ки давр бузург бошад , ки наврӯзи ҳақиқат буд ,у ҷамшед дар аввали подшоҳии сахти одилу худои тарс буд ,у ҷаҳонён ӯро дӯст дор буданду бадви хуррам ,у эзади таъолӣ ӯро фарӣ ва ақлӣ дода буд ки чандин чизҳо биниҳоду ҷаҳонёнро бзру гавҳару дебо ва атрҳо ва чаҳор поён биёрост , чун аз малик ӯ чҳорсдўанд сол бигузашт деви бадв роҳ ёфт ,у дунё дар дил ӯ ширин гардонид , ва дар дунё дар дил касе ширин мабод , манӣ дар хештан оварад , бузурги муншӣу бедодгарӣ пеша кард , ва аз хостаи мардумони ганҷ ниҳодан гирифт , ҷаҳонёни азўи биринҷи афтоданд ,у шабу рӯз аз эзади таъолии заволи малик ӯ мехостанд , он фари эзадӣ азў бирафт , тдбирҳоши ҳама хато омад , биўросп ки ӯро заҳҳок хонанд аз гӯшае дар омад , ва ӯро битохт ,у мардумон ӯро ёрӣ надоданд аз анки азў ранҷида буданд , базмин Ҳиндӯстон гурехт , биўросп бподшоҳӣ бинишасту оқибат ӯро бадаст оварад ва пора бидӯнием кард ,у биўроспи ҳазор сол подшоҳӣ кард , бовели додгар буду бохр бе дод гашт , ва ҳам бгФтору бикрдори дев аз роҳи биФтод ,у мардумонро ранҷ менамӯд , то аФридўн аз Ҳиндӯстон биёмад ва ӯро бикушт ва бподшоҳӣ бинишаст ,у аФридўн аз тухми ҷамшед буд ва панҷсад сол подшоҳӣ кард , чун сад ва шаст ва чаҳор сол аз малик аФридўн бигузашт даври дувум аз таърихи гиўмрт тамом шуд , ва ӯ дайни иброҳӣми алайҳи ассаломи пазируфта буд ,у пелу шеру юзро мутӣъ гардонид ,у хаймау айвон ӯ сохт ,у тухму дарахтони миваи дору ниҳолу обҳоءи равон дар иморат ва боғҳо ӯ оварад , чун туранҷу норанҷу бодирангу лимуу гулу бунафшау наргису нилӯфар ва монанди ин дар бӯстон оварад ,у меҳргони ҳам ӯ ниҳод ва ҳамон рӯз ки заҳҳокро бигрифтау малик бар ваии рости гашти ҷашн сада биниҳод ,у мардумон ки аз ҷавру ситами заҳҳок брстаҳ буданд писандиданд , ва аз ҷиҳати фоли неки он рӯзро ҷашн кардандӣ , ва ҳар сол то имрӯзи ойини он подшоҳони неки аҳд дар Эрону турон биҷой меоранд , чун офтоби бФрўрдин хеш расед он рӯзи оФридўн бнўҷшн кард , ва аз ҳамаи ҷаҳони мардум гирд оварад ,у аҳдномаи набшат ,у гмоштгонро дод фармуд ,у малик бар писарон қисмат кард туркистон аз оби Ҷайҳун то чину Мочӣни тӯрро дод ,у замини рӯми мурсаламро ,у замини Эрону тахти хешро боирҷ дод ,у маликони тарку рӯму аҷами ҳама аз як гавҳаранд ва хуишон якдигаранду ҳамаи фарзандон оФридўнанду ҷаҳонёнро воҷибаст ойини подшони биҷой овардан , аз баҳри онк аз тухм вайанд , ва чун рӯзгор ӯ бигузашт ва он дигари подшоҳон ки баъд азў буданд то брўзгори гштосп , чун аз подшоҳии гштоспи сӣ сол бигузашт зардушт берун омад ,у дайн габрӣ оварад ,у гштоспи дайн ӯ бпзирФт ва барон ме( рафт ) , ва аз гоҳи ҷашни аФридўн то ин вақти нуҳсад ва чиҳил соли гузашта буд ,у офтоби навбати хеш бъқрб оварад , гштосп бифармуд то кабӣса карданду фарвардини он рӯзи офтоби бовел саратон гирифт ва ҷашн кард , ва гуфт ин рӯзро нигоҳ доред ва наврӯз кунед ки саратон толеъ амаласт ,у мари деҳқононроу кишоварзонро бад-ӣни вақти ҳақи байти алмол додани осон буд , ва бифармуд ки ҳар сад ва бист сол кбсаҳ кунанд то солҳо бар ҷой хеш бимонаду мардумони авқоти хеши бсрмо ва гармо бидонанд , пас он ойин то брўзгори Искандари рӯмӣ ки ӯро зулқарнайн хонанд бимонад , ва то он муддат кабӣса накарда буданду мардумон ҳам барон мерафтанд , то брўзгори Ардашери попкон , ки ӯ кабӣса карду ҷашн бузург дошт ва аҳднома бинвишт , ва он рӯз (ро наврӯз ) бихонад , ва ҳам барон ойин мерафтанд то брўзгори нӯшин равони одил , чун айвони мдоини тамоми гашт наврӯз карду расми ҷашн баҷо оварад чнонки ойини эшон буд , аммо кабӣса накард , ва гуфт ин ойини баҷо монанди то басари давр ки офтоби бовел саратон ояд то он ишорат ( ки ) гиўмрт ва ҷамшед карданд аз миён бархезад , ин бигуфту дигар кабӣса накард то брўзгори Маъмуни Халифа , ӯ бифармуд то расади бкрднд ва ҳар солӣ ки офтоб бҳмл омад наврӯз фармуд кардан ,у зиҷ Маъмунӣ бархест ва ҳануз аз он зиҷ тақвим мекунанд , то брўзгори алмтўкли алии аллоҳ , мутаваккил вазирӣ дошт ( ном ӯ Муҳамади бен Абдулмалик , ӯро гуфт ифтитоҳи хароҷ дар вақте мебошад ки мол дарон вақт аз ғалла давр бошаду мардумонро ранҷ мерасад ,у ойини мулӯки аҷам чунон бӯдааст ки кабӣса карданд то соли биҷои хеш боз ояд ,у мардумонро бимол гузордан ранҷ камтар расад чун дасти шан бортФоъ расад . Мутаваккил иҷобат кард ва кабӣса фармуд ,у офтобро аз саратони бФрўрдин боз овараданду мардумон дар роҳати афтоданд ва он ойин бимонад , ва пас аз он халафи бен Аҳмади амири систони кабӣсаи дигари бикрад ки акнӯн шонздаҳи рӯзи тафовут аз онҷо кардааст ,у султони Саиди муайяни аддӣни маликшоҳро анороллаҳи барраонаи азин ҳол маълум кард . Бифармуд то кабӣса кунанду солро биҷойгоҳи хеши бози оранд , ҳкмоءи аср аз хуросон биовараданд . Ва ҳар олатӣ ки расадро бакор ояд бсохтнд аз девору зоти алҳлқ ва монанди ин ,у наврӯзро бФрўдини бурданду лекини подшоҳро замонаи замони надоду кабӣсаи тамом нокарда бимонад , инаст ҳақиқати наврӯзу онч аз китобҳои мутақаддимон ёфтем ва аз гуфтор доноён шунидаем , акнӯн баъзе аз ойини мулӯки аҷам ёд кунем бар сиблати ихтисор ,у бози бтФсили наврӯз боз гирдем бъўни аллоҳу ҳасани тавфиқа ,