Қол алнабӣ алайҳи ассалом : шари алълмоءи мни зори аломроءу хири аломроءи мни зори алълмоء , нъми аломири алии боби алФқиру бӣси алФқири алии боби аломир .

Халқони сӯрати ин суханро гирифтаанд ки : нишоед ки олам ба зиёрат амир ояд то аз шарӯр олимон набошад . Мъниш ин нест ки пиндоштаанд , блак мъниш инаст ки : шари олимони он кас бошад ки ӯ мадд аз умаро гираду салоҳ ӯу сдод ӯ бавосита умаро бошад ва аз тарси эшон , аввали худ таҳсил ба ният он карда бошад ки марои умаро сала диҳанд ва ҳурмат доранд ва мансаб диҳанд . Пас аз сабаби умаро ӯ ислоҳи пазируфт ва аз ҷаҳл ба илми мубаддили гашт ва чун олам шуд аз тарсу сиёсати эшон мؤдб ва бар вифқ тариқ меравад , кому ноком . Пас алии кули ҳол , агар амир ба сӯрат ба зиёрат ӯ ояд ва агар ӯ ба зиёрат амир равад , зоир бошаду амири музаввар , ва чун олами дарсадад он бошад ки ӯ ба сабаби умаро ба илми муттасиф нашуда бошад , бали илм ӯ , авлоу охро барои худо бӯда бошаду тариқу варзиш ӯ бар роҳи савоб , табъ ӯ онасту ҷузи он натавонад кардан , чнонки моҳии ҷуз дар оби зиндагонӣ ва бош натавонад кардан , ва аз ӯ он ояд . Ин чунин оламро ақли соис ва зоҷр бошад ки аз ҳайбат ӯ дар замон ӯ ҳамаи олам мунзаҷир бошанду истимдод аз партаву акс ӯ гиранд , агарчӣ огоҳ бошанд ё набошанд . Ин чунин олам агар ба назд амир равад , ба сӯрат музаввар бошаду амири зоир , зеро дар кули аҳволи амир аз ӯ месетанд ва мадд мегирад ва он олами азўи мустағнии сет , ҳамчуи офтоб , нўрбхшаст , кор ӯ ато ва бахшишаст . Алии сиблати алъмўм , сангҳоро лаъл ва ёқӯт кунаду кӯҳҳои хокиро конҳои мису зару нуқра ва оҳан кунаду хокҳоро сабзу тозау дарахтонро миваҳои гӯногӯн бахшад . Пеша ӯ атосту бахшиш , бидиҳад ва напазирад , чнонки араб мисл мегуяд : нҳни тълмнои ани нътии мо тълмнои ани нأхз . Пас алии кули ҳол , эшон музаввар бошанду умарои зоир .

Дар хотирам меояд ки ин оятро тафсир кунам агар чаҳ муносиби ин мақол нест гуфтам аммо дар хотир чунин меояд пас бигӯем то баравад ; ҳақ таъолӣ мефармоед ё ойҳо алнабӣ қли лмни фии أидикми ман алأсрии إни иълми аллоҳи фии қлўбкми хирои иؤткми хирои ммои أхзи мнкми виғФри лкми валлоҳи ғФўри рҳими сабаби нузули ин ояти он буд ки Мустафои слии аллоҳи алайҳу силами кофаронро шикаста буду кашиш ва ғорат карда асирон бисёр гирифта , банд дар даст ва пой карда ва дар миёни он асирони яке ъам ӯ буд аббоси разии аллоҳи анҳу эшон ҳамаи шаб дар банду аҷз ва мазаллат мегиристанд ва май зориднду умед аз худ бурӣда буданду мунтазири теғ ва куштан мебуданд ; Мустафои салавоти аллоҳи алайҳ дар эшон назар кард ва бихандед эшон гуфтанд « дидӣ ки дар ӯ башарият ҳасту ончӣ даъвӣ мекард ки дар ман башарият нест ба хилофи ростӣ буд . Инак дар мо назар мекунад ; моро дарин банду ғули асир худ мебинад шод мешавад ҳамчинонкии нафсонӣон чун бар душман зафар ёбанд ва эшонро мақҳури худ бенанд шодмон гирданд ва дар тараб оянд » Мустафои салавоти аллоҳи алайҳи замири эшонро дарёфт гуфт « не , ҳошо ки ман азин рӯ механдам ки душманонро мақҳури худ май байнам ё шуморо бар зиён май байнам ; ман аз он шод мешавам бал хандаам аз он мегирад ки май байнам ба чашми сар ки қавмиро аз туну дӯзаху дўддони сиёҳ ба ғулу занҷири каши кашон ба зӯри сӯии биҳишту ризвону гулистони абадӣ май барам ва эшон дар фиғону нафир ки « моро азин мӯҳлика дар он гулшану муъмин чаро май барӣ ? » ханда ам мегирад , бо ин ҳама чун шуморо он назар ҳануз нашудааст ки инро ки мегӯям дарёбед ва аён бибинед . Ҳақ таъолӣ мефармоед ки асиронро бигӯ ки шумо аввали лашкарҳо ҷамъ кардеду шавкат бисёр ва бар мардӣу паҳливонӣу шавкати худ эътимод куллӣ намудед ва бо худ мегуфтед ки « мо чунин кунем , мусулмононро чунин башиканем ва мақҳур гардонем » ва бар худ қодирӣ аз шумо қодиртар намедидеду қоҳирии болои қаҳр худ наме донистед

Лоҷарам ҳар чаҳ тадбир кардед ки чунин шавад ҷумлаи бъкс он шуд ; боз акнӯн ки дар хавф мондаед ҳам аз он иллат тавба накардаед ; навмедеду болои худ қодирӣ намебайнед . Пас май бояд ки дар ҳоли шавкату қудрат маро байнед ва худро мақҳур ман донед то корҳо муяссар шавад , ва дар ҳоли хавф аз ман умед мабаред ки қодирам ки шуморо азин хавфи бурҳонам ва эмин кунам , онкс ки аз гови сипеди гови сиёҳи беруни орад ҳам тавонад ки аз гови сиёҳи сипед берун оварад ки тўлҷи аллили фии алнҳори втўлҷи алнҳори фии аллили втхрҷи алҳии ман алмити втхрҷи алмити ман алҳӣ акнӯн дар ин ҳолат ки асиред умед аз ҳазрат ман мабаред то шуморо дасти гирам ки она лои ииأси ман рўҳи аллоҳи олои алқўми алкоФрўн акнӯн ҳақ таъолӣ мефармоед ки эй асирон агар аз мазҳаб аввал бозгардед ва дар хавфу раҷои моро байнед ва дар кули аҳволи худро мақҳур ман байнед ман шуморо азин хавфи бурҳонам ва ҳар молӣ ки аз шумо ба тороҷ рафтааст ва талаф гашта ҷумларо боз ба шумо даҳуми блаки азъоФи ону бҳ аз он , ва шуморо омирзидаи гардонаму давлати охират низ ба давлати дунёи мақруни гардонам . Аббос гуфт : « тавба кардам ва аз онч будам бози омадам » Мустафо ( салавоти аллоҳи алайҳ ) фармуд ки « ин даъвиро ки мекунӣ ҳақи таъолӣ аз ту нишон май талабад » шеър : даъвии ишқ кардан осонаст \и лекини онро далелу бурҳони сет . Аббос гуфт « бисмии аллоҳ чаҳ нишон май талабӣ ? » фармуд ки « аз он молҳо ки туро мондааст эсори лашкар ислом кун то лашкари ислом қӯт гирад . Агар мусулмон шудаеу некии ислому мусулмонӣ май хоҳӣ » гуфт « ё расӯли аллоҳи маро чаҳ мондааст ? ҳамаро ба тороҷ бардаанд ; ҳасирии куҳна раҳо накардаанд » фармуд салавоти аллоҳи алайҳ ки « дидӣ ки рост нашудӣ ? ва аз ончӣ будӣ бознагаштӣ ? бигӯям ки мол чаҳ қадари дорӣу куҷо пинҳон кардае ва ба ки супурдае ва дар чаҳ мавзе ( пинҳон ва ) дафн кардае ? гуфт « ҳошо » фармуд ки « чандини моли муайян ба модари нспрдӣ ? ва дар фалони девор дафн накардӣ ?у вайро васият накардӣ ба тафсил ки агар боз оем ба ман бисипорӣ ва агар ба саломат боз ниёем чандинӣ дар фалони маслиҳат сарф кунӣу чандинӣ ба фалони диҳӣу чандинӣ туро бошад ? » чун аббоси инро бишунид ангушт баровард ба сидқи тамом имон оварад ва гуфт « эй пайғомбар ба ҳақи ман май пиндоштам ки туро иқбол ҳаст аз даври фалак , чнонки мутақаддимонро бӯдааст аз мулӯк мислиҳомону шаддод (у намруд ) ва ғайриҳам , чун инро фармудед маълумам шуду ҳақиқати гашт ки ин иқболи он сиррии сет [ сароеи сет ]у илоҳии сету раббонии сет » Мустафо ( салавоти аллоҳи алайҳ ) фармуд « рост гуфтӣ ин бор шунидам ки он зуннори шак ки дар ботин доштӣ бигусасту овози он ба гӯш ман расед маро гӯшӣаст пинҳон дар айни ҷон ки ҳар ки зуннори шаку ширку куфрро пора кунад ман ба гӯш ниҳон бишинаваму овози он баридан ба гӯши ҷон ман бирасад акнӯн ҳақиқатаст ки рост шудӣ ва имон оварадӣ . »

Худовандгор [ мавлоно ] фармуд « дар тафсири ин ки ман инро ба амири парвона барои он гуфтам ки ту аввали сар мусулмонӣ шудӣ ки худро фидо кунаму ақлу тадбиру рои худро барои бақои ислому касрат ( аҳл ) ислом фидо кунам то ислом бимонад ва чун эътимод бар рой худ кардӣу ҳақро надидӣу ҳамаро аз ҳақ надонистӣ пас ҳақи таъолии айни он сабаброу саъйро сабаби нақс ислом кард ки ту бо тотори яке шудаеу ёрӣ май диҳӣ то шомёну Мисрёнро фано кунӣу вилояти ислом хароб кунӣ пас он сабабро ки бақои ислом буд сабаби нақс ислом кард пас дарин ҳолат рӯй ба худоӣ ( ъзўҷл )овар ки маҳал хавфасту садақаҳо даҳ ки то туро азин ҳолати бад ки хавф аст барраанд ва аз ӯ умед мабар агарчӣ туро аз чунон тоъат дар чунин маъсияти андохти он тоъатро аз худ дидӣ барои он дарин маъсият афтодӣ акнӯн дарин маъсият низ умед мабар ва тазаррӯъ кун ки ӯ қодираст ки аз он тоъат ки маъсият пайдо кард азин маъсияти тоъат пайдо кунад ва туро азин пушаймонӣ диҳаду асбобии пеши орад ки ту боз дар касрат мусулмонӣ кӯшӣу қӯт мусулмонӣ бошӣ умед мабар ки она лои ииأси ман рўҳи аллоҳи олои алқўми алкоФрўн . » ғаразами ин буд то ӯ ин фаҳм кунад ва дарин ҳолати садақа ҳо диҳад ва тазаррӯъ кунад ки аз ҳолати олӣ ба ғоят дар ҳолати дун омадааст дарин ҳолат аўмидўор бошад ҳақ таъолӣ макораст сӯратҳои хуби намояд дар шиками он сӯратҳои бад бошад то одамӣ мағрур нашавад ки марои хуби раъйӣу хуби корӣ мусаввир шуд ва рӯ намӯд .

Агарчӣ ҳарч рӯ намӯдӣ ончунон будӣ пайғомбар бо он чунон назари тези мунаввару мунаввар фарёд накардӣ ки арнии алошёءи кмоҳии хуб май намое ва дар ҳақиқати он зиштаст зишт май намое ва дар ҳақиқати он нағзаст пас ба мо ҳар чизро чунон намо ки ҳаст то дар дом науфтему пайваста гумроҳ набошем . Акнӯн раъии ту агарчӣ хуби сету равшани сет аз раъй ӯ беҳтар набошад ; ӯ чунин мегуфт , акнӯн ту низ ба ҳар тасаввурӣ ва ҳар раъйӣ эътимод макун тазаррӯъ мекун ва тарсон мебош . Марои ғарази ин буд ва ӯ ин оятро ва ин тафсирро ба иродату рой худ кард ки мо ин соъат ки лашкарҳо мебарем наме бояд ки бар он эътимод кунем ва агар шикаста шавем дар он хавфу бечорагии ҳам аз ӯ умед набояд бурид суханро ба вифқи муроди худ бараду марои ғарази ин буд ки гуфтем .