Шайх дар китоб наҷот гуфт : фалак ҳайвонӣаст ки мутӣъ худовандаст .
Муҳаққиқӣ гуфт : ҳангомӣ ки чизҳоӣӣ чун магасу суск зиндааст , чаҳ чизи монеъ онаст ки гўӣими хуршеду моҳ зиндааст . Яке аз урафо дар васфи афлок чаҳ нек гуфтааст :
Суфиёни кабӯди пӯши ҳама
Аз ғами дӯст дар хурӯши ҳама
Оташи андари дилу ҳаво дар ҷон
Карда бар хоки оби дидаи равон
Саҳарами ҳотифи майхона ба давлати хоҳӣ
Гуфт бози ой ки дерина ӣ ин даргоҳӣ
Ҳамчуи ҷами ҷуръа ӣ май хур ки зи сари малакӯт
Партави ҷоми ҷаҳон байн диҳадат огоҳӣ
Брдри майкадаи риндон қаландар бошанд
Ки ситонанд ва диҳанд афсари шоҳаншоҳӣ
Хишти зери сар ва бар тораки ҳафт ахтари пой
Дасти қудрати нигару мансаби соҳиби ҷоҳӣ
Қатъи ин марҳала беҳамраҳе Хизр макун
Зулмот аст битарс аз хатари гумроҳӣ
Тифл ҳастӣ ишқанд одамӣу парӣ
Иродатӣ бинмо то саодатии бабрӣ
Май сабӯҳу шукри хоби субҳдам то чанд
Ба оҳи ним шабӣ кӯшу гиря ӣ саҳарӣ
Бакӯш хоҷа ва аз ишқ бенасиб мабош
Ки бандаро нахирад кас ба айб бе ҳунарӣ
Зҳҷру васли ту дар ҳайратам чаҳ чора кунам
На дар баробари чашмӣ на ғоиб аз назарӣ
Умр бигузашт ба беҳосилӣу блҳўсӣ
эй писар ҷом мем даҳ ки ба перӣ барисӣ
Чаҳ шкрҳост дар ин шаҳр ки қонеъ шуда анд
Шоҳбозони тариқат ба шикори магасӣ
Дӯш дар хайли ғуломон дараш ме рафтам
Гуфт : эй бедили бечораи ту ёр чаҳ касе ?
Бол бигушоу сафир аз шаҷари тӯбои зан
Ҳайф бошад чу ту мурғӣ ки асири қафасӣ
Корвон рафт ва ту дар хобу кмингаҳ дар пеш
Ваа ки баси бихбр аз ғулғули бонги ҷарасӣ
Шери худои шоҳи вилояти алӣ
Сайқалии ширкати хФӣу ҷлӣ
Рӯзи аҳад чун саф ҳиҷо гирифт
Тири мухолиф ба таниши ҷогрФт
Ғунчаи пайкон ба гул ӯ наҳуфт
Сад гули меҳнати зи гул ӯ шкФт
Рӯй ибодати сӯй миҳроб кард
Пушт ба дарди сар асҳоб кард
Ханҷари алмос чу бндохтнд
Чок ба тан чун гулаш андохтанд
Ғарқа ба хӯни ғунчаи знгоргўн
Омад аз он гулшани эҳсони бурун
Гули гули хунаш ба мусалло чакид
Гашт чу фориғи знмоз он бидид
Ин ҳама гул чист таҳи пои ман
Сохтаи гулзори мусаллои ман
Сӯрати ҳолаш чу намуданд боз
Гуфт ки савганди бдонои роз
Каз ?илам теғ надорам хабар
Гарчи змн нест хабардор тар
Тоири ман сидра нишин шуд чаҳ бок
Гар шавадам тан чу қафаси чоки чок
Ҷомӣ аз олоиши тани поки шӯ
Дар қадами поки равони хоки шӯ
Шояд аз он хок ба гардии рисӣ
Гирди шикофӣ ва ба мардии рисӣ
Шайхи мақтӯли абўолФтҳи шаҳоби аддӣни яҳёи хоҳарзода ӣ шаҳоби аддӣни Сӯҳравардӣ , ҷаҳонгарду риёзати каш буд . Ваии қасд ҳалаб карду малики тоҳири вайро сахти гиромии бдошт .
Аз ин рӯи фуқаҳоии ҳалаб ба ваии ҳасади бурданду фатвоӣ қатлаш бидоданд . Ва ба соли панҷсад ва ҳаштод ва шаш кушта шуд .
Яке аз аҳолии Кӯфа аз волии он сомони шиква ба мأмўни барад . Вай гуфт : ман одилтару росттар аз ваии миёни волёни худ суроғ надорам .
Мард гуфт : агар чунинаст , шаҳрҳоро якояк аз ӯ насиби даҳ то саҳми ҳамагон аз ӯ баробар буд . Дар ин сӯрат , насиби мо аз ӯ беш аз се сол нахоҳад буд . Мأмўн бихандед ва он волиро азл кард .
Ҳакимӣ гуфт : агар турои ҳкмрўоӣӣ ҷоӣӣ доданд , аз ин ки дар ҳкмрўоӣӣ аз хўишоўндонти ёрии хоҳӣ бар ҳазар бош . Чаҳ агар чунон кунӣ , бтў он расад ки ба Усмони бен ъФон расед . Ҳуқуқи хешовандон худ бимол даҳ на ба ҳкмрўоӣӣ .
Дар ин ки оё тағйири халқи хуии одамӣ мумкинаст ё на , ихтилоф назараст . Ғаззолӣ дар аҳёءу муҳаққиқи тӯсӣ дар ахлоқ гуфтаанд ки мумкинаст .
Ва назари эшонро ин фармӯда ӣ паёмбар ( с ) таъӣд ҳаме кунад ки фармуд : халқу хуии хеш некӯ созед аммо порае аз бузургонро ақида бар онаст ки дигаргунии халқу хуй мумкин нашавад . Шоирӣ ба ҳамин сабаб сурӯдааст :
Ҳар биморӣиро дорўӣӣаст ки бо он ба шавад . Ҳамоқат аммо мудовогари хешро хаста кунад .
Ва дар девони мансӯб ба амирмؤмнон ( ъ ) омадааст :
Ҳар захмиро дорўӣӣаст . Ҷузи бдхлқӣ ки онро дармонӣ набӯд .
Роғиб дар зриъаҳ дар ин бора гуяд : касе ки гуфтааст дигаргунии халқу хуй мумкин набӯд , қувваро ба эътибори он мурод доштааст ва ин суханӣ дурустаст .
Чаҳ маҳоласт ки одамӣ аз донаи себ ҳосил ояд . Аммо он каси ин дигаргуниро шуданӣ донистааст , феълият ёфтан қувваро мурод доштаасту фасоди онро ба эҳмолаш .
Чаҳ шавад ки дона бо тафаққуд нахл шавад ё мӯҳмал раҳо шаваду гандад . Аз ин рӯ , ихтилофи ин ду даста , барҳасби ихтилоф дидгоҳашонаст .
Мансур , Халифа , мардиро бар хуросон вилоят дод ки нармаш бисёр дошт . Рӯзии занӣ ба додхоҳӣ наздаш омаду хайрӣ аз вай надид .
Гуфт : донеи амири алмўмнин аз чаҳ рўтро вилоят додааст ? гуфт : на . Гуфт : аз он рӯ ки бингарад оё умӯри хуросон беволӣ гузарад ё на ?
Мансури Халифаи аббосӣ ба лашкарён худ гуфт : он кас ки гуфт : саги хеш гурусна бидор то фармонати барад , рост гуфтааст . Сипоҳён гуфтанд : балӣ , аммо шавад ки дайгарии гарда ӣ ноне буи намоёнду саги турои бигузорад ва аз пай ӯ равад .
Гуфтаанд Абдулмалик қабл аз хилофат , доимо ба Масҷидулҳаром буду намозу қироати мувозибат ҳаме кард . Чандон ки вайро кабӯтари ҳарами ном ниҳода буданд .
Замонӣ ки хабари хилофат буи расед : , қуръон дар доман дошт . Онро бгзошт ва гуфт : инак замони ҷдоӣии ман ва туаст .
Башари ҳоФиро гуфтанд : моро васиятӣ кун . Гуфт : дар хона монед . Чаҳ тарки ҳкмрўоӣӣ , ҳукмронӣаст .
Амири муъминон ( ъ ) фарзандаши Муҳамади бен ҳанафӣаро ба ҷангҳо пеш ҳаме фиристод ва бо ҳасану ҳусайн ( ъ ) чунон намекард ва мефармуд : ӯ фарзанд манаст ва ин ду фарзандон паёмбаранд ( с ) .
Муҳамади бен ҳанафӣаро аммо гуфтанд , чигуна падари туро ба ҷанг ҳаме фиристад ва эшонро на ? гуфт : ман даст рост ӯем ва он ду чашмонаш . Ва вай бо дасти рости хеш аз чашмонаши ҳаросат ҳаме кунад .
Зоҳират чун гӯри кофари пари халал
Ва андаруни қаҳри худои ъзу ҷл
Аз буруни таънаи зи не бар боязид
Вази дарунат нанг медорад язид
Ҳар чаҳ дорӣ дар дил аз макру румуз
Пеши мо ялдо буд монанди рӯз
Гар бпўшимши зи бандаи парварӣ
Ту чаро рсўоӣӣ аз ҳад май барӣ
Хӯни рез буд ҳамеша дар кишвари мо
Ҷони авд буд ҳамеша дар миҷмари мо
Дории сари мо вагарнаи давр аз бар мо
Мо дӯсти кашем ва ту надории сари мо
Бдрдӣ ки захмаш падедор нест
Бзхмӣ ки бо марҳамаш кор нест
Ба шармӣ ки дар рӯй зебо буд
Ба сабрӣ ки дар ношикеб буд
Ба азлат нишинон саҳрои дард
Ба нохуни кабӯдони шабҳои сард
Надонам дар ин дайри минӯи сиришт
Мусаллам чаро шуд бақо дар биҳишт
Изоин хубтар худ нишоед дигар
Ту гўӣӣ ки аз хубтар , хубтар
Нҳўӣӣ гуфт дар миёни авом
« кон » гуҳ ноқисаст вгоҳии том
Том аз исми баҳра вар бошад
Лек ҳамвора бехабар бошад
Ва онкии ноқис буд , хабардор аст
Хабараши ҳамчуи исм ночор аст
Ъомӣӣ банк баркашид ки ҳай
Мавлавии қуфли мунъакис то кӣ
Бехабарро ба акси хуонеи том
Бо хабарро ба нақси ронии ном
Томи он кас буд ки бо хабар аст
Ноқиси он каз хабар на баҳра вар аст
Хабар омад далели огоҳӣ
Ҷаҳли бурҳону нақсу гумроҳӣ
Пеши арбоби донишу ирфон
Кӣ буд ин тамом ва он нуқсон
Лаби кушод ва дар ҳақиқати сифт
Гуфт хуши нуктае ки наҳвӣ гуфт
Комил ва том бошад он алҳақ
Ки дар исм ҳақаст мустағриқ
Сохт ҳақи зосми хеши баҳраи вараш
Нест зи аҳволи мо сӯии хабараш
Вонкаҳ ноқис фитод зи исми худо
Накунадаш бе хабари зи ғайри сӯй
Нашавад маҳви исми ҳақи асараш
Бошад аз исми ғайри ҳақи хабараш
Ҳар касе зон калом омад пеш
Мънӣии хостаи муносиби хеш
Ин хилофӣ ки мешавад мафҳум
Ҳаст ношии зохтлоФи Фҳўм
эй дил ба кӯии ишқгузорӣ нмикнӣ
Асбоби ҷамъи дорӣу кории нмикнӣ
Майдон ба коми хотиру гўӣии нмизнӣ
Бози зафар ба дасту шикории нмикнӣ
Ин хӯн ки мавҷ мезанад андари ҷигар чаро
Дар кори рангу буии нигории нмикнӣ
Гар дигарон ба айшу тараб хурраманду шод
эй дили ту ин муомилаи бории нмикнӣ
Мшгин аз он нашуд дами хилқат ки чун сабо
Бар хоки кӯии дӯстгузорӣ нмикнӣ
Аллома , дар китоби тӯҳфа ба исрор гуяд ки фалаки Зуҳраи болои фалак шамсаст . Ва сарвар , ғиоси аддӣни ҷамшеди кошӣ дар рисолае баноми силами алсмоўот ба посухи гўӣӣ ӯ пардохтааст .