Ва он муштамиласт бар панҷ фасли табарруку тимни бдончи намози фариза панҷ аст

Дар баёни фитрати арвоҳи вмротби маърифати он

Қоли аллоҳи таъолӣ : « лақади хлқнои алонсони фии аҳсани тақвими сами рддноаҳи асфали соФлин »у қол алнабӣ слии аллоҳи алайҳу силам : « ани аллоҳи халқи алорўоҳ қабл алоҷсоди борбъаҳи олоФи санау фии рўоиаҳи болФии сана » ин ҳадиси муфассири ояти омдбдони маънӣ ки аввали арвоҳи инсонии офариди онкии аҷсому аҷсод .

Бдонки мабдаи махлуқоту мавҷӯдоти арвоҳи инсонӣ буду мабдаи арвоҳи инсонии рӯҳи поки Маҳмадӣ буд алайҳи алслўаҳи вассалом чунонк фармуд « аввали мо халқи аллоҳи таъолии рӯҳӣ » ва дар ривоятии дигар « нурӣ » . Чун хоҷаи алайҳи алслўаҳи вассаломи зубдау хулосаи мавҷӯдоту самараи шаҷараи коинот буд ки « лўлоки лмои хилқати алоФлок » мабдаи мавҷӯдоти ҳам ӯ омаду ҷузи чунин нбоидкаҳ бошад зеро ки офариниш бар мисоли шаҷара Эйасту хоҷаи алайҳи алслўаҳи вассаломи самараи он шаҷарау шаҷара ба ҳақиқат аз тухм самара бошад .

Пас ҳақи таъолӣ чун мавҷӯдоти хости офариди аввали нури рӯҳи Маҳмадиро аз партави нури аҳадят падед оварад чунонкии хоҷаи алайҳи алслўаҳи вассалом хабар медиҳад « анои ман аллоҳи волмўмнўни манӣ » ва дар баъзе ривоёт меояд ки ҳақи таъолӣ ба назар муҳаббат бидон нури муҳаббат Маҳмадӣ нагирист ҳаё бар вай ғолиб шуду Қатароти арақ азу равони гашти арвоҳи анбиёро алайҳими алслўаҳи вассалом аз Қатароти нури Маҳмадии бёФрид .

Пас аз анвори арвоҳи анбёءи арвоҳи авлиёъи бёФрид ва аз анвори арвоҳи авлиёи арвоҳи муъминони бёФрид ва аз арвоҳи муъминони арвоҳи осӣони бёФрид ва аз арвоҳи осӣони арвоҳи мунофиқони бёФриду кофарон ва аз анвори арвоҳи инсонии арвоҳи мулкии бёФрид ва аз арвоҳи мулкии арвоҳи ҷини бёФрид ва аз арвоҳи ҷини арвоҳи шаётину мурдау аболсаҳи бёФрид бар тафовути маротибу аҳволи эшон ва аз дарди арвоҳи эшон арвоҳи ҳайвоноти мутафовити бёФрид онгаҳ анвоъи малакӯтӣоту нуфусу нботёту маодину мураккаботу муфрадоти аносир падед оварад чунонк шарҳи он дар фасли дувум ва сим бияёд ани шоаллоҳ .

Ва мисоли ин маротиб ҳамчунон буд ки қаннодӣ аз нешикари қади сипед берун оварад пас аз он қанди сипеди аввали бор ки Биҷӯшанд наботи сипеда берун овараду дувум бор Биҷӯшанд шукри сипед берун гирад сим Крет Биҷӯшанд шукри сурх берун гирад чаҳорум Крет Биҷӯшанд тбр зад берун гирад панҷум Крет Биҷӯшанд қўолби сиёҳ берун гирад шашум Крет Биҷӯшанд дардӣ монад ки онро қатора гӯйанд бғоити сиёҳу кидир буд .

Аз аввали мартабати қандӣ то ин қатораи сафоу сипедӣ кам мешавад то сиёҳӣ ва тирагӣ бимонад . Он кас ки бар тасарруфи қаннод вуқуфӣ надорад надонад ки қанноди ин аҷноси мухталифи мутанаввиъи мутаъаддид аз як қанд берун оварад инкор кунад ва гуё ҳаргизи қатораи сиёҳи тира аз қанди сипеди софӣ набӯдааст . Надонад ки ин сиёҳӣу тирагии дроҷзои вҷўдқнди сипеди софӣ таъбия бӯдааст . байт

Ва ба ҳақиқат мебоист ки он кудурату зулмат дар аҷзои вуҷӯди қанд таъбия бошад то қанд дар мақоми қандӣ аз он сифати насибаи он хосият ки дар зулмату кудурат ниҳода анд бардорад ба қадари эҳтиёҷ ва чун ба мақом наботӣ расад набот аз он насиба хеш бардорад ва чун ба мақом шукрӣ расад шукр аз он насиба хеш бардорад ва ҳам чунин ҳаряк дар мақоми хеш ба ҳади истеъдоди хеш аз сипедӣу сафоу зулмату кудурат ки дар аҷзои қанди таъбия буд брмидорнду боқӣ раҳо мекунанд . То бохр дар қатораи андакӣ аз сипедӣ ва сафо монаду боқии ҷумлаи зулмат ва кудурат бошад ва дар наботи андакии зулмат ва кудурат бошад боқии сипедӣу сафо буд . Чунонкӣ дар наботи он зулмату кудурат ба назар ҳис натавон дид аммо бошад дар қатораи сипедӣ ва сафо натавон дид аммо бошад .

Ва ин тафовуту маротиб дар сафоу тирагӣу сипедӣу сиёҳӣ дар ҳар як аз ин аҷноси наботу шукру ғайри он май бояд ва ҳар як дрмқоми хеш камолӣ дорад ва дар ҳар як хосиятӣ ба сабаби он тафовут ниҳодаанд ки дар он дигар ёфта нашаваду онҷо ки яке азинҳои бтхсис бакор ояд дайгарии наёбад то онҷокаҳи набот муфид бошад табиб шукр нафармоеду онҷо ки шукр бояд набот нишоед ва ҳеҷ азинҳои қоими мақомии дайгарӣ натавонад кард пас маълум мешавад ки ҳаряк дар мақоми хеш камолӣ доранд ки он ҷуз дар вай ёфта нашавад . Чунонк миФрмоид « алзии аҳсани кули шииءи халқа » .

Пас дарин мисоли бдонки он қанди софии рӯҳи пок Маҳмадӣаст ки бҳқиқти одам арвоҳ ӯст чунонк одами алайҳи ассалом абўолбшр омад хоҷаи алайҳи алслўаҳи вассалом абўолорўоҳ омад « нҳни алохрўни алсобқўн » ишорати бад-ӣн маънӣаст ки агар чаҳ сӯрати мо бохри табаъи сувар буд рӯҳи мо дар аввали мақдами арвоҳ буд . Арвоҳи анбиёро алайҳими алслўаҳу ассаломи наботи сифат аз қанди рӯҳи Маҳмадӣ берун овараданду арвоҳи авлиёъро ба мсобти шукр сипед бигирифтанду арвоҳи муъминонро бмсобти шукри сурху арвоҳи осӣонро бмсобти тбрзду арвоҳи куффорро бмсобти шукри қўолб . Ҳам барин қиёси арвоҳи мулкӣу ҷинӣу шайтонӣ аз он мегирифтанд то ончи дардии он буд ки қатора хондем аз латифу софии он рӯҳи ҳайвонӣ ва наботӣ бигирифтанд . Ва аз касифу кидири он мураккаботу муфрадот аносир сохтанд .

ӣнҷои латифае ғайбӣ рӯй менамояд дар ғояти латофат ки пеши азин ҳмоноксӣ дар иборат наёвардааст ва он онаст ки зулмату кудурат ки дар қанди таъбия буд зулмати мтиаҳи ҳарорати омдўи кудурати мтиаҳи касофат то ҳар куҷо аз зулмату кудурат дар аҷноси мухталифи наботу шукр ва тбр заду қўолбу қатора беш ёфта шавад ҳарорату касофати онҷои зиёдат буд чунонкии шукр аз наботи бики дараҷаи гармтару касиф тар бошад боқӣ бар ҳамин қиёс мекун .

Ва ҳарорати сифат оташасту оташи моя муҳаббатасту касофати сифат хокасту хок моя хасту фурӯтанӣ буд ва низ хосияти оташи саркашӣу талаб улуввау рифъат буд аз ӣнҷост ки Иблис саркашӣ кард ва « ано хайр манеҳ » гуфт ки аз оташ буду хосияти хоки дноӣту ркокт буд . Аз ӣнҷост ки ҳайвоноти ракики табъу дун ҳиммат бошанду талаби ғизоҳои суфлои фонии кнндкаҳи асли эшон аз хокаст ва аз сифати оташии ҳамаи зулми хезад ва аз сифати хокии ҳамаи ҷаҳли хезад ва чун ҳар ду бғоит расад злўмӣ ва ҷҳўлӣ бошад ки ин лафзи маболиғати рост .

Пас ин ду сифати зулмату кудурат агар чаҳ дар қанди таъбия буд аммо зоҳир набӯд дар қанду наботу шукри зуҳӯри камоли ин ду сифат дар қатора омад ки охири дардӣ буд аз қанди бозмондау сафоу сипедии даравии андак буду камоли сипедӣу сафои дрнбот буду зулмату кудурат дар ваии андак буд .

Ҳам чунин дар наботи арвоҳи нӯронии андаки ҳарорат буд ки моя муҳаббат бошаду андаки кудурат ки хамири мояи тавозуъу убудийяти бўдўликн чун ин ду сифат дар вай бкмол набӯд бори амонат маърифат натавонист кашӣдан ва дар қатораи обу гули ҳайвонии андаки сафови нӯронӣати рӯҳоният буд валикин чун бкмол набӯд ҳам бори амонат маърифат натавонист кашид .

Маҷмӯъа Эй мебоист аз ҳар ду олами рӯҳонӣу ҷисмонӣ ки ҳам олати муҳаббату бандагӣ бкмол дорад ва ҳам олати илму маърифат бкмол дорад то бори амонати мардонау ошиқона дар сифт ҷон кашад ва ин ҷузи вилояти ду ранг инсон набӯд чунонк фармуд « анои ързнои аломонаҳи алии алсмўоти волорзу аҷбол » тоонҷо ки « . . . Ва ҳамлҳо алонсони анаи кони злўмои ҷҳўло » злўмӣу ҷҳўлӣ аз лавозими ҳол инсон омад зеро ки бори амонати ҷуз ба қӯти злўмӣ ва ҷҳўлӣ натавон кашид агар чаҳ ҷуз ба нуру сафои рӯҳонӣ боз натавон дид . Млоикаҳ ба нуру сафоӣ рӯҳонӣ бидиданд аммо қӯти сифот ҷисмонӣ надоштанд бар натавонистанд гирифт ҳайвоноти қӯту истеъдоди сифот ҷисмонӣ доштанд аммо нури всФоӣ рӯҳонӣ надоштанд шарафи бор амонат надиданд қабул накарданд чун инсони маҷмӯъаи ду олами рӯҳонӣу ҷисмонӣ буд ӯро ба каромати ҳамли амонат макрам гардониданд сар «у лақади крмно банӣ одам » он буд .

Фомои маърифати моҳияти рӯҳ агарчӣ мутақаддимон дар шарҳи он шурӯӣ зиёдат накардаанд валикини шама Эй гуфта ояд . Бдонк ҳар бар ин муносибат чунонк дар қндҳФти сифат таъбияаст аз сипедӣу сиёҳӣу сафоу кудурату латофату касофату ҳаловат ҳамчунин дар рӯҳ ки латифаи исти раббонӣу шарафи ихтисоси ёءи азоФт « ман рӯҳӣ » ёфта ҳафт сифат таъбияаст аз нӯронӣату муҳаббату илму ҳалами вонсу бақоу ҳаёту сифоти дигар аз ин сифот таваллуд кунад чунонк аз нӯронӣати самиъӣу басирӣу мутакаллимӣ ва аз муҳаббати шавқу талабу сидқ ва аз илми иродату маърифат ва аз ҳалами виқору ҳаёу таҳаммулу сукӯн ва аз инси шафқату раҳмат ва аз бақои саботу давом ва аз ҳаёти ақлу фаҳму дигари идрокот ва ҷузин сифоти дигар таваллуд кунад чаҳ пеш аз таъаллуқи рӯҳ ба қолаб ва чаҳ баъд аз таъаллуқи рӯҳ ба қолаб ки шарҳи он итнобӣ дорад .

Аммо асли ҳамаи он ҳафт сифатаст ва ҳар сифатӣ аз сифоти рӯҳ ба мсобти сифатӣ аз сифот қандаст чунонк нӯронӣати бмсобти сифедӣу муҳаббати бмсобти зулмат . Шарҳи ин муносибат бирафтааст . Ва илми бмсобти сафоу ҳалами бмсобти кудурату инси бмсобти латофату бақои бмсобти касофату ҳаёти бмсобти ҳаловат ва ҳар сифат ки дар қанди асари он андактар зоҳираст баҳмони мсобт дар рӯҳи асари он сифати андактар зоҳираст .

Тоогр хоҳанд ки он сифати бкмол дар вай зоҳир шавад ӯро ба маъданӣ бояд барад ки камоли он сифат дар вай бошад . Маслан агар хоҳанд ки наботро сифати сиёҳӣ ки дар вай андак зоҳираст камол расонанд дар қатора бояд омехт ки маъдан сиёҳӣаст то наботи ҳам ба нисбат сиёҳ шавад .

Пас чун дар рӯҳи сифати муҳаббати андак буд ки бмсобт сиёҳӣаст дар набот ва хостанд ки муҳаббат дар вай ба камол расад ӯро бо қолаб ки маъдани зулмат буд таъаллуқ доданд то ба парвариши сифати муҳаббат дар вай ба камол расад . Яке аз асрори таъаллуқи рӯҳ ба қолаб инаст чун млоикаҳи ин таъаллуқ бо қолаби ҷисмонӣ зулмоне надоштанд тухми муҳаббати эшон ҳаргиз ба камол тарбият наёфт ки мусмир « иҳиҳму иҳбўнаҳ » гардад .

Агар касе суоли кндкаҳ « чун гуфтӣ дар қанди нури рӯҳи Маҳмадии алайҳи алслўаҳи вассаломи зулмату кудурату касофати таъбия буд ва шарҳ додӣ ки арвоҳи инсонии бад-ӣни сифоти муҳтоҷ буд ки ҳар як дрмқоми хеши маърифатро олатии хост буд ва гуфтӣ рӯҳи Маҳмадӣ аз партави нури аҳадят падед омад пас дар нури аҳадяти ин сифоти таъбия тавон гуфт ё на ? агар гӯйӣ тавон гуфт онҷои ҳам эҳтиёҷ собит шавад ва агар гӯйӣ натавон гуфт пас дар рӯҳи поки Маҳмадии онч дар нур аҳадят набӯд аз куҷо омад ? »

Ҷавоб аз се ваҷҳ бишинав : аввали онк агарчӣ қанди рӯҳи поки Маҳмадӣ аз неи шукри партави нури аҳадят буд валикин ба всмти ҳудуси мавсуф буд ва ин сифати дрнўр аҳадят набӯду ҳарч муҳаддисаст мутлақан онро зулмати халқят ҳосиласту нур мутлақан сифати хос худовандӣаст ки « аллоҳи нўролсмўоти волорз »у зулмат мутлақан сифати хос халқятаст чунонк Фрмўдкаҳ « ани аллоҳи халқи алхлқи фии зулмата » пас ин зулмату кудурату касофат шояд ки аз сифати халқяту хосият ҳудус бошад .

Ваҷҳи дувуми онки зоти аҳадяти ҷлу ъло мавсуфаст ба сифоти лутфу қаҳр шояд гуфт ки ҳарч аз нӯронӣату сафо дар арвоҳаст аз партави сифат лутф бошаду ҳарч аз зулмат ва кудуратаст аз партави сифат қаҳр бошад .

Ваҷҳи сими онкӣ чун зулматро дар қанди бмсобти сифати оташ муҳаббат ниҳодем дар рӯҳ шак нест ки тухми муҳаббат дар ниҳоди арвоҳи пеш аз ҷумлаи сифот дигар андохтанд байт :

Ва яқинаст ки рӯҳро муҳаббат бар ҷумлаи сифот собиқ омад зеро ки рӯҳро муҳаббати натиҷаи ташриф « иҳбҳм » буд агар иҳбҳм собиқ набӯдӣ бар « иҳбўнаҳ » ҳечкас Зуҳра надоштӣ ки лоф муҳаббат задӣ . Сари ин ришта аз инбисот « иҳбҳм » боз шуд . Байт :

Пас « иҳбҳм » сифат қадамаст ва « иҳбўнаҳ » ҳамин завқ дорад рӯҳро кадоми сифат дар муқобила ин нишинад ки рӯҳро ҳеҷ сифат нест ки пайванд аз қадам дорад алои сифоти муҳаббат .

Ва дар зери ин нуктаи асрор бисёраст ки кутуби таҳаммули шарҳ он накунад « Фзрўаҳи фии сунбула » ҷумлагии муллои аъло Каррӯбӣу рӯҳонии дами муҳаббат нёрстнд зад зеро ки бор муҳаббат натавонистанд кашид чаҳ муҳаббату меҳнат аз як хонаанду муҳаббату шодӣ аз ҳам бегона .

Шайхи Абдуллоҳ Ансорӣ мегуяд : муҳаббат дар бикуфт меҳнат ҷавоб дод эй ман ғуломи онк аз он худ фаро об дод . Мискини ибни одам ки аз злўмӣу ҷҳўлии борӣ ки аҳли ду ҷаҳон азу бигурехтанд ӯ дар он овехту меҳнати ҷовдонӣ ихтиёр карду шодӣ ҳар ду ҷаҳонии дрбохт . Ин заъиф гуяд