Лоҷарам дар варта таҷассус афтод ва ҳар ҷои ҷуст ҷӯ менамӯд ки манзари вуҷӯдии томро манзил ва мақом созад ва бар ваҷҳи акмали ваҷҳи аҷмли кушояд .

Парии рӯи тоб мастурӣ надорад .

Оқибати коми талаб дар роҳи сафари ниҳод ва дар малики мазоҳири бароаи ботину зоҳир равон гашта дар таии ин сулӯки фирқаи анбиёи вмлўкро фарқ пайдо шуду ҷанбаи ҷамолу ҷалол ошкор гардид .

Гоми аввал ки дар маслаки ботини ниҳоди шиси бен одамро бар аҳли олами сарвар ва муқтада карду раҳбару пешвои сохт ва зон пас ҳазрати Идрӣсро бшҳири тақдис аз олами хоки бторми афлоки барда , Нӯҳ наҷайро киштӣ наҷот доду Хизри набиро шарбат ҳаёт бахшед . Пӯри озри халъат хулат гирифту дасти Мӯсои лмъаҳ Байзо намӯду маҷории сбл аз мазоҳири русул бар вифқи муқтазои ҳоли саргарми арзи ҷамол буд то бшҳр канъон раседу ишқи саркаш бар сони оташи бмлки Миср дар афтод , аз фурқати ҳасану ишқ , меҳнату ҳузн падед омад . Ҳасан аз ҷайби моҳи канъони срброўрду ишқ дар синаи Зулайхо тамаккун ёфт , ҳузни роҳи кулба ёқӯб гирифт . Пас ҷазбаи ишқи мазҳари ҳасанро бахуди хонда аз шаҳри канъони бмлки Мисри расонад .

Ҳасани руста худфурӯшӣ биёрост , ишқи тоқати парда пӯшӣ наёвард , бики сӯи савдои ҷилвагарӣ буд , дигар сӯи ғавғои пардаи дарӣ . То моҳи канъон аз чоҳу зиндони баҷоа иззат раседу пери канъонро дар байти аҳзони ҳам чунон бо меҳнату ҳузни одату инс буд ки пайки бшир дар омаду буи ҳабиб биоварад он замони пояи иқболу ҷоҳи ҳасану ояти таъсии ишқу ҳузни бғоити қусӯрии расида буд ки ҳар се як бор дар малики Мисри ҷамъи гаштанд ва ҳар чанд дар таии он аҳди хусрави ҳасанро дар малики сабоҳат беш аз пеши маҷоли арзи ҷамол даст дод ва дар манзар ваҷу Юсуфи ҷилва шикваӣ намӯд ки нозиронро дасти тоқат бурӣда монаду сомъонро ангушти ҳайрати гузида , валикини бълми ишроқи алавии мстшър буд ки ҷилваи ҷамолашро бар ваҷҳи камоли арз гоҳе дигар муқарараст ки ин худ манзарӣ аз манозир ӯст ва ҳар ду олами мазҳарӣ аз мазоҳир ӯ .

Ва лъмрии кули ҳасани фии алўрии қосири ани ҳасани ҷдолҳснӣ .

Пас пои тараб дар малики араби ниҳода , бҳдоити нури қудси ҷониби насли поку зуррияи тобноки ҷаноби асмъили шитофту Фръои баъди асл дар мунозираи зоҳирау мазоҳири мутаҳҳараи нақл ва таҳвил мекарду бшўқи неъмати мавъӯду тўФи каъбаи мақсӯди кӯч бар кӯч мерафт ва мегуфт :

Фош мегӯям ва аз гуфта худ дили шодам ки ҳикмати азал аз рӯзи аласти таъаллуқ бар ин дошт ки ҷилваи ҷалоли хеш аз матлаъи ҷамоли хоҷаи хусравони ошкор ва намоён созад ва аз бадви баннои ҷаҳон то ин асру замон ки аҳди масъӯди хотам сарваронаст ҳар чаҳ аз ҳукми қадару қазои бҳди нФозу имзои расида аз мақулаи тамҳиди муқаддамоти матлӯбу тақдими мабодӣ бар мақсӯд бӯдау азои ?ераади аллоҳи шиӣои ҳёи асбоба .

Гавҳари ҳасану ишқро аз олами қудси рухсат сафар доданд ва дар ҳар як қувваи тадбиру ҷазба таъсиӣ ниҳоданд ки зарроти куну маконро дар хури вусъу имкони мураббӣ вмҳиҷ гашта бмҳмии мштғлу бомарии мўтмри созанд ки дар оғозу анҷоми хусрави гардони ғуломро мунтаҷ манфиатӣ шаваду мӯҷиб маслиҳатӣ бошад . Пас бтртиби маротиб аз афлоку кавокиб то боҷсому маволед ҳар як бар вифқи қобилияти баҳраи тарбияти гирифта , ҳаракоти шавқӣ дар табақоти фавқӣ падед омаду олами табоиъи бнқўши бадоеъи оростаи гашт ва чун навбати навъ инсон расед пояи тарбиятро моя тараққӣ боист , лоҷарами партави ҳасани ҷилва инбисот ёфт ва ҳар касеро аз ҳар тарафи шӯри ишқӣ бар сару шавқу ваҷдӣ дар дил афтод ки бқўти аҷтзоби он дар малики васеъи замин ки хоси хдиў замонаст таъсиси банноӣ тоза кунанду тақдими мҳом беандоза ; то батадрӣҷу бмрўри асбоби умӯрӣ ки ҳангоми зуҳӯри давлати масъӯди лозим ва зарураст мавҷӯд гардад .

Шоҳи ҷаҳони он гоҳ бгоҳ ҷаҳони хиромад ки пеши корони қоҳиру устодони моҳири қусӯру аёўинро бнқўши нави ойин бнгоштаҳ бошанду хдўру бсотинро бурду раёҳини ороста , бнқсӣ дар базм тараб бошад ва на гомии муҳтоҷи талаб .

Алии ҳозои қавмӣ аз банӣ навъи инсон ки дар таии ъҳўд ва азмон ишқи дороӣии гузидаи кишвар ороӣӣ намуданд , ҳар чанд бзоҳри хусрав рӯй замин буданду соҳиби тоҷи внгин , валикин дар воқеъу нафаси аламри ҳукми ходимии муассису чокарӣ муҳандис доштанд ки қабл аз ташрифи арўғи султон барои тартиби хаймау харгоҳу танзифи сафаи даргоҳи биўрти урдӯии ҳумоюн маъмур гашта , зароифиу захорифи замонаро барои масорифи подшоҳонаи ҷамъи ораду ҳиммат бар он гуморд ки хайли султонро ҳангоми вуруди ман ҷамеъи алҷҳоти ротбаҳи айши мҳнои мавҷӯд ва муҳайё бошад .

Болмсли Каюмарс ки возеъи расми салтанат буд , мисоли шайхии адиб ки Тифлони китобро таълим одоб диҳад , халқи навомӯзро аз румузи тоъати ин даргоҳи воқифу огоҳи сохту Ҳушанги боҳушу ҳонг ки мива аз шоху оташ аз санги ҷусти ҳукм солорхўонӣ дошт ки суккони рубъи маскӯнро ки бар суфраи эҳсону ҷӯади туфайл вуҷӯд ҳумоюнанд лизои барг ва наво диҳаду асбоби табъу шӯии орад .

Кзлки тҳмўрси диўбнд ки рӯй иқболи бтрди ағўоли ниҳоди мисоли сарҳангӣ буд ки бҳкми девони бдФъи девон маъмур гашта , малики султонро аз ғдри душманону шари аҳрӣманони мҳрўс ва масӯн дораду ҷамшед ки тоқи айвони биФрохту тарҳи бустони биндохту аҳли ҳарфати бпрўрду касб ва санъат биоварад ; басони ходимии меъмору омилии пешкор буд ки кохи султонро бифурӯш ва ӯонеу нуқӯши хусравонеу аснофи таййибу ағсони ртиби ороста , расми ҳарфату фалоҳатро барои тартиби либосу тамҳиди асоси хоси даргоҳу раияту сипоҳ доир кунад ва дар арзи муддати ҳафтсад сол ки навбати ъзу иқбол ӯ буд қавоиди дили писанду қавонин чанд ки анҷоми кори бакори худоами ин дарбор ояд дар басити замини ниҳодаи қонӯни рафтории бсоири влоаҳи амсору мулӯк аъсор диҳад ки назми кноӣту рабти мрокбу ҷалби манофеу касбу зойеъ бар ҳамон тарз ва бар ҳамон ойин амал намӯда чеҳраи арӯси маликро ҳар бори бтрзии тоза ғоза кунанд , то ҷилваи ҷамоли бпоиаҳи камоли расонади вдри хури илтифоти хоҷа хусравон омад .

Дар бдоити ҳол ки хусрави ҳасани дрмлки вуҷӯди одам мақом карду навъи башар дар рӯй замин мунташир гардид , даври оламро аввали гардиш буду абнои одамро оғози ҳизонату парвариш , халқи гетиро ҳануз чандон ҳавсила ва тоқат набӯд ки назораи ҷамол ҳасан тавонанд намӯд , лоҷарам монанди баъзе аз азизон ки тозаи бсрўт расидаанду ҷомаи зарду сурхи дида , чунон дар вартаи ғурури афтоданд ки мавҷи ғайрат авҷ гирифту тӯфон дар арсаи хок падед омад .

Ва баъд аз воқеаи тӯфони ҳазрати Нӯҳ алӣ набиноу алайҳи ассаломро се фарзанд монад ки ҳому сому ёФс ном доштанд ва чун арҳоми ҷурму хтоӣӣ дар ҳазрати падари рафта буду ранги вуҷӯдаши занги саводи гирифта , ҳасани мушкили писандро мақбули табъ арҷманд науфтоду партави таҷаллии бҷонби сому ёФси андохт ки гавҳари поки анбиёу мулӯк дар насли ин ду ҳазрат таъбия рафт . Фард :

Пас ҳазрати Нӯҳи фарзанди рашиди хеши ёФсро номзади билод шарқӣ фармуд ва ӯро ёздаҳи писар буд ки аз ӯ малики чин то охири хоки рӯси маскани эли волўс эшон гардид , чун партави ҳасани хоҷаи мулӯк монанди моҳи тобону меҳри рахшон аз оинаи ҷамоли тарки дурахшон буд , ҳазраташро дар дидаи аввалии алобсори шавкатӣ бешумор падед омаду ҷумларо бе ихтиёри ббзргӣ ӯ иқрори рафта ; бар соири бародарони мақдами гашту малики падари бади мусаллам ; даври замонро боману амони қарини сохту хираду бузургро бФзлу роФти нўоҳтаҳ , дар тамомати малики падари сайр ва тафарруҷ намӯд ва ҳар ҷои чашми тамошои гушӯдаи партави ҳасан дар фазои басит бар фарозу нишеби тобон буду мақомии дили гушойро толибу хоҳон то бмўзъ сликоӣ расед , мақомии дили каш ва нағз диду Фзоӣии хуррами всбз ки боди шимолаши роҳати ҷон буду оби рӯонаши мояи равон .

Ва ин мавзе маҳаллӣаст аз навоҳии шарқ дар ғояти нузҳату сафоу риққати обу ҳаво ки бар ҷониби ҷанубаши ду наҳри азим монанди кавсару таснӣм ҷорӣаст , бар самти шимоли дарёчаи зулолӣ ки гўӣии манбаи моء муайянаст , ё осмонӣ дар ҷўФи замин ва дар ҳади шарқии кӯҳӣ бо фару шиква , машҳуни бхмоили анбӯҳ ва дар ҳади ғарбии даштии пурсабзау кишту марзӣ чун боғи биҳишт ва ҳар сӯи чашмаи хуши гўорӣ ва ҳар ҷои пешау марғзорӣ ки рашки чашма ҳайвонасту ҷуфти равзаи ризвон . Ҳасани худкомро нузҳати он мақом хуш афтоду мавкиби тарк дар ҳамон ҷойгоҳи мавқифи ъзу ҷоҳи сохта , ибтидои хона чанд ки сақфу пай аз чӯб ва не дошт банно кард ва чанде дар он басар мебарад то бтртиби асоси харгоҳу таъйини хавоси даргоҳ мулҳам гашта вориси малик ёФс шуду рояти салтанати бғоити майманати биФрохт .

Воқдӣ гуяд ки тарки бен ёФс бо Каюмарси ибни ҷаҳони Эрони муосир буд ва ҳар ду бики унсури возеъи расми салтанату ҳомии малику мамлакати гаштанд ва зон пас ин расми тозаро дар ақтори замини шуюъӣ беандоза даст дод ки баъзе аз авлоди сому ҳомро дар мамолики Яману ҳинду ҳабашу шом низ доъияи иқтидору эҳтишом падед омад .

Партави нури ҳақу лмъаҳи ҳасани мутлақ ки акнӯн аз нури поку гавҳари тобноки хдиўи ҷаҳон таъбир бидон кунем он замон аз ҷайби ҷамоли тарки аён буд ва монанди нири аъзам дар шарқу ғарби олам тҷӣ менамӯд .

Ҳамоно аксӣ аз таҷаллии он дар ойинаи авҳом ва ҳавос афтод ки халқӣ дар олами иқтибоси тамҳиди асос ҷалолат карданду бунёди русуми иёлати ниҳода , асбоби салтанату дороӣӣ тартиб доданду гоҳи ҷаҳонро барои шоҳи ҷаҳони зинату зеб .

Зикри тарки бен ёФсу авлод ӯ

Дар таворих мстўраст ки тарки бен ёФси аввали хонони малик шарқаст ва аз насл ӯ чаҳор фарзанд дар вуҷӯд омад . Меҳтари эшон Фўдк буд ва ҳануз кӯдак буд ки рӯзӣ бар соҳил равад снлўки бъодти абнои мулӯки сайд моҳӣ намӯда , луқма чанд тановул фармуд иттифоқан пораи гӯшти бирён аз панҷаи дасти ҳумоюнаши биФтод дар қитъаи заминии шӯри баромад ки чун барграфт лаҳми смкро таъми намак буду завқ аҷаб ёфт . Шоми гоҳон ки аз дашти шикори бшҳр ва ҳисор хиромед сӯрати ҳоли бързи падари расонидаи хосу оламро майлу шавқии тамоми бостъмоли ин навъи адоам ҳосил шуду кони намак аз хоки таркон падед омад , хиттаи шарқ ки аз партави ҳасани машриқ сабоҳат гашта буд маъдан фалоҳат гашта таркони чинро лабҳои ширин намак ёфту ғулғулу шӯр аз смк ва смок бархест .

Ва болҷмлаҳи рояти иқтидори тарк дар тамомии малики падару амлоки даҳ бародари чунон афрохтаи гашт ки бо он ки эшон ҳар як монанди ғзу хлху чину сақлоби босами хеш мавсӯмасту ҳудӯду снўршон ё юрти махсӯси тарки ашкору маълум , боз то акнӯн дар тамоми рубъи маскӯни ҷумлагиро дар ҳукми як малик донанду баном тарк хонанд ва ӯ меҳтари фарзандони хешро барои вилояти аҳд беҳтар дид ки партави поки ҳасанро мутаҳҳар буд . Лоҷарам илқоӣ мақолед малик бова фармуд ва ӯро аилинҷаҳи хон лақаб дод токунанда корҳои хатир гардад ва бар ҷумлаи бузургони амир ; ва ӯ худ шаҳриёрии қодири қоҳир буд ки бар умуми элоту аҳшоми воқорб ва банӣ аъмоми бкёст , фазл ва раёсат ёфту бнФси хеш дар маҳали мавсӯми биўрсўқу қорқўму аўртоқу кўртоқи яйлоқ ва қишлоқ мекард ва он дўкўҳӣаст шомиху азим ки ҳангоми оят хулд Наиманд ва дар фасли рабиъи мҳӣӣ азм Ромем

Хоҷаи адиби фазли аллоҳи табиб , номи номии он шаҳриёрро дар ҷомеъи рашидии абўлҷаҳи хон забт кардааст ва баъзе ин лақабро махсӯси тарки бен ёФси гирифта , қавмии дигар бар онанд ки ин худ бе воситаи фарзанди Нӯҳ набӣасту алӣ эй ҳоли ихтилофӣ дар ин нест ки ҳазраташи воситаи тулӯъи анвори ҳасан аз носиаҳи ҷамоли диби боқавӣ хон бӯда ва ин исми илми мураккаб манқӯласт чаҳ дар истилоҳи атроку муғули диби мақому ҷоҳ ва тахт бошаду боқавии хдиўи пирўзбхт . Ва дар интиқоли ҷамоли ҳасан аз мазҳари вуҷӯд ӯ бпикри шуҳуди қрохони ихтилоф ривоётасту аҳтлоли ҳикоёт . Соҳти ҷаҳони гшо ки дар аҳди мнкўи қоон буд ва дар мавкиби ҳлокўу абоФо хизмат менамӯд бзбти ансоби таркону зикри аслофи бузургони илтифотӣ чандон накарда , таърих ӯ ки дар сабки лафзу ҳасани маънӣ , маънии саҳари ҳалолу ғайрати об зулоласт , Маҳмӯди ғозонро мақбул хотир науфтода бтртиби китобии ҷомеъ ишорат ронад ки тамомати аҳволи атроки восилу насабу фасли шуъаби виўрту мақоми эшонро дар таии қуруну аъўом аз ҳамон замон то аҳди ҳазрати Нӯҳи мубин ва машрӯҳ созад .

Пас барои анҷоми ин амри аҷзоъу алвоҳ чанд аз хазонаи хонони атроку дафотири арбоби идрок бадаст оварда , бақадр имкон дар тасҳеҳи ақволу танқеҳи аҳвол маболиғат кард то ҷомеъи рашидӣ пардохта шуду мтоўии фусӯлу Фҳоўии усӯли он дрбндгӣ ӯ вслтони алҷоитўи мърўз ва машҳӯд гашта , перони огоҳу хосони даргоҳро аз мусулмону муғули мавқе қабул омад ва аз рӯй таҳқиқи зевар тасдиқ ёфта мувофиқи таърихи мазкӯр , қрохон бе воситаи ғайр аз сулби диби боқавии бавуҷуди омада , влкн дар таворихи машҳури мусбат ва мстўраст ки баъд аз диби боқавии фарзанди маин ӯ киўк , хайли тарконро меҳтари мулӯк буду вилояти аҳди малики бхлФи алсдқи хеши алнҷаҳи хона тафвиз намӯда , муғулу тотор аз аўдр вуҷӯд омаданд ва ҳар дуро вориси тахт ва дияем карду мамолики хеш бар эшон тақсим , нири ҳасани пок аз матлаъи вуҷӯди муғул тобон шуд ва дар нақлу таҳвили мсръу шитобон буд то аз сулб ӯ нири чаҳор фарзанди зукур мавҷӯд гардид ва ҳар чори кофар ва нобакор буданд . Пас чун гавҳари вуҷӯд ва низ шуҳуди хоҷаи хусравону хусрави замину замони хлдоллаҳи султонау азми барраона дар насли аҳФоди қрохони муқаддар буду сӯрати ин амр дар мроти илму мшкўаҳи яқини аҳли малакӯти мунаввару мусаввир , хусрави ҳасани мазҳари вуҷӯди қрохонро аз он чори бночор интихоб намӯда вориси малики муғулу молики рад ва қабул фармуд .

Ҷумҳӯри аъимма сайр онанд ки қрохони қаҳрамонии бдсиру шаҳриёрии муқтадир буд ва дар ҷҳди ҳақу ҷаҳли мутлақи чандон тўғл менамӯд ки ҳеҷ офарӣдаро дар аҳд ӯ маҷоли иқрори тавҳиду хаёли тақдису тамҷиди мумкини нмишд ва дар кибру ҷалолу куфру залол бҷоӣӣ расед ки гуфтӣ устод заҳҳокасту шаддоди атрок .

Ҳасани мушкили писандро мушкил ва нописанд афтод ки дар малики вуҷӯдии чунин манзил ва мақар гузинад , лоҷарами рояти наҳзати бғоити суръати броФрохт ва чун пайки мсръи моҳ ки дар лайли ҳолки қатъ масолик кунад ва то субҳи содиқи сайри ғўосқи намояд .

Дар зулмати вуҷӯди қрхони сорӣ буд то партави шуъоъ дил фурӯз аз матлаъи ҷамоли ағўз толеъ намӯду тарконро дар вақойиъи вилодату далоили саодат ӯ эътиқодӣ чандаст ки асноди он ҷузи бҳзрти анбиёу хулласи асФёи шоён ва раво нест , аз он ҷумла гӯйанд : ки ҳангоми валавад то се рӯзи кому даҳони бшири модари нёлўд ва ҳар шаб дар олами хоби бмодр хитоб мекард ки шери ту вақте хоҳам хӯрд ки муъмину ҳақ шинос бошӣ , на кофару носипосу модар ҳар чанд аътноӣӣ бихоб хеш накарда , тадбироти дигар пеш гирифт зарраи суд на бахшеду қатраи шер на нӯшед ; то бФзли яздони мулҳаму мунтақили гашт ки руъёӣ ӯ аз мақулаи анҳо ва эъломаст на азғосу аҳломи пас аз рӯй хулӯси сидқи бад-ӣни ҳанифи ҳақ дар омад то табъи кӯдаки ҳавоӣ пистон карду майли модар баҳақ прессатон буду дайни покаш аз халқи пинҳон ; то умри кӯдак биксол расед .

Қрохон бар вифқи одоби атрок барои ташхиси номи мисоли эҳзор ом дода , маҳфил сур биёросту ғулғули айш бпо хост :

Ҷамеъи ҳуззору хавоси дарборро аз он брзу ёл , дар он сину сол шигифт омад ва аз ҳар ҷиҳат ва ҳар боб дар интихоби асмоءу алқоб сухан мерафт сарони қабоил муҷтамаъ буданду сароау аъозими мустамеъ ки Тифли рзиъи басони Масеҳи лисони фасеҳ гушӯда гуфт : номи ман ағўзаст ва чун ин нуктаи хориқи одату ояти саодат буд бар таъаҷҷуби ҳозирону иродат нозирон фузуда ; қрохони фарзанди азизро чандон бо рушд ва тамиз дид ки дасти ҳайрати бдндон гузида гуфт : аз дербоз то акнӯн аз насли тарку аҷдоди бузурги мо кӯдакии бад-ӣни хӯбӣу зиракӣ дар вуҷӯд наёмада , ин писарро чандон ки ҳасан ва ҷамоласт ҷоҳ ва ҷалол хоҳад буду фар ва камол хоҳад ёфт .

Ва болҷмлаҳи ағўзи рӯзи буруз дар чашми падари гиромӣ тар мешуд то бсни булӯғу ҳади сбўғи расида , бҳкми падари духтар ъам хеши гўрхонро дар никоҳ дар овараду арзи имон бова кард ӯро азим мункир дид ва андеша намӯд ки ъаму падару хайлу ҳашарро азин роз огоҳ созад ; лоҷарами тарк ӯу қатъ гуфтугӯ карда , духтар ъам дигарро ки аўзхон ном дошт бхўост ва ӯро низ баҳмони ақидаи дидаи чашм аз висолу ҷамол ҳар ду пӯшеду бзъми атроки чандон қувва идрок дошт ки лафзи аллоҳу калимаи тавҳидро вирд забон карда , бе он ки илм адаб хонду лафз араб донад дар камол фасоҳат мегуфту сомъонро дар маънии он тааммул мерафт ва бахотир мерасед ки такрори он аз таъсии ваҷд ва самоъаст ё таҳрири алҳону асҷоъ ва чун худ муъмину муваҳҳид буду қавмро мулҳид ва мушрик медид ғолибан аз ҳазрати падари мФорқ буд ва бо аъмому ақвоми мувофиқи нмишд , то бўқтии зебоу дилкаш ки табъи олами хурраму хуш буду кӯҳу ҳомӯни бнқши алвони мунаққаши азми гули гашти баҳору майли тафреҳ ва шикор карда , шомгоҳон ки аз арсаи сайди бҷонби шаҳр боз мегашт аз ҳаволии сарой ъам хеши гузашта , иттифоқан бҷўқӣ аз ҷавории хиради бархӯрд ки бар лаби ҷўӣии бҷомаҳи шўӣӣ машғӯл буданд чун хост ки гомии Фурот наад ва бғФлт бугзарад бонҳои сурӯш бҳўш омаду маънии ин байташ бигӯаш :

Ағўзро аз мушоҳидаи ин ҳоли пой рафтор намонда чашми дидори гушӯда , ҳар сӯ назора мекард то духтар ъам хеши иўзхонро дид ки бурқаъ рӯй баргушода ва бар лаби ҷӯии истода . Дилбарони моҳ рӯйу духтарони ҷомаи шӯй чун ҳола бар гирди моҳу лола дар боғи гули пиромн ҳаримаш ҷамъанду аўхўд монанди шамъ ки базм ёрон фурӯзаду ҷони парвонаи сӯзади саргарми тамошоӣ ҷаворӣаст ва дар қасди мардуми шикорӣ :

Чашми хӯни рези он моҳи бики тири нигоҳи хотири ағўзро чунон сайд кард ки зимоми шикебу Аннану ркиб раҳо карда беихтиёр аз асб фурӯд омад .

Ҳасани дилкаши оғоз хўднмоӣӣ кард , ишқи фаттонро навбати рҳнмоӣии расидаи пои тавассут дар миёни ниҳода , парда шарм барандохт то ду ёри як дилро бошорти лҳз бе тавассути лафзи рози дили маълуми икдгри гашту хилватии холӣ аз ғайри ҷуста , бо ҳам нишаста ва аз ҳар тарафи ҳарфу сухани пайваста ағўз гуфт : аз моҷарои ману духтарон ъам бохабарӣ ва майдонӣ ки акнӯн дил дар тоби камандат баста дораму ҷон аз тири нигоҳати хаста , вале он гоҳи туро дӯст хоҳам дошт ки дӯсти худои шӯйу роҳи ҳдои ҷӯӣ :

Духтарро пои дил аз ҷои рафта буду ақлу дайн бар ҷонамонда тавон инкор надошт забон иқрор гушӯд ки :

Ағўз чун бахтро рому маъшуқаро бком дид дар басти бисоти тўӣ таъҷил намӯда ёри як дилро ҳамсар худ карду доим дар бар ӯ буд тобнот ъамро балоу ғами фузуни шу нори ҳасад аз ҷону ҷасади фурӯзон .

Пас вақте ки қрохони ҷашнӣ азим дошту духтарону арӯсонро тўӣ медод , он ду арӯси маъюс ки бо ҳарифи ҳурмон маънус буданд ; дар базми ҳузур зону зада абои ағўзро аз дайни обои бўзъӣ бемуҳобо мърўз доштанд ки оташи хашм дар синаи қрохони шуъла вар шуд ва фавран озими қатл писар гашта , мавкиб ӯро дар соҳати дашти бсиру гули гашт машғӯл ёфт ва бетааммул бо гуруҳеи анбӯҳ аз гардони чолоку таркон бебок ки хӯни падар чун шаҳду шукр нӯш кунанду меҳри писари ҳангоми хатари фаромӯш , барнишаста монанди сайли ҳоилу баҳри соил мнҳдр шуд .

Хотуни ағўз низ пайкии бҳзрти шӯии давонида , кед он ду хотуну қасди қрохонро бързи расонад , ағўз чун роҳ гурез надид дасти ситезаи гушӯдаи он рӯз то шоми сафдарони хӯни ашомро аз ду ҷониби ҳади ҳисому нӯки синони мусоҳиб буду анҳори хӯн чун диҷлау Ҷайҳун , дар кӯҳу ҳомӯн равон гашта , дар аснои гирудори теғӣ бар мақтал қрохон расед ки фавран бадрӯд ҷон карду фавҷӣ аз хайли муғули бҷиши ағўзи пайваста , муддати ҳафтод ва панҷ сол бо аъмом ва банӣ аъмому соири тавоифу ақвом ҷанг мекард то барояшон ғолиб омаду тотору муғули чокарӣ ӯро қабул карда , аз шаҳри аинонҷу баҳри снлўк то ҳади хоразми вуруди Ҷайҳун дар қабзаи тасарруф дар оварад заъми таркон инаст ки аз оби Ҷайҳун низ гузаштаи аксари рубъи маскӯнро бзрби шамшери арзаи тасхири сохт ва дар марзи турону малики Эрону хиттаи ҳинди всўбаҳи санади врўми вФрнки ҳеҷ ҷои мақом ва диранг накардау бози бмўтни аслу Масқати раъс наҳзат намӯда ҳудӯди аўртоқу кртоқро ки юрти обоу аҷдод ӯ буд мақари ҷалолати Фрмўдўи харгоҳи заррини бФр ва ойин барафрӯхта , маҳфил ҷашн биёросту боҳуззори рӯси алўсу маорифи тавоиф фармон дод то халқии касӣр аз тарку тозик муҷтамаъ шуду ботФоқи оғоўоинӣ бар тахт хонӣ нишаст , дасти карами ббзли дирами кушоду вазеъу шарифро анъом ва ташриф дод .

Дар таърихи муғул мстўраст ки дар айёми он таврӣ ҳар рӯзаи бқиди истимрори нуҳсад сари Модён ва навад ҳазор гӯсфанди сарфи суфраи даъвату харҷи ҳиҷоби ҳазрат ӯ буд ва ҳар касро аз ақорбу хуишон ки дар рӯзи разми қрохони даст аз ҷони шастаи бмўкб ӯ пайваста буд аиғўз лақаб кард , ақвоми қнқлӣу қлҷу қарлуқу Қипчоқу оқоҷрӣ аз насл эшонанду боиси ихтисоси ин тавоифу ақвоми бад-ӣни асомӣу алқоб ҳамонаст ки дар таворихи машҳураи мстўр ва дар алснаҳу афвоҳ машҳур гашта , такрори зикри он мўҳми итнобу хориҷ аз саёқи ин китобаст .

Пӯшида намонад ки : ончӣ дар боби ағўз мстўр шуд мувофиқи сҳоиФ ва алвоҳӣаст ки дар аҳди Чингизу аўктоӣ аз хзоини Мочӣну хтои бадасти омадаи вдри аҳди абоқоу ғозони тарҷума шуда ва дар баъзе умӯр бо таворихи арабу аҷам аз қабили шоҳномау мӯъҷаму таърихи табарӣу ибни ҷўзӣу динўрӣ ихтилоф дорад , чаҳ дар ҳеҷ як онҳо ба ҳеҷ ваҷҳи ҳикояти ривоятӣ аз убӯри ағўз аз равад Ҷайҳуну тасхири аксари рубъ маскӯн нест .

Баъзе аз мтохирин навиштаанд ки шояд баъд аз марги Каюмарс ва қабл аз подшоҳии Ҳушанг ки чанде амри салтанат дар малики Эрони мухтал буд ин воқеаи ҳодис шуда бошад валикини ин тавҷеҳ на аз рӯй таҳқиқаст на қобили тасдиқ , чаро ки асари қудамои тарки бен ёФсро муосир Каюмарс гуфтаанду навбати ағўз дар авохири асри ҷамшеду авоили аҳди заҳҳок буду баъд аз ӯ бФослаҳи ҳазор соли тўрбни Фаридун бар малики таркони ғолиб шудаи вболҷмлаҳ дар таърихи муғул мстўраст ки ағўзхонро шаш писар буд аз ҳар писари чаҳор фарзанд дар вуҷӯд омад ки азнсл ҳар як бўқтии андаки ҷамъиятии касӣр падед гашта , хайли эшон аз номи падар нишон ёфт ки то акнӯн баҳмони номи маърӯф ва машҳуранд ва аз соири тавоифи мумтозу махсӯс .

Овардаанд ки абнои ағўзи бики рӯзи азм шикор карда камоне заррин бо се чӯбаи тир дар даст нахҷӣр ёфтанду нздпдри бурданд , ағўзхони камонро се пора карда хоси ахлофи маин сохту саҳҳоми салосаро саҳми абноӣ киин кард ; пас меҳтаронро пўзўқ лақаб дод вкҳтронро аўчўқу лашкари дасти ростро бмҳтрони супурда , дасти чапро бкҳтрон дод ва фармуд ки чун тир дар ҳукм сафираст вкмони бмнзлаҳи амир . Тахти подшоҳӣу бахти қоими мақомии он пўзўқ хоҳад буд ва бар вифқи ин васияти баъд аз вафот ӯ куни хон ки меҳтари пўзўқ буд бар тахт подшоҳӣ нишаста ҳафтод сол салтанат карду аўрёбигии номро аз қабӣлаи ҷорҷаи мансаб вазорат дод , хоҷаи оқили ҳушёр буду бинои авоқиби кор дар бдоити ҷулуси куни хони забони насиҳати гушӯда арза дошт ки : ағўзи подшоҳии бузург буду чандини мамолик тасхир намӯда хзоин бепоёну фусила ва чорпоён гузошт акнӯн дареғаст ки ин мол бе шумори поймол рӯзгор гардад ва он номи неки бзштӣ гуё шавад . Тариқи савоб онаст ки ин бист ва чаҳор писарро хайлу ҳашари вмолу дўобу юрту мақом мФрўз бошад ва ҳар як аз тмғоӣии алии ҳадау анқўнии мшкўни ҷудогона махсӯс гардад то ҳеҷ гоҳи гумони хилофу хаёли ҷдоӣии фии мобайни эшон дар ваҳм наёяду мӯҷиби давоми давлату бақоӣ неъмат шавад .

Куни хони раъии соиби вазир писандида дошт вқсм ҳар як аз ҳФоди ағўзи маълум ва мафруз карда , меҳру нишони эшонро ки тмғо ва анқўн гӯйанд муайян фармуду ҳангоми аҷали мавъӯди тахти шаҳриёриро бадрӯд гуфта , бародари хеши ои хонро қоим мақом намӯд , ва зон пас илдўзхон бар тахт нишаста фарзанди хеши мнклии хонро валиаҳди сохт вчўн ӯ даргузашт тахти подшоҳӣ аз насли пўзўқи бқўм аўчўқ расаду тнгизхон ки фарзанди шашуми ағўз буду мазҳари ҳасани длФрўз , вориси малики падару соҳиби ҷоҳ ва хатар гашта як сад ва даҳ сол бар тахти хусравӣ буд ва зон пас обид ва мунзавӣ шуд ва дар носиаҳи фарзандон тааммул мекард толмъаҳи ҳасанро аз ҷабҳаи ҷамоли Акбари авлоди хеши толеъи дида , мншўрхонии элу мансаби ҷалили қоими мақомии баноми номӣ ӯ навишт ва ӯро илхон лақаб кард .

Ва чун номи венашони авлоди ағўзи тавоифи аиғўз бар ваҷҳи тафсил дар таворихи машҳурау дўоўин маншура нест ва ҳар ҷо ки ҳаст батадрӣҷи айёму тсҳиФи китоби мӯҳмал ва мағлутаст вмҷмлу номзбўт , лиҳозо лозим омад ки ному нишони тавоифу ақвоми эшон бтФили интисоби хайли ҳумоюну иттисоли арўғи маймуни шоҳаншоҳи ислому молики алмалики аноми ъзи насрау доми асра дар зайли ин китоб мазкӯр гардаду ҳасб алмақдур дар тасҳеҳи мабоонӣу тасреҳи маъонӣу тафсири луғоту тақрири истилоҳоти саъии балиғ мабзул уфтад то бпртўи вуҷӯди ақдасу шуҳуди муқаддас ки шаъшааи файзи томи вборқаҳи хайри омаш бар соҳати аном аз гузаштау ояндаи фурӯзон втобндаҳаст то рафтагон зинда ояду фаҳм ояндагон фазояд :

Эзади таъолӣ чун хост ки гавҳари вуҷӯди хоҷаи хусравону хусрави некӯонро ки маънии ҳасани азалу сояи зоти ъзўҷлу сӯрати нури поку тир тобнокаст дар олами обу хоки ҷилва шуҳуд диҳаду муддати маликаш то рӯзи қиём дар силк давом бошад , ҳасан бе чун хеш дар насли маймуни одам таъбия карду хайли ёФсро вориси он саодату ҳофизи он амонат фармуд то навбат ағўз расед , пас бтрзӣ ки олами дунёро дар аввали эҷоди бтртиби ҷаҳоти сетау таркиби табоиъи арбаъаи мояи қавому поя давом доду мадори адвори замонаи бсоъоти бисту чаҳоргонаи ниҳод . Олами малики ағўзро низ мабнои низоми бобаннои изом муқарар дошт ва шаш писарро бар ҷои шаш ҷиҳат гумошта , ҳар якро чори фарзанд рашид бахшед то дар мақоми арқон қоим шаванду арзи давлатро бмнзлаҳ қувоем ва чун ҳосили зарби шаш дар чаҳор , бо соъоти лайли внҳори мутобиқ буд ; аҳФоди амҷоди ағўзи боаъдоди соъоти шабу рӯз мувофиқ омад ва ин нукта бар аҳли назари зоҳиру ҷилва гар шуд ки атвору авзоъу адвору итилоъи олами ин малик бо олами даҳр дар теъдоди втоииди бомдоду таъйиди илоҳии мусовӣ ва мсоўқасту торкну ҷиҳат дар тай ҷаҳонасту шому саҳар аз даври замони фурӯғи давлати ин арўғи машриқи ақтори ҷаҳони вмшрқи асрор ниҳон хоҳад буд .

Шоҳиди ин мақол онаст ки аз аҳди зуҳӯри тарк то ҳол ки чандини ҳазор соласт аз Ямани нақлу таҳвили гавҳари вуҷӯду унсури масъӯди хоҷаи офоқу хусрави алии алотлоқи ъзи малакау султона ҳамвора ахтари ҷалол ва низ иқболу авлоди вол ӯ аз мтолъи шарафи толеъ ва бар мамолики ҷаҳон ломъ бӯда ва ҳеҷ гоҳ мумкин нагашта ки дар рӯй замин аз насли ин арўғ , хусравӣу азмҳри ин сипеҳр , пуртӯй набошад ва ин матлаб дар ҳад бдоҳтаст ки мавкиби хдиўии чунин ки аз бадви кӯчу риҳлат аз малики малакӯт токунӯн ҳамвора амтори хайру баракат дар аснои нФлу ҳаракат бар аволими аҷрому табоиъу аҷсом резон кардау дӯдаи поки тарку аҳФоди стрк ӯро бмҳзи убӯру сайр , мҳти рҳол хайр намӯда ин замон ки навбати тулӯъи бадари давлату сутӯҳи меҳр шавкат ӯст бтриқи аввалии партави фазл аз соҳати даҳр дареғ нахоҳад дошт ва то ҷаҳонаст рояти ҷаҳон бонӣ хоҳад афрошт .

Сабтаст бар ҷаридаи олами давом ӯ . Даври масъӯдаш бо адвори замон мсоўқ хоҳад рафт ва бо шоҳиди абад мъонқ хоҳад гашт , бал ки чун зоти ҷалили ҳақро зилли злил олӣасту зиллро аз зии зилли маҷол тахаллуф нест , гавҳари зотш аз чун ва чанд берунасту муддати маликаш аз азалу абади афзӯн .

Валлоҳи мтми нураи валави караи алмшркўн

Зикри фарзандони ағўз

Фарзандони ағўзхони бист ва чаҳор нафаранду ақвоми пўзўқи се тайифау тайифаи куни хони чаҳор шуъба , пас :

Шуъбаи аввал : аз тайифаи куни хон қоӣаст ки фарзанди меҳани куни хон буд ва аз бас дар файсали умӯр сахтӣ менамӯд ӯро қоӣ гуфтанд ки дар асли луғати бмънии сахтӣ ва шиддатаст ва акнӯн болмҷози камарҳои кӯҳу сангҳои сахтро бидон номанд .

Юрт ӯу авлод ӯ то аҳди илхон дар диёри ҳитлу канор Сайҳун бӯдау баъд аз тасаллути тӯр , аз юрту ватани давр мондаанд вдри аҳди Маҳмӯд бо оли салҷуқ муттафиқ гашта ва аз оби Ҷайҳуни гузашта дар ҳудӯди спрғону Мурғоб мақом карданд , акнӯн низ сокини ҳудӯди дашту дохили тавоифи таркмон ва дар хайли ҷонсорони давлати абад нишон мебошанд .

Шуъбаи дувум : бои оат – ки фарзанди дувуми кун хонаст , атобакӣ ӯ бова рёбигӣ мФўз бӯда вдри дор вазорат нашав ва намо намӯдау бсъии вазир , меҳтари бародарону сарвар Баҳодурон гардид ва бар соҳили қромўрон юрт гирифт ки бо мӯтини асли вазири қурб ҷавор дошт ва чун дар вуфӯри неъмат ва улувва ҳиммат бар ҳамгинон тақаддум ёфту номи некӯи бФзл вуҷӯдат баровард , ӯро бой оат гуфтанд ки оати бмънӣ исмаст ва акнӯн оад гӯйанд бо доли мӯҳмалау бои бмънии бузургӣу шиквау мол ва неъматаст ва маълум нест ки аҳФод ӯ дар чаҳ аҳди бойирон омадаанд ? чаҳ то аҳди Темур ба ҳеҷ ваҷҳи номи вншонӣ аз тавоифу умарои эшон маръӣ ва машҳӯд нагашта , ҳамин қадари мсмўъ вмшҳўраст ки тайифа аз ин қавми барҳасби ҳукми Темури бғзу шомот маъмур гашта чанде дар онҷо буданд ва чун боз мъоўдт намуданд дар ҳудӯди дашт ва гиреҳгон нишаста бояли ҷалил қоҷор пайвастанд ки акнӯн бшом баётӣ мавсӯманд ва дар ҷамъи тавоифи қоҷори маҳсӯб , влкн аз аҳди давлати сафавия то замони ин давлати алайҳи сарони сипоҳу ялони агоаҳи азин қавм дар рикоб подшоҳон бӯда ва дар сафару ҳзри хизматҳои некӯ намӯдаанд .

Ин замони чандини амири бузург аз баёти мутлақу баёти шом дар мъскри шоҳаншоҳи ислом мавҷӯдаст , яке аз он ҷумлаи Амӣркабӣри Маҳмадалии хон ки дар ҳади Ироқи араби солор сипоҳасту бародараши асмъили хони ъокФи ҳарими даргоҳ .

Дигари амири далери пирқлии хон ки акнӯн дар ҷрк перонаст ва бо чанги шерону фарзанди арҷмандаши мҳмдбоқрхон ки дар ҳазрати ниёбати салтанату валиаҳди давлати чокар ҷонсорасту аФўоҷи низомро солори бор ва ин чаҳор аз қавм баёт шоманд ва дар силки хавонину умарои қоҷор .

Аз қавми баёти мутлақ низ дар мамолики Ироқу Форсу Озарбойҷону хуросони умароӣу хунини номдору мтҷндаҳ бе шумори мавкиби ақдасро дар зилли ройоту ҳазрати аълоро машғӯл хадамотанд . Ақдми эшон амири азими ?илашони иброҳӣми хон ки дар аҳди пеши умри хеш дар бандагии хоқони мғФўру чокарии дорои Мансур сарф карда ва акнӯн боқии умрро бхдмти даргоҳи валиаҳдии вақфу бродши асмъили хон ки амири ҳазора алворасту далери мъорки пайкор .

Дигари муқарраби алҳзрти алии хон ки чанде сғри Ардабӣлро монанди зиндаи пел ҳаросат кард вбри аҷноди он суғуру элоти он ҳудӯд раёсат ёфту бародараши рҳмни хон ки чокари хос шаҳриёрасту соҳиби ъзу эътибор .

Дигар аз ин тайифаи бузургон бисёр дар силки худоами дрори сипеҳр ғуломаст ки зикри эшон мӯҷиб итноб хоҳад буду тахсӣси ин чанд нафар аз онаст ки зикри эшон дар вақойиъи давлати рӯзафзӯн ки ман баъди бъўни худоӣ бе чун дар зайли ин китоб мстўр хоҳад гашт , бештар эрод хоҳад шуду беҳтари он буд ки ному насаби эшон пештар маълуму боҷамол марқӯм гардад .

Шуъбаи сими аиғзоўлӣ : номи ин шуъба дар ҳеҷ таърих нест магари ҷомеъи алтўорих ва ӯро фарзанди сими куни хон навиштаанду юрт ӯ дар сарҳаддоти мамолик шарқ бӯда ва дар салтанати аўрғи Чингизу соири салотини атрок , амӣрии муътабару бузургии номвар аз ин қавм дар вуҷӯд наёмада , акнӯн низ нишонеи дуруст аз эшон дар элоти мамолик мҳрўс нест ва агар ҳаст хомл ва мтмўсаст .

Шуъбаи чаҳоруми қрооўлӣ : ки писари чаҳоруми кун хонаст . Юрт ӯ дар ҳудӯди кўконо буд ки он сӯии шаҳри аинонҷу чандини марҳала аз қроқрм болотараст , юрти аўдри ҳудӯди кўконо буд ки он сӯии шаҳри аинонҷу чандини марҳала аз қроқрм болотараст , ҳавояши башиддат сардасту ҷиболаши бғоити сахт , халқи он мавзе дар аҳди қадими элот даштӣ бӯдаанду хайма сиёҳ менишаста ; ин писарро қрооўлӣ ном карданд яъне соҳиби хаймаи сиёҳ ва чун дар мавкиби ҳлокўи лашгарии тамом маъмур шуд ки бар тамомии тавоифу ақвом ҳўолт рафт , фавҷӣ аз ин қавм низ бойени вилояти расида дар кӯҳсори ҷқтў ки акнӯн дохили маҳол совуҷбулоғаст маскан гирифтанд ва чун издиҳомии чандон дар аҳшом онҳо набӯд , рафтаи рафтаи бтўоиФ Афшор пайвастанд ки билфеъли ҷузв тайифа Афшоранду фавҷӣ аз мардони кор дар силки саворони низому сарбозони хӯн ошом доранд , дар ашойири таркмон низ азин шуъба чанде ҳаст ки дар хайли соири шуъаб дохил гаштау зикрашони хомли монда .

Болҷмлаҳ аз ин қавми шахси маърӯфӣ ки номаши қобили зикру ҳолаш дар хур шарҳ бошад мсмўъ нигарадед , балӣ ҳар чаҳ ҳастанд ва ҳар ҷо нишастанд дар ҷрки раияту элу худоами ин ҳазрат ҷалил мебошанд .

Аввал – ёрз ки номаши муштақ аз ёри шмоқу бмънӣ барозандагӣаст .

Юрт ӯ дар ҳудӯди блосу қории сирм буд .

Дар таърихи муғул навиштаанд ки қории сирми шаҳрии азим қадимаст ки чиҳил дарвоза дошта ва аз бдоит то ниҳояти он як рӯза роҳ бӯда , дар аҳд қаблан қоони таъаллуқ ба авлод аўктоӣ ёфтау маскани алўси қоидў ва қўнчӣ гашта , атроки мусулмон дар он ҷо минштаҳанд ва аз насли ёрз , амӣрии ҷалилу бузургии барозанда ки ном ӯ дар таворих монда бошад нест .

Девами дўксоз : ки бмънии гирд оварандааст яъне ҷомеъи алштоби юрти аўлўс ӯ дар биёбони ноўўр , бӯда ва то аҳди мнкўи қоони номи венашони эшон дар аФўоҷи ҳазора ва сада ҳаст вФўҷӣ бар ҳасби қисмат дар ҷрки сипоҳи ҳлокўи бойирон омадаанд ва дар навоҳии Ардабӣли маскани гирифта , садӣ дар ғояти рсонт тамом намуданду ноўўри кӯлӣ ном карда бмрўри айёми харобу вайрони монда буд , то дарин аҳди Саиди бомару фармони ҳазрати валиаҳди давлати Қоҳираи таҷдид иморат ёфту мазраъи он бмҳтри ҷяши низоми иброҳӣми хони сртиб тафвиз рафту бхлили ободи мавсӯми гашт .

Сими ду дўрғаҳ ки : бмънии малик гӣрандаасту юрти қадим аўмълўм нагашта , аз насл ӯ хеле азим дар дашт тркмонон ҳасту асбоби эшонро ҷинсӣ ҷудогонааст ки ағлаби чобук ва тавоно бошанд на чандон нозуку зебо .

Чаҳоруми боирлӣ ки : дар бодияи бошғри юрт ва мақом дошта , маънии ном ӯ сҳроншинасту авлод ӯ то аҳди илхон дар ҳамон ҳудӯди яйлоқ ва қишлоқ менамӯдаанд ва акнӯн аз аъқоби эшон ҷамъии фаровони дохили хайл таркмонасту ҳукми Астарободро бандаи фармон .

Фарзандони илдўзи хон чаҳор нафаранд :

Аввали аўшркаҳ : дар асли иштиқоқи мохўз аз аўшмоқаст бмънӣ паридани влкни ин ҷои киноя аз чустӣу чолокӣу ҷилдӣ ва бебокӣаст .

Олу авлод дар мавзеи ивӣн роҳат гузин буданд ки наздик глўронасту глўрон он ҷост ки юрти чнгизхон буд ва чун кори давлат ӯ дар он мақом боло гирифт , қавми муғулро бФол некӯ омаду баъд аз он ҳар киро бахти султонӣ буду тахт Қоонӣ менишаст болзрўраҳ дар ҳамон мақоми қўрилтоӣ ом мешуд чунон ки баъд аз марги киўки боту ки меҳтари шаҳи зодагон буд оризаи дард пой дошт , лоҷарам барои маҳфили кнкоҷи бостдъои соири шаҳи зодагону истеҳзори умарои внўминони элчии фиристода ; фарзандони ҷғтоӣӣу аўктоӣ або намуданд ки юрти маймуну тахти гоҳи чнгизхони ивӣн ва глўронасту тамҳиди қўрилтоӣ дар дашти қбчоқи хилофи иўсўни вёсоқ .

Пас мнкўқоон бо бародарони ҷониби дашти шитофта , ҳазрати ботуро дарёфт ва чун хост ки бар тахт нишинад бози ҷониб клўрон рафт вчндии он ҷо бимонад то иҷтимои шаҳи зодагон даст дод ва дар ҳамон юрти маймуни бсъӣ ботўқоон шуд .

Пас бўқтӣ ки бродрхўиши ҳлокўхонро бмрз Эрон мефиристод ақвом ӯ шари қисмати худро аз ҳазора ва сада берун карданду ҷамии ғФир аз ин қавми бад-ӣни малики расида дар мамолики Озарбойҷон ки тахти гоҳ ҳлокўхон буданд тўтн гирифтанду рафтаи рафтаи бузургони номдору амирони бовиқор аз эшон пайдо шуду хайли эшонро чандон издиёду интишор падед омад ки дар Форсу Ироқу хуросони ҷои ҷустаи баҳри ҷо тамаккун гирифтанд поя тамкин ёфтанд ва чун дар ҳазрати мулӯки бсдқи ният сулӯк мекарданд , гуруҳе аз эшон дар замони сафавияу соир азмон бпоиаҳи аморати расидаи баъзе авқот дар тамомати Озарбойҷони соҳиби амр ва фармон бӯдаанду солҳост ки вилояти арўмӣу слдўси маскани элу алўс эшонаст ва ҳамвора биглари бегёни ҷалил ?илашон дошта , рояти ҷалол мёФроштаҳанд , то дарин аҳди фархундаи маҳд , ливои эътилои ин қавми боўҷи камоли расидаи бъзти қурбу давлати пайванди боргоҳи баланду остони арҷманди хдиў рӯй замину хусрави дунёу дайни абдоллаҳи айша ваед ҷишаҳи мумтози гаштанд ва се шоҳи зода бо виқор ки боғи давлатро баҳоранду кохи шавкатронигор , аз батни бенот Афшор дар вуҷӯд омад .

Акнӯн аз сароаи ин хайли сарони бофару ҷоҳи чокар даргоҳ ҳумоюнанд ки чандин мисли ағўзу илдўзро бандаи ҷоҳу чокари даргоҳ хеш донанд .

Меҳтари эшон амироломроءи ҳусайни қулии хон ки холу ниёии шаҳ зодагонасту раъсу раиси озодагону фахри алкброءи фараҷи аллоҳи хон ки як чанд дар ҳазрати хдиўи ҷаҳони солори нсқи чён буд ва чанде сардор сипоҳён шуду бародараши алии хон ки дар ҳазрати шаҳи зода вале аҳди давлати қорраи соҳби азёл эътиборасту соҳиби ёсоқ .

Бори дигар аз комааи ин қавми қоидони сипоҳу ғозёни кини хоҳ дар зилли ливоӣ Мансураст ки ҳсн гардун гушойанду тоҷ кайвон рубойанд , аз он ҷумлаи ъолиҷоаҳи Муҳамад вале хон ки дар типи хоссаи ҳумоюни дохили умароӣ ҳазораасту қоиди аФўоҷи саворау ъбдолсмдхон ки сарҳанги саворон низомасту зрғоми мъорки интиқоми қавмии дигар низ дар силки сарбозони хӯни рез мнслк мебошанд ки баъд аз ин бФзли аллоҳи алмъини зикри эшон дар аснои ин китоб хоҳад омад ва чун номи ин эл аз касрати истеъмоли машҳур бофишораст ҳар ҷои зикрӣ аз эшон шавад бойени ном мстўр хоҳад гашт .

Дувуми бикдлӣ : ва ин лафз аз эъломи мавкиба манқӯлааст .

Асли он бўирки дил лӣ бӯда , бўиўки бмънӣ бузургасту дили бмънии забон ва « лӣ » аз адавот нисбат мебошад . Акнӯн бҳзФу тахфиф аз вазъи аслӣ таҳриф ёфта , бгдлӣ машҳураст , чунон ки тозён абди шамсиро ъбшмӣ хонанду порсиёни шоҳони шоҳро шаҳаншоҳ гӯйанд . Фирдавсӣ гуяд :

Алғрз дар авоили ҳоли юрти ин қавми дрҷбол аўлтоӣ бӯда ки он сӯй қрқўрўмаст ва дар аҳди Чингиз то замони ғозони мансӯби боқавом ноямон гашта , буқати тамӯзи пуштаҳои сабзу чашмаҳои нағз дорад ва дар фасли штои чандон боди сарду барф сахт ояд ки аз ҷинси шаҷару навъи самари расм ва асар намонад ва чун ин мақоми бмўқФи ҷалоли илхони наздик буд лашкари тӯрро пои мол сутур омаду оташи қатлу бедод дар қавми бигдилии афтода , ҳар ки аз теғ бедод раст бқўми тотори пайваст ва чанде бад-ӣни восита бе номи венашон дар ҷрк эшон буданд то лашкари муғул ҷҳонгиз шуду аксари ақвоми тарки дохили сипоҳу ходими даргоҳ эшон гашта , дар аҳди аўктои фавҷӣ аз ин қавм низ дар ҷузи ҳазораи ноямони бтўмони тоиҷўи пайваст , мсҳўби лашкари ҷаври моғўни бмлки Эрони расидаи шуъбае аз он дар таии авқоти бмлк шомот афтод ки машҳур бшомлў шуд ва аз рӯй таҳқиқ маълум нест ки дар чаҳ ҳангом аз Эрони бшом рафтаанд ва чаҳ вақти боз мъоўдт намӯда ?

Мҷмло дар давлати сафавӣу нодарии аъёну умароу ашрофу кброи ин қавми машҳур ва маърӯф бӯда ва ҳар як дар , зӣ , хеши касб камолӣ намӯдаанд .

Аз он ҷумлаи Мустафои хон ки аз ҷониби нодиршоҳи бсФорти рӯм маъмур шуду ҳоҷии лутфи алии бик ки дар аҳди хеш бе мислиу ягона буд ва дар фани шеъри устоди замона .

Китобии ҷомеъ дар зикри шуъарои нигошта чун озар тахаллус дошт оташкадаи номи ниҳод ки хирмани ошиқонро оташасту фирқаи орифонро дилкашу зумраи шоиронро серумаши кору ҷумла бедилонро ҳамдаму ёр .

Дигари халафи алсдқ ӯ ҳусайни алии бик монанди шррзодаҳ озарасту мутахаллиси бшрр ва акнӯн дар силки модҳони дарбору чокарони саркори шоҳаншоҳии рутба анхрот дораду пояи шеъри бторк шеърӣ гузорад .

Дигар аз арбоби маносиби ин қавми аҳмдхон нойибаст ки дар ҳамин сол аз мавқифи ҷалоли ҳумоюни маъмури Тифлис буду хизмат некӯ намӯду аФўоҷ бисёр аз пиёдау савор дар хайли ҷунуд масъӯд доранд ки баъзе дохил ҷяш Ироқанду аксари ҳофизи сғри Озарбойҷон ва акнӯн эли волўси эшонро дар ду ҷои рубъ ва мақомаст яке ноҳияи мздқон ки наздики дорулхилофа тҳронасту дайгарӣ дар навоҳии Мароға ки аз малик Озарбойҷонаст .

Ҳақи субҳонаи втъолии роҳати халқу раҳмати омро дар аҳду айёми ин давлати абади давом муқаддар карда буд ки мардуми ин қавм низ қисмати хеш азин хон неъмати рабӯда , подоши ранҷи всхтӣ ки дар савобиқ азмон аз ҳаводиси замон дида буданду солҳои дарози матруду гум ноӣ гардӣда , акнӯн бимни чокарии ин даргоҳи маҳсуди амсолу ашбоҳнду ном гум гаштаро бозҷстаҳ аз ҳар ҷҳаҳ дар хсб ва роҳатанд ва бо амну истироҳат хусусан аз раҳгузари юрту мақом ки гўӣӣ дар изои он танагии айшу сахтии ҳол ки аҷдоду обои эшонро дар шъоби аўлтоӣ буд рӯдбори ҷқтўу кӯҳсори мздқони қисмату насиб эшон шуд ки аз боғу гулшану оби равшану ғаллау кишт , ғайрат биҳиштаст ва чандон ки дар юрти қадим беғаллау миваи баҳри дарра ва криўаҳ мегаштанд акнӯн смори алвон дар всоқу айвон чида бинозу иззати майлу рағбати намоянд .

Сеюм қурӯқ : бксри аввалу сонӣу сукӯни солис яъне қавии ҳол .

Юрт ӯ дрмўзъи қолдўн буд ки дар аҳди Чингизи дохили Муғулистон шудаи алафи зору манбау рӯдхона азимӣ дорад . Авлоди қурӯқ аз соири фарқ бештар бӯда вдри аҳди илхони касрат беқиёс доштаанду чандини бор бо лашкари тӯри втотори рояти ҷангу пайкори афрошта , баъдҳо ки сипоҳи тӯр бар билоди тарк тасаллут ёфт аз бими ҷон тафриқа ёфтанду баҳр ҷониб мешитофта , баъзе дохил уйғур шуданд ки ҳам ҳоли бози дохили тркмононнд ва ҳар соли фавҷӣ аз саворони ҷаррори бмўкби Мансури миФрстнд ва баъзе ки аз об Ҷайҳун гузаштанд сокин спнҷоб гашта дар авохири бхросони афтоданду бқўми аўшри пайваста акнӯн аз шуъаб Афшор маҳсӯбанду бқрхлўи машҳуру тоъҳди шоҳи Таҳмосби сонии ному нишоне аз маорифи ин қавм дар сайр ва таворих нест , влкн дар ахри давлати сафавӣ ки хазони боғи хусравӣ буд , қаҳрамонии қодири моннднодр аз ин шуъба пайдо шуд ки аз ҳади Мӯсил то равад Сайҳун мусаххар кард ва бар ҳинди вснду рӯми врўс Музаффар гашта , аҳФод ӯро милалу давлати барқарор буд то талиъаи ин давлати пойдор падед шуду боғи хусравиро фасл баҳор омад . Пас амироломроءи ҳусайни хони сардор ки он вақти ҳорси хуросон буд бик , ркзти хайлу наҳзату майли ҷумлагиро мақҳур ва мағлуб карда малики мағзуб боз гирифту ҷамъӣ аз маорифи аҳФоду натоиҷи авлод ӯро ббндгӣ ҳазрат фиристод ки ҳар як чокари як тан аз абноӣ мулӯк гашта фахри ин гӯнаи чокарӣ дар насли аҳФод нодарӣ монад .

Чаҳоруми қозқин : яънедиҳанда оши шилон ва хоҷа хон алвон . Юрт ӯ дар ҳудӯди аспрсин буду баъд аз тасаллути тӯри маълум ва мазкӯр нест ки қавм ӯро чаҳ пеши омада ва дар кадоми замин манзил гузин гаштаанд ?

Аввал – боиндр : ки дар асли бой андар бӯда . Бои бмънии бузург бошукӯҳасту андари макони муртафаъ монанди пуштау кӯҳ яъне бузурги блндқдр .

Ҷой ӯ дар ҳаволии иўрӣ қоӣ бӯдау аҳволи фарзандон ӯ дар фитнаи тӯри Фаридун мушаххас нагашта ва маълум нест ки дар чаҳ аҳди бойирони расида , локини юрти эшон дар ин малик маълумаст ва то акнӯн ббоиндри юртии машҳур ва он мавзе аз рбоъи саҳанди мақомии дил писандаст ки марғзори бадеъу кӯҳсор рафеъаш аз ҳазрати тллу рифъати қулал бо гулшани хзрои чарху ҷинати улёии хулд баробараст ва аз тораки гардуни перу торами брҷису тири фаротар .

Шъобши лола зорасту саҳобаши жолаи бору насимаши ътрбизу заминаши машки хез .

Ҳангоми тамӯз ки аз тоби сурати ҳавоу шиддати гармо дар соири амокини броҳт сокин нишоед буд , равадҳои жарф аз кӯҳҳои барф равон дорад ки оби зулолаш чун шаҳди висоли равони орад .

Ва болҷмлаҳ дар аҳди давлати муғул , фазои ин юрти мақоми ин эл бӯда дар он ҷинат адан нашав ва намо менамӯдаанд то бсрўФи айём дар ҳудӯди қробоғу нхчўон мунташир гашта рӯзгорӣ дарозаст ки дар малики брдъи юрту мураббаъ гирифтаанд вбъзии ҷониби марзи грўси рафта , билфеъл дар он сарзамини сокини қроу рбоънди вмолки ъқору зёъ ва дар зикри фахри ин қавму шарҳи мадҳи ин эли ҳамин бас бошад ки фозили аҳди фозили хону хоҷаи хулди Маҳмадалии бик аз эшон бархестаи яке дар аҳди хоқони мғФўри мансаб калонтарӣ дошт ва ин як инак дар ҳазрати хдиўи ҷаҳону молики рқи шаҳони пояи қурбу рутба ихтисосӣ дорад ки маҳсуди даври замону мғбўти авҷ осмонаст .

Дуюми бичнаҳ : ки исму расмӣ аз ӯ дар мамолик Эрон нест ва дар таърихи муғул низ номӣ аз хайлу сипоҳу эли волўс ӯ баназар наомад , ҳамин қадар аз ҷомеъи алтўорих мстФод гардид ки ин лақаб бар касе ниҳанд ки соъӣ дар муҳимот умӯр бошаду анҷоми мҳоми наздик ва давр диҳад .