Касоне ки аз аҳли абоҳт , аз ҳудӯди ҳукми худо , ъзўҷл , дасти бдоштнд , ғалату ҷаҳли эшон аз ҳафт ваҷҳ буд .

Ваҷҳи аввал : ҷаҳл гуруҳеаст ки ба худои ъзўҷл имон надоранд , чаҳ вайро аз ганҷинаи хаёлу ваҳм талаб карданд ва чунӣу чигунагии ваии ҷустанд , чун наёфтанд инкор карданду ҳўолти корҳо бо нуҷум ва табиат карданд ва пиндоштанд ки ин шахси одамӣу дигари ҳайвонот ва ин олами аҷиб бо ин ҳамаи ҳикмату тартиб аз худ падед омад ё худ ҳамеша буд ё феъл табиӣаст ки ваии худ аз худ бехабар буд то ба чизеи дигар чаҳ расад мисли ин чун касеаст ки хаттӣ некӯ бинад набишта , пиндорад ки он аз худ набишта омад , бе котибии қодиру оламу мурӣд ё худ ҳамчунин ҳамеша набишта бӯдааст касе ки нобенаии вай то бад-ӣни ҳад буд , аз роҳ шақоват бингарад ва ба ваҷҳи ғалати табиӣу мунаҷҷим аз пеш ишорат карда омад .

Ваҷҳи дувум : ҷаҳл гуруҳеаст ба охират ки пиндоштанд ки одамӣ чун наботаст ва ё чун ҳайвонии дигар , чун бимирад нест шавад ва бо вай на итоб буд ва на уқоб ва на савобу сабаби ин , ҷаҳласт ба нафаси хеш ки аз хештани ҳамон май шиносад ки аз хару гову гиёҳ ва он рӯҳ ки ҳақиқат одамӣаст , онро намешиносанд ки он абадӣаст , ва ҳаргиз намирад , влкни колбуд аз вай боз ситонанд ва онро марг гӯйанду ҳақиқати он дар унвон чаҳорум гуфта ояд .

Ваҷҳи сим : ҷаҳл касонеаст ки эшон ба худои таъолӣу охират имон доранд , ӣмонии заъиф ,у локини маънии шариъат нашинохтаанд ва гӯйанд ки худоиро ъзўҷл ба ибодати мо чаҳ ҳоҷатаст ва аз маъсияти мо чаҳ ранҷ ки вай подшоҳӣаст аз ибодати халқи мустағнӣу ибодату маъсияти наздики вай ҳар ду баробараст .

Ва ин ҷоҳилон дар қуръони ҳамеи бенанд ки мегуяд , « ва ман тзкии Фонмои итзкии лнФсаҳ ва ман ҷоҳади Фонмои иҷоҳди лнФсаҳ ва ман амали солҳои ФлнФсаҳ » ин мудӣр ҷоҳилӣаст ба шариъат ки май пиндорад ки маънии шариъат онаст ки кор барои худо мебояд кард на барои хеш ва ин ҳамчунонаст ки бемор парҳез накунад ва гуяд , « табибро аз ончӣ ки фармони вай барам ё набарам » ин сухан ростаст , влкни вай ҳалок шавад , на аз сабаби ҳоҷати табиб , влкн аз он ки роҳи ҳалоки ваии парҳез нокарданасту табиби вайро далолат карда ва роҳ намӯдау даллолро аз он чаҳ зиён ки вай ҳалок шавад ? ва чунон ки бемории тани сабаби ҳалоки ин ҷаҳонаст , бемории дили сабаби шақовати он ҷаҳонасту чунонкии доруу парҳези сабаби саломат танаст , тоъату маърифату парҳези маъсият низ сабаби саломат диласт , «у лои инҷўои алои ман ?утии аллоҳи бқлби салим » .

Ваҷҳи чаҳорум : ҷаҳл касонеаст ҳам ба шариъат аз ваҷҳеи дигар ки гуфтаанд , « шаръ мефармоед ки дил аз шаҳвату хашму риё пок кунед ва ин мумкин нест ки одамиро аз ин офарӣдаанд ва ин ҳамчунон бошад ки касе гилӣм сиёҳ хоҳад ки сипед кунад , пас машғӯл бӯдани бад-ӣни талаби маҳол буд » ва ин аҳмақон надонистанд ки шаръ бад-ӣн нафармӯдааст , балки фармӯдааст ки хашму шаҳватро адаб кунанд ва чунон доранд ки бар шаръу ақл ғолиб набошад ва саркашӣ накунаду ҳудӯди шариъат нигоҳ дорад ва аз кбоир давр бошад то сғоир аз вай афв кунанд ва аз вай даргузаранд ва ин мумкинаст ва бисёр каси бад-ӣн расидаанд .

Ва расӯл ( с ) нагуфт ки хашм набояд ва шаҳват набояду вай на зан дошт ва мегуфт : « анои башари ағзби комаи иғзби албшр » « ман башарам ва хашмгин шавам чунон ки башар хашмгин шавад »у ҳақ таъолӣ гуфт : «у алкозмини алғизу алъоФини ани аннос » сано гуфт бар касе ки хашм фурӯ хӯрд на бар касе ки вайро хашм набӯд .

Ваҷҳи панҷум : ҷаҳл касонеаст ба сифоти ҳақи таъолӣ ки гӯйанд ҳақи таъолии раҳим ва Каримаст , ба ҳар сифат ки бошад бар мо раҳмат кунад ва ндонанд ки чунон ки Каримаст шадид алъқобаст ва наме бенанд ки бисёр халқро дар балоу беморӣ ва гуруснагӣ медорад дар ин ҷаҳон , бо он ки Карим ва раҳимаст ва наме бенанд ки то ҳрост накунанд ва тиҷорат накунанд мол ба даст наёранд ва то ҷаҳд накунанд илми нёмўзнду ҳаргиз дар талаби дунё тақсир накунанду нгўинди худои ъзўҷли Карим ва раҳимаст , бетиҷорату ҳрост рӯзӣ бидиҳад , бо он ки худои ъзўҷли рӯзӣ змон кардааст ва мегуяд , « ва мо ман добаҳи фии аларзи алои алии аллоҳи ризқҳо »у кори охират бо амал ҳўолт мекунад ва мегуяд , « ваон лӣси ллонсони алои мо саъй » чун ба карами вай имон надоранд , аз дунёу талаби ризқи дасти бндорнду ончӣ дар охират гӯйанд , ба сар забон бошаду талқини шайтонӣ буд ва аслӣ надорад .

Ваҷҳи шашум : ҷаҳл касонеаст ки ба хештан мағрур шаванд ва гӯйанд , « мо ба ҷое раседем ки маъсияти моро зиён надорад »у дайни мо ду қулла гаштааст , наҷосат напазирад »у бештари ин аҳмақони чунон мухтасар бошанд ки агар касе дар як сухани ҳишмати эшон фурӯ наад ё ръўнти эшон бишиканад , ҳамаи умр дар адоват вай нишинанд ва агар як луқма ки тамаъ карда бошанд , аз эшон даргузарад , ҷаҳон бар эшон танг ва торик шавад ва ин аблаҳон ки дар мардӣ ҳануз ду қулла нашудаанд ки бад-ӣни чизҳо бок надоранд , ин даъвии эшонро кӣ мусаллам бошад ?

Пас агар ба мисли , касе низ чунон шудааст ки адовату шаҳвату риёу хашми гирд вай нагардад ҳам маъзӯр нест бад-ӣни даъвӣ , чаҳ дараҷаи вай аз дараҷаи анбиё дар нагзарад ва эшон ба сабаби хатоу маъсият навҳа мекарданд ва мегиристанд ва ба узр машғӯл мешуданду садиқони саҳоба аз сғоӣр ҳазар мекарданд , балки аз бими шбҳтӣ аз ҳалол мегурехтанд пас ин аҳмақ ба чаҳ донист ки дар ҷувол шайтон несту дараҷа ӣ вай аз дараҷа эшон даргузашт ? ва агар гуяд паямбарон ҳамчунин буданд ,у локин ончӣ мекарданд барои насиб халқ мекарданд , чаро вай низ барои насиби халқ ҳамон накунад ки мебинад ки ҳар ки вайро май бенанд табоҳ мешавад ва агар гуяд табоҳии халқи маро зиён надорад , чаро расӯл ( с )ро зиён медошт ? ва агар зиён намедошт , хештанро дар уқубати тақво чаро медошт ва як хурмо аз садақа аз даҳони беруни андохт ва агар бихӯрадӣ халқро аз он чаҳ зиён будӣ ки ҳамаро мубоҳ будӣ хӯрдан он ? ва агар зиён медошт , чаро ин аҳмақро қадаҳҳои набинад зиён намедорад ? охири дараҷаи ваии фавқи дараҷа пайғамбарон нест ва беш аз он нест ки дараҷаи сад қадаҳи шароби фавқи дараҷаи як хурмо , пас чун хештанро бад-ӣни поигаҳи бунаад ки сад хами шароби вайро табаи бнгрдонду пайғамбар ( с ) ба кӯзае об мухтасар биниҳод ки як хурмои вайро бигардонад , вақт он бошад ки шайтон бо сблти вай бозӣ мекунаду аблаҳони ҷаҳон аз ваии зҳкаҳи созанд ки дареғ буд ки уқало ҳадис кунанд ё бар ваии хнднд .

Аммо бузургон дайн эшонанд ки бишносанд ки ҳар ки ҳавои асиру зери даст вай нест , ваии ҳеҷ кас нест , балки сутурӣаст , пас бад-ӣн бишносанд ки нафаси одамӣ макораст ва фарибандааст , ҳамаи даъвӣ дурӯғ кунад ва лоф занад ки ман зери дастам , аз вай бурҳонӣ хоҳад ва бар ростии ваии ҳеҷ бурҳон нест , албата ҷузи он ки ба ҳукм хеш набошад ва ба ҳукм шаръ бошад агар ба тўъ ҳамеша тан дар ин диҳад худ рост мегуяд ва агар ба талаби рухсату тоўилу ҳиялат машғӯл шавад , банда шайтонасту даъвии вилоят ҳаме кунад ва ин бурҳон то ба охири нафас аз ваии талаб мебояд кард ва агар на мағрур ва фирефта бошад ва ҳалок шавад ва надонаду тан дар додани нафас ба мтобъти шариъат , ҳануз аввали дараҷа мусулмонӣаст .

Ваҷҳи ҳафтум : аз ғифлату шаҳвати хезад на аз ҷаҳл ва ин абоҳт гуруҳеаст ки эшон аз ин шбҳтҳои гузаштаи худ ҳеҷ шунида набошанд , влкни гуруҳеро бинад ки эшон бар роҳи абоҳт май раванд ва фасод мекунанду сухани мзбқ ҳаме гӯйанду даъвии тасарруф ва вилоят мекунанду ҷома эшон медоранд вайро низ ин ба табъ хуш ояд ки бар табъи ваии шаҳвату битолати ғолиб буду ризои надиҳад бар он ки фасод кунад ва нагӯяд ки маро аз ин уқубатӣ хоҳад буд ки он гоҳи он фасод бар вай талх шавад , балки гуяд ин худ фасод нест ки ин тӯҳмат ва ин ҳадисаст венаи тӯҳматро маънӣ донад ва на ин ҳадисро ин мардӣ бошад ғофили пуршаҳвату шайтон дар вай ком ёфта ва ба сухан ба ислоҳ набояд ки шабаҳати вай на аз сухан афтодааст .

Ва бештари ин қавм аз ин ҷумла бошанд ки ҳақ таъолӣ гуфт дар ҳақи ҳамгинон : « анои ҷълнои алии қлўбҳми акнаҳи ани иФқҳўаҳу фии азонҳму қроу ани тдъҳми илои алҳдии Флни иҳтдўои азо абадан » ва низ мегуяд , «у азои зикрати рбки фии алқуръони вҳдаҳу луи аъло адборҳм нафавран » пас мъомлт бо эшон ба шамшери аўлитр ки ба ҳуҷҷат .

Ва сухани ин ҷумлаи кифоят буд дар насиҳату ғалати аҳли абоҳт , дар ин унвон аз он гуфта омад ки сабаби ин ҷумла ё ҷаҳласт ба нафаси худ ё ҷаҳласт ба ҳақ , ё ҷаҳласт ба рафтани роҳ аз худ ба ҳақ ки онро шариъат гӯйанду ҷаҳл чун дар корӣ буд ки мувофиқи табъ буд , душвор зоил шаваду бад-ӣн сабабаст ки гуруҳеанд ки бешбҳтӣ бар роҳи абоҳти раванд ва гӯйанд ки мо мутаҳайирем ва агар бо ваии гӯйии мутаҳайир дар чаҳ чизе ? натавонад гуфт ки вайро худ на талаб буд ва на шабаҳат ва мисли вай чун касе буд ки бо табиб гуяд ки ман беморам ва нагӯяд ки чаҳ беморӣаст , алоҷ вай натавон кард то пайдо наёяд ки чаҳ беморӣасту савоби он буд ки вайро гӯйанд дар ҳар чаҳ хоҳӣ мутаҳайир мебош , аммо дар ин ки ту офарӣдаеу офаридагори ту олам ва қодираст ва ҳар чаҳ хоҳад тавонад кард , андари ин ба шак мабош ва ин маънии вайро ба тариқи бурҳон маълум кунад , чунон ки шарҳ карда омада .