Бидон ки дар кутуби паямбарони гузашта маърӯфаст ин лафз ки бо инсон гуфт : « ё инсони аърФи нФск , търФи бк » ва дар ахбор ва дар осор маърӯфаст ки : « ман урф нафса Фқди урфи раба » ва ин калимаи далел онаст ки нафаси одамӣ чун ойӣнааст ки ҳар ки дар вай нигарад , ҳақро мебинад ва бисёр халқ дар худ менигараду ҳақро намебинад , пас лобудаст шинохтан он ваҷҳ аз назар ки он оина маърифатаст ва ин бар ду ваҷҳаст : яке аз он онаст ки ғомз тарасту бештар фаҳм натавонанд кардан , савоб набӯд гуфтани он аммо он ваҷҳ ки ҳамаи кас фаҳм тавонад кард , онаст фаҳми он эҳтимол накунаду авом ки одамӣ аз зот хеш ҳастӣ зоти ҳақи субҳона ва таъолӣ бишносад ва аз сифоти ҳақи субҳона ва таъолӣ бишносад ва аз тасарруф дар мамлакати хеш , ва он тану аъзоӣ вайаст , тасарруфи ҳақ дар ҷумла олам бишносад .

Ва шарҳи ин онаст ки чун худро авло ба ҳастӣ бишнохт ва медонад ки пештар аз ин ба солӣ чанд нест буд ва аз вай на ном буд ва на нишон , чунонкии ҳақи субҳона ва таъолӣ гуфт : « ҳилли ?утии алии алонсони ҳайни ман алдҳри лами икни шиӣои мзкўрои анои хлқнои алонсони ман нутфаи алшоҷи нбтлиаҳ , Фҷълноаҳи смиъои басир »

Ва ончӣ одамӣ бидон роҳи барад аз асли офариниши хеш , онаст ки донад ки пеш аз ҳастӣ хеши нутфа буд : қатраи оби гандида , дар ваии ақл нау самъу басар нау сару дасту пойу забону чашм нау рагу пайу устихону пӯсту гӯшт на , бали обӣ буд сипеди як сифат .

Пас ин ҳамаи аҷоиб дар вай падед омад , аммо ваии худро падед оварад ё вайро касе падед оварад ва чун ба зарурат бишносад ки акнӯн ки бар дараҷа камоласт , аз офаридан як сари мӯӣ оҷизаст , донад ки он вақт ки қатраи об буд , оҷизтару ноқистар буд , пас ба зарурати вайро аз ҳаст шудани зот хеш ҳастӣ зоти ҳақи субҳонау таъолӣ маълум шавад .

Ва чун дар аҷоиби тан хеш нигарад , аз рӯй зоҳир ва аз рӯй ботин , чунон ки баъзе шарҳ карда шуд , қудрати офаридагор хеш бинад ва бишносад ки қудратӣ бар камоласт ки ҳар чаҳ хоҳад , тавонад офаридан ки қудратии комилтар аз он , чаҳ бошад ки аз чунон қатраи оби ҳақир ва маин чунин шахси бокамолу боҷамолу пари бадоеъ ва аҷоиб биёфрианад .

Ва чун дар ғароиби сифоти хеш ,у манофеи аъзоӣ хеш нигарад ки ҳар якеро барои чаҳ ҳикмат офарӣдаанд , аз аъзои зоҳир чун дасту пойу чашму забону дандон ва аз аъзои ботин чун спрзу ҷигару Зуҳрау ғайри он , илми офаридагор хеш бишносад ки ба ниҳоят камоласт ва ба ҳамаи чизеи муҳӣту бидонад ки аз чунин олами ҳеҷ чизи ғоиби натавонад буд ки агар ҳамаи ақлу уқало дар ҳам зананд ва эшонро умрҳои дароз диҳанд ва андеша мекунанд то як узв аз ҷумлаи ин аъзои ваҷҳеи дигар дар офариниши он беруни оранд , беҳтар аз ин ки ҳаст натавонанд агар хоҳанд Маслан ки сӯратии дигар тақдир кунанд дандонро ки дандонҳои пешро сарҳои тезаст то таоми бабрад ва дигаронро сар паҳнаст то таомро ос кунаду забон дар бар вай чун мҷрФаҳи осиёбон ки таом ба Асия андозаду қӯтӣ ки дар зер забонаст чун хамир ки об резанд ва бидон вақт ки бояд , чандон ки об май резад то таом тар шавад ва ба гулӯ фурӯ хазад ва дар гулӯ намонад , ҳамаи уқалои олами ҳеҷ сӯрат дигар натавонанд андешидан ба камолтар аз ин ва некӯтар аз ин ва ҳамчунин дастро панҷ ангушт , чаҳор дар як сафу ибҳом аз эшон давртар ва ба болои кеҳтар , чунонкӣ бо ҳар яке аз эшон кор мекунад ва бар ҳама мегардад ва ҳар якеро се банди зоҳиру вайро ду банди зоҳир , чунон сохта ки агар хоҳад қабз кунад ва агар хоҳад аз вай мҷрФаҳ созад ва хоҳад мғрФаҳ созад ва хоҳад гирд кунад ва силаҳ созад ва хоҳад паҳн боз кунаду кФчлиз ва тибқ созад ва аз вуҷӯҳ бисёр ба кор дорад , агар ҳамаи уқало олам хоҳанд ки ваҷҳ дигар андешанд ва дар ниҳоди ин ангуштҳо ки ҳама дар як саф ё се аз як сӯй ва ду аз як сӯ , ё ин ки панҷаст шаш боист ё чаҳор , ё ин ки се банд боистӣ ё чаҳор , чунин ҳар чаҳ андешанд ва гӯйанд ҳамаи ноқис буду комилтарин инаст ки худои таъолӣ офарӣдаасту бад-ӣн маълум шавад ки : илми офаридагор бар ин шахс муҳӣтаст ва бар ҳамаи чизе матлаъаст .

Ва дар ҳар ҷузвӣ аз аҷзои одамӣ ҳамчунин ҳкмтҳост , ҳар чанд касе ин ҳикматҳо бештар донад , таъаҷҷуби вай аз азимати илми худои таъолии бештар буд ва чун одамӣ дар ҳоҷатҳои хеш нигарад , аввал ба аъзоъ , онгаҳ ба таому либосу маскану ҳоҷати таом ба борону боду меғу сармоу гармо ва ба санъатҳо ки онро ба салоҳи орад ва ҳоҷатҳо санъатҳо ва ба олот аз оҳану чӯбу мису биринҷу ғайри ону ҳоҷати он олот ба ҳидояту маърифат , ки чун созанду онгоҳ нигоҳ кунад ин ҳамаи офарӣдаро ва сохта бинад бар тамомтарин ва некӯтарин ваҷҳе ва аз ҳар яке чандон анвоъ ки мумкин набӯдӣ ки агар наёфаридӣ дар хотири ҳеҷ даромадӣ ва ё дар тавонистӣ хост , нохостау нодониста , ҳама ба лутфу раҳмат сохта бинад аз ӣнҷои вайро сифатии дигар маълум гардад ки ҳиўаҳ авлиё бидонаст ва он лутфу раҳмат ва аноятаст ба ҳамаи офаридагон , чунон ки гуфт : « сабқати раҳматии ғазабӣ » ва чунон ки расӯл ( с ) гуфт : « шафқати худои таъолӣ бар бандагон бешаст аз шафқати модар бар фарзанди шери хора » .

Пас аз падед омадани зоти хеш , зоти ҳақи субҳона ва таъолӣ бибинад ва дар бисёре тафосилу аҷзоу атрофи хеш , камоли қудрат ҳақ бинад ва дар аҷоиби ҳикматҳоу манофеи атрофи хеш , камоли илм ҳақ бинад ва дар иҷтимои ончӣ дар мебоист , ба зарурат ё ба ҳоҷат ё барои никўӣӣу зинат ки ҳама бо хеш офарӣда ёбад , лутфу раҳмати худоӣ таъолӣ бинад , пас бар ин ваҷҳи маърифати нафаси ойинау калиди маърифати ҳақи субҳона ва таъолӣ бошад .