Чунон ки сифоти ҳақ , субҳонау таъолӣ , аз сифот хеш бидонасту зоти вай аз зот хеш бидонаст , тнзиаҳу тақдиси ҳақ , субҳонау таъолӣ , аз тнзиаҳу тақдиси хеши бидонад , маънии тнзиаҳу тақдис дар ҳақи таъолӣ онаст ки пок ва муқаддасаст аз ҳар чаҳ дар ваҳм ояду хаёли бандад ва муназзаҳаст аз он ки вайро бо ҷой азоФт кунанд , агар чаҳ ҳеҷ ҷой аз тасарруфи вай холӣ несту одамии нмўдгори ин дар хештан мебинад ки ҳақиқати ҷони вай ки мо онро дили гуфтем , муназзаҳаст аз он ки дар ваҳм ва хаёл ояду гуфтем ки вайро миқдор ва каммият несту қисмат пазир нест ва чун чунин бошад , вайро ранг набӯд ва ҳар чаҳ вайро ранг набӯд ва миқдор набӯд , ба ҳеҷ ҳол дар хаёл наёяд , дар хаёл чизе ояд ки чашми онро дида буд ё ҷинси онро дида буду ҷузи алвон дар вилояти чашм ва хаёл нест ва ин ки табъ тақозо кунад ки чизе чигунааст ? маънии он буд ки чаҳ шакл дорад , хирадаст ё бузургаст ? чизе ки ин сифатро ба вай роҳ набӯд , суоли чигунагиро дар вай ботил ояд хоҳии бадоне ки чизе бошад ки чигунагӣ ба вай роҳ набӯд , дар ҳақиқати худ нигар ки он ҳақиқати ту ки маҳал маърифатаст , қисмат пазир несту миқдори каммияту кайфиятро ба вай роҳ нест .

Агар касе пурсад ки рӯҳ чигуна чизаст ? ҷавоби он буд ки чигунагиро ба вай роҳ нест .

Чун худро бад-ӣни сифоти бдонстӣ , бидон ки ҳақи таъолӣ ба дайни тақдису тнзиаҳ аўлитрасту мардумон аҷаб медоранд ки мавҷӯдӣ буд бе чун ва бе чигуна ва эшон худ чунонанд ва худро намешиносанд , балки одамӣ агар дар тани хештан талаб кунад , ҳазор чиз ёбад ҳама бе чун ва бе чигуна ки онро худ чашм набинад , Маслан чун ишқу дард ки чашм набинад ва агар хоҳад ки чунӣу чигунагӣ талаб кунад натавонад ки чун ин чизҳо шакл ва лавн надорад , ин суол ваҷҳе набӯд , бал агар касе ҳақиқати овоз талаб кунад , ё ҳақиқат ба вай ё ҳақиқати таъм то чигунааст , оҷиз ояду сабаб онаст ки чун ва чигуна тақозоӣ хаёласт ки аз ҷаласаи чашми ҳосил шудааст , онгоҳ аз ҳар чизеи насиб чашм меҷӯяду ончӣ дар вилоят гӯшаст , чун овози Маслан , чашмро дар ваии ҳеҷ насиб нест , бали талаби вай чунӣу чигунагии овозро маҳоласт ки овоз муназзаҳаст аз насиби чашм , чунон ки лавну шакл муназзаҳаст аз насиби гӯш ҳамчунин он ки ҳоҷати дил дар ёбад ва ба ақл бишносад , муназзаҳаст аз ҷумлаи насиби ҳавос ва чунӣу чигунагӣ дар маҳсусот буд ва инро таҳқиқӣ ва ғӯрӣаст ки дар кутуби маъқӯлот шарҳ кардаем ва дар ин китоби ин кифоят буду мақсӯд онаст ки одамӣ аз бе чунӣ ва бе чигунагии хеш , бе чунӣ ва бе чигунагии ҳақ таъолӣ битавонад шинохту бидонад ки чунон ки ҷон мавҷӯдасту подшоҳ танаст ва ҳар чаҳ аз тани ваии вайро чунӣ ва чигунагӣаст , ҳамаи мамлакат вайасту вай бе чун ва бечигунааст ва ҳамчунин подшоҳи олам бе чун ва бечигунааст ва ҳар чаҳ чунӣ ва чигунагӣ дорад чун маҳсусот , ҳамаи мамлакат вайаст .

Дигари навъ аз тнзиаҳ онаст ки вайро ба ҳеҷ ҷой азоФт накунад , чунон ки ҷонро бо ҳеҷ чиз азоФт натавон кард ва натавон гуфт ки дар даст ё дар пойаст ё дар сараст ва ё дар ҷои дигар , балки ҳамаи андомҳои тани қисмат пазирасту ваии қисмат пазир несту қисматнопазир дар қисматпазир маҳол бошад ки фурӯд ояд , онгоҳи вай низ қисмат пазир шавад ва бо он ки ба ҳеҷ узв азоФт напазирад , ҳеҷ узв аз тасарруфи вай холӣ нест балки ҳама дар фармону тасарруф вайанду ваии подшоҳ ҳамааст чунон ки ҳамаи олам дар тасарруфи подшоҳ оламаст ;у ваии муназзаҳ аз он ки вайро бо ҷои хос азоФт кунанду тамоми ин навъ аз тақдис бидон ошкоро шавад ки хосияту сари рӯҳ ошкоро бигӯеу андари он рухсат несту тамомии он ки ани аллоҳи халқи алӣ сӯрата бидон ошкор шавад .