Бидон эй писар ки агар ҷавонмардии варзӣ аввал бидон ки ҷавонмард ӣ чист ва аз чаҳ хезад , пас бидон ки се чизаст аз сифоти мардум ки ҳеҷ мардумро наёбӣ ки бар хештани ҳам гувоҳӣ диҳад ки ин маро нест , доноу нодону хирадманди ҳамаи бад-ӣн аз ҳақ таъолӣ хушнӯданд , агар чаҳ ҳақи таъолӣ кам касро дода сети ин се чиз ва ҳар киро ин се чиз бошад аз ҷумлаи хосгёни ҳақ таъолӣ бошад : аввали хирад , дувуми ростӣ , сиўми мардумӣ , пас ба ҳақиқати дайгарӣ ба даъвӣ кардани халқи ҳеҷ кас нахезаду ростӣу мардумии даъвӣ ба дурӯғ намекунад , аз баҳри онкии ҳеҷ ҷонвар ӣ нест ки ин се сифат дар вай нест , валикини кундии олату тирагии роҳи асли ин ду тани бештари халқ баста медорад , ки эзади таъолии тани мардумро ҷамъии сохт аз мутафарриқот , то агар ӯро олами куллӣу олами ҷузвии ҳаволӣ ҳар ду буд , чунонкӣ дар тани одамӣ аз табоиъи афлоку анҷуму ҳиўлӣу унсури сӯратӣу нафасу ақл ки эшон ҳар як алии ҳада ҳолатӣанд , ба маротиб на ба таркибу мардуми мураккабу маҷмӯи азин оламҳост . Пас холиқи ин ҷамъ ба бандҳо қоим кард , эшонро ба як дигар қоим кард ва бибаст , чунонкии дарин ҷаҳони бузург май бинӣ дар бандагону афлоку табоиъ ки табиат ба ҷинсияти зид як дигаранду хоку ҳавои зид як дигаранд , пас хоки воситаи гашт , миёни обу оташ бандӣ афтод : хокро ба хушкӣ ва бо оташу сардӣ бо обу обро сардӣ бо хоку нармӣ ба ҳавоу ҳаво ба нармӣ бо об ва ба гармӣ бо оташу оташро ба ҷавҳар ба асири {у асирро } ба тобиши офтоб ки подшоҳи анҷум ва афлокасту шамс ба ҷавҳари сет бо ҳиўлӣу ҳиўлӣ ӯ аз тобиши ҳиўлӣ ки шамсро ҷавҳар аз унсур хосасту ҳиўлиро бо нафас банд афтод ба файзи алавӣу нафасро бо ақл ва ҳамчунин матбӯотро банд афтод бо табоиъ ба Модати қӯти даъвӣ агар матбӯот аз табоиъи Модати қӯт наёбад бидон бандӣ ки бадв бастааст табоҳ гардаду табоиъ аз фалаку фалак аз ҳиўлӣу ҳиўлӣ аз нафасу нафас аз ақл , ҳам барин ҷумла қиёс кун ва низ ҳар чаҳ дар тани одамии тирагӣу гаронӣ гирд омад аз табоиъ гирд омад , сӯрату чеҳрау ҳаёту қӯту ҳаракот аз афлок гирд омаду ҳавоси панҷ гонаи ҷасадоне чун шунидан ва дидану бўиидн ва чашедани {у бсоўидни } аз ҳиўлӣ гирд омаду ҳавоси рӯҳонӣ чун ёд гирифтану тадбир кардану тафаккур кардану хаёл бастану гуфтан аз нафас гирд омад ва ҳар чаҳ дар тани одамии шарифтар чизеаст ки онрои маъданӣ пайдо несту ишорат биҷой натавон кард , чун мардумӣу донишу камолу шараф ки мояи ӣнҳама ақласту хирад , аз файзи ақл алавӣ омад дар тан , пас тани бҷон зиндаасту ҷон ба нафасу нафас ба феъл ҳар киро тани чунон бинӣ аз ҷони лобуди сет ва ҳар киро гуё бинӣ аз нафас лобудаст ва ҳар крои нафаси ҷӯёи бинии { аз феъл лобудаст } ва ин бо ҳамаи одамиёни мавҷӯди сети валикин чун миёни тану ҷони беморӣ ҳиҷоб шавад банди эътидол суст шавад , аз ҷон ба тан модтӣ нарасад , яъне ҷунбишу қӯт ва ҳар киро миёни нафасу ҷони гаронии сӯрат ҳиҷоб шавад аз нафаси бҷон модтӣ нарасад тамом , яъне ҳавоси панҷ гона ва ҳар киро миёни нафасу ақли тирагӣу ношиносӣ ҳиҷоб гардад Модати ақл ба нафас нарасад , яъне андешау тадбиру мардумӣу ростӣ . Пас ба ҳақиқати ҳеҷ ҷасад ӣ бехурдӣ ва мардумӣ набошад , влкни файзи алавии манфази рӯҳонии баста буд , даъвии ёбӣу маънӣ на ; пас ҳеҷ кас нест ба дунё ки мардумӣ даъвӣ накунад , влкн эй писари ту ҷаҳд кун то чун дигарон набошӣу даъвӣ бемаънӣ накунӣу файзи алавии мбъд ( ? ) рӯҳонии кушодаи дорӣ , ба таълиму тафҳим , то туро ҳамаи маънӣ бе даъвии { буд } ва бидон эй писар ки ҳакямон аз мардумӣу {и хиради } сӯрат сохтанд ба алфоз ба ҷасад , ки он сӯрати тану ҷону ҳавосу маъонӣ буд чун мардӣ ва гуфтанд : тани он сӯрати ҷавонмардӣ буду ҷонаши ростии сету ҷавониаш донишу маъониаш сафоташ , сӯратро ббхшиднд бар халқ , гуруҳеро тан раседу дигарро ҳеҷ нау гуруҳеро тан ва ҷон раседу гуруҳеро тану ҷону ҳавосу маъонӣ ; аммо он гуруҳ кӣ насиб эшон нарасед он қавми сипоҳёну ъёи рон ва бозорёнанд , ки мардумони эшонро ном ҷавонмардӣ ниҳоданд ва он гуруҳ ки эшонро тан ва ҷон барисед худованд маърифат зоҳиранду Фқроءи тасаввуф , ки мардумони эшонро вараъу маърифат ном ниҳоданд ва он гуруҳ ки эшонро тану ҷон ва ҳавос расед ҳукамоу анбиё ва асФё над , ки мардуми эшонро дониши фузӯнӣ ном ниҳоданд ва он гуруҳ ки эшонро тану ҷону ҳавос ва маъонӣ барисед рӯҳонӣонанд ва ин ҷамъи одамиён ва пайғомбаронанд . Пас он қавм ки насиби эшон ҷавонмардӣ омад бидон гуруҳ таъаллуқ доранд донистан ба ҳақиқат , чунонкӣ гуфтаанд ки : асли ҷавонмардии се чизаст : аввали онкӣ ҳар чаҳ бигӯе бикунӣ , дувуми онки ростӣ хилоф накунӣ , сиўми онкии шикебро корбндӣ , аз баҳри онкӣ ҳар сифатӣ кӣ ба ҷавонмардӣ таъаллуқ дорад баробари ин се чизи сет . Пас эй писар агар бар ту мушкил шавад ман бубахшам мари ин се сифатро барин се қавму пойгоҳу андоза ҳар як падед кунам то бадоне :

Фасл : бдонкаҳи ҷавонмардтарин айёри ани он буд ки ӯро аз чанд гӯнаи ҳунар буд : яке онкии далеру мардона буду шикеб ба ҳар корӣу содиқи алўъдаҳу поки урату поки дил ва ба кас зиён накунаду зиёни хеш аз баҳри суди дӯстони хеш раво дорад ва аз асири ани дасти бикашад ва бар бечорагон бибахшоед ва бидонро аз бад кардан боз дорад ва рост гуяду рости шунӯд ва дод аз тан худ бидиҳад ва бар он суфра ки нон хӯрда бошад бад накунаду некиро бадӣ мукофот накунад ва аз занон нанг надораду балоро роҳат бинад ва чун некнигарӣ бозгашти ин ҳама чиз бидон се чизи сет ки ёд кардам , чунонкӣ дар ҳикоят май оранд :

Ҳикоят : шунӯдам ки рӯзӣ ба қаҳистони қавмӣ аз айёр ан нишаста буданд ; мардӣ аз дар даромад ва салом кард ва гуфт : ман расӯлам аз айёрони Марв ва шуморо салом фиристоданд ва мегӯйанд ки : дар қаҳистони чунин ва чунин ъёроннд , як кас аз мо ба хизмат шумо меояд ва саволӣ дорем агар суоли моро ҷавоб ба савоби даҳят ки мо розӣ шавем иқрори диҳем ба кеҳтар ӣ шумо ва агар ҷавоб савоб надаед иқрори даҳят ба кеҳтарии мо . Гуфтанд : бигӯӣ . Гуфт : бигӯянд ки ҷавонмардӣ чист ва ноҷавонмардӣ чисту миёни ҷавонмардӣу ноҷавонмардӣ фарқ чист ва агар айёрӣ бар роҳ гузарӣ нишаста бошад , мардӣ бар вай бугзарад ва замонӣ бошад мардӣ бо шамшер аз пас вай фароз ояду қасди куштан вай дорад ва ин айёрро пурсад ки : фалони марди азинҷои гузашт ? айёрро чаҳ ҷавоб бояд дод ? агар бигӯед ғмз карда бошад ва агар нагӯяд дурӯғ гуфта бошад ва ин ҳар ду айёр пешагӣ нест . Айёрони қаҳистон чун ин масъала башнаваданд ба як дигар ҳаме гиристанд . Мардӣ буд дар он миён , ном ӯ фазли ҳамадонӣ , бархест ва гуфт : ман ҷавоби даҳум . Гуфтанд : бигӯӣ . Гуфт : асл ҷавонмардӣ онаст ки ҳар чаҳ бигӯе бикунӣу миёни ҷавонмардӣу ноҷавонмардии фарқи он сет ки сабр кунӣу ҷавоби айёри он буд ки : аз онҷо ки нишаста бошад як қадам фаротар нишинад ва гуяд : то ман ӣнҷо нишастаам кас нагузашт , то рост гуфта бошад .

Ва чун ин сухан дониста бошӣ дурусти гашти туро ки моя ҷавонмардӣ чист .

Сифати лашкарён : пас ин ҷавонмардӣ ки дар айёрон ёд кардем сипоҳёнро ҳам барин расми намӯдан шартаст тамомтар , сипоҳӣ чун тамомтар айёрӣ буд , влкни караму меҳмони дорӣу саховату ҳақи шиносӣу поки ҷомагӣ ва бисёр силаҳӣ дар сипоҳӣ бояд ки беш буд , аммо занони дӯстӣу хештани дорӣу ҷрўмӣу сарафкандагӣ ки дар сипоҳии ҳунари сет ва дар айёрии айб . Аммо ҷавонмардии мардуми бозориро ҳам шартаст ва ин фасл дар боби пешау равон ёд кардем .

Сифати уламои дайн : он гуруҳ ки эшонро аз сӯрати мардумии тан ва ҷон расед гуфтем ки худовандони маърифат дайнанду Фқроءи тасаввуф , ки мардумии эшонро маърифат ва вараъ хонанд ва ин қавмро ҷавонмардӣ аз ҳама бешаст , аз баҳри онкии ҷавонмардии барин сӯрату ростии ҷони эшонро амони сет , яъне ростии пас аз ҳақи адаб , ин гуруҳ аз худовандони маърифат дайнанд , чун уламо бо мардумӣ , онкии ин сифатҳо дарав буд : яке онкии гуфтор бо вараъ дораду писандида ва ҳамчунон кирдор бо вараъи писандида ва дарин мутаъассиб буд ва аз риёи давр буду ҳаргизи чашм ба кас нашавад ҷуз ба кори дайн ва аз баҳри нифоқи дайни парда кас надард ва одат накунад фатвои бадаста додан , то бидон далерӣ накунанд ва савганд нахуранд ва низ ба фатво бар халқ сахт нагиранд ва агар бечора саҳвӣ биафтад ва ба наздик вай ояд ва дирамонаш донад бахилӣ накунад ва ба табъи биомўзду дайн бадунё нафурӯшаду зуҳд бар халқ арза накунад ва ба неки номӣ маърӯф бошаду фосиқро бар фисқ маломат накунад , хосса дар пеши халқ ва агар касеро ваъзӣ кунад пинҳон аз халқ кунад , ки дар пеши мардумони маломат ҷафо бошаду ҳаргиз ба хӯни халқ далерӣ накунаду фатвои надиҳад , агар чаҳ донад ки он каси мустуҷиб қатласт , аз баҳри онкии ҳамаи фатвои ҳоءи хато дар тавон ёфт алои хӯн , ки мурда зинда нашавад ва воҷиб кунад ки дар таассуби мазҳаб касеро кофар нахонд , ки куфри хилоф дайнаст на хилофи мазҳаб ва бар китобӣу илмии ғариб инкор накунад , ки на ҳар чаҳ ӯ надонад куфр буду омро бар гуноҳ далер накунад . Ҳар фақиҳӣу Муътамидӣ ки бад-ӣн сифат бошад ҳам мардум буд ва ҳам ҷавонмард .

Сифати аҳли тасаввуф : шарти аҳли тасаввуфу адабу мардумии ин қавми худ ёд карда омадааст , устоди эмоми Абулқосими абдукарими қширӣ дар китоби рсоили одоби алтсўФу шайхи Абулҳасани алмуқаддасӣ дар баёни алсФоу АбуМансури алдмшқӣ дар китоби азмау алии воҳидӣ дар китоби албёни фии кашфи алъён ёд кардааст ва ман ба тамомии шарти ин тариқат ёд натавонам кард дарин китоб , ки аз машойих ёд кардаанд дар китобҳои дигару ғарази дарин китоби марои панд додани сету рӯзбеҳӣ ҷустанаст , влкни шарти танбеҳ ба ҷой оварадам , то агар бо ин гуруҳ маҷоласт кунӣ { на }и ту бар эшон гарон бошӣ ва на эшон бар туу шарти ҷавонмардии ин қавми бози намоям , аз баҳри онкӣ бар ҳеҷ тайифаи он ранҷ нарасад дар зиндагонӣ кардан ба ҳақу ҳурмат ки ба ин тайифа , ки худро бартару беҳтар аз ҳамаи халқи бўиннду шунӯдам ки аввал касе ки тариқат кашф кард азизи пайғомбар буд , алайҳи ассалом , то бидонҷо расед ки ҷуҳуди ани лънҳми аллоҳ ӯро ибн аллоҳ гуфтанд , {и хок дар даҳони эшон бод ва шунидам низ ки дар айёми расӯли асҳоби сафаи дувоздаҳ кас буданд мураққаъи пӯшу расӯл бо эшон ба хилват бисёр нишастӣ ва он қавмро дӯст доштӣ } ; пас кори ҷавонмардии ин тайифаи душвортар сет аз тайифаҳои дигару адабу ҷавонмардии дарин ду гуруҳ аз ду гӯна бошад : яке хоссаи фуқарои ءи тасаввуфро буду дигари муҳибонро ва ҳар дуро ёд кунем ва бидон тамомтарин дарвешӣ онаст ки модом муҷаррад бошӣу таҷреди {у }и ягонагии айн тасаввуфаст .

Ҳикоят : чунон шунӯдам ки вақте ду сӯфӣ ба ҳам май рафтанд ; яке муҷаррад буду дайгарии панҷ динор дошт . Муҷарради далер ҳаме рафт ва бок надошт ва ҳар куҷо раседӣ эмин будӣу ҷойгоҳ махуф мехуфтӣ ва меғалатед ӣ ба муроди дилу худованди панҷ динор аз бими нёрстӣ хуфтани валикин ба нафаси мувофиқ ӯ будӣ ; то вақте басари чоҳии расиданд , ҷое махуф буду сар чанд роҳ буд . Сӯфии муҷаррад таом бихӯрад ва хуш бихуфту худованди панҷ динор аз бим наёраст хуфтан . Ҳаме гуфт : чаҳ кунам ? панҷ динор зар дорам ва ин ҷой махуфаст ва ту бихуфтӣу маро хоб намегирад , яъне ки намеёрам хуфт ва намеёрам рафт . Сӯфӣ муҷаррад гуфт : панҷ динор ба ман даҳ . Бадв дод . Вай ба так чоҳи андохт , гуфт : брстӣ , эмини бхсб ва биншин , ки муфлис дар ҳисор рӯйинаст .

Пас ба иҷмоъи машойихи тасаввуф се чизаст : таҷреду таслиму тасдиқ ; чун назари яке дорӣ аз офат ҷудо бошӣ ва аз ҳамагии худ беманъ бошӣ , айни тариқат ту онаст ; пас дарвеш ки таслим ба кор дорад , дар ҳақи хеш , бо ҳеҷ бародар мкошФт накунад , магар дар ҳақи бародар бо худу рашк ӯ модом бояд ки бар он буд ки чаро бародари ман аз ман беҳтар нест ва манӣ аз сар берун кунаду соҳиб ғараз набошаду ғарази ҷониби худ бигузораду назари таҷред ва тасдиқ кунад ва ба чашми дугонагӣ дар ҳеҷ кас нанигараду назару пиндошту хилофи бугсалад , ки он назарӣ бепиндошт буду тасдиқ буду ҳаргиз кас бирав хилоф накунаду айни ҳақиқати нафй дугонагӣасту айни сидқи нафй хилофаст ва бидон эй писар ки агар касе ба сидқи пой бар об наад об дар зери пой ӯ баста гардад ва агар дарин боб суханӣ гӯйанду доне ки аз тариқи ақли он раво буд , агар чаҳ номумкин буд , чун ҳақиқат сидқ бишнохтӣ инкор макуну бовари дор , { ки сидқ асарӣаст ки онро на ба ақл ва на ба такаллуф дар дили худ ҷой натавон дод магар ба ато ӣ худои ъзўҷлу сиришти тани }у дарвеши он буд ки ба айн сидқ нигараду ваҳшатро пеша нагирад ва ба зоҳиру ботини яке буду дил аз тафаккури тавҳид холӣ надораду лухтӣ дар андеша оҳистагӣ гузинад , то дар оташи тафаккур сӯхта нагардад , ки худовандони ин тариқаи тафаккурро оташӣ ниҳоданд ки об ӯ аз тасаллӣ буд ; пас ъушрату рақсу самоъро дом тасаллӣ ниҳоданд ва агар дарвеш ба самоъу қавл роғиб набошад модом аз оташи тафаккур сӯхта гардад ва онро ки тафаккур тавҳид набошад самоъу қавли карданаши маҳол буд , ки тирагӣ бар тиргиш афзоеду шайхи ахии зангоне дар охири умри самоъро манъ кард ва гуфт : самоъи оби сет , оби онҷо бояд ки оташ бошад , об бар оби рехтани тирагӣ ва вҳл афзоед ; агар дар қавмӣ ки панҷоҳ мард буд яке бо оташ буд , чиҳил ва на танро аз баҳри як тан тирагӣ натавон афзуд , шикеб аз он як тан на тавон сохт ки аз он дигарон сидқ ; аммо агар дарвешӣ буд ки нури адаби ботин рӯҳонӣ набӯд воҷиб кунад адаби зоҳир доштанаст , то он ду ба як сӯрати ороста буд ; пас дарвеш бояд ки муътамад бошаду чарби зФон ва беофату пӯшидаи фисқу зоҳиру вараъу поки ҷома бо олати ҳоءи сафару ҳзру даравишони тамом , чун Асоу ркўаҳу кӯзаи таҳорату саҷҷодау мрўҳаҳу шонау сӯзану нохуни пироӣу китф , бояд ки аз дарзӣу ҷомҳшўӣ бениёз буду бад-ӣни ду чизи бародаронро хизмат кунаду сафар дӯст дорад ва танҳо ба сафар нашавад ва ба ҷойгоҳ танҳо дар нашавад , ки офат аз танҳои хезад ва чун дар ҷойгоҳ шавад монеъ алхир набошаду касро аз търФ манъ накунаду нахусти пойафзор чап берун кунаду пои рост дар пӯшаду миёни баста дар миён халқ нашавад ва онҷо нишинад ки саҷҷода ӯ наад ва чун биншинад ба дастурӣ нишинад ва ба дастурии ду ракаатии бгзорд ва ҳар вақте ки даройад ва равад салом кунад ё накунад раво буд , аммо бар сабоҳ тақсир накунаду суҳбат бо мардум нек дорад ва аз мнҳёт парҳез кунад ва агар мъомлт томот надонад суханҳои томот ёд мекунад , то дар ҷойгоҳӣ кӣ дайртар монад азизтар бошад ва ба ситами суҳбат кас наҷуеду перонро ҳурмат дорад , ки ҳурмат фаризаасту суҳбат нау ҳамаи корӣ ба ризоу ҳукм ҷамъ кунад ва агар ҷамъ инкор кунанд агарчӣ бегуноҳ бошад ҷамъро хилоф накунаду истиғфору ғаромату хӯрда бар халқ сахт нагирад , то бар вай низ хӯрда сахт нагиранд ва аз сари саҷҷода кам ғоиб шавад ва ба қасд бозор наравад ва агар ба корӣ бархоҳад хостни баҳри ҳоҷатӣ ки буд ё корӣ аз он хеш хоҳад кардан ба дастурӣ ҷамъ кунад ва агар ҷомаи бипушад ё берун кунад дастурӣ аз ҷамъ бихоҳад ё аз пери ҷамъ ва бар саҷҷодаи муттакӣ ва мураббаъ нанишинаду пинҳон аз қавм хирқа надарду пинҳон аз қавм чизе нахурд , агар ҳамаи як бодом бошад , ки онро зиштӣ хонанду номи чизе ба ҳиси зоҳири набард , магар ба номӣ ки ҷамъ хонанду байни ҷамъи сухан бисёр нагӯяд ва агар хирқа бунаанд мувофиқат кунад ва агар бурдоранд ҳам чунин ва то битавонад хирқаи кас пора накунаду тафриқа таом накунад , ки дарин ду кори шартҳост ки ҳар кас ба ҷои натавонад овардану об бар дасти рехтан ба ғанимат дораду пой бар хирқау саҷҷода касон наниҳад ва дар миёни ҷамъ шитоб нараваду пеши ҷамъ бисёр нагзарад ва бар ҷой касон нанишинаду ҷигар хора набошад ва дар вақте ки самоъ кунанд ё хирқа пора кунанд ё сар ошкоро кунанд брнхизд ва бо ҳеҷ кас сухан нагӯяду рақс беҳуда накунад ва чун ҷома бар тан пора шавад дар ҳол берун кунаду пеши пер наад ва агар дарвешӣ ӯро нкўҳд ё бастоед шукри забон ӯ бикунаду чизеи пеш наад ва агар дарвешӣ ӯро хирқа Эй диҳад бастанд ва бигӯед ки бшоид ва бабўсаду онгоҳи бадв боз диҳад ва агар кори дарвешии бикунад ё ҷомае дузад ё бишӯяд бе шукрии бадви бози надиҳад ва агар икроҳӣ аз вай ба дарвешӣ расад зуд кифоят кунад ва куффорат кунад ва агар роҳатӣ расад зуди шукри он бикунаду инсоф аз худ бидиҳад ва то битавонад аз кас инсоф нахоҳад , хосса аз даравишон ; мардуми асФоҳон эшон хоҳанд ва ндиҳанду қавм хуросон нахоҳанд ва ндиҳанду қавм табаристон нахоҳанду бидиҳанду қавм порс бихоҳанду бидиҳанду шунӯдам ки сӯфигарӣ нахуст дар Форс пайдо омаду дарвеш бояд ки дар ҷавонии ранҷи хеш ба ганҷ дорад ва ба перӣ оҳистагӣ гузинаду вақти нон хӯрдан аз суфра ғоиб набошад , то қавм дар интизор набошаду пеш аз ҷамъи даст ба нон накунаду даст аз нон боз нагирад , ало ба иттифоқи қавму зиёдат аз тафриқа чашм надораду касро дастурӣ дар насиби хеш анбоз накунад ва агар ба иллатии таоми натавонад хӯрдани пеш аз ниҳодани суфраи узр он бихоҳад ва бар сари суфра ҳеҷ нагӯяд ва агар рӯза дорад ва суфра бунаанд аз рӯзаи худ хабар накунад ва рӯза бигушоеду таҳорат бетамиз накунаду пой бар зер саҷҷода наниҳаду алвон таҳур набошад . Шарти ҷавонмардӣу сӯфигарӣу идбор инаст ки гуфтам ; аммо шарт муҳиб онаст ки томоти суфиёнро мункир набошаду тафсир томот бирасаду айби эшон бҳнр дорад ва ба мисли куфри эшон чун имон дораду сари эшон бо кас нагӯяд ва бар кори писандида некӯ гуяд ва бар нописандида куффорат кунад ва чун пеш эшон шавад ҷома пок дорад ва ба ҳурмат бар ҷой нишинад хирқаи эшонро ончи насиб ӯ буд ҳурмат дораду напушад ва бар сар наад ва бар замин наниҳад ва ба кории дуни бакори набард ва то битавонад аз некӣ кардан холӣ набошад ва агар бинад ки суфиён хирқа биниҳоданд вай низ бунаад ва агар чунон ки он хирқа аз сари ъушрат ниҳода бошанд ба даъвӣ ӣӣ ё ба таомии бози хирад ва бардорад ва як якро бабўсад ва ба худованд боз диҳад ва агар он хирқа аз ниқор афтода бошад албата бидон машғӯл нашавад ва ба пер боз гузорад ва то битавонад миёни ниқор суфиён нагардад ва агар вақте дроФтд биҷой биншинад ва ҳеҷ сухан нагӯяд , то эшон худ кори худ ба салоҳи оранд ва дар миёни суфиёни вакил худоӣ набошад ки гуяд : вақт намоз омад , ё бархезед то намоз кунем , боис тоъат набошад , ки мустағнӣанд аз тоъат фармудан касе ва дар миёни эшон бисёр нахандад ва низ гронҷону турши рӯ ӣ набошад , ки чунин касро пой афзор хонанду ҳаргоҳ ки таом ширин ёбад , агар чаҳ андак буд , пеши эшон бараду узр андак бигӯед : ҳар чанд андакӣ буд нахостам ки рисӣ кунам , ки ҳалво ба суфиёни аввалитар .

Ҳар гоҳ ки чунин бошад тамомӣу ростии муҳибон биҷой оварда бошӣ , ки шарти ҷавонмардӣу ростӣ муҳибон инаст . Аммо он гуруҳ ки эшонро аз сӯрати мардумии тану ҷон ва ҳавос расед , яъне ҷавонмардӣу росту дониш , он пайғомбар ананд , ҳар чанде ки дар ваии ин се сифат мавҷӯд бошаду маҷмӯи ночораи пайғомбарӣ мурсал бошад ё васии ҳаким , аз баҳри онкӣ ҳар ду тафсири ҷасадонеу рӯҳонӣ дар вай буд , ҳунари ҷасадонеи ростӣу маърифати сету ҳунари рӯҳонии дониш ва агар бар ту пӯшида монад ки чаро донишро з бар маърифат ҷой доданд ва чаро донишро бар шносндаҳ тарҷеҳ ниҳоданд ин банд бар ту бигушоем : бидон ки маърифат ба порсӣ шинохтанаст ва шинохтан он буд ки чизеро аз ҳад шинохтани бадари ошноиоварӣ ва ба порсии илм донишаст ки ошнороу бегонаро дар ошноӣу бегонагӣ тамом бишносӣ , то дараҷоти неку дараҷоти бади бадоне ва чунон дон ки тамомии дониш бар панҷ гӯнааст : он сабабу кайфияту каммияту сабаб яъне ҷинсиятӣу хӯбӣ ва чарое ва чандеу баҳонаи ҷинсиятии чунон буд ки гӯйӣ : фалонро шиносам ки чист ва кист ва он маърифат буд ва бҳоем бо одамии дарин маърифат шарикаст , аз баҳри онкӣ ӯ ғизоу бача хеш бишносаду одамии ҳам чунин , влкн чун дар одамии дониш зиёдат омад чистӣ бо чигунагӣ ва чандеу чроءроу ниҳод одамӣ бидонаст , набинӣ ки чун бҳоемро оташ дар ҷой кунӣ ки хӯриши гоҳ ӯ буд то сар бадв накунаду ранҷи оташ бадв нарасад давр нашавад , аз баҳри онкӣ ӯ оташро ба ҷинсиятии шуморад на ба чигунагӣ ва одамӣ чистӣ ва чигунагӣ бишносад . Пас маълум шуд ки дониши з бар маърифатаст , азин сабаб гуфтам ки ҳар крои камоли дониш будӣ ваии пайғомбарӣ буд , аз баҳри онкии пайғомбаронро бар мо чандон шарафаст ки моро бар бҳоем , аз баҳр онкӣ бҳоемро шинохт чистӣасту басу одамиро чандеу чигунагӣу пайғомбаронро ки тамом тарин мардумонанд чигунагӣ ва чанде ва чароеу ниҳоят ва бҳоем ҳам ин донад ки оташ бисӯзаду бас , одамии бидонад ки чун сӯзаду тамомтарин бидонад ки бисӯзад ва чун сӯзад ва чаро сӯзаду бача баҳона сӯзандааст . Аммо тамомтарин одамии он мардумаст ки ӯро тамомии ҷавонмардӣ буду тамомии ҷавонмардии он буд ки ӯро тамомии дониш буд ва он пайғомбаронро буду тамомии пайғомбарӣ рӯҳонӣ бошад , аз баҳри онкии дараҷаи одамии бештару бартар аз манзалати пайғомбарӣ манзалатӣ нест . Пас он гуруҳ ки эшонро аз сӯрати мардумии тану ҷону ҳавос ва маъонӣ расед ҷуз пайғомбарон набошад . Пас чун ба ҳақиқат касеро аз сӯрати насиби мардумии тамом расида бошад азуи ҷуз бар мӯҷиби сафо сифат натавон карду бартар аз ӯ ҳам чун ӯ буду шинос ӯ ба муомила буд , ба қавлу таҷриба , ки касе ки ӯро сафо набӯд аз худӣ танҳо ва ҳам азуи бадв дар азу буд ва ҳам дар ӯ бадви азу буд , ӯ азу ба ӯ буд , ӯ бо ӯ буд , обаш бо сафояш бо салб буду қасд ӯ беғараз ва беталаб буд , аз ваҳшати барӣ буд ва аз худии муназзаҳ буд ва аз салб ҷудо бошад , бақоӣ ӯ дар фано буд , аз фано ба фано бо бақо буд , дар фано бо бақои боқӣ буд , дар сафо бе сифати софӣ буд ва худро дар ҷуз аз худ бинад , ҷуз аз худро бе худ на бинад ва дар айн ба айн беАйнӣ нигарад . Пас манзалати ин гуруҳ агар аз бар буду ҷои назар буд раво бошад . Пас эй писар ҷаҳд кун то ба ҳар сифат ки бошӣ беш бошӣ ва бо ҷавонмардӣ қарин бошӣ , то аз ҷаҳон гузин бошӣ ва аз ҳар тайифае ки ҳастӣ ва бошӣ агар тариқи ҷавонмардии хоҳии супурдан ноҳифоз мабошу модоми ҳамаи чизи бастаи дор : чашму дасту забон аз нодӣданӣ ва нокарданӣу ногуфтанӣ ва се чиз бар дӯсту душмани кушодаи дор : дар саройу банди суфрау банди кӣсау бдони қадар ки тоқати дорӣ дурӯғ магӯӣ , ки асли ноҷавонмардии дурӯғ гуфтанаст ва агар касе эътимод кунад бар ҷавонмардии ту , агар худ азизтарин касе бошӣу азизтарин касеро аз он ту кушта бошанд ва бузургтарин душманӣ бошад аз он ту , чун худро таслим кард ва ба аҷз қарор дод ва аз ҳамаи халқи эътимод бар ту кард агар ҷон ту бихоҳад шуд дар он кор бигзор то бишаваду боки мадор ва аз баҳр ӯ то ҷон бакӯш , то туро ҷавонмардӣ расаду дигар то ту бошӣ ба интиқоми гузашта машғӯл набошӣ ва бар ваии хиёнат на андешӣ , ки дар шарт ҷавонмардӣ нест ва бидон эй писар ки ин кӯии кӯй дарозаст ва агар ҷавонмардӣ ҳар тайифаро кашф кунам дар чун ва чарое ин тайифаи сухан дароз гардад , аммо суханӣ мухтасар бигӯям , ки ҳар чаҳ гуфтам табаъи ин суханаст : бдонкаҳи тамомтарин ҷавонмардӣ онаст ки чизи хештанро аз он хештани донеу чизи дигаронро аз он дигарону тамаъ аз чизи халқи бабрӣ ва агар туро чизе бошад халқро насиб кунӣу чизи мардумонро тамаъи надорӣу онч ту наниҳода бошӣ брнагирӣ ва агар биҷои халқ некӣ натавонӣ кард бории бадӣ аз халқи даври дор , ки бузургтарину мардумтарин ҷавонмардӣ инаст . Ҳар ки чунин зиндагонӣ кунад ки ман гуфтам ҳам дунё ӯро бошад ва ҳам охират . Бидон эй писар ки дарин китоб чанд ҷои сухан қаноат гуфтаму дигари бора такрор мекунам : агар хоҳӣ ки модоми дил танг набошӣ қонеъ бош ва ҳасуд мабош , то ҳамеша дили ту хуш бошад , ки асли ғамнокии ҳасади сет ва бидон кори таъсири фалаки неку бад мардум мерасаду устод ман гуфтӣ ки : мард бояд ки беш байн бошаду пеши таъсири фалаки доим гардан кашида дораду даҳон боз карда , то агар аз фалак заъфӣ расад ба гардан бигирад ва агар луқма Эй расад ба даҳон бигирад , чунонкии ҳақи субҳона ва таъолӣ мефармоед : Фхзи мо отитк ва кун ман алшокрин , таъсири фалаки азин ду берун нест ; чун ин тариқ бар даст гирифтӣ тани озоди ту ҳаргиз банда нагардаду тамаъро дар дили худ ҷои мада ; бар он ҷумла ки турои иттифоқ афтода бошад ба неку бад розӣ бош ва бидон ки ҳамаи тайифа ки ҳастанд ҳамаи бандаи як хдоинди ъзўҷлу ҳамаи фарзанд одаманд алайҳи ассалом , яке аз яке камтар нест . Чун марди тамаъ аз дил берун карду қаноат пеша гирифт аз ҳамаи ҷаҳон бениёз бошад ;

Пас муҳташамтарин касе дар ҷаҳон ӯ бошад ки ӯро ба кас ниёз набӯду хортару фурӯмоятар он кас бошад ки ба халқ ниёзманд бошад ва нанг надорад ва аз баҳри зару сими бандагӣ ҳамчун худӣ кунад .

Ҳикоят : шунӯдам ки рӯзии шблии раҳмаи аллоҳи алайҳ дар масҷид ӣ шуд , то ду ракаати намози бгзорду замонии бросоид . Дар масҷиди кӯдакон дабиристон буданд ; иттифоқро вақти нон хӯрдани кӯдакон буд ва ду кӯдак ба наздики шблии раҳмаи аллоҳ алайҳ нишаста буданд , яке писари мнъмӣ буд ва яке писари дарвешӣ ва ду занбил ниҳода буданд ; дар занбили писари манъами нону ҳалво буд ва дар занбили писари дарвеши нони тиҳӣ . Писари манъами нон ва ҳалво мехӯрду писари дарвеш аз ваии ҳалвои ҳамеи хост . Писар манъам гуфт : агар турои порае ҳалво бидиҳам ту саг ман бошӣ ? гуфт : бошам . Гуфт : бонг кун то туро ҳалво бидиҳам . Он бечораи бонги саг ҳаме карду писари манъами ҳалво ба вай ҳаме дод . Чанд Крети ҳам чунин бикраду шайхи шблии раҳмаи аллоҳ дар эшон назора мекард ва мегирист . Мурӣд ан гуфтанд : эй шайх , туро чаҳ расед ки гирён шудӣ ? гуфт : нигоҳ кунед ки томъӣ ва беқаноатӣ ба мардум чаҳ мекунад ? ! чаҳ будӣ агар он кӯдак ба нони хушки тиҳии худ қонеъ будӣу тамаъи ҳалвои он кӯдак накардӣ ? то вайро саг ҳамчун худӣ набоистӣ буд .

Пас эй писар агар зоҳид ё фосиқ бошӣ қонеъ ва басанд кор , то бузургтарину поктарин ҷаҳон ту бошӣ ва бидон эй писар ки ман дарин чиҳил ва чаҳор боби ин китоб дар ҳар фаннӣ ки донистам , чунонкӣ тавонистам , бо ту сухан гуфтам ва дар ҳар бобии суханӣ чанд туро насиҳат кардаму панд ӣ бидодам , магар дар боби хирадманд ӣ , ки ҳеҷ наме тавонам гуфтан ки бастам оқил бош , аз онкии бастам оқилӣ натавон омухту бдонкаҳи ақл аз ду гӯнааст : яке ақл ғарӣзӣасту дигари мктсбӣу ақл мктсбӣ битавон омухт , аммо ақли ғарӣзии ҳадя худоӣаст ъзўҷл , ба таълим натавон омухтан , агар чунонкии ҳақи субҳонау таъолии турои ақл ғарӣзӣ дода бошад зиҳии саодати ту ва дар ақли мктсбии ранҷ бару биомузу мктсбӣ бо ғарӣзӣ ёр кун , то бадеъ алзмон бошӣ ; пас агар ғарӣзӣ набошад ман ва ту ҳеҷ натавонем кардан , борӣ дар мктсбӣ тақсир макун чндонкаҳ тоқат бошад , биомўз то агар аз ҷамъ хирадмандон набошӣ борӣ аз ҷамъ бехирадон набошӣ ва низ аз дугонаи яке турои ҳосил буд беҳтар ки ҳеҷ набошад , ки гуфтаанд ки : чун падар набошад ҳеҷ беҳтар аз шӯй модар нест . Акнӯн агар хоҳӣ ки хирадманд бошӣ ҳикмат омӯз ки хирадро ба ҳикмати тавон омухт ,

Чунонкии арстотолиси ҳакимро пурседанд ки : қӯти хирад аз чист ? гуфт : ҳамаи касро қӯт аз ғизо бошаду ғизои хирад ҳикматаст .

Акнӯн эй писар бидон ки ҳар чаҳ одати ман буд ҷумларо китобӣ кардам аз баҳри ту ва аз ҳар илмӣу ҳунарӣ ва ҳар пешае ки ман донистам фаслӣ ёд кардам , дар чиҳил ва чаҳор боби ин китобу бдонкаҳ эй писар ки аз хурдӣ то ба перии одати ман ин буд ва чунин будаму шаст ва се соли умри ман бад-ӣни сирату бад-ӣни сон ба поёни барадам ва ин китоб оғоз кардам дар санаи хумс ва сабъину арбъмоӣаҳ ва аз пас ин агар ҳақи таъолӣ умр диҳад ҳам барин бошам то зинда бошаму онч бар хештан писандидам бар ту ҳамон писандидам ; агар ту беҳтари азин одатӣу хислатии ҳамеи бинӣ чунон бош ки турои беҳтар буд ва агар на ин пандҳоу одатҳои ман ба гӯш дил бишинаву кори банд ва агар нашнавӣ ва напазирӣ бар ту ситам нест он кас ки ӯро худои неки бахт офарӣда бошад бихонаду бидонад , ки ҷумлаи аломати нек бахатонаст дар ду ҷаҳон . Эзади таъолӣу тақаддус бар ман ва ту раҳмат куноду хушнӯдии ман дар ту асар кунод , ба ҳақи Муҳамади алмустафоу ?алау ъшртаҳи алтоҳрину силами тслимои ксироу алҳмдллаҳи раби Алъоламин .

Кутубаи алъбди алзъиФи алнҳиФи алроҷии раҳмаи рабаи Муҳамади бен Маҳмӯди бен алоиддини албхории алмлқби бмҳмди алФқоъии фии авохири зўолҳҷаҳи санаи хумсину сбъмоӣаҳ , соҳибау моликаи аъзи акрами ашрафи аўҳди атҳари азҳари мураббии уламоу масокини мақбули алмулуку алслотини устоди алсбоғини устоди ҳиндӯи бен алаҷали алмҳтрми алмкрми алмрҳўми устоди Бахтиёри алтўсии алмлқби устоди ҳиндӯии оли кари атоли аллоҳи бақоау ризқаи тамоми ллълму алодб , омини раби Алъоламину биллоҳи алъсмаҳу алтўФиқ .