Қавлаи таъолӣ : «у إзи қоли إброҳими раби аҷъли ҳозои алблди омно » иброҳӣм ( ъ ) дарин оят аз ҳақи ду чизи хост : яке амни Макка аз астилоءи душман , дигари амни дил аз ғалабаи султони ҳаво , гуфт бори худоёи ин шаҳри Маккаро ҳарамии гардони эмин ки ҳеҷ ҷаббориро бар он даст набӯд ва ҳеҷ касро дарав тарс набӯд , раби Алъоламин дъоءи вай иҷобат кард ва онро ҳарамии сохт мубораку ҷои амн , чунонк гуфт : « масобаи ллносу أмно » ҳаргизи ҳеҷ ҷаббориро дар он даст на ва ҳар кас ки шавад дар он ҳарам аз одамӣу ғайри одамӣ , аз сайди ваҳшӣу мурғи ҳавоӣ ӯро бим на . Ва амни дил ки хост аз рӯй ишорат онаст ки гуфт : «у аҷнбнӣ ва банӣ أн наабд алأсном » , ҳар чаҳ туро аз ҳақ боз дорад он санам туаст ва ҳар чаҳ дилат бидон гароед ва нигарад ҷуз аз ҳақи он ҳўоء туаст ,у раб алъзаҳ мегуяд : « أи Фрأити ман атхзи إлҳаҳи ҳавоа » .

Якеро молӣу тиҷоратӣ дар пеш , якеро зану фарзанд дар пеш , якеро ҷоҳу ҳишмат дар пеш , яке дар банди ҳурмати порсоеу хештан дорӣ бимонада ва аз онҷои қадам бар нагирифта , яке тоъату ибодати қиблаи худ сохта ва нгрстн бидону такя бар он ҳиҷоби роҳ вай гашта ,у раб Алъоламин мегуяд : «у тўбўои إлии аллоҳи ҷмиъои أиҳои алмؤмнўни лълкми тФлҳўн » эй шумо ки мؤмнонид , агар мехоҳед ки длҳотони ҳарами назари худ гардонам ва аз ҳиҷоби қатъият эмин дорам , якборагӣ рӯй бмо наед ва аз ҳама бар гардид , як бор бо роҳ худ мехонд бзбони саноеъи таҳқиқи ошноиро , як бор бо худ мехонд бзбони кашфи таъкӣди дӯстиро , мегуяд : якборагӣ бо вай пардозед аз худ шинохти ҳақи вайро , чашм фаро кунед аз тоъати худ дидори миннати вайро , боз раҳед аз ҳастӣ худ чашедани дӯстии вайро , ин буд ки иброҳӣм май хост бонч гуфт : « аҷнбнӣ ва банӣ أн наабд алأсном » .

Ҷаъфари содиқ ( ъ ) дар тафсири ин оят гуфт : лои трднии илои мушоҳидаи алхлаҳу лотарад авлодии илои мушоҳидаи алнбўаҳ

Бори худоёи маро хулат додӣ , дидаи ман аз дидан он бигардон то на аз худ байнам . Ва фарзандони маро набувват додӣ , эшонро бастаи феъли худ ва дидан худ магардон . Ибн ътоء гуфт иброҳӣмро фармуд ки хонаи каъбаро биноз соз , иброҳӣми он банноро чунонкфармуд сохт ва тамом кард , он гуҳ гуфт : « рбнои тақаббули мно » бор худоё бипазир аз мо онч кардем , итоб омад аз ҳақ ки : амртки ббноءи албиту мннти алейк бау вФқтки ?лаи алои тстҳиии ани тмну тқўли тақаббули мнои фансяти миннатии алейку зикрати Фълку мнтк , аз иброҳӣми мулоҳиза Эй рафт бон карда хеш то мегуфт : « тақаббули мно » фармон омад ки эй иброҳӣми феъли худу миннати худ май бинӣ дар онч кардӣ ва наме доне ки он тавфиқи мо буду миннати мо буду тахсӣси мо буд , иброҳӣм ( ъ ) аз сиёсати ин итоб дуо кард , гуфт : « аҷнбнӣ ва банӣ أн наабд алأсном » бори худоё дидани феъли худу нисбат бо худ дар роҳи хулати моу набуввати фарзандон санамаст ки роҳ бар мо мезанад , блтФи худ ин санам аз роҳ мо бурдор ва ҳастӣ мо аз пеш бурдор ва ҳам чунон миннати худ бар мо май дор . Ва гуфтаанд иброҳӣми равандае бкмол буд , аммо аз ҳади тлўини бҳиӣаҳи тамкин ҳануз нарасида буд , миёни лутфи ҳақу фақри нафаси худ монда буд , чун бо лутфи ҳақи нгрстии майдони фазл фарох дидӣ , бзбони баст дар ҳолат инс гуфтӣ : «у ағФри лأбии إнаҳи кони ман алзолин » , бози бФқри нафаси худ нгрстии арсае танг дидӣу ақабае хатарнок , бзбони қабз дар ҳолат хавф гуфтӣ : «у аҷнбнӣ ва банӣ أн наабд алأсном » , инаст қоидаи хавфу раҷои аҳли шариъатроу қабзу басти аҳли ҳақиқатро .

« рбнои إнии أскнти ман зритии бўоди ғайри зии заръ » оламёнро бойени ояти тариқи таваккулу тарки эътимод бар асбоб дар омухт ва боз намӯд ки худро дар зилли анояти ҳақи доштани аўлитр аз зилли неъмати вай бар худ хостан ки дар ҳамаи ҳоли неъмат табаъ аноятаст .

Ҳикоят кунанд аз султони Маҳмӯд ки вақте лашгарёни худро менавохт ва ҳар касеро хлътӣ ҳаме доду мақсӯди ваии ҳамаи он буд ки то Аёзи хос орзӯе кунад ва хлътӣ хоҳад , Аёзи ҳам чунон камари бастау бхдмти бҳрмти истодау забони муъоризаи бурӣдау ҳиммат аз он аҷноси амволи пардохта « 1 » , Маҳмӯд гуфт : эй ғуломи азин молу неъмати турои худ орзӯе набӯд ? Аёз хизмат кард ва тавозуъ намӯд гуфт : чун ту ҳастӣ ҳамаи ҷаҳон он манаст . Шаби миъроҷ ҳар чаҳ хзоини неъмат буд фарои пеши Мустафо ( с ) ниҳоданду Фродиси аълоу ҷиноти мأўиро дарҳо боз ниҳоданд ки то Сайид аз он чизе хоҳад ва орзӯе кунад , Сайид ( с ) бгўшаҳи чашми бҳич боз нанигараст , аз ҷаноби карам Нидо омад ки : « мо зоғи албср ва мо тғӣ » .

. . . « Фоҷъли أФӣдаҳи ман анноси тҳўии إлиҳм » қоли ибни ътоء : ман анқтъи ани алхлқи болклиаҳи сарфи аллоҳи илайҳи вуҷӯҳи алхлқу ҷаъли маваддатаи фии сдўрҳму муҳаббатаи фии қлўбҳм .

Ва злки ман дъоءи Алхалӣли алайҳи ассаломи лмои анқтъи боҳлаҳи ани алхлқу алорқоқу алосбоби дуои ?лаами Фқол : « Фоҷъли أФӣдаҳи ман анноси тҳўии إлиҳм » . Ҳар ки якборагӣ бо хизмати ҳақи пардозад , оламёни дил бо муҳаббат вай пардозанд аз баракати дъоءи халилу баёни иҷобати ин дуо онаст ки аллоҳ гуфт ҷли ҷалола : « إни аллазӣнаи омнўоу ъмлўои алсолҳоти сиҷъли ?лаами арраҳмони вдо » ин дӯстии аввал аз ҳақ дар пайвандади он гуҳи бхлқ сироят кунад , як зарраи ҷамоли муҳаббати азалӣ дар дида Мӯсо кулем ( ъ ) ниҳоданд ки : «у أлқити алейк муҳибаи манӣ » то фиръавни ҷону дилу дидаи худ бар шоҳиди он зарра ҳаме фишонд , шаб то рӯзи ҷузи ин кор надоштӣ ки бадасти хеши гаҳвораи Мӯсо май ҷнбонидӣ .

Ва дар хабар меояд ки ҳар он бандае ки саҳаргоҳ бар хезад ва таҳоратӣ биорад ва ду ракаат намоз кунад , ҷаббори олами муҳаббати ваии боби афканд ва бо чашмаҳои дунё биомезад то ҳар ки аз он оби бмқдори як қатра мехӯрд , дӯстии он бандаи бҳкми анояту муҳаббати азалӣ дар дили вай пайдо мешавад .

«у лои тҳсбни аллоҳи ғоФлои ъмои иъмли алзолмўн » қоли Аҳмади бен хзрўиаҳ : луи изни лии фии алшФоъаҳи мо бдأти алои бзолмӣ ,у лои ағтнми суфарои алои икўни фӣаи маъаии ман иўзинӣу излмнии шўқои манӣ лтърФаҳи аллоҳи ллмзлўмин . Иқўли таъолӣ : « лои тҳсбни аллоҳи ғоФлои ъмои иъмли алзолмўн » он соъат ки мазлӯм аз дасти золим биринҷ ояд ва аз дарди дилу сӯзи ҷигар баҳақ нолад , аз он нолау сӯзи ваии зилзила дар табақот осмон уфтаду муқаррабон дар ғулғул оянд , ва он дъоءи мазлӯм бар мисоли шаророти оташи сӯии ҳаво бар шавад ва то бҳзрти иззати зўи алҷлоли ҳичизи онро ҳиҷоб накунаду раб Алъоламин гуяд :у иззатии лонсрнку луи баъди ҳайн .

Мустафо ( с ) гуфт : « аёку дъўаҳи алмзлўму луи кони коФрои ?фонаи лӣси лҳои дуни аллоҳи ҳиҷоб »

Дъоءи мазлӯми кофарро чунин мегуяд , дъоءи мазлӯми мусулмони мутааббиди худ чун буд ? ! .

Яке аз бузургони дайн ҳикоят кунад ки мардиро дидам дар тавоф мегуфт : ман ронии Флои излми аҳдо , ҳар ки маро бинаду ҳоли ман боз донад то бар кас зулм накунад ва ситамкор набӯд , гуфтам эй ҷавонмард дар чунин ҷойгаҳ мисли ин сухани нгўинд ки зикру сано ва дуо гӯйанд , гуфт агар қиссау сари гузашти худ бо ту бигӯям марои маъзӯри дорӣ : мардӣ будам аз мутинаъимони Басра , рӯзгори бғФлту беҳуда басар овардау нафаси худ бар паии ҳаво ва шаҳват дошта , нокарданӣ дар шаръ мекардам ва карданӣ фурӯ мегузоштам , бҷҳлу зулми сар дар ниҳода ва аз бтшу қаҳри ҳақ ноогоҳ бӯда , то рӯзӣ бар канори шат бар сайёдии расидам ки моҳеи бузург сайд карда буд , он моҳии бқҳру зулм аз ваии бстдм ва аз сӯзи дилу дуои ваии ниндишидм , чун бахонаи бози омадами он моҳӣ бирён кардам ва хӯрдам , ногоҳ кафи дасти ман сиёҳ шуд , табибро хондам то муъолиҷат кунад , табиб гуфт агар ин кафи даст аз худ ҷудо накунӣ сироят кунаду ҳалоки тани ту дар он буд , каф аз худ ҷудо кардам болои каф то бибоз ва сиёҳ шуд , он низ аз худ ҷудо кардам ҳануз май афзуд , охир аз сари он дарду ранҷ дар хоб шудам , гӯяндае бонг бар ман зад ки : алҳақ алсёду алои ҳлки бднки калла , гуфт аз хоб дар омадам , маро дар мҳФаҳ Эй нишонданду бкнори шати бурданди ҳамонҷоӣ ки сайёдро дида будам , бпои вай дар афтодаму узри ҳамеи хостам , сайёд чун маро чунон дид гуфт : бурдоред ӯро ки ин на карда манаст ва на гушоиши ин банд бадаст манаст , маро бардоштанду бмҳлтии дигари бурданд , ъриширо дидам аз чӯбу барги хурмои фароҳами ниҳода ва дар даруни он духтаракӣ буд бҳди понздаҳи сола дар намози истода , чун маро бидид намози худ кӯтоҳ кард то салом боз дод , он гуҳ гуфт : ё абаи молик , أи лаки ҳоҷа ? эй падари туро чаҳ бӯда ва чаҳ расида ? падари қиссаи ман бо вай бигуфт ки ин он мардаст ки дай бар мо ситам кард ва акнӯн май бинии ҳоли вайу ранҷи тани вай , он духтарак рӯй сӯй осмон кард ва гуфт : ё мавлои мо ърФтки ъҷўлои ФкиФи аҷҷалати алайҳи бҷоҳии алейк алои рддти алайҳи зроъаҳ , Фмои асттмти каломҳо ҳатто ради аллоҳи ҷли ҷалолаи алии зроъӣ .

« ҳозои балоғи ллнос » ин оят аз ҷавомеъ қуръонаст ки Мустафо ( с ) гуфта : « аўтити ҷавомеъи алкулам » ва дар қуръони азин нмт бисёраст , ҳар оятӣ аз он биҷой китобӣаст ки агар аз осмон бар ин уммати ҷуз аз он наомадӣ эшонро дар он ғноءи вофе будӣ ва дар дайни эшонро тамом будӣ , набинӣ дарин як оят ки чун ҷамъ кард дар он ҳамаи анвоъи улӯму арқони дайну вуҷӯҳи шариъату анвоъи ҳикмату абвоби ҳақиқат , ҳам қуръонро мадҳаст ва ҳам шариъатро , ҳам ваъзро пайғомаст ва ҳам таҳниятро , ҳам раҳматро бастаст ва ҳам ҳуҷҷатро , аввал чаҳ гуфт : « ҳозои балоғи ллнос » , ин ситоиш қуръонасту тасдиқи қиссаи ону бардошти қадари ону таъзим миннат бидону ҷаҳонёнро таҳният бидон ва боз намӯданаст ки аз мардум дар он чиз нест , офарӣда ва карда нест , балки балоғаст расида бамурдмон , каломии поку пайғомии дуруст аз худои ҷаҳон , «у линзрўо ба » дарин клмти боз илзом ҳуҷҷатаст бар душманону бноءи ҳамаи таҳдидҳост ки дар қуръону ҳамаи ҳадҳо ки дар гардани султон ва ҳама наҳй мункирҳо ки воҷибаст бар муъминон , «у лиълмўои أнмои ҳўи إлаҳи воҳид » ин боз далеласт ки имон самъӣаст ки тавҳид дар балоғи баст самъӣаст , пайғом шуниданӣаст . Аҳли суннат азинҷо гуфтанд дайни мо мсмўъаст на маъқӯл , ки имонро мсмўъ мояасту ақли онро перояаст . Дигар ҳар оят ки дар қуръонаст ки дар он зикр номӣаст аз номҳои аллоҳ ё сифатӣ аз сифатҳои вай ё ишоратии фарои зоти вай ё калимае аз мадҳи вай ва ҳар чаҳ дар олам пайдост аз оёту ройоти қудрати вай , саноеъу аҷоиби фитрати ваии он ҳама дар таҳт ин шавад ки : «у лиълмўои أнмои ҳўи إлаҳи воҳид » пас ин калимаи хазинаи исти илми тавҳидроу қоидаи исти усӯли дайнро , он гуҳ гуфт : «у лизкри أўлўои алأлбоб » то панд гиранд оқилон ва ёдгор ситонанд зираки дилон ки зиракону ҳушёронро бнздик аллоҳ миқдорасту нозирак бар офаридагор хораст , ҳамонаст ки ҷой дигар гуфт : « ва мо итзкри إлои ман иниб » . Аз аллоҳ ӯ панди пазирад ки дил бо вай дорад , аз аллоҳ ӯ шарм дорад ки аз назари вай хабар дорад , бо аллоҳ ӯ гароед ки ҳоҷати худ буи донад , бар аллоҳи меҳр ӯ наад ки вайро шиносаду назари ваии пеши чашм хеш дорад .