Сифати масҷидулҳарому байти каъба : гуфтаем ки хонаи каъба дар миёни масҷиди ҳаром ва дар миёни шаҳри Макка дар тӯл онаст аз машриқ ба мағриб . Ва арзи он шимол ба ҷануб . Аммо девори масҷид қоима несту рукнҳо дар молидаааст то ба мудавварӣ моиласт зеро ки чун дар масҷид намоз кунанд аз ҳамаи ҷавониб рӯй ба хона бояд кард , ва он ҷо ки масҷиди тӯлонӣ тараст аз боби алндўаҳ ки сӯй шимоласт то ба боб банӣ ҳошими чаҳорсад ва бист ва чаҳор арашаст ,у арзаш аз боби андӯҳ ки сӯй шимоласт то ба боби алсФо ки сӯй ҷанубасту фарохтар ҷояши сесад ва чаҳор арашасту сабаби мудавварии ҷоӣии тангтар намояди ҷои фарохтар ,у ҳамаи гирд бар гирди масҷиди се равоқаст ба пӯшиш ба амӯдҳои рухом бардоштаанду миёни саройро чаҳор сӯ кардау дарозии пӯшиш ки ба сӯии соҳат масҷидаст ба чиҳил ва панҷ тоқаст паҳнояш ба бист ва се тоқ ва амӯдҳои рухоми тамомати сад ва ҳаштод ва чаҳораст ва гуфтанд ин ҳамаи амӯдҳоро хулафоӣ Бағдод фармуданд аз ҷониби шом ба роҳи дарёи бурдан ва гуфтанд чун ин амӯдҳо ба Маккаи расониданди он ресмонҳо ки дар киштиҳоу гардӯнаҳо баста буданду пора шуда буд чун бФрўхтнд аз қимати он шаст ҳазор динори мағрибӣ ҳосил шуд ва аз ҷумлаи он амӯдҳо яке дар он ҷост ки боб алндўаҳ гӯйанд сутунии сурх рухомӣаст . Гуфтанд ин сутунро ҳамсанг динор харидаанд ва ба қиёси он як сутуни се ҳазор ман буд . Масҷиди ҳаромро ҳиҷдаҳ дараст ҳама ба тоқҳо сохтаанд бар сари сутунҳои рухом ва бар ҳеҷ кадом дарӣ нанишондаанд ки фароз тавон кард . Брҷонби машриқи чаҳор дараст , аз гӯшаи шимолии боб алнабӣ ва он ба се тоқаст баста , ва ҳам бар ин девори гӯшаи ҷанӯбии дарӣ дигараст ки онро ҳам боб алнабӣ гӯйанду миёни он ду дарсад араш бешаст ва ин дар ба ду тоқаст , ва чун аз ин дар беруни шӯии бозор атторонаст ки хонаи расӯли алайҳи ассалом дар он кӯй бӯдааст ва бидон дар ба намози андар масҷид шудӣ . Ва чун аз ин дар бигузарӣ ҳам бар ин девори машриқии боби алии алайҳ ассаломаст ва ин он дараст Амиралмӯъминини алии алайҳи ассалом дар масҷид рафтӣ ба намоз ва ин дар ба се тоқаст . Ва чун аз ин дар бигузарӣ бар гӯшаи масҷиди минорае дигараст бар сари саъй аз он минора ки ба боб банӣ ҳошимаст то бад-ӣн ҷо бияёд шитофтан ва ин минораи ҳам аз он чаҳоргона мазкӯраст . Ва бар девори ҷанӯбӣ ки он тӯл масҷидаст ҳафт дараст . Нахустин бар рукн ки нимгрд кардаанд боб алдқоқинаст ва он ба ду тоқаст . Ва чун андакӣ ба ҷониби ғарбӣ бар ваии дарӣ дигараст ба ду тоқ ва онро боб алФсонин гӯйанд , ва ҳамчунон қадре дигар бираванд боб алсФо гӯйанд . Ва ин дарро панҷ тоқаст ва аз ҳамаи ин тоқи миёнини бузург тарасту ҷониб ӯ ду тоқи кучак . Ва расӯли аллоҳи алайҳи ассалом аз ин дар берун омадааст ки ба сафо шавад ва дуо кунаду Утбаи ин тоқи миёнини сангӣ сипедаст азиму сангӣ сиёҳ бӯдааст ки расӯли алайҳи ассаломи пои мубораки худ бар он ҷо ниҳодааст ва он санги нақши қадами мутабаррик ӯ алайҳи ассаломи гирифта ва он нишони қадамро аз он санги сиёҳ бибридаанд ва дар он санги сипед таркиб карда чунон ки сарангуштҳои пои андарун масҷид дораду ҳуҷҷоҷи баъзе рӯй бар он нишон қадам ниҳанд ва баъзе пой , табаррукро , ва ман рӯй бар он нишон ниҳодани воҷиб тар донистам . Ва азбоби алсФои сӯии мағриби миқдорӣ дигар бираванд боб алтўӣаст ба ду тоқ .

Ва баробари ин сарой Абуҷаҳласт ки акнӯн мустароҳаст . Бар девори мағрибӣ ки он арз масҷидаст се дараст . Нахусти он гӯшае ки бо ҷануб дорад боби ърўаҳ ба ду тоқаст . Ба миёнаи ин зилъи боби иброҳӣми алайҳ ассаломаст ба се гӯшаи тоқ ва бар девори шимолӣ ки он тӯл масҷидаст чаҳор дараст бар гӯшаи мағрибии боб алўситаст ба як тоқ . Чун аз он бигузарӣ сӯии машриқи боб алъҷлаҳаст ба як тоқ . Ва чун аз он бигузарӣ ба миёнаи зилъи шимолии боби алндўаҳ ба ду тоқ . Ва чун аз он бигузарӣ боб алмшоўраҳаст ба як тоқ . Ва чун ба гӯшаи масҷиди рисии шимолии машриқӣ дарӣаст боб банӣ шеба гӯйанд ,у хонаи каъба ба миёни соҳат масҷидаст мураббаъи тӯлонӣ ки тӯлаш аз шимол ба ҷанубасту арзаш аз машриқ ба мағрибу тӯлаши сӣ арашасту арзи шонздаҳ ва дар хонаи сӯй машриқаст . Ва чун дар хонаи раванди рукни Ироқ бар даст рост бошаду рукни ЊАЉАРУЛАСВАД бар дасти чап ,у рукни мағрибии ҷанӯбиро рукн ямонӣ гӯйанду рукни шимолии мағрибиро рукн шомӣ гӯйанд ,у ЊАЉАРУЛАСВАД дар гӯшаи девор ба сангии бузурги андар таркиб кардаанд ва дар он ҷои нишондаи чунон ки ЊАЉАРУЛАСВАД дар гӯшаи девор ба сангии бузурги андар таркиб кардаанд ва дар он ҷои нишондаи чунон ки чун мардии тамом қомат боистад бо сина ӯ муқобил бошад . Ва ЊАЉАРУЛАСВАД ба дарозии як дастӣ ва чҳоронгшт бошад ва ба арзи ҳашт ангушт бошаду шаклаш мудаввараст , ва аз ЊАЉАРУЛАСВАД то дар хонаи чаҳор арашаст ва он ҷоро ки миёни ЊАЉАРУЛАСВАД ва дар хонааст мултазам гӯйанд . Ва дар хона аз замин ба чаҳор араш бартараст чунон ки мардии тамоми қомат бар замини истода бар Утба расаду нардбон сохтаанд аз чӯби чунон ки ба вақти ҳоҷат дар пеш ниҳанд то мардум бар он бррўнд ва дар хонаи раванд ва он чунонаст ки ба фарохии даҳ мард бар паҳлавии ҳам ба он ҷо бртўоннд рафт ва фурӯд оянд ,у замини хона баландаст бад-ӣни миқдор ки гуфта шуд .