( феъли асар фоиласт андари мафъӯлу феъл аз фоил бар андозаи феъл пазир ояд . Ва мафъӯлоти андари олам аз падед омадани наботу ҳайвон зоҳираст , ҳар чанд ки олам ба таркиби аҷсоми хеши андари маконҳои он низ худ мафъӯласт . Аз баҳри онкии наботу ҳайвон бар мисоли ду мураккабанд , ҳар яке аз ду ҷавҳар : яке ҷавҳари ҷисму дигари ҷавҳари нафас - чу таркиби ангуштарӣ аз симу нигин -у олам ба ҷумлагии хеш бар мисол мураккабӣаст аз чаҳор ҷавҳари табоиъ , ва ҳар чанд ки ҳар яке аз ин аҷсоми олам - аънии хоку обу ҳавоу оташ - андари зоти хеш ба аҷзои муташобиҳи хеш мураккабанд , таркиби андари чизе ки аз ҷавоҳири мухталиф мураккаб бошад зоҳиртар бошад . Пас вуҷӯди ин мураккаби нахустин ки ҷавоҳири мухталифи андари таркиб ӯ зоҳираст ва он оламаст , бар мураккаби хеши далелӣ зоҳираст . Ва вуҷӯди ин ду мураккаб каз ӯ яке набот ва яке ҳайвонаст , аз ин ду ҷавҳар каз ӯ яке ҷисмасту дигар нафасаст ,у нафаси андари ин ду мафъӯли ҷузвӣ ба рӯе фоиласт ва ба рӯе мафъӯласт , далеласт бронкаҳи нафас низ мафъӯласту мари фоил ӯро феъли андари чизеи собит алъайн нест , бал ки феъл ӯ ибдоъаст , аънии падед овардан ин ду чиз на аз чизе . Ва вуҷӯди ин мураккаб ки наботаст ба зоти хеш ба таълиқи нафаси наботии андари табоиъу вуҷӯди ин мураккаб ки ҳайвонаст ба зоти хеш ба таълиқи нафаси ҳиссии андари табоиъу зуҳӯр ҳар навъе аз анвоъи ин ду ҷинси мураккаб ба иттиҳоди ин ду ҷавҳар каз ӯ яке ҷисмасту дигар нафасаст андари эшону адами ин ду мураккаб чу ин иттиҳоди иҷтимои мари ин ҷавҳаронро набошад , далеласт бар вуҷӯди ин мураккаби нахустин ки оламаст ба зоти хеш чу табоиъи андар ӯ бад-ӣни таркиб ки ҳастанд бар якдигар мутаъаллиқ бошанд , ва бар адами ин мураккаби нахустин чу мари ин ҷавоҳирро аз ин тартиб набошад . )

( ва чу далел бар таъаллуқи нафаси наботӣ ба табоиъу далел бар таъаллуқи нафаси ҳиссӣ ба табоиъ , зуҳӯри хоси феъл эшонаст андари ин ду мураккаб - аънии ҳаракати намоеи андари наботу ҳаракати интиқолии ародии андари ҳайвон - , далел бар ҷудо шудан ин нуфус аз табоиъ ки бидон мутаъаллиқанд , бозмондан ин ду мураккабаст аз хоси ҳаракоти хеш . Ин ҳол далеласт бронкаҳи вуҷӯди олам низ бад-ӣни хоси ҳаракати астдорт хешаст ки инзимоми аҷсоми олами андар ӯ бад-ӣни тартиби бад-ӣн ҳаракатаст , ҳам чунонкии инзимоми аҷзои наботу аъзои ҳайвонии андари эшон ба вуҷӯди хоси ҳаракот эшонаст андари эшон . Ва агар ин ҳаракати доим аз ин ҷисм мстдир бархезад , ин тартиб ки мари ин ҷавҳарро андар ӯст аз эшон бархезад , ва агар ин тартиб аз ин аҷсом бархезад , эшон табоиъ набошанд , ва чу табоиъ набошад , на гарон гарон бошад ва на сабк сабк бошад ва на гарм гарм бошад ва на хушк хушк бошад ва на ҷузи он . Ва он гоҳ ки ин маъонӣ набошад ки ҷисмят эшон бидонаст , ҷисм набошад албата , аз баҳри анкаҳи ҷисми номатбӯъ мавҳум нест . Ва чу ҷисм набошад , оламро вуҷӯд ба адам бадал шавад , чунонкӣ ба инқитоъи ҳаракатӣ ки набот бидон махсӯс буд аз ӯ ва ба инқитоъи ҳаракатӣ ки ҳайвон бидон махсӯс буд аз ӯ , вуҷӯди наботу ҳайвон ба адами эшон бадал шуд . Ва лекин чу мураккабии дигари пеш аз ин ду мураккаб ки набот ва ҳайвонаст мавҷӯд буд ва он оламаст ки мураккаб нахустинаст , аҷзои ин мураккаб дувум бидон мураккаби пешини бозгашт ва ба адами ин мураккаби сонии адами он мураккаби аввал лозим наёяд . Ва чу пеш аз ин олам низ мураккабӣ нест то ба адами ин мураккаб - ки оламаст - аҷзоӣ он бидон бозгардад , ва чу вуҷӯди ин мавҷӯди мураккаб ки оламаст ба вуҷӯди ин ҳаракатаст андар ӯ - чунонкии баён ӯ пеш аз ин андари ин қавли гуфтем - , воҷиб ояд ки чу ин ҳаракат аз ӯ бархезад , ба бархестан ӯ асари фоил ӯ аз ӯ бархезад ва чун асари фоил аз ӯ бархезад , мари оламро вуҷӯд намонад албата . )

(у далелии қавӣ ва ба ёфтан душвор бар маъдӯм шудани олам ба бархестани ин ҳаракат аз ӯ , онаст ки олам ҷисмасту ҷисми он бошдкаҳи мар ӯро баъд бошаду ончии мар ӯро баъд бошад мураккаб бошад . Ва раво набошад ки таркиби ин ҷисми куллӣ аз аҷзое бошад ки мар ҳар якеро аз он ҳеҷ баъдӣ набошад , аз баҳри онкӣ маҳол бошад ки аз ду чиз ки мар ҳар якеро аз он ҳеҷ азмӣ набошад , чу ба ҳам фароз оянд ки мар ӯро азм бошад албата . Ва чу мар ҳар ҷузвиро - ҳар чанд ки хирад бошад - азмӣ бошаду ончии мар ӯро азм бошад мураккаб бошад ва маҳол бошад ки ончии мар ӯ азм бошад мураккаб набошад , воҷиб ояд ки чу таркиб аз ҷисми брхирд , мари ҷисмро намонад албата . Ва чу таркиб бархезад ҳаракат бархезад , ва мо дуруст кардем ки ба бархестани ҳаракат аз олами вуҷӯд ӯ ба адам ӯ бадал шавад . )

( ва низ гӯйем ки таркибу таҳрики андари ин ҷисми куллӣ асарҳои фоиланд андари ин мафъӯл , ва чу асари фоил аз мафъӯл бархезад , мари мафъӯлро ваҷу намонад албата , чунонкӣ чу асари фоили наботӣ аз мафъӯл ӯ бархест , набот нонабот шуд ва чу асари фоили ҳайвонӣ аз мафъӯл ӯ бархест - ва он ҳаракати интиқолӣу ародӣ буд - мари ҳайвонро вуҷӯд намонад ,у лекин чу мураккаби нахустин пеш аз ин мураккаботи сўонии мавҷӯд буд , аҷзои он мураккабот сонӣ бидон мураккаби аввали бозгашту мари айни он мафъӯлони сўониро адами аўФтод . Ва чу маълумаст ки пеш аз ин мураккаби аввал ки оламаст мураккабӣ нест ки аҷзои олам бадв бозгардад , ба бархестани ин ҳаракат ки он асар фоил ӯст аз ӯ , мари айн ӯро адам лозимаст . Ва чунонкии далели он аз мураккабон сўонӣ намудем , воҷиб ояд ки ба бархестани ин ҳаракати мстдир аз ин мураккаб ки оламаст , олам маъдӯм шавад ва он таҳлили таркиб ҷисм бошад мари ҷисмро аз ин таркиб ки ёд кардем . )

( ва чу адами олами бад-ӣн рӯй лозим кардем , гӯйем ки хостар асарӣ аз фоили андари мафъӯл онаст ки мафъӯл бидон монанди фоил хеш шавад . Ва монандаи шудани мафъӯл ба фоили хеш бар андозаи қабул ӯ бошад мари асари фоили хешро , бар мисоли ангуштаригарӣ ки порае сим ёбад ки мари он сӯратро ки андари нафаси ангуштарӣ гараст бипазирад ва низ мардумӣ ёбад ки мари ҳамон сӯрати ангуштариро ки андар нафас ӯст бипазирад . Пас хирадманд бингарад андари ин мисол то бибинад миёни он сӯрат ки он сими пора аз ангуштаригар пазираду миёни он сӯрат ки он мардуми дигар аз ӯ пазирад , тафовут чандаст ва ҳар ду пазирндагони як сӯратанд аз ӯ ва яке аз он ду пазирндаи ҳамеи ҳам чу фоил хеш шавад бе ҳеҷ тафовутӣу асари фоили ҳамеи андар ӯ ҷавҳар гардад ,у андари он сими пори асари фоили ҳаме арз монад ва ҷавҳар нашавад . Ва чу мафъӯлот бисёрасту шарифтар аз ҳамагии он мардум оқиласт , ин ҳол далеласт бар онкии ақли хостар асарӣаст аз осори борӣ – субҳона – ки ин бози пасини мафъӯл ки мардумаст , мари онро бпзирФтаҳаст . Ва нафаси мари ақлро ба манзалат ҷинсаст мари навъро , аз баҳри онкии нафаси моя зиндагӣасту ақли моя илмаст , лоҷарам ҳар олимӣ зиндааст чунонкӣ ҳар мардумӣ ҳайвонаст , ва ҳар зиндае оқил нест чунонкӣ низ ҳар ҳайвонӣ мардум нест . )

( пас гӯйем ки осори он фоили аввал ки ӯст мубдиъи ҳақ - табораки исмау таъолии ҷадда - андари мафъӯлот мутафовитаст , бидон сабаб ки мафъӯлӣаст ки ӯ ба рӯе фоиласт ва ба рӯе мафъӯласт , чу афлоку кавокиб ки эшон мафъӯлотанд -у шаклҳоу феълҳоу қӯтҳоу ҳаракатҳои мутафовит ки мари эшон рост , бар дурустии ин қавли гўост - ва фоилонанд андари табоиъ -у падед омадани наботу ҳайвон бар маркази олам ба таъсироти эшон бар дурустии ин қавл низ гўост - ва мо андари ин китоб бар ин маънии сухани гуфтеми пеш аз ин . Ва чу ин ҳол зоҳираст , воҷиб ояд ки нахусти мафъӯлӣ аз мафъӯлоти борӣ - субҳона - он бошад ки илми мар ӯро бошад ва он ақласт ,у дувуми мафъӯлӣ аз мафъӯлот ӯ он бошад ки ҳаёти мар ӯро бошад ва он нафасаст . Ва чу мар ҳар худованди ақлиро ҳаёт ҳасту мари худованди ҳаётиро ақл нест , зоҳираст ки ақли андари асли вуҷӯд ва пазируфтани асари борӣ - субҳона - бар нафас мақдамаст . )

(у ҳаракати мутлақи асар борӣаст андари мавҷӯдот . Ва мари ҳаракотро дараҷотасту бози пасини ҳаракатии ҳаракат маконеаст ки табоиъ бидон махсӯсаст аз асари нафас , ва аз онаст ки ҳар мавҷӯдӣ мутаҳаррикаст ба навъе аз анвоъи ҳаракат . Ва шарафи мутаҳаррикон ба ҳасби шарафи ҳаракот эшонаст ки саботу вуҷӯди мавҷӯдот ба саботи асари мавҷӯд авваласт андари эшон ва ҳамагӣ орзӯманданд бидон асар ки вуҷӯд эшон бидонасту ҳамагӣ ҳаме тарсанд - чаҳ онкӣ ӯро илм ва ҳаётаст ва чаҳ онкии мар ӯро илм ва ҳаёт нест - аз зоил шудан он асар аз эшон , аз баҳри онкии адами эшон андари заволи он асараст аз эшон ,у маъдӯм шудану ҳайвон ба заволи ҳаракатӣ ки он хос эшонаст аз эшон , бар дурустии ин қавли гўост . Ва зоҳираст бад-ӣни гувоҳии хирадмандро ки агар ҳаракоти мстўӣу мстдир ки табоиъ ва афлок бидон мухтасаст аз эшон зоил шавад , вуҷӯди эшон ба адам бадал шавад ,у заволи ҳаракат ки он таклифаст аз ҷисм воҷибаст ба ҳукӯмати ақл . Пас баён кардем бад-ӣни шарҳ ки ҳаракати ҳамаи мутаҳаррикон ба умед ва бимаст , аънӣ ба умеди пайваста бӯдани асар борӣаст бадишон то бадв мавҷӯд бошанд ва аз бими бурӣда шудан асар ӯст аз эшон ки бидон маъдӯм шаванд . Ва чу ҳамаи мавҷӯдот мутаҳаррикаст ва ҳар мавҷӯдӣ ки ҳаракат аз ӯ зоил шавад адами пазирад ва зоҳираст ки ҳаракати асар борӣаст андари мутаҳаррикон ва ба мутаҳаррик мавҷӯдасту ҳаракати мари мутаҳаррикро ба умеду бим собитасту умеди мари шавандаи рости сӯии савобу бими мари шавандаи рости сӯии уқоб , ҳар ду – ҳам умед ва ҳам бим – интизорҳоанд сӯии ду маънии мутазод . )

( пас гӯйем ки ҳаракати андари мутаҳаррикон бар дараҷотаст ба тартиб . Ва фурӯдин мутаҳаррикӣ онаст ки ба ҳаракати маконе мутаҳаррикаст бе ҳеҷ ҳаракатии дигар , ва он ҳаракати ҷисм куллӣаст – ки оламаст – ки ба асли мар ӯро як ҳаракатаст қисирӣ ва он майласту гроистни мар ӯро ба ҳамаи аҷзои хеши сӯии марказ , ҳар чанд ки мари ҳаракати оламро қудамои фалосифа бар се навъ ниҳоданд : яке сӯии марказу дигар аз марказ ва се дигар бар марказ ,у лекини мо зоҳир кардем андари ин китоб ки ҷумлагии аҷзои ин ҷисми куллӣ сӯии маркази олам мутаҳаррикасту ҳаракат аз марказ нест андари вазъи олам албата , бал ки он ҳаракати ҳаме ҳодис шавад чу ҷузвӣ аз аҷзои зибрин ӯ ба чизе фурӯдин уфтад ба қисир , чунонкии оташ ба ҳаво фурӯд ояд ба ҳодисӣ ё ба об фурӯ шавад ба ҳодисӣ то сипас аз он ҳдси сӯии маконҳои хеш бар шаванд аз марказ , пас зоҳир кардем ки андари вазъи олам ҳаракатӣ нест аз марказ албата . Ва чу ҳаракати ҳамаи аҷзои ҷисми сӯй марказасту марказ ба миёна оламаст , ҳаракати аҷзои олами ҳама ба астдорт бошад андари вазъи олам , магар ба ҳодисии ҳаракатии мстўӣ падед ояд ба сабаби ҷузвӣ ки аз аҷзои фурӯдин ба чизҳои барин уфтад ба қисир , ва чу он қисир аз ӯ зоил шавад , он мқсўр ба ҳаракати мстўии ҳиз худ бозояд , чу фурӯд омадани борон аз ҳаво ба ҳаракати мстўӣ ё фурӯд омадан сангӣ барандохта сӯии ҳаво ,у ҳаракотӣ ки он ба ҳодис падед ояд , мар ӯро табъи гуфтан маҳоласт . )

( пас гӯйем ки ин мутаҳаррик ки оламаст , мари ин ҳаракатро мулозимаст бар умеди саботи асари нафаси андар ӯ аз бими зоил шудан он асар аз ӯ . Ва талаб кардан ин ҷавҳари мурдаи мари вуҷӯдро бад-ӣни ҳаракат , далеласт бронкаҳ ҳаме хоҳад то ба рӯй орзӯҳо монанди мавҷад хеш бошад . Ва он монндгии мари ин ҷавҳари хасисро ба борӣ - субҳона - ба субут оятасту бас , бе ҳеҷ маънии дигар . Ва ҳусӯли ин маънии мари ин ҷавҳарро , ин ҳаракат бозпасинаст ки он асарӣаст аз асари борӣ ки он нафасаст андар ӯ . Ва бартар аз он мутаҳаррики суфлои хасис ки бидон бозпасин ҳаракат мутаҳаррикаст , наботаст ки мар ӯро бо ин ҳаракот ки мари табоиъи рост , ҳаракати ғизо гирифтан ва афзуданаст , бидонча насиб ӯ аз нафаси бештар аз насиб табоиъаст аз ӯ . Ва наботро бад-ӣни ҳаракати афзӯнӣ ки ёфтааст , бо вуҷӯди зот низ лиззати ғизоу намо ва тавлидаст . Ва афзоиш ӯ ба ғизоу падед овардани амсолу тухми хеш то навъ ӯ бидон маҳфӯз бошад , далеласт бар онкии мар ӯро аз ғизо лиззатаст ва он лиззат савоб ӯст бар он кор ки ҳаме кунад , ва бозмондан ӯ аз кашӣдан ғизоу тавлиди мар ӯро уқобаст . Ва бидонча вуҷӯд ӯ ба миёнҷии вуҷӯд табоиъаст , ҳаракат он бидон доимӣ нест чунонкии ҳаракат табоиъаст , бал ки ҳаракат ӯ ниҳоятаст ва гоҳе чунон шавад ки аз хоси ҳаракати хеши бозмонд ва ба шахс фонӣ шавад ,у лекин чу анояти нафаси бадв пайвастааст , мар ӯро ба зойиш қудратаст то навъ хеш бидон нигоҳ дорад . Пас гӯйем ки чу мутаҳаррики мари ҳаракати хоси хешро андар расӣдан ба камоли хеши корбндд ва аз он ба боздоранда фурӯ намонад , ӯ савоб хеш бирасад андар ҳар мартабатӣ ки бошад , ва чу мутаҳаррики мари ҳаракати хоси худро кор набандад аз баҳр расӣдан ба камоли хеш ва аз он фурӯ монад – аънии сӯии савоби мар ӯро шудан набошад – он мар ӯро уқоб бошад . Ва аз инаст ки уқубати ҳам чу савоб лозим ояд , бар мисоли дарахтӣ ки мари ҳаракати ағтзоро кор набандаду ғизои наёбад аз хоку обу ранҷа ҳаме шаваду боз ҳаме гардад аз онҷо ки расида бошад сӯии ақаб ,у лекин чу мари ин мутаҳаррикро ҳаракат ӯ замонӣу маъдӯд ҳаме бошад , ҳам замони савобаши сипарӣ шавандааст ва ҳам замони уқобаш , аз баҳри онкӣ ӯ ба навъ боқӣаст на ба шахс ,у ончӣ ба зот боқӣ бошад , савобу уқоб ӯ ба бақои зт ӯ бошад . Ва бартар аз набот ҳайвонаст ки мар ӯро бо ҳаракати табиӣу ҳаракати наботӣ , низ ҳаракати ҳиссӣу ҳаракат ародӣаст , бидонча насиб ӯ аз асари нафаси бештар аз насиб наботаст аз нафас . Ва лиззат ёфтан ӯ аз ғизоу афзоиш ӯ бидон ва лиззат ёфтан ӯ аз зойишу ҳарисӣ ӯ бар ҷуфт гирифтан , далеласт бар онкии мари ҳайвонро – ки ҳам чу наботи афзоянда ва зояндааст – он афзоишу зойиш лиззатасту лиззат ӯ аз ғизоу никоҳу бақоӣ ӯ ба зойиш савоб ӯст ва бозмондан ӯ аз он бо кӯшиш ӯ андари он , мар ӯро уқобаст . )

( он гоҳ гӯйем ки ин се навъи мавҷӯд ба савоб хеш расанд ,у лекини савоби эшон бар ҳасби тафовути насиби эшон аз ин нафас мутафовитаст ва ҳар чаҳ аз ин мсобони савоб ӯ камтараст , доим тараст ва ҳар чаҳ савоб ӯ бештараст , расӣдан он бидон ба кӯшишасту роҳ ӯ сӯии талаби он савоб бо хатараст . Аънии мари табоиъро вуҷӯдаст бе ҳеҷ лиззатӣ , лоҷарами он нар ӯро ҳосиласт бехатарӣ бидон як ҳаракати муфрад ки гуфтем , бози мари наботро бо лиззати вуҷӯди лиззати ғизоу афзоиш ва зойишаст ,у лекин бибоядаш кўшидн ва ба корбстни хоси ҳаракати хеши андар ғизо кашӣдану мар ӯро офотаст ки аз он боздорадаш , чу бурӣда шудани хоку об аз ӯу ифроти он бар ӯ ва баридани карами мари бех ӯроу ҷузи он аз тҳомли оташ ё тҳомли барад бар ӯ ,у бози мари ҳайвонро бо лиззати вуҷӯду лиззати ғизоу зойиш , лиззати хосту шинохти ҷуфту душмани хешу интиқол аз ҷое ба ҷое ва ёфтан таъмҳоу ҷуз онаст ,у лекин низ мар ӯро бештар аз набот бояд кўшидни андари талаб кардани ғизоу ҷуфти хеш ки он мар ӯро чу ғизоу ҷуфти набот ҳосил нест ,у офот ӯ низ аз офоти набот бештараст ,у лекини олаташ низ аз баҳри нгоҳдошти мари хешро аз офатҳо бештар аз олат наботаст , аз ҳаракати интиқолӣ ба дасту пой ки бидон аз душман бигурезаду чангу дандон ки бидон корзор кунаду ҷузи он . Ва умед расӣдани мари ин ҳар се мавҷӯдро ба орзӯҳои хеш ки он савобҳои эшонасту мувозибат ҳар яке аз эшон мари ҳаракатиро ки бидон махсӯсаст , далеласт бар умеди эшону савоб ва тарсидан эшон аз уқоби хеш . Ва агар ҳар мавҷӯдӣ бар ҳасби он насиб ки аз асар нафас ёфта аст бакӯшаду мари он ҳаракати хоси хешро кори бандад , ба савоб хеш бирасад . Ва бар акси ин , ҳар мавҷӯдӣ ки аз корбстни хоси ҳаракати хеши бози истад , савобро наёбад , аънӣ агар наботи мари ҳаракати хешро андари ағтзоу афзоишу зойиш кор набандад , савоби хешро аз бақоу тавлиди наёбад . Ва ҳам инаст сухани андари ҳайвон ки агар ҳаракоти хоси хешро кор набандад , ба савоб хеш нарасад аз ёфтан лиззати ҳиссӣу бақои навъи хеш ба зойиш ки ӯ савоб ӯст . )

( он гоҳ гӯйем ки чу ҳар чизе аз ин мавҷӯдоти фурӯдин мутаҳаррикаст ва ҳар якеро ҳаракат ӯ – чунонкии гуфтем – ба умед ва бимасту умеди далел савобасту бими далел уқобасту ҳаракати андар ҳар мутаҳаррик аз нафас асараст ва ҳар чаҳ мар ӯро ҳаракат бештараст анояту назари нафаси бадви зоҳир тараст , лозим ояд ки ғояти савоби мари мутаҳаррикиро бошад ки ғояти ҳаракати мари он мутаҳаррикро бошад . Ва чу савоби ин чизҳо ки фурӯд аз мардумаст , ба се мартабатасту уқоби эшон бозмондан эшонаст аз расӣдан ба савоб бо кӯшиши андари он ,у бақо бар ҳар се мартабат аз савобу уқоб муҳӣтаст , зоҳираст ки бақои мари мсобу мъоқбро лозимаст . Ва савоб бақост андари лиззат , ва уқоб бақост андар на лиззат – аънии шиддат - , пас бақо бар мисол ҳиўлӣаст ки мар ӯро лиззату шиддати сӯрат ҳоанд ва ҳар чаҳ мари бақоӣ ӯро сӯрат лиззатаст мсобаст ва ҳар чаҳ мари бақоӣ ӯро сӯрат шиддатаст мъоқбаст . Ва ҳаракати андари мутаҳаррики далел ҳоҷтмндӣ ӯсту ҳоҷати андари ҳоҷатманди китобат худоӣаст ки ончӣ ӯро бидон ҳоҷатаст мавҷӯдаст , чунонкии ғизо ки ҳоҷат ҳайвон бидонаст мавҷӯдаст . Ва ҳар мутаҳаррикӣ ки ӯ ҳаракати хешро андари талаби ончии ҳоҷат ӯ бидонаст корбндд , бидон расад , чунонкии ҷавҳари ҷисм ба бақо расидааст ба нгоҳдошти сӯрати хеш чу мари ҳаракатро ки ёфтааст бар давоми ҳамеи корбндд . Ва ин ҳол далеласт бар онкӣ аз адли сонеъи ҳаким раво нест ки мутаҳаррикӣ бошаду мари ҳаракати хешро андари талаби ончии мар ӯро он ҳаракат аз баҳр он додаанд корбндд ва бидон нарасад , ё он чиз ки мар ӯро ба ҳаракати хеш ҳаме ҷӯяд набошад Аслан . Пас бад-ӣни шарҳ собит кардем ки ҳар мутаҳаррик ҳоҷатмандасту ончии ҳоҷат ҳар мутаҳаррикӣ бадваст мавҷӯдаст ва он савоб ӯст ва бозмондан ҳар мутаҳаррикӣ аз расӣдан ба савоби хеш ба сабабӣ аз асбоб бо кӯшиш ӯ андари он , мар ӯро уқобаст , аз баҳри онкии уқубат чизе набошад магари ранҷ бенафъ ва ҳар ки ҳаме кӯшад андари талаби чизе ки бидон нарасад , ӯ мъоқбаст . Ва чу зоҳираст ки ҳаракати андари мутаҳаррикот асараст аз нафас , зоҳираст ки нафас ки он маъдан ҳаракатаст асараст аз борӣ – субҳона – ба тавассути ақл . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки нафас аз ақли шараф пазираст ба илм ки он феъл ақласт , чунонкии ҷисм аз нафаси асар пазираст ба ҳаракат ки он мари нафасро ҷавҳараст . Ва чу кули ҳаракоти мари нафаси рост , дуруст шуд ки азимтар ҳоҷтмндӣ нафасаст . Ва дараҷоти ҳоҷтмндон бар якдигар ба ҳасби тафовути ҳоҷот эшонаст бар якдигар , пас пайдо омад ки азим ҳоҷатӣаст онкии нафас куллӣ бидон муҳтоҷаст ва он пайвастан ӯст ба асари борӣ – субҳона – бе миёнҷии бад-ӣни ҳаракати доими азим ки ҳаме кунад андари иқомати ин сунъи азим ки оламаст , ва ёфтан ӯ мари он ҳоҷати хешро савоб ӯст . )

(у мари нафасро бо бисёре қӯтҳои ӯ , қӯт ба ду навъаст : яке амалӣу дигари илмӣ . Ва нахусти феълӣ каз қӯти илмӣ ӯ ҳосил ояд , тасаввур ӯст мари чизҳоро чунонкии чизҳо бар онаст андари зўоти хеш ,у фозилтар илмӣ каз ин қӯти мари нафасро ҳосил ояд , онаст ки эътиқод ӯ андари тавҳид бар яқин ва сидқ бошад . Ва нахусти феълӣ каз қӯти амалии мари нафасро ҳосил ояд , онаст ки орзӯманд шавад бидонча салоҳ ӯ андар онаст аз корҳо ,у фозилтар феълӣ каз ин қӯти мари нафасро ҳосил ояд , онаст ки мувозибат кунад бар талаби некуии андари корҳои хеш , аънӣ аз ҳар феъли пазирӣ чизе кунад каз он беҳтар аз он феълпазир мафъӯлӣ наёяд . Ва ҳар нафасӣ ки он ба сидқу яқини эътиқоди хешу некуии ҳақиқии хеши андари корҳои хеш шодмона бошад , ба Фриштгӣ расад ва он савоб ӯ бошад ,у онкӣ аз ин маротиб биафтад ва аз ин савоби бозмонд , ба девӣ расад ва он уқоб ӯ бошад . )

(у касоне каз шарафи ҷавҳари нафаси огоҳи набуданд , гуфтанд ки мумкин нест ки нафаси мардум ба орзӯӣ хеш бирасад ва ҳар ки ба орзӯӣ хеш нарасад , мъоқб бошад на мсоб . Ва мункир шуданд қавли раби Алъоламинро ки андари сифат биҳишт гуфт бад-ӣни оят : ( ва фӣҳо мо тштҳиаҳи алонФсу тлзи алоъину антми фӣҳо халдун ) , бидонча гуфтанд : агар ҳар чаҳ мари нафасро орзӯаст ба сазоӣ ӯ бадв диҳанд , сипас аз он мар ӯро орзӯ намонад ки он мумкин нест ки бадв бирасад . Ва он онаст ки гуфтанд : нафас чунон хоҳад кидиҳанда ӣ савоби худ ӯ бошад ва чу мумкин нест ки ин орзӯи мар ӯро ҳосил шавад , пас ӯ андари он орзӯ бимонад ки ҳаргиз бидон нарасад , ва он орзӯманд ба чизе ки ҳаргиз бидон нарасад мъоқб бошад на мсоб . Пас гуфтанд : дуруст шуд ки нафаси ҳаргиз ба савоб худ нахоҳад расед . )

( ва мо гӯйем ки ин қавл касоне гуфтанд ки на аз шарафи ҷавҳари нафас огоҳ буданд ва на илоҳятро бишнохтанд . Ва гӯйем ки нафас ҷавҳарӣаст пазирои мари осори илоҳиро аз илму қудрату қӯту бақоу ҷузи он ,у зуҳӯри осор илоҳӣ бадваст . Ва чу зоҳираст ки мутасаррифи андари ҷисм ба таъйиди ақл нафасасту созандаи ин маснӯъи азим ки оламаст нафас куллӣаст –у тасарруфи нафаси ҷузвии андари аҷсоди моу сохтан ӯ мари инро ба некӯтар сохтанӣ , барӣни даъвии гўост – мари хирадмандро зоҳир шудааст ки он манзалат ки ҷҳоли халқи мари онро ҳамеи илоҳят гумон баранд , мари нафаси рост . Ва ҳар нафас ки андари кор бастан ду қӯти амалӣу илмии хеши андари ростии муътақидот ва рондан корҳои хеш бар адл ки салоҳу камол ӯ андар он аст баравад , ӯ монандаи кул хеш бошад андари ин олам ва пас аз ҷудо шудан аз ҷасад ба кули хеши пайвандаду мар ӯро ҳамон бошад аз қудрату қӯту илму малик , ки мари кул ӯ рост . Ва агар онкии мари ин ҷисми куллиро ӯ дорад ва ӯ ҷанбанд , оммаи халқи ҳаме гумон баранд ки худоӣаст , он кас низ худоӣ бошад , аз баҳри онкии мо зоҳир кардем ки ҳаракоти мутаҳаррикот аз нафасаст , ба бурҳонҳои ақлии пеш аз ин . )

(у таманнои нафас бидонча бар он матлаъ нашавад аз илоҳят нарасад – чунонкии он гуруҳ гуфтанд – ва он илоҳят ки имрӯзи ҳамеи нафаси мари онро илоҳяти гумони барад бо кудурати хеши фардои мар ӯро бошад ва чу ба олам хеш расаду маротиби маъқӯлотро бидонад , мар ӯро орзӯӣ илоҳят бияёд , аз баҳри онкии орзӯи мари нафасро аз чизе ояд ки бидон матлаъ шавад ,у мари нафасро бар илоҳят нест ва набошад ,у далел бар дурустии ин қавл онаст ки ҳайвонро ҳаме орзӯ нашавад ки мардумӣ бошад , аз ончии мар ӯро бар инсоният итилоъ нест . Ва далел бар ин қавл ки гуфтем : нафаси мсоби таманноӣ илоҳят накунад , онаст ки ҳар нафас ки ӣнҷои ҳаме донотар шавад , мари худоиро ҳамеи хозеъ тар шаваду ақл ки ӯ нахустин асараст аз осори борӣ – субҳона - , андари тасаввури ибдоъи чизе на аз чизе оҷизаст . Пас мари чизеро ки аз тасаввури он оҷизаст чигуна таманно кунад ?у маънии ин қавл онаст ки ақл ки аз тасаввури ибдоъ оҷизаст , он аҷз ӯ аз тасаввури он ба манзалат инкораст мари ибдоъро ,у ончии мари чизеро мункир бошад таманноӣ он накунад , бал ки аз он бигурезад . )

( он гоҳ гӯйем ки мари қӯти нафаси оқиларо ниҳоят несту тасаввури нафаси мари сӯратҳои ақлиро ба ҳифзи маҳфӯзоту идроки мадракоти мутафовит ба тадриҷи пас якдигар ва қӯт ёфтан ӯ аз итилоъ бар як маълум бар дайгарӣ ва норасӣдан ӯ ба ғоятии андари он ки низ чизеро тасаввур натавонад кард ё чизеро ёд натавонад гирифт ё бартар аз он мар ӯро идрокӣ набошад , далеласт бар бе ниҳоятии қӯти оқила ӯ . Ва ин бартар ҳаракатӣаст мари нафасро , чунонкии ҳаракати маконеи андари ҷисми фурӯтар асарӣаст аз осори нафас . Ва ҳикмати амалии андари ин санъати азим аз асари нафаси куллӣ , гўост бар қӯт бе ниҳояти нафаси андари таҳрик ӯ мари мутаҳаррикоти хешро . Ва пайдост ки нафаси мари ҷисми куллиро бад-ӣни шакли карӣ ки мари ин ҳаракат беосоишро ки ҳаракат астдортаст бар гирифтааст , ба таъйиди ақл шинохтааст то мари ин фурӯдин асари хешро бар ӯ падеди орад ва бинмоед хирадмандро ки қӯт ӯ бениҳоятаст то бидонад ки худованди ҳаракат бениҳоятро қӯт бениҳоятаст ва ба лиззат бениҳоят расад , то эшон мари ин шарифтар қӯти нафасро ки он қӯт илмӣаст , андари тасаввури маъқӯлоти корбнднд ва аз он фурӯи ноистнд то ба савоб бениҳоят барисанд . Ва чу зоҳираст аз ҷнбондни нафаси мари ин ҷисми куллиро бад-ӣни ҳаракат бениҳоят ки ҳаракат астдортаст – ва он хасистар асарӣаст аз осори нафас – ки мари қӯти нафасро ниҳоят нест , зоҳир шудааст мари уқалоро ки шарифтар ҳаракат ӯ ки он ҳаракат илмӣаст , сазовортараст ба бениҳоятӣ . )

( ва агар ин ҷисми бад-ӣн шакл набӯдӣ ки ҳаст , мари ин ҳаракатро бар нагирифтӣ . Аънӣ ки чу кара ба ҳаракат астдорт биҷунбад , мар ҳар ҷузвиро аз куллият ӯ ҳамон ҳаракат бошад ки ҳамаи ҷузвҳои дигарро бошад ,у мари баъдиро набард аз маконе то воҷиб ояд ки ҳангомӣ ба ниҳоятӣ расад ва аз он ҳаракат фурӯ монад ба бозгаштан аз он ниҳоят ё ба истодан бидон ғоят , на чу ҷисмӣ ки ба ҳаракат устуво ҷунбаду ҷузви пешин ӯ монеъ бошад мари ҷузви пасин ӯро андари ҳаракат ва аз ҷое равад . Ва ончӣ аз ҷое равад , ночораи мари баъдиро бабрад ва бипаймоед ,у ончӣ ӯ мари баъдиро бипаймоед аз ҷое , ночори ҳангомӣ ба ҷое расад ки он ҷои ниҳояти он баъд бошад , он гоҳи ночори боз боядаш гаштану онҷои сукӯн лозим ояд ки он ҳаракат бидон бурӣда шавад , ва пас аз он оғози ҳаракат бозгаштан бошад ва он сукӯн ба миёни ин ду ҳаракат миёнҷӣ бошад то бибоядаш истодан . )

( ва чу лиззати мари мутаҳаррикотро ба ҳасби ҳаракати эшон ҳосил ояду ҳамаи қӯтҳои нафас аз фурӯдин – ки он таҳрик ӯст мари ин ҷисмро – то барин – ки он таҳрик илм ӯст андари зоти хеш ва он қӯтӣ бениҳоятаст – андари мардум ҷамъаст , пайдо омад ки лиззати мардум бениҳоятаст . Ва чу дуруст шуд ки лиззати нафаси оқила ки мардуми рост бениҳоятасту лиззати ҳиссӣ бениҳоят нест , пайдо омад ки лиззат бениҳоят ақлӣаст на ҳиссӣ . Ва дигари далел бар онкии лиззати нафаси мардум ақлӣаст , онаст ки мардумро он ҳаракат ки бениҳоятаст ақлӣаст на ҳиссӣ , аз баҳри онкии ҳаракати нафаси андари мутасаввироти илмӣ бениҳоятаст на андари ҳиссӣ . )

( ва низ гӯйем ки чу мардуми мари лиззати ҳиссиро ба ҳаракот маконе ёбандааст – чунонкии лиззат аз дӣданӣ ба ҳаракат басарӣ ёбаду лиззат аз шуниданӣ ба ҳаракат самъӣ ёбаду лиззат аз чашеданӣ ба ҳаракати ком ва забон ёбаду лиззат аз бсўднӣ ба ҳаракат ҷасадӣ ёбад , чаҳ мбошртӣ ва чаҳ ҷузи он –у ҷумлагии он ҳаракот ки ӯ бидон мари лиззати ҳиссиро ёбад ҳаракот маконеасту ҳаракати илмии шарифтар аз ин ҳаракатаст , ин ҳол далеласт бар онкии нафас ба ҳаракати илмии ҳамеи лиззат бениҳоят хоҳад ёфтан , ва ёфтан ӯ мари он лиззатро на ба ҳаракат маконе бошад . Ва чу ин ҳол дурустаст , лозим ояд ки ёфтан ӯ мари он лиззатро он гоҳ бошад ки ӯ аз корбстни ҳаракоти маконе боз монад ва аз он фориғ шавад . Ва фурӯи истодани мардум ба вақти тасаввури маъқӯлот аз ҳаракоти маконе ба хомӯш бӯдану андари чизе ба қасди нонгрстну гӯш ба овозии нодоштан то мари он маъқӯлотро тасаввур кунаду фурӯи мондан ӯ аз он тасаввур агар мари ин ҳаракоти маконеро корбндд , ҳама далоиласт бар онкӣ расӣдан ӯ низ ба лиззати ақлӣ сипас аз он хоҳад бӯдан ки ӯ аз ин ҳаракоти маконе ба ҷнбонидни мари ин ҷасадро , фориғ шуда бошад ба марги табиӣ . )

фасл

( гӯйем ки нафаси куллӣ мавҷӯдаст ба зоти хеш ва аз ақли куллӣ фоида пазираст на ба роҳи ин нуфуси ҷузвӣ ки андари ин олами ҳаме ба илм парварда шаванд . Ва вуҷӯди ин маснӯъ бар ҳикмати амалӣ бар ин ҳаракати доими мстдир бе онкии мари нафаси ҷузвиро андари он шарофатаст , бар дурустии ин даъвии гўост . Ва гӯйем ки нафас ба зоти хеши макони лиззату ҷамолу баҳо ва равнақаст . Ва ёфтан ҷавҳари ҷисми мари ин сифотро чу анояти нафаси бадв пайваста шавад – чаҳ андари чизҳои олимӣ ва чаҳ андари аҷсоди мо – бар дурустии ин даъвии гўост . Ва бибояд донистан ки лаззот аз ахўоти ҷамолу баҳо ва равнақаст , чунонкии дарду ранҷ аз ахўоти зиштӣ ва беНизомӣ ва . . .Аст , ва чигуна макон лиззат набошад ҷавҳарӣ ки ҷавҳарии дигар бе ҳеҷ лиззат аз ӯ ба лиззат расад ва чигуна зиндау макон ҳаёт набошад ҷавҳарӣ ки ҷавҳарии дигари нозинда аз ӯ зинда шавад ва чигуна ба лаззот ва савоб нарасад ҷавҳарӣ ки вуҷӯд ӯ бар қабул лаззот бошад ?у далел бар онкии вуҷӯди нафас бар қабул лаззотаст , онаст ки то ба лиззат пайвастааст , ӯ аз ин ҷавҳар бе нури зишту дурушти мурдаи нозебоӣ бемаънӣ ки ҷисмаст ҷудо нашавад . Ва гӯйем ки мари нафаси куллиро феълии шарифтар аз падед овардан мардум нест . Ва сипарӣ шудани анвоъи ҳайвон ба навъи мардуму подшоҳ бӯдани мардум бар ҷумлагии анвоъи ҳайвон ки пазирндаи осори нафас куллӣанд , бар дурустии ин қавли гўост . Ва гӯйем ки нафаси куллӣ назмдиҳандау ҷнбонндаҳу ороиндаҳи ин ҷисм куллӣаст ки оламаст . Ва назм додану ҷнбонидн ва оростани нуфуси ҷузвии мари эҷоди моро , бар дурустии ин даъвии гўост . Ва гӯйем ки чу нафаси ҷузвӣ аз ҷасад ҷудо шавад , ба нафас куллӣ бозгардад . Ва бозгаштани ҷасади ҷузвии мо сипас аз ҷудо шудани нафаси мо аз ӯ бад-ӣни ҷисми куллӣ ки оламаст , бар дурустии ин даъвии гўост . Ва гӯйем ки нафаси куллӣ олимӣ зиндааст ба зоти хеш , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : (у ани ?илдори алохраҳи ?лаии алҳиўони луи конўои иълмўн ) . Ва олами ҷисмӣ безиндагӣ ба зоти хеш , бар дурустии ин даъвии гўост . Ва гӯйем ки қӯту таъйид аз нафаси куллӣ ба нуфуси ҷузвӣ пайвастааст ва он иллати савоби нафас ҷузвӣаст , ҳар чанд ки бештар аз мардумон аз он ғофиланд . Ва пайвастагии қӯти ин ҷисми куллӣ ки оламаст бад-ӣни ҷисми ҷузвӣ ки ҷасади мост то ҳар феълӣу қӯтӣу ҳаракатӣ ки ҳаме кунем , қӯти ҷасади мо бар ин феълу қӯту ҳаракати мо ҳаме аз ин ҷисми куллӣ бояд ба такя кардани бадв ва ба ғизо гирифтану ҷузи он аз ӯ , бар дурустии ин даъвии гўост . Ва гӯйем ки чу нафаси ҷузвӣ ба кул хеш бозгардад , мар ӯро ҳамон дараҷа бошад ки мари кул ӯ рост ва ҳамон феъл кунад ки нафас куллӣ кунад . Ва омадан ҳамон феъл ки мари кули табоиъи рост аз ин аҷзои табоиъ ки андари аҷсоди мост чу ба куллиёт хеш бозгарданд , бар дурустии ин даъвии гўост . Ва гӯйем ки савоби нафаси ҷузвии мар ӯро ба бозгаштан ӯ ҳосил ояд сӯии кули хеш ба мувофиқат , уқоб ӯ мар ӯро ба бозгаштан ӯ ҳосил ояд сӯии кули хеш ба мухолифат . Ва қавии гаштану шодмона шудан чизҳои олимӣ - аз ҳайвоноту ҷузи он - ба мувофиқони хешу заъифи гаштану ранҷа шудан аз он мухолифони хеш , бар дурустии ин даъвии гўост . )

( ва гӯйем ки мувофиқати нафаси куллӣ мари нафаси ҷузвиро бидон ҳосил шавад ки одил бошаду некуӣ карданро одат кунад ва бо хуишони пайвандад , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд : « ани аллоҳи ёмри болъдлу алоҳсни воитои зии алқрбӣ » . Ва адл аз ӯ он бошад ки марду қӯти илмӣу амалиро андари шинохти тавҳид ки савоб ӯ бидонаст кори бандад ва бар яке аз он ноистд беёр ӯ . Ва некуӣ кардан ӯ он бошад ки бо хештан кунад каз ӯ наздиктар бадв касе нест андари кӯшиш ба расӣдан ба камол ки он мари ҷавҳар ӯ рост ва ӯ пайвастан ӯст ба ақли шариф . Ва пайвастан ӯ бо хуишони раҳмат кардан ӯст бар ҷонварон , бештар аз онкӣ бар набот раҳмат кунад ба фасод нокардан , ва бар мардумон , бештар аз он ки бар ҷонварон раҳмат кунад ба ҳалок нокардану норнҷонидни мари эшонро . Аз баҳри онкии наботи мари мардумро бегонааст чу азоФти мардум ба ҳайвон бошад - аз баҳри онкӣ ба мисли ҳайвони мари мардумро хўишоннд бидонча андар ҳар ду рӯҳ ҳиссӣаст -у наботи мари мардумро бегонааст чу азоФти мардум ба ҳайвон бошад ,у ҳайвон бе сухани мари мардумро бегонааст чу азоФти мардум ба ҷои мардуми дигар ки ои ҳайвон сухан гӯаст бошад . Ва фармони худои таъолии андари оин оят ба никуӣ кардан бо хуишон бар ақаби фармон ба эҳсони мутлақ , далеласт бронкаҳи он эҳсони мутлақ эҳсонӣаст бо зоти хеш ки он бештараст аз эҳсон бо хуишон . Ва мояи ин некуиҳо адласт ки некуиҳо аз ӯ падед ояд . Ва падед омадани зиндагӣу ҷамолу буиу рангу таъму ҷузи он андари табоиъ ба зуҳӯри эътидоли андари аҷзои эшон , бар дурустии ин қавли гўост . )

( ва гӯйем ки чу мардуми мари ҳаракоти илмии хешро корбндд ба гирифтани лаззоти тФориқи ҳиссӣ аз дидану шунидан ва чашедану бўиидну бсўдн , он гоҳи лиззатӣ бадв бирасад - пас аз онкии он лиззати бартар аз он ҳамаи лиззат маҳсус бошад - ки то он ғоят бадв нарасида бошад ва он лиззати мар ӯро лиззат маҷомеъатаст , ва ин лиззати бадв ба ҳангоми пайвастани нафас ӯ расад ба ҷасад . Ва ин ҳол далеласт бар онкӣ чу мардуми мари ҳаракати илмии хешро ба тамомии корбндд ба гирифтани лаззоти тФориқ аз тасаввури маъқӯлот , пас аз он ба лиззатӣ бирасад ки он лиззати бартар аз ҳама маъқӯлот бошад ки то он ғояти бадв расида бошад ва он лиззати мар ӯро лиззат савоб бошад . Ва воҷиб ояд ки расӣдан ӯ бад-ӣни ғояти лиззати маъқӯл ба ҳангоми тамомии ҷудо шудани нафас ӯ бошад аз ҷасади баробари он лиззат ки ғояти лаззоти ҳиссӣ буду бадв ба ҳангоми тамомии пайвастани нафас ӯ расед ба ҷасад . Ва чу нафаси мари он ғояти лаззоти маҳсусро ки лиззати мубошират буд ба ҳис ламс ёфт ки он махсӯсаст ба ҷасад ки он фурӯд аз нафасаст , воҷиб ояд ки нафаси мари он ғояти лаззоти маъқӯлро ки савобаст , ба қӯт оқила ёбад ки он махсӯсаст ба ақл ки он бартар аз нафасаст . Он гоҳ гӯйем ки чу ин ғояти лаззоти ҳиссӣ чунонаст ки бар он ҷузи он кас ки мар ӯро биёбад матлаъ нашавад ва ҳеҷ гӯяндае мари онро сифати натавонад кардану шунӯдае мари онро тасаввур накунад аз ҳикоят ва бар андешаи мардуми ноболиғи чигунагии он лиззат нагзарад , пас он сазовортар бошад ки он лиззати маъқӯл ки савоби нафас оқилааст , на гуфтанӣ бошад ва на дӣданӣ ва на бар хотири мардуми гузаштанӣ , ҷуз онкӣ бидон бирасад . Чунонкии расӯл ( с ) андари сифати биҳишти бад-ӣн қавл гуфт : фӣҳо мо лои айни роту лои изни самъату лои хатари алии қалби башар . )

фасл

( ва гӯйем ки мари нафаси мардумро қӯт наУмияаст ки феъл аз ӯ бидон қӯт бар ғизо падед ояд бидонча мари ғизоро ин қӯти бадали ончӣ ба ҳарорати табиии бгдозд ва берун шавад , андар кашаду фурӯ ба кори барадаш . Ва мар ӯро қӯт ҳосаҳаст ки феъл аз ӯ бад-ӣни қӯт бар ёфтан маҳсусот падед ояд аз дӣданӣу шуниданӣу бўииднӣ ва чашеданӣу бсўднӣ бо бисёре анвоъи он . Ва феъл аз нафаси бад-ӣни ду қӯт бар чизҳои ҷисмӣ падед ояд . Ва мар ӯро низ қӯт нотиқааст ки феъл аз ӯ бад-ӣни қӯт бар ҷисм падед ояд мари маъниро ки андар ӯ бошад ба ҳарфу калимоту овоз то он маънӣ аз ӯ ба шунавандагон расад бад-ӣни ҷисм . Ва чу феъл аз нафаси мардуми бад-ӣни се қӯт бар аҷсом ва ба ёрии аҷсоми ҳаме падед ояду ҷисм ҷавҳарӣаст мутаҳаввили алаҳволу мтбдли алоҷзо , воҷиб ояд ки ба фасоди ҷасади мардуми ин қӯтҳо мари нафасро фосид шавад . )

(у шарифтар қӯтии мари нафасро қӯт оқилааст ки он се қӯти дигар ки мари дигари ҳайвонро бо мардуми андари он ширкатаст , андари ин мураккаб ки мар ӯро ин қӯт чаҳорумаст ва он ҳайкал мардумаст , мари нафаси мардумро қавитар аз онаст ки андар ҳайвонаст ки мари нуфуси онро ин чаҳорум қӯт нест . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки ҳайвонот беақлро аз ёфтан лиззат аз рангҳои бадеъу маконҳои аҷибу шаклҳои ғариб ба қӯти босираи хеш ва аз ёфтан лиззат аз овозҳои манзуми мураттаб ба нағмаҳои мавзун ба тарозуии ақл ва аз ёфтан маъниҳоӣ ки андари овоз пӯшида шавад ба нутқ ба қӯти сомъаҳи хеш , насибӣ нест . Ва ҳам чунин мардумро бидон се қӯти дигар - аз бўиндаҳу чшндаҳу бсоўндаҳ - чизҳо мавҷӯдаст ба ёрии ин қӯти чаҳорум - ки қӯт оқилааст - ки мари ҳайвонотиро ки ин қӯт чаҳорум надоранд , он нест . Пас пайдо омадааст бад-ӣн рӯй ки қӯтҳои ҳиссии мардум бидонча қӯти оқила ба он муҷовир шудааст , шараф гирифтааст бар қӯтҳои нуфуси дигари ҳайвон . )

(у феъл аз қӯти оқила бар нафаси муҷаррад ӯро падед ояд бе ҳеҷ олатии ҷисмонӣ аз ҳавос ва бечизе аз аҷсом ки нафаси мари феъли хешро бад-ӣни қӯт ба ёрӣ ӯ падеди орад . Ва ин ҳол далеласт бар онкии ин қӯти мари нафасро зотӣаст на олатӣу адавотӣ ,у қӯти зотӣ ба қиёми зоти он чиз ки қӯти мар ӯро бошад қоим бошад , ва мо пеш аз ин дуруст кардем андари ин китоб ки нафас ҷавҳараст - аънӣ ба зоти хеш қоимаст -у эърози латиф ӯ аз илму ҷаҳлу саховату бухлу шуҷоату ҷубну ҷузи он , бар ҷавҳарят ӯ гўост . Пас гӯйем ки қӯти оқилаи нафаси феъл ӯ ба муҷаррад хешаст , ба фасоди ҷасад фосид нест , бал ки ба бақоу қиёми нафаси боқӣ ва қоимаст , бидонча ӯ мари нафасро қӯтӣ зотӣаст . Ва чу ҳол инаст , воҷиб ояд ки сӯратҳои ақлии пас аз ҷудо шудан аз ҷасад – бидонча мутасаввири мари онро ин қӯтаст ки ӯ мари нафасро зотӣаст – бо нафас бимонад бо сӯратҳои ҳиссӣ ки нафас ба миёнҷии ҳавоси мари онро тасаввур карда бошад ба муҷаррадоти он андари ин қӯти хоси хеш . Ва чу ҳол инаст , гӯйем ки он нафас ки ба сӯратҳои ақлӣу ҳиссӣ мусаввир бошад , монанди кул хеш бошад ва бо ӯ ба сӯрат мувофиқ бошад . Ва чу мувофиқи кул хеш бошад , доими андар неъмат бошад аз зоти хеш ки он ҳаргиз аз ӯ давртар нашавад ва он нафас мсоб бошад . Ва чу ҳеҷ қӯтӣ аз қӯтҳои нафас ки ӯ фурӯд аз қӯт оқилааст бесавоб намондааст , маҳол бошад ки ин қӯт ки шарифтар аз дигари қӯтҳост бесавоб бимонад , бал ки чу муддати савоби ончии феъл ӯ бар ҷисмаст ва ба ҷисм мутаноҳӣаст бидонча муддати қиёми ҷисм мутаноҳӣаст андари ин таркиб , воҷиб ояд ки муддати савоби ин қӯт ки феъл ӯ ба зоти зинда ба зот хешаст бениҳоят бошад . Ва ончии зиндагӣ ӯ ба зот хеш бошад абадӣ бошад , ва бениҳоят абадӣ бошад . )

фасл

( ва гӯйем ки пеш аз ин ёд кардем андари қавлӣ ки бар фоилу мунфаили гуфтем , ки андари офариниши мардум ба хати худои таъолии тоъат ӯ – субҳона – бар мардум набиштааст , аз баҳри онкӣ бар табоиъи тоъати набот набиштааст ва бар наботу табоиъи тоъати ҳайвон набиштааст ва бар ҳайвону наботу табоиъи мардум набиштааст ,у мусаххар бӯдани табоиъи мар қӯт наУмияро ки андар наботасту мусаххар бӯдани наботи мари қӯти ҳиссиро ки андар ҳайвонасту мусаххар бӯдан ин се ртбти мари қӯти нотиқаро ки андар мардумаст , бар дурустии ин қавл гувоҳон зоҳиранд . Ва чу андари мардуми қӯти оқила мавҷӯдасту мари ин тасхиротро ҳаме бинад ки бар ин Фрўдинон аўФтодаҳаст мари ин бринонро – бо онкии ҳама андар ёфтан тасвиру таркибу ташкилу таҳрик ба як мартабатанду мари хештанро бо он Фрўдинони ҳамеи бад-ӣн рӯй ба як манзалат ёбад – мар ӯро зоҳираст ки ин подшоҳии мар ӯро бар он дигарон на аз зот ӯст , бал ки аз офаридагор ӯсту офаридагор эшонаст . )

( ва бояд ки бидонад ки тоъати офаридагори олам бар ӯ ки мардумаст аз ин тартиб воҷибаст , ва ин набишта ӣ худоӣаст бар ӯ ба хаттӣ ки он тасхир ӯст – субҳона – мари фурӯи дайнонроу мари мардумроу тамлӣк ва тслит ӯст мари мардумро бар он Фрўдинон то бидонад ки бартар аз ӯ – ки мардумаст – офаридагор ӯст ки мар ӯро ин қӯт додааст ки мари он тартибро бидон бишносад ,у тоъати худоӣ бар ӯ воҷибаст , чунин ки аз хати худои андари тартиби офариниши ҳаме бар хонд . Ва нек омадани мари аҷзои табоиъро аз тоъат ки дошт мар қӯт наУмияро ки бар ӯ подшост , бидонча бо ҳаракоти табиӣ намо ёфтаасту рангу буиу таъму шаклу ҷамолу равнақ ва ртбт ёфт , мардумро далеласт бар онкии ин маъонии мари табоиъро ба манзалат савобасту мар ӯро ки мардумаст аз тоъати офаридагор низ нек хоҳад омадан , чунонкии мари табоиъро азоФридгори хеш нек омад – ки он рӯҳ намоаст – бидон тоъат ки мар ӯро дошт . )

( ва бояд ки бидонад ки фарқи миёни он савоб ки мардум аз офаридагор олам ёбаду миёни савоб ки табоиъ аз рӯҳ намо ёфтааст , бар ҳасби он фарқ ва тафовутаст ки миёни ин ду сонеъаст – аънии сонеъи олам ба куллияту сонеъи набот ки он рӯҳ наУмияаст – ва низ бар ҳасби он фарқ ва тафовутаст ки миёни табоиъ мўонсасту миёни нафаси инсонӣ . Ва чу зоҳираст ки ин маъниҳо мари он аҷзои табоиъро ки мар рӯҳ наУмияро тоъат доштанд ба манзалат савобаст , гӯйем ки ончӣ аз табоиъ аз ин маъонии боз мондаанд бидонча мар рӯҳ наУмияро тоъат надоштанд , бар мисол мъоқбонанд бидонча бар вуҷӯди аввалӣ хеш бимонаданд . Пас воҷиб ояд ки ҳоли андари мсобу мъоқби мардуми ҳам бар ин тартиб бошад . Пас гӯйем мари уқалоро ки мари ин хати мубини худоӣ бар эшон хонем , ки ҳар ки аз мардуми мари худоиро бидон қӯтҳо ки андар ӯ мавзӯаст – ва он амаласту илм – тоъат дорад , аз дараҷаи мардумӣ бартар ояд ва он дараҷаи мар ӯро савоб ӯ бошад – чунонкии дараҷаи наботии мари аҷзои табоиъро савобаст –у бартар аз дараҷаи мардумӣ Фриштгӣаст – чунонкии бартар аз табоиъ наботаст - , ва ҳар ки аз мардуми мари худоиро тоъат надорад , бар ҳоли вуҷӯди аввалӣ хеш бимонад бе ҳеҷ савобӣ – чунонкии аҷзои табоиъ бидонча мари рӯҳи наботиро ҳаме тоъат надорад бар ҳол хеш бимонадааст - . Ба гувоҳӣ оварадем мари офаринишро бар дурустии қавли офаридагори мардум ки ҳаме гуяд мари мъоқбонро , қавла : (у лақади ҷӣтмўнои фардии комаи хлқнкми аввали марау трктми мо хўлнкми вроءи зҳўркм ) . Пас он гуруҳ ки бар ҳоли аввалӣ хеш бимонанд , мъоқбоннд ва он гуруҳ ки ба дараҷа Фриштгӣ расанд , мсобоннд . )

( он гоҳ гӯйем ки андари офариниши ҳеҷ маънӣ ӣӣ аз маънӣ зойеъ нест албата ,у нафаси оқила ки шарифтар маънӣ дорӣаст раво набошад ки зойеъ бошад албата ,у лекини ончӣ аз чизҳо бо оғоз халқаст , ғарази сонеъ аз ӯ ҳосил шудааст бидонча камоли аввал олам бидонаст ,у ончӣ аз чизҳо охир халқаст , ғарази сонеъи андар ӯ пӯшидааст ба сабаби онкии андар ӯ камоли охир оламаст ,у ҳоли олами имрӯзи андари миёни ин ду камоласт . Ва ҳар чаҳ аз маъонии илоҳии латиф тараст , расӣдан бидон душвор тараст . Аммо ончӣ ба оғоз халқаст , онаст ки вуҷӯди табоиъ – бо ин тирагӣу дуруштӣ ва бемаънӣ ӣӣ ки андар ӯст – бар онаст , ки агар мавҷӯдӣ бошад каз ӯ тоъат хоҳад – чунонкӣ рӯҳ намост – ин табоиъи мар ӯро тоъат дорад ва аз он тоъат аз ӯ буиу мазау шаклу ҷузи он савоб ёбад ва аз ҳади мурдагӣ ба ҳаёт намое расад . Пас ҳаме байнем ки чу ин тоъати андари табоиъи мари рӯҳи номиро мавҷӯд буд , ин тоъати хоҳ аз ӯ низ мавҷӯд буд , ва бар акси ин қавл , чу ин тоъати хоҳ ки мар ӯро бар савоб додани мари аҷзои табоиъи мутӣъи хешро ин қудрат буд мавҷӯд буд , ин ҷавоҳир низ ки мар ӯро тоъати тавонистанди доштану мари ин савоби аҷибро аз ӯ бтўонстнд пазируфтан , мавҷӯд буданд . Ва кард он сонеъ аз ин сунъпазир ончӣ кард , ва ёфт ин маснӯъ аз он сонеъ ончӣ ёфт аз анвоъи савоби наводир . )

( ва он гоҳ гӯйем ки ин мавҷӯди дувум ки наботаст низ чунон омад ки агар мавҷӯдии сиўм будӣ ки мари ин мавҷӯди дувумро ба тоъат хеш хондӣу мари ин маъниро ки андар ӯ буд ба дараҷа бартар кашидӣ , ин сонии мари он солисро тоъат доштӣ ва аз ӯ мавҷӯдии се дигар ҳосил омадӣ беҳтар аз ӯ то бо ҳаракати намоеи мар ӯро ҳаракати интиқолӣу хостӣ будӣ . Ва низ ҳаме байнем ки ин тоъат хоҳанда аз наботу расонандаи мар ӯро ба дараҷаи бартар аз он ки ӯ бар он ҳосиласт ҳосил ояд – чунонкии тоъати андари набот ва расӣдани мар ӯро ба дараҷаи бартар аз он ки ӯ бар онаст ҳосиласт – чунонкии тоъати андари наботи мавзӯ буд аз офариниш , пас ин маъниҳо ки андар ҳайвонаст , мари наботро ба манзалат савобаст . Ва ончӣ аз наботи ҳаме аз дараҷа расӣдан ба ҳайвонии бозмонд , мъоқбаст ки ҳам бар он хилқати пешини хеш мондааст , чунонкии пеш аз ин андари он маротиби пешини гуфтем . Ва ҳаме кунад ин сонеъ низ ки ҳайвонаст аз ин сунъпазир хеш ки наботаст , ончӣ ҳаме кунад ва ҳаме диҳад мутӣъи хешро аз савоб , ончӣ ҳаме диҳад . )

( он гоҳ гӯйем ки ҳам андари табоиъ ва ҳам андари набот ва ҳам андари ҳайвони маъонӣ бисёр мавзӯаст , чунонкӣ агар мавҷӯдӣ ) низ бошаду мари он мавҷӯдро қӯтӣ бошад ки ӯ бидон қӯт бар ин мавҷӯдот подшоҳ шавад , мари он маъниро аз ин мавҷӯдоти фурӯдин беруни орад . Ва ҳаме байнем ки ин мавҷӯд ки ӯ бар ин Фрўдинон подшоҳаст ҳосиласт ва он мардумаст . Ва он қӯт ки ин мавҷӯди подшоҳӣ бар ин мавҷӯдот фурӯдин бидон ёфтааст , ақласт то берун оварад ончии андари табоиъи мавзӯи илоҳӣ буд аз ҷавоҳири қӣматӣ – ки агар ин мавҷӯд ки мардум аст набӯдӣ , эҷоди мавҷади мари он мавҷӯдотро ба куллияти ботил будӣ – ва гирифт аз наботу ҳайвони ончии андари эшон аз офариниши мавҷӯд буд аз оҳихтни рангҳоу буиҳоу мижаҳо аз наботу сохтани доруҳо мари дафъи бемориҳороу ҷазби манфиатҳо ваз гирифтан ( фавойид ) аз дўоб аз гӯштҳоу пӯстҳоу андомҳои он бо бисёре анвоъи он , ончии китоб ба ёд кардан баъзе аз он дароз шавад . Ва чу ин мавҷӯд ки ӯ бар тасхири ин мавҷӯдоту таҳсили ин маъонӣ аз эшон қодири хост бӯдан , ҳосил буд , ин мавҷӯдот ки андари эшон мари ин мавҷӯди охириро ин фавойид буд , ҳосил буданд бо ин маъниҳо . Ин ҳол далеласт мари хирадмандро бар онкии ин маъниҳоро андари ин мавҷӯдоти фурӯдин аз баҳри ин мавҷӯди барин ниҳода буд ки мардумаст . Ва подшоҳӣ ёфтан мардум аз офариниш бар ин мавҷӯдоти фурӯдин ва даст ёфтан ӯ бар берун овардани ончии андари табоиъи пинҳон буд аз ҷавоҳиру ҷузи он , бар дурустии ин қавл далеласт . Пас гӯйем ки ин ҳамаи маъниҳо ки мардум бар он мусаллат шуд , аз мардум ба савоби хеши расиданд . Аз баҳри онкии ҳамаи мавҷӯдоти олимӣ аҷсомаст ба сӯратҳоу рангҳои рӯҳонии ороста ,у маъниҳои фоила аз хайру шару нафъу зри ҳамаи андари сӯратҳои рӯҳонӣаст ки ҳомили он ҷисмаст ,у мутасаввири он сӯратҳоу шносндаҳи он феъл ки андар онаст мардумаст ,у чизе каз худованд хеш бидон кас расад ки худовандаши мар ӯро аз баҳр ӯ сохта бошад , аз он сазовортар мари он чизҳоро ҷой набошад . Ва чу ин маъниҳо ки андари чизҳои олимии омада буд , ба мардум расед аз роҳи тслити офаридагори мари мардумро бар ин чизҳо , зоҳир шуд ки ин маъниҳо ба ҷумлагӣ ( ба ) сазовортар ҷой расед . Ва мари ин қавлро ҷуз ба ҷаҳлу балоҳат касе мункир нашавад .

Пас гӯйем ки чу ба далолати ин мавҷӯдот ки ёд кардему подшоҳии эшон бар якдигар , офаридагори олам вадиҳанда ин маротиби мари ин мураттаботро мавҷӯдаст , ва дуруст кардем пеш аз ин вази ин тартиб низ зоҳираст ки тоъат ӯ – субҳона – бар ин мавҷӯд ки бар ҳамаи мавҷӯдот мусаллатаст ва он мардумаст воҷибаст , лозим ояд каз ин мавҷӯди баъзе мар ӯ (ро ) тоъат дорад ва баъзе надорад , чунонкӣ аз табоиъи баъзе мари рӯҳ ( наморо ) тоъат дошт ва баъзе надошту чунонкӣ аз наботи баъзе мари рӯҳи ҳиссиро тоъат дошт ва баъзе надошт вази ҳайвони баъзе ( мари мардумро ) тоъат дошт ва баъзе надошт . Ва воҷиб ояд ки мутӣъ аз мардуми мари сонеъи хешро , ба савоб расаду осӣ ба уқоб расад . Ва ( савоб ) мари мардуми мутӣъро расӣдан ӯ бошад ба дараҷаи матоъи хеш ки он сонеъ ӯсту уқоб ( мар ) мардуми осиро мондан ӯ бошад бар ҳоли вуҷӯди аввалии хеш , ва он хасистар ҳоле бошад мар ӯро чу азоФти он бад-ӣн дараҷа карда шавад ки расӣдан ӯ бидон мумкин буд . Ва гувоҳӣ диҳад моро бар дурустии ин қавл , расӣдани аҷзои табоиъ ки ҳамеи рӯҳи наморо тоъат дорад ба дараҷаи матоъи хеш ва низ расӣдани ончӣ аз наботи мари рӯҳи ҳиссиро тоъат дорад ба дараҷаи матоъи хеш ва низ расӣдани ончӣ аз наботу ҳайвону табоиъ ( мар ) мардумро тоъат дорад ба дараҷаи матоъи хешу мондани ончӣ ӯ бар ин маротиби мари матоъи хешро мутӣъ набошад бар мартабати хешу фурӯмондагии ин мартабат ки ӯ бар он бимонад ба ҷои он мартабат ( ки мар ӯро мумкин буд бидон расӣдан – ва он мартабат ) мсобаст чунонкӣ ёд кардем – 0у лекини тафовут ба миёни он савоб ки мардум аз худоӣ таъолӣ ёбаду миёни он савоб ки набот аз сутур ёбад , ҳамон тафовутаст ки миёни қудрат худоӣасту миёни қудрати сутур , лоҷарами савоби набот аз сутуру савоби аҷзои табоиъ аз набот , савобӣаст ки нутқро бар он қудратасту замонаш мутаноҳӣаст ва низ маҳсусаст ,у савоби мардум аз худои таъолӣ савобӣаст ки нутқро бар он қудрат несту муддаташ мутаноҳӣ нест ва маъқӯласт . Вази ҳукми ақли савоби мардуми чунин лозим ояд ки мо гуфтем , аз баҳри онкӣ чу савоби табоиъ аз наботу савоби набот аз ҳайвон ки фурӯд аз эшон сонеъӣ ва маснӯъӣ нест , гуфтанӣ ( ва ) сипарӣ шавандаасту маҳсус , савоби мардум аз худои таъолӣ ки бартар аз эшон сонеъӣ ва маснӯъӣ нест , чунон бояд бошад ки ба гуфтор андар наёяд ва сипарӣ нашавад ва маъқӯл бошад , чунонкии худоӣ таъолӣ гуфт , қавла : ( ?лаами аҷри ғайри мамнӯн ) . Гувоҳӣ ёфтем аз офариниш бар қавли худои таъолӣ ки ҳаме гуяд , қавла : ( итоФи алайҳими бсҳоФи ман зҳбу акўоб ва фӣҳо мо тштҳиаҳи алонФсу тлзи алоъину антми фӣҳо халдуну тлки алҷнаҳи алтии аўрстмўҳои бмои кантами тъмлўн ) .

Дуруст кардем ки мари нафаси мардумро қӯт ҳоӣаст ки он ба бақои ҷисм ӯ боқӣаст аз наУмияу ҳиссӣу нотиқа , ва низ қӯтӣаст мар ӯро ки он ба бақои нафас ӯ боқӣаст ва он қӯт оқилааст . Ва нафаси мардуми бад-ӣни қӯтҳо ки саботи он ба саботи ҷисм мардумаст , бар ҳамаи маъниҳои рӯҳонӣ ки андари олами ҷисм омадааст , подшо шудааст . Ва андари ҷумлагии ин мар ӯро фавойидаст аз ҷазби манфиату дафъи музират , чаҳ андари хӯрданиҳо ба ғизо гирифтан ки дигари ҳайвон бо ӯ андари он шарикаст , ва ( чаҳ ) ҳам андари хӯрданиҳо ба гирифтани лаззотӣ аз он ки мари дигари ҳайвонро бо ӯ андари он шарик нест аз ёфтан ӯ мари анвоъи лиззатро аз шириниҳои бисёру туршиҳоу тезиҳоу шуриҳоу ҷузи он ки анвоъ ҳар яке аз он бисёраст ( ва он ба мардум расидааст )у дигари ҳайвонот аз он бенасибанд , ва чаҳ ба ёфтан лаззот аз чизҳои хуши буи бо бисёре анвоъи он , ва чаҳ аз лиззатӣ ки аз шуниданиҳои ба назм ва тартиб ёбад андари алҳону нағамот , ва чаҳ аз лиззатӣ ки аздиднӣ ҳо ёбад аз чизҳои рангину мунаққаш – чаҳ табиӣ ва чаҳ сниъӣ – ваз дидани сӯратҳои некӯи хилқат ванигорҳое ки бидон шодмона шавад вази он ба шодӣ лиззат ёбад вази лиззат ки аз амлок ёбад ба тавонгарӣ аз зару симу дигари ҷавоҳири вази ҷумлагии амлок аз зёъу ъқору ҳайвону наботу ҷузи он ки мари дигари ҳайвонро бо ӯ андари он ширкат нест . Ва чу хирадманди андари ин қавли муҷмал ки мо гуфтем бингарад , ба чашм басират бинад ки сонеъи олами мардумро бад-ӣни ҳавоси ҷисмонӣ ки мар ӯро додаасту мари онро андари он бад-ӣни олати ақлӣ ки он қӯт оқила аст мӯед кардааст , бар ҷумлагии он ки андари офариниш падед овардааст подшо кардааст . Ва мардум ба навъи хеш бар подшоҳии зоҳири сонеъи олами подшост агар ба шахс нест , аз баҳри онкии замин бо он ки андар ӯст малик мардумаст – чаҳ биёбон ва чаҳ дарё ва чаҳ кӯҳу ончии андар ( онаст – 0 ) ва чу таъсии аҷрому афлоки андари замини падед ояндааст аз чизҳои манофе ва бар афлок аз он ҷузи аҷроми оташи пари зарар чизе нест , ин ҳол далеласт бар онкии афлоку аҷром бар мисол Асияеаст ки ғаллаи он мардумаст ,у Асия сипас ғаллаи ҷузи санги хушки дурушт бемаънӣ чизе набошад . Пас пайдо кардем ки мардум бар ҳар чаҳ андари офариниши маънӣ ва фоидааст подшост ва ӯ андари замини нойиби сонеъ оламаст ва ин ҳоли мар ӯро аз сонеъ ӯст , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( аллоҳи алзии схри лаками албҳри лтҷрии алФлки фӣаи бомраҳу лтбтғўои ман фазлау лълкми тшкрўну схри лаками мо фии алсмўт ва мо фии аларз ҷмиъо манеҳ ани фии злки лояти лқўми итФкрўн ) . Ва агар ба шарҳи аФзоли илоҳӣ машғӯл шавем ки он бар мардум мФозаст – аз тоъати ҷавҳари оташ бо қӯт ӯу ноёФтгӣ ӯ андари замини ҷузи мардуми мар ӯро бар тасхири оҳан бо салобат ӯ то чандини ҳазор ҳоҷатҳои азими мар ӯро бад-ӣни ду ҷавҳари саъби раво шудааст вази тасхири ҳайвони боркашу давандау парандау дарандаи мар ӯро то бидон ин малики азими мар ( ӯро ) ҳосил шудааст – китоб ба шарҳи он дароз шавад . Пас гӯйем ки мардумро ба навъи андари замини маҳал худоӣаст бидонча бар ҷумлагии малики зоҳири худои подшост .

Ва подшои гардонӣдани худои мари мардумро бар малики зоҳири хеш бе онкии мар ӯро пеш аз ин тоъатӣ дошта буд , далеласт бар онкии мар ӯро ҳаме бар малик ( ботин ) хеш подшо хоҳад кардан агар мар ӯро тоъат дорад ба корбстни ду қӯти амалӣу илмии хеш . Ва чу малики худои таъолии ончӣ зоҳираст инаст ки ба ҳавоси зоҳир мардум ёфта шудаасту ончӣ ба ҳавоси зоҳир мардум ёфтааст , худои таъолии мар ӯро бар он подшо кардааст – чунонкии шарҳи он гуфтем - , бимонад аз малики худои таъолӣ ки ба мардум нарасидааст ончӣ ботинаст – аънии маъқӯлот – 0 ва чу андар мардум ёбанда Эй ҳаст ки ( мар ӯро ) андари малики зоҳири худоӣ насибӣ нест ва он ақласт , бал ( ки ) ақли мар ӯро аз ин малик боздорандаасту мари инро ба наздик ӯ хоркунанда ва ҳқиргрдонндаҳаст , ин ҳол далеласт бар онкии мардум ( бад-ӣн ) ёбанда ботини мари малики ботини худоиро ҳаме хоҳад ёфтан пас аз онкӣ аз ин зоҳири пардохта ( бошад . ) ва ин ёбанда ботин ӯ ӣнҷо қавӣ гашта бошад ба ғизои илмӣ – он илмӣ ки аз пеш ӯ омада бошад бад-ӣни манзил ки ин оламаст – то ба қӯтӣ каз он ғизо ёбад , мари он неъматҳоро ки бидон олам аст битавонад ёфтан . Ва гувоҳӣ дод моро бар дурустии ин қавл , қавӣ шудан ( ҳавос ) зоҳири мардуми андари шиками модари мари кӯдакро – пеш аз онкии андари ин олам маҳсус ояд – ба ғизоӣ каз ин олами пеш ӯ бидон манзилгоҳ боз шавад , то чу ӣнҷо ояд бидон қӯт каз он ғизои ӣнҷоеи бадв расида бошад мари ин маҳсусотро битавонад ёфтан . Ва чу ҳавоси зоҳири мардум ки мар ӯро лиззат ҳиссӣ бидон ёфтанӣ буд зойеъ нашуд ва мардум бидон бар малики зоҳири худои муставлеи гашт , раво набошад ки ин ёбанда ки ақласту лаззот ақлӣ бидон мардумро ёфтанӣаст зойеъ шавад ва мардум бидон бар ботини малики худоӣ чу мар ӯро тоъат дорад муставле нашавад . Ва пеш аз ин худ ба ҳуҷҷати ақлӣ – ҳам андари ин қавл ва ҳам пеш аз ин қавл – тоъати худоӣ бар мардум лозим кардаем ва акнӯн баён кардем ки ёфтан ӯ мари лиззати ақлиро бидон тоъат мутаъаллиқаст . Ва ақл ки мар ӯро қӯт бениҳоятаст андари мо , моро гўост бар онкии моро ёбандае бо қӯт бениҳоят ёфтанӣ бениҳоятаст . Ва ҳосил аз он ёфтанҳо моро шодӣаст ба анвоъи он , ва ин бартар неъматӣаст мари нафасро , аз бҳронкаҳи бозгашти ҳамаи лаззот ба шодӣаст ки ӯ мари ақлро сифатӣ ҷавҳарӣаст . Ва шод шудани нафаси мо аз донистани ончӣ бар мо пӯшида бошад ба қӯт ва лиззат ёфтан аз он шодӣ , бар дурустии ин қавл ки гуфтем : лиззати шодӣ (аст , ) далеласт .

Ва агар касеро гумон уфтад ки бад-ӣни қавли чунон ҳаме гуфта шавад ки мардуми ҳаме худоӣ хоҳад гаштан , ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : мо ба ҳуҷҷати ақлӣу бурҳони мантиқӣ ба далоили зоҳиру ботин дуруст кардем ки лозимаст ки мардум ба қӯти оқилаи хеш – пас аз онкии тоъати сонеъ хеш дошта бошад ба ду қӯти амалӣу илмии хеш – бар малики ботини сонеъи хеш подшо хоҳад шудан . Айби он кас ки мари бурҳони ақлиро ба чунин сухан мункир шавад , аз он ояд ки мари илоҳятро нашносад ва бар мартабати ҷавҳари нафаси воқиф нашуда бошад . Ва агар касе мубдиъро мубдиъи гумони барад , хато аз ӯ омада бошад .

Он гоҳ гӯйем ки ин олам бар мисол манзилӣасту умри мардум бар мисол роҳӣасту мардумро гузари андари ин роҳ бар ин манзиласт то ба ҳазрати сонеъ олам расад ,у сонеъи олам бар ин сунъи пари ҳикмати мар ӯро ҳаме ба ҳазрат хеш хонду неъматҳоро ки он ба ҳазрат ӯст , бад-ӣни манзили пеши мардуми боз фиристодааст . Ва чу ҷавҳари мардумро ки он нафас латифаст , бо ин ҷавҳари тираи касиф ки ҷисмаст , ҷуфт кардааст то андар ӯ шоиста шавад мари ҳазрат ӯро чу мар ӯро ба мтобъти расӯлон ӯ тоъат дорад , мари он неъматҳои латифро низ ки ба ҳазрат ӯст , бад-ӣни ҷавҳари тира андар сириштааст то бо мардуми мҷонс шудаасту мардуми мари онро ҳаме натавонад ёфтан андари ин ҷавҳари хасис ,у мар ӯро ақл мумайиз додааст то аз ин неъматҳои омехта бо ин ҷавҳари тираи касиф , бар олимӣ ки неъматҳои он муҷаррад ва латифаст далел гирад ва бакӯшад то ба тоъат ( мари худованди неъматро , шоистаи неъмати латифу азалӣ ӯ шавад . Ва чу мардуми мари хештанро бесобқтӣ ки мар ӯро бӯдааст аз тоъати сонеъи хеш , бар чандини неъмат подшоҳӣ ёбад , бояд ки бидонад ки агар мари сонеъи хешро тоъат дорад , неъматӣ ёбад ки мар ӯро ҳаргиз завол набошад . )

( ва гӯйем ки ин маъниҳо ки андари ҷисм ояндааст аз рангу буиу мазау ҷузи он , ҳама ҷавоҳираст на эъроз , чунонкии баъзе аз фалосифа гуфтанд . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки феъл аз ғизо ва доруҳоу ҷузи он бад-ӣни латофатҳо ҳаме ояд ки андар онаст аз мазау буиу ҷузи он , на аз он хок ки мари онро баргирифтааст , ва чу он маъниҳо аз он хок ҷудо шавад , аз он хок феълӣ наёяд . Ва чу раво нест ки аз арз феъл ояд – аз баҳри онкӣ ӯ ба зоти хеш қоим нест ба қавли зуъафои фалосифа ,у ончӣ ӯ ба зоти хеш қоим набошад раво набошад каз ӯ феълӣ ояд - , дуруст шуд ки мари ин маъниҳо андари чизҳои маъданӣу наботӣу ҳайвонӣ ҷавоҳираст , ва чу ҷавоҳираст , андари ин олам ояндааст . Ва аз ин олам дар боз кардаанд ба дафъот бисёр , ночораи мари ин ҷавоҳирро олимӣ дигараст ва он олам латифаст ки нафаси мардумро бозгашт бадваст . )

( ва агар касе гуяд : раво бошад ки андари ин олами чизҳои лиззат диҳанда бошаду мардуми мари онро наёфта бошад , ва чу чунин бошад мардум бар малики зоҳири худоӣ подшо набошад , ва хоҳад то бад-ӣни ҳуҷҷат рад кунад қавли моро ки гуфтем : мардум бар малики зоҳири худоӣ подшоҳ хоҳад шудан , ва бар он аз подшоҳии мардум бар малики зоҳири худоӣ далел оварадем , ҷавоби мо мар ӯро онаст ки гӯйем : ин қавл чунонаст ки касе гуяд : лиззатдиҳанда Эй ҳаст ки ҳаргиз касе аз ӯ лиззат наёфтааст , ва ин қавлӣ маҳол бошад , чунонкӣ касе гуяд : ҷанбнда Эй ҳаст ки ҳаргиз наҷунбидааст . Ва раво набошад ки андари олам чизе бошад ки вуҷӯд ӯ аз баҳри айн хеш бошад на аз баҳри чизеи дигар , ки он сифати мубдиъ ҳақаст ки исботи ҳақи мар ӯ росту бас . Ва бурҳон бар дурустии ин қавл онаст ки ончӣ аз ӯ чизеи дигар падед ояд , он чизи падеди омада далел бошад бар онкии вуҷӯди ончӣ ӯ аз он падед омад на аз баҳри айн хеш бошад , чунин ки чу аз олами маволед падед омад ки охири он мардум буд , маволеди моро гувоҳӣ дод ки вуҷӯди олам на аз баҳри он буд то ба зот хеш ҳаст бошад , бал ки аз баҳри он буд то мардум аз он падед ояд . Ва чу ҳол инаст , ҳар чаҳ андар ӯст , вуҷӯди он аз баҳр онаст то манфиатӣ аз он бад-ӣни мавҷӯд ки олам аз баҳри он мавҷӯд шуда аст бирасад , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( ҳўи алзии халқи лаками мо фии аларзи ҷмиъо ) . Ва ин сухан низ ҳам чунон бошад ки гуяд : ҷузи маҳсусу маъқӯли мари худоиро ҷавоҳир бисёраст , ва ин суханӣ бебурҳон ва маҳол бошад . Ва чу мо дуруст кардем ки мардуми андари ин олам ба ҳавоси зоҳири хеш ба навъ бар ҷумлагии маҳсусоти подшо шудаасту мар ӯро ёбандае дигараст каз ин подшоҳӣ насибӣ наёфтаасту андари ин роғиб несту ҷузи ин ду навъи чиз – каз ӯ яке маҳсусу дигар маъқӯласт – мавҷӯдӣ несту мардуми мари ин неъматҳои зоҳири малики худоиро ба навъи куллӣ бетоъатӣ ва собқтӣ ёфтааст , ин ҳоли ҳамеи лозими орад ки мардуми мари неъматҳои ботини малики худоиро ба зоти хеш – на ба навъ – пас аз онкии мар ӯро тоъат дорад , биёбад . Ва ин бурҳонӣ зоҳираст . )

( он гоҳ гӯйем ки фавойид аз олами алавӣ ба олам суфло омад ва он латоиф буд . Ва нахусти латифӣ ки биёмад рӯҳи намо буд ки баъзе аз табоиъ ба пазируфтани мари онро , аз ҷамод ҷудо шуду ороишӣ ва ҷамолӣ ёфт ки он мари табоиъро набӯд . Пас гуфтем ки ин маънии ороиндаҳи мари табоиъро андари абъоз ӯ , аз ҷой дигар омаду мари он ҷойро олами латифи гуфтем ки маъдани сӯратҳост . Пас аз он дигари навъи латофатии андари олам падед омад ба зуҳӯри ҳайвон , ва он рӯҳи ҳиссӣ буд ки баъзе аз набот ба пазируфтан он аз дигари абъози хеш мумайиз шуду ороиш ва ҷамолӣ ёфт ки он мари наботро набӯд , аз ҳаракати интиқолӣу ҳавоси зоҳиру дигари чизҳо ки навъ ҳайвон бидон махсӯсаст . Ва пас аз он дигари навъи латофатии андари олам падед омад ба зуҳӯри мардум , ва он рӯҳи нотиқа буд ки ба ақл мӯедаст ва ин ҳайвон ки ин рӯҳ ёфт , аз дигари анвоъ ҷудо шуду ороишӣ ва ҷамолӣ ёфт ҷисмӣ ки он мари дигари ҳайвонро набӯд , аз ҳаракоту нутқу санъату қомати росту ҷузи он . Ва низ аз он пас чизе падед наомад андари олам . Пас донистем ки олами ҷисм ба навъи мардум тамом шуд , ва пайдо омад ки ғарази сонеъи ҳаким аз ин сунъи азими он буд то ин навъ ки охири мавҷӯдот ҳиссӣаст падед ояд . Ва мар ҳар якеро аз ин анвоъи маволеди феълӣ буд хос аз сонеъи олам ки чу мари он феълро корбаст , он ҷамолу зинату ороиши ҷисмии мар ӯро ба манзалати савоби он феъл буд ки бикрад . )

(у чунонкӣ бидонча ин навъ аз маволеди олам падед омад ва низ дигар навъе падед наомад , мари хирадмандро зоҳир шуд ки ғарази сонеъ аз офариниши ин олами зуҳӯри ин навъи ҳайвон буд ки мардумаст , низ чу зойиши олами пайвастаи гашт ва ин даври доим бар нхост , мрхрдмндро зоҳир шуд каз ин навъи ончии ғарази ғорз аз бозгрдонидни ашхос ба зойиш онаст , ҳануз падед наёмадааст . Ва пайваста бӯдани зойиши пас аз инқитоъи зуҳӯри навъ , далеласт бар онкии ғарази сонеъ аз олами ҳаме ба зойиш хоҳад ҳосил омадан на ба зуҳӯри навъ , ва ба зойиши ҷузи шахс ҳосил наёяд . Пас дуруст шуд бад-ӣни шарҳ ки ғарази сонеъи олами андари падед омадан шахсеаст аз ашхоси мардум ки ӯ худованди савоби навъ хешаст , чунонкии мардуми худованди савоб маволедаст ба навъи хеш . Ва агар ғараз аз ин навъ ки мардумаст ҳосил шуда будӣ , аз зуҳӯри ашхоси инқитоъ насл бархестӣ , чунонкӣ чу ғараз аз зуҳӯри маволед ба зуҳӯри навъи мардум буд , ба зуҳӯри мардуми зуҳӯри анвоъ ҳайвон бархест , аънӣ низ навъе дигар падед наомад . )

( ва чу ҳол инаст , андари баёни як дараҷа бартар ойем ва гӯйем ки воҷиб ояд ки навъи мардум низ ба се мартабат бошад , чунонкии анвоъи маволед ба се мартабат буд аз наботу ҳайвону мардум . Ва навъи мардум ки ӯ самарат оламаст олам сағираст , чунонкии ин олами мардум кабӣраст , ва ин вазъи асмо ба миёни ҳукамо маърӯфаст . Пас воҷиб ояд каз мардуми шахсе аз ашхос ба фазилатӣ аз фазойили илоҳӣ махсӯс шавад ки бидон фазилати он шахс аз дигари ашхоси мардум бартар ояд ба манзалат ва бар эшон солор шавад ва ба миёнҷӣ ӯ дигари ашхос аз он фазилати илоҳӣ ки бадв расида бошад баҳра ёбад , чунонкӣ аз ҷумлаи олами ҷисмии баҳраҳои ӯ ба фоидае аз фавойиди олами алавӣ махсӯс шуд ва он фоида рӯҳ наУмия буд ки андар ҷисм омад ва бидон фоидаи он ҷузви ҷисм аз аҷзои олам бартар омад ба шараф ва бар эшон солори гашт ва он наботаст каз табоиъи шариф тараст ва бар ӯ ҳаме солорӣ кунад ба гардонӣдани ҳол ӯ бар ҳасби тоқати хеш ки ёфтааст аз олами алавӣу дигари аҷзои табоиъ ба миёнҷии ани аҷзо ки мари ин рӯҳро ба оғоз будаш бпзирФтнд , аз он латофату фавойид баҳра ёфтанд ва ҳаме ёбанд . Пас гӯйем ки он шахс каз ашхоси мардум ба фазилатии илоҳӣ ихтисос ёбанд . Эмом бошад мари халқро , ва он аз ин олами сухани гӯй , ки мардумаст – ба манзалат набот бошад аз олами бузурги ҷисмӣ , ва он фазилати мар ӯро рӯҳӣ бошад илоҳии таъйидӣ ки дигари мардумон аз он рӯҳ бенасиб монанди . Ва ин мард бар мисол дарахтӣ бошад ки бор ӯ ҳикмат бошад ва ҳарчанд ки ин кас ба замин бошад , таъйиди осмонии бадв пайваста бошад , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( ?илами тркиФи зарби аллоҳи Маслан калимаи тайибаи кшҷраҳи тайибаи аслҳо собит ва фаръҳо фии алсмоءи тӯтии аклҳои кули ҳайни бозни рабҳоу изрби аллоҳи аломсоли ллноси лълҳми итзкрўн ) . Пас хирадманд онаст ки мари ин оятро тааммул кунаду мари ин суханро ба ҳақ башнавад ва тадбир кунад то мари ин дарахтро бишносад ва аз мива ӯ бихӯрад ки ҳар ки аз мардуми бад-ӣни дарахт пайваста шавад , аз он рӯҳ баҳра ёбад , ҳам чунонкӣ ҳар ҷузвӣ ки аз табоиъ ба дарахти зоҳир ки ӯро рӯҳ намост пайваста шавад , аз рӯҳи намо баҳра ёбад . Ва гӯйем ки баҳоу ҷамоли ин дарахт ки андари олами навъи мардум падед ояд , нафсонӣ бошад на ҷисмонӣ , аз баҳри онкии олам ӯ зиндау сухан гӯйаст ки мардумаст , чунонкии баҳоу ҷамолу наботи зоҳир ҷисмонӣаст на нафсонӣ , аз баҳри онкии олами набот мӯотаст , на зиндааст ва на сухани гӯй . Ва ҳар ки аз ин дарахт давр шавад ва аз рӯҳ ӯ фоида наҷуед , мари он зиндагиро наёбад , ҳам чунонкӣ ҳар чаҳ аз табоиъ ба дарахти зоҳири нпиўндд , рӯҳи наморо наёбад . Тоўили қавли худои таъолӣ инаст андари ин оят ки ҳаме гуяд андари ҳадиси иброҳӣм ( ъ ) , қавла : (у ази абтлии абрҳими рабаи бклмти Фотмҳни қоли ании ҷоълки ллноси амомои қол ва ман зритии қоли лоиноли аҳдии алзлмин ) . Ва саботи ин наботи андари олами киин воҷибаст ба зойиш , бар мисоли саботи наботи зоҳири андари олами маин . )

( ва пас аз ан воҷиб ояд ки шахсеи дигар низ ба фазилатӣ махсӯс шавад аз фазойили илоҳӣ , бартар аз он фазилат ки он шахс нахустин бидон махсӯс шуда бошад , ки ӯ аз олами навъи мардум ба манзалат набот бошад аз олами ҷисм . Ва он фазилати мар ӯро аз таъйиди илоҳӣ , низ рӯҳӣ бошад ки ӯ бидон зинда бошад – зиндагӣ ӣӣ ки он на мари ашхосро бошад – ки гуфтем ки ӯ ба манзалат набот бошад аз олами мардум , ва на мари дигари мардумро бошад ки эшон ба манзалат табоиъ бошанд аз олами хирад . Ва ҳар ки аз олами мардуми бад-ӣни ҳайвон ки мар ӯро ин рӯҳ илоҳӣ бошад пайваста шавад , рӯҳи ҳиссиро бибояд . Ва воҷиб ояд ки мардуми бад-ӣни шахс ки мар ӯро андари олами мардуми манзалат ҳайвонӣ бошад , ҷуз ба наботӣ пайваста нашаванд ки бидон шахс ки мар ӯро манзалати наботӣ буд пайваста бошад , ҳам чунонкӣ ҳар чаҳ аз табоиъ ба набот пайваста нашавад , ба ҳайвонӣ нарасад . Аз он буд ки ҳар пайғомбарӣ каз пас пайғомбарӣ биёмад . Нахусти мар ӯро иқрор фармуд кардан бидон пайғомбари пешин , он гоҳи мар ӯро бпзирФт . Ва ин мисоли андари офариниш набиштааст ба хати илоҳӣ ,у мари ин ҳайвонро худои таъолӣ ба гов мисол задааст андари китоби хеш ки ободонии олам ба кишоварзӣ андараст ва гуфт ки мари гӯшти он говро ба кушта барзананд то зинда шавад ки худои мурдагонро чунин зинда кунад ва чунин мари шуморо нишонаҳои хеш бинмоед магар шумо бидонед , бад-ӣни оят , қавла : ( Фқлнои азрбўаҳи ббъзҳои кзлки иҳии аллоҳи аламутӣу ирикми ءоитаҳи лълкми тъқлўн ) . Ва ин навъи ҳайвон лозим ояд ки ба саботи олами мардум собит бошад ба зойиши нафсонӣ , чунонкии навъи ҳайвон ба саботи олами ҷисм собитаст ба зойиши ҷисмонӣ . )

( ва пас аз он воҷиб ояд ба гувоҳии офариниш ки шахсе дигар бошад аз мардум ки ба фазилатӣ махсӯс шавад аз фазойили илоҳӣ , бартар аз ин ҳар ду фазилат ки пеш аз ин гуфтем , ва ин шахси сиўм аз ҷумлагии олами мардум ба манзалат мардум бошад аз олами ҷисм . Ва ин шахс ба манзалат мардум бошад аз олами навъи мардум , чунонкии мардуми навъ сиўмаст аз маволеди олами ҷисм . Пас ин шахси нотиқ ба ҳақиқат бошад , аз баҳри онкӣ нотиқ бошад аз олами нотиқ ки ани навъ мардумаст . Ва ӯ бар олами сухани гӯйӣ подшо шавад ба шахси хеш , чунонкии мардум бар олами ҷисми подшо шудааст ба навъи хеш . Ва мари ин як танро андари ҷумлагии мардуми манзалат худоӣ бошад ба ҳақ , ва гуфта ӯ гуфта худоӣ бошад , ва карда ӯ карда худоӣ бошад . Ва офариниш бар дурустии ин даъвии гўост , аз баҳри онкӣ чу аз олами ҷисми сиўми зинда – ки он мардумаст – бар олами ҷисми подшост ва бар ин олами маҳал худоӣ ёфтааст бидонча мар ӯро ба малики хеш гирифтааст бад-ӣни фазилат каз олам алавӣ бидон пайвастааст – ва он фазилати мар ӯро рӯҳ нотиқааст –у дигари ҷонварон ки фурӯд аз ӯйанд мар ӯро гардан додаанд , лозим ояд каз олами сухани гӯй – ки он мардумаст – он сиўми шахс ки ӯ нотиқ бошад аз олами нотиқ , подшоҳи ду олам бошад ба зоти хеш . Аз баҳри онкии подшост бар олимӣ ки он олам бар олами ҷисми подшост ,у подшоҳи ду олам худоӣаст : яке олами латифу дигари олами касиф ,у олами латиф мардумасту олами касифи олам ҷисмаст ,у пайғомбар ки мар ӯро маҳал худоӣаст , подшоҳи ду оламаст . Набинӣ ки тасарруфи пайғомбарони андари мардуми ҳамон тасарруфаст ки мардумро андар оламаст аз фурӯхтан ва харидану бахшӣдану ҷузи он ? ва он фазилати илоҳӣ ки бад-ӣни сиўм шахс расад , низ рӯҳӣ бошад шарифтар аз он арвоҳ ба ҷумлагӣу номи он рӯҳи рӯҳ аломинаст ки худованд ӯ бар ин ду олами амин худовандасту халқи мар ӯро ба шарафи он рӯҳ гардан додааст , чунонкии дигари ҷонварон ки рӯҳ нотиқа надоранд , мари худованди рӯҳи нотиқаро ки мардумаст гардан додаанд . Ва ин ҳоли андари мардум аз пайғомбарони худои таъолӣ ки эшон нотиқон ба ҳақанд зоҳираст , аз баҳри онкии сухану фармони эшон андари олами хиради сухани гӯй – ки он мардумаст – сухану фармон худоӣаст , чунонкии худоӣ таъолӣ гуфт расӯлро ( с ) ки бигӯӣ мардумонро ки ман пайғомбар худоем сӯии шумо ҳамаи мардумон , бад-ӣни оят , қавла : ( қул ё аиҳо анноси ании расӯли аллоҳи аликми ҷмиъо ) , яъне ту бигӯӣ ки гуфтори ту гуфтор манаст ,у дигар ҷой гуфт андари дурустии онкии фармони расӯли фармон худоӣаст , бад-ӣни оят : ( ва мо аткм алрасул Фхзўаҳ ва мо нҳкми анҳу Фонтўо ) ,у дигар ҷой гуфт : ҳар ки мари расӯлро тоъат дорад мари худоиро тоъат дошта бошад , бад-ӣни оят , қавла : ( ман итъ алрасул Фқди атоъи аллоҳ ) .

( пас гӯйем ки расӯли худоӣ аз олами мардум , ба манзалат мардум бошад аз олами ҷисм ,у мар ӯро рӯҳӣ бошад таъйидии илмӣ ки ҳар ки аз мардуми мар ӯро тоъат дорад , аз он рӯҳ баҳра ёбад ва бидон зинда шавад ва он зиндагии мар ӯро ба ҳидоятӣ бошад ки биёбад сӯии ғарази худоӣ аз офариниши оламу мардум . Ва далел бар дурустии ин қавл ки гуфтем : ончии расӯл аз худоӣ бидон махсӯсаст рӯҳаст , қавл худоӣаст ки ҳаме гуяд , қавла : (у кзлки аўҳинои алики рўҳои ман амрнои мо канти тдрии мо алктбу лои алоимну локини ҷълнаҳ нуро наҳудо ба ман ншоءи ман ъбодноу анки лтҳдии илои срти мустақӣм ) . Ва офариниши гўост бар онкии ин қавл офаридагораст , аз баҳри онкии набот бар табоиъи подшоҳӣ ба рӯҳ намо ёфтаасту ҳайвон бар наботи подшоҳӣ ба рӯҳ ҳиссӣ ёфтаасту мардум бар наботу ҳайвону табоиъи подшоҳӣ ба рӯҳ нотиқа ёфтааст , ва чу ин тартиби андари офариниш зоҳираст , лозим ояд ки он кас ки бар мардум подшоҳӣ ёбад – чунонкии пайғомбарон ( ъ ) ёфтанд – ба рӯҳ илоҳӣ ёбад ки он рӯҳ бо рӯҳи нотиқау рӯҳи ҳиссӣу рӯҳи номии мар ӯро бошад , чунонкии мардуми подшоҳӣ бар наботу ҳайвону табоиъ ба рӯҳӣ ёфтааст ки он рӯҳ бо рӯҳи ҳиссӣу рӯҳи номии мар ӯро буд ,у андари навъ мардум нест ки мари ин тартибро бе таълими илоҳии бидонад албата . Ва аммо далел бар онкии мардумони бад-ӣни рӯҳи илоҳӣ ки он шахси пайғомбар ( ъ )аст зинда шаванд чу мар ӯро тоъат доранд , қавл худоӣаст ки ҳаме гуяд , қавла : ( ёиҳои аллазӣнаи ءомнўои астҷибўои ллаҳу ллрсўли азои дъокми лмои иҳиикм ) . Ва чу тоъати ҳайвони мардумро тасхир илоҳӣаст то ҳаме натавонанд ки аз тоъати мардум берун оянд , пайдо омадааст ки шахси пайғомбар аз олами навъи мардум ба маҳали навъ мардумаст аз ҷумлагии олами ҷисм . Ва агар касе гуяд : аз мардумон бисёранд ки мари пайғомбаронро тоъат надоштаанд , гӯйем ки аз наботу ҳайвон низ бисёраст ки мардум бидон нарасидааст ,у лекини он ҷонварон каз мардумон гурехтаанд ва он наботҳо ки ба ҷой ҳои давранд аз масканҳои мардум , маъзул мондаанд ва мхзўл гашта , ва ҳар гурехтаи маъзул ва мақҳур бошад на қоҳир , аз баҳри онкӣ гурехтану маъзулии эшон аҷз ва заъфасту оҷиз мутӣъ бошаду қоҳири матоъ , ва бидонча нахчир ба кӯҳ бар гурехтааст , қӯту қудрату тслити мардум аз ӯ брнхост ва на дарахтӣ низ ки бузург шудааст то мардуми онро натавонист шикастан аз малики мардуми берун шудааст . Пас он мардумон ки ту ҳамеи гумони барӣ ки эшон мутӣъ пайғомбарон нестанд , чу аз муқовимат кардан бо атбоъ пайғомбарон оҷизанд , эшон мутӣъанд , ва на ҳар ки намоз ҳаме накунад ӯро қӯт пайғомбаронаст ва бидон бар эшон меҳтарӣ ронад , чунонкӣ ҳар чанд ки гӯсфанди ҳаме бор накушуд ё гови ҳаме кишоварзӣ накунад , зери тоъат мардумаст ҳам чу уштури боркашу гови кишоварз ки ҳукми мардум бар он равонаст , пас ҳам чунин ҳукми пайғомбарон бар нмознокнону мудаббирони халқ равонаст ва эшон низ мутӣъанд . Пас собит кардем аз тартиби офариниши мари имоматроу васоятроу набувватро , ва баён кардем ки мари пайғомбаронро ( ъ ) додааст ва ба забони эшон сухан гуфтааст ва ба дасти эшон мари душманони хешро аз халқ бикуштааст ва ба хушнӯдии эшон аз халқи хушнӯд шудааст ва ба хашми эшон бар халқи хашм гирифтааст худоӣ . Беш аз ин чаҳ бошад мари мардумро ?у бад-ӣни маънӣ ҳаме гуяд худои таъолӣ , қавла : (у ҳўи алзии фии алсмоءи илоҳу фии аларзи илоҳу ҳўи алҳкими алълим ) . Баёни ончии андари даъвати ҳодии имомони ҳақ ( ъ ) мари расӯлро ( с ) нотиқ гуфтанду аҳли даъват бар он бирафтанду ҳаҷатони андари кутуби хеши мар ӯро ( ъ ) нотиқ ёд карданд , бе онкии маънӣ он надонистанд , ёд кардем андари ин қавл . Пас ҳам чунон ки андари олами ҷисми нахуст наботаст ва он гуҳ ҳайвонаст ва он гуҳ мардумасту ҷисми мардуми нахусти наботӣ падед ояд , он гуҳи ҳайвонӣ бадв расад , он гуҳи инсонияти андар ӯ падед ояд , андари олами дайн низ мардуми нахуст бояд ки мари эмомро бишносад ки ӯро манзалат наботаст , он гоҳ аз ӯ ба шинохти манзалат васӣ расад ки мар ӯро манзалат ҳайвонаст андари олами дайн , он гоҳ аз ӯ ба шинохт нотиқ расад ки мар ӯро манзалат мардумаст андари олами дайн . Ин тартибӣаст бар муқтазои офариниш ки бунёди дайн бар онаст . )

( аммо сухани андари брнохостни зойиш то ашхос бидон бархестӣ пас аз падед омадан ин се мартабати андари олами мардум – чунонкии падед омадан анвоъ бархест ба падед омадан се навъи мавлуд аз наботу ҳайвону мардум – онаст ки гӯйем : мари ин олами хиради сухани гӯйро ки мардумаст ва ба зуҳӯр ӯ зуҳӯр анвоъ бархест , ду қӯтаст – чунонкии пеш аз ин гуфтем - : яке амалӣу дайгарии илмӣ . Ва мари нафаси мардумро аз баҳри кор бастан ин ду қӯт олатаст ба ду гӯна : яке ҳавоси зоҳир ки бидон мари маҳсусотро андар ёбад ,у дигари ҳавоси ботин ки бидон маъқӯлотро андар ёбад . Пас воҷиб ояд ба далолати тартиби офариниши оламу нафаси мардум , ки зуҳӯри ин ашхоси гузида ки ба фазойили илоҳӣ махсӯс шаванд , андари ин олам ба ду мартабат бошад : яке амалӣ ба оғоз ва яке илмӣ ба анҷом . Аўсё ва аъимма бошанд худовандони тоўил бо хираду нотиқон . Ва бояд каз ин ашхоси гузида аз ҳар мартабатӣ шаш бошад – ҳам аз мартабати наботӣ ва ҳам аз мартабати ҳайвонӣ ва ҳам аз мартабати нотиқӣ – андари ин олами мардум . Ва ин ашхос аз як нисбат бошанд андари олами мардум , чунонкии наботу ҳайвону мардуми андари олами ҷисмӣ аз як маволеданд . Ва ба тамом шудан ин адад аз ин ашхос , падед омадан он шахс бошад аз олам ки ғарази олам аз ин сунъ ӯст . Ва шашуми ин гузидагон аз мартабати нутқ ки ҳаме аз олами хиради нотиқӣ падед оянд , Муҳамад Мустафоаст ( с ) ки худои таъолии мари набувватро бадв меҳр кардааст , бад-ӣни оят ки гуфт , қавла : ( мо кони Муҳамади абои аҳади ман рҷолкму локини расӯли аллоҳу хотами алнабӣину кони аллоҳи бакули шийъи ълимо ) .

(у андари тоўили ин оят гӯйем ки мардони олами киин – ки мардумаст – пиғомброннд ки маслиҳати халқи андари қиём эшонаст ба кори халқ , чунонкии маслиҳати занони андари қиём мардонаст ба кори эшон , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( алрҷоли қўмўни алии алнсоءи бмои фазли аллоҳи бъзҳми алии баъз ) . Ва тоўили ин ояти тафзили пайғомбаронро ҳаме хоҳад бар уммат ки эшон ( ъ ) мардон умматанд , чунонкии дигари ҷой ҳаме гуяд , қавла : (у лақади атино банӣ асрءили алктбу алҳкму алнбўаҳу рзқнҳми ман алтибу Фзлнҳми алии алълмин ) . Ва мари расӯлро ( ъ ) ба кор уммат фармуд истодан , бад-ӣни оят , қавла : ( ёиҳои алмдсри Қуми Фонзр ) , чунонкӣ мардон истанд ба кори занон . Ва агар бидонча мардиро бар занӣ подшоҳӣаст , мард аз зани фозил тараст ба қавли худои таъолӣ , ва бидонча зан аз мард кам тараст ба фазл , мард бар ӯ подшост , чаро он кас ки ӯ аз худои таъолӣ бар халқ подшоҳ шавад , чунонкии Муҳамади Мустафо ( с ) подшоҳ шудааст , фозилтар аз ҳама халқ нест ? ва чаро раво набошад ки ҳамаи халқ ки уммат ӯйанд ба ҷнмлгӣ ба манзалат занӣ бошанд ва ӯ – агар худои таъолӣ бар эшон мФзласт – мард эшон бошад ? ва чу дуруст кардем ки пайғомбарон ( ъ ) аз ҷумлагии мардум ба манзалат мардонанду пайғамбарони ҳамаи фарзандони як насабанд , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( ани аллоҳи астФии ءодму нўҳоу ءоли абрҳиму ءоли ъмрни алии алълмини зуррияи баъзҳо ман баъзу аллоҳи самиъи алӣам ) , гӯйем ки тоўили қавли худоӣ ки гуфт : падар касе нест аз мардони шумо , онаст ки ҳаме гуяд : пас аз ӯ пайғомбарӣ нахоҳад бӯдан , ва он пайғомбар мардӣ бошад аз мардони олами навъи мардум . Ва ин қавл далеласт бар хатми набуввати бадв ( с )у лекин мармузаст , абри ақаби ин қавл ба тасреҳ гуфт : (у локини расӯли аллоҳу хотами алнабӣин ) ,у мари он рамзи пӯшидаро ошкор кард ва муаккад гардонид . Ва бад-ӣни тоўил ки мари ин оятро ба ҷӯади худованди ҳақ ( ъ ) гуфтем , зоҳир шуд ки пайғомбарони мардон ҳақанд ва аз олами навъи мардум ба манзалати мардманд аз олами ҷисм . Ва ба зуҳӯри ин маънӣ аз ин тоўил , зоҳир шуд ки аўсёии пайғомбарон ба манзалат ҳайвонанду имомони ҳақ аз фарзандони эшон ( ъ ) ба манзалат наботанд аз ин олами сухани гӯй , чунонкии пеш аз ин шарҳи ин додем . )

( ва гӯйем ки бар сипарӣ шудан ин шашуми давр , сипарӣ шудан ин санъат бошад ба гувоҳии офариниш ,у машйати худои худои рост ба ҳар ҳол , чунонкӣ ҳаме гуяд : (у иФъли аллоҳи мо ишоء ) . Он гоҳ гӯйем каз ин шаш гузидаи худои се амалӣ буданд чу одаму Нӯҳу иброҳӣм ва эшон пеш берун омаданд аз худовандони адвори илмӣ – чунонкии андари ин олами амал бар илм мақдамаст – ва пас аз он се илмӣ буданд чу Мӯсоу исоу Муҳамад . Ва худовандони адвори илмии ол иброҳӣм буданд ки набиштаи илоҳиро аз офариниш бар хонданду ҳикмати андар санъат бишнохтанду ғарази сонеъ аз он бдонстнду малики ду ҷаҳони мари эшонро ҳосил шуд бидонча ҳам бар олами суфло подшоҳ шуданд ва ҳам бар олами алавӣ ки он мардумаст ,у малики худои таъолӣ инаст ва моро ҷузи ин ду олам ки зери фармон эшонаст , чизеи дигар маълум нест . Ва ҷҳолу мудаббирони олам ба дили мари фазли эшонро мункиранд , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : (ам иҳсдўни анноси алии мо атҳми аллоҳи ман фазлаи Фқди ءотинои ءоли абрҳими алктбу алҳкмаҳу ءотинҳми маликои ъзимо ) . Ин оят ҳаме гуяд : ( малики азим ) китоб ва ҳикматаст ва он мари оли иброҳӣми рост ( ъ ) ,у тафсиру маънии ҳикмат амалӣ бошад ба илм , пас ҳар ки мари амали шариъатро ба илми кор кунандааст , ӯ ба оли иброҳӣм пайвастаасту мар ӯро аз он малики азим ки мари эшон рост , насибаст . Ва китоб ки худоӣ ҳаме гуяд андари ин оят ки мари оли иброҳӣмро додем , таъйидаст ки бидон мари ин китоби илоҳиро ки офариниш олам аст бархонанду ғарази сонеъ аз ӯ бишносанд . )

( пас гӯйем ки ҳосил шудани ғарази сонеъи олам аз ин санъати пари ҳикмат ба охири ин даври шашум , Маҳмадӣ мунтазираст ки ҳикмат аз фарзандони иброҳӣми андари олам мФоз гаштааст – аънии андари олами сухани гӯй – то аз ин олам ки ӯ дӯзахӣаст андари ҳади қӯт , мари парҳезгоронро ба ҳикмат бурҳонанду мари ситамкоронро андар ӯ даст боз доранд то ба азоб ҷовидӣ расанд пас аз бархестани ин санъат , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд , қавла : ( сами ннҷии аллазӣнаи атқўоу назри алзлмини фӣҳо ҷсё ) . Ва далел бар дурустии ин тоўил ки гуфтем : парҳезгорон аз ин олам барраанду ситамкорони андар ӣнҷо бимонанд , қавл худоӣаст ки пеш аз ин ҳаме гуяд : қавла : (у ани мнкми алои воридҳо кони алии рбк ҳатман мқизо ) , ва ҳаме гуяд : нест аз шумо касе ки ӯ ба дӯзах наёяд ва ин бар худоӣ воҷибаст , ва ( ҳатми мқзӣ ) корӣ бошад ки он ҷуз чунон набошад ки тақдир бар он рафта бошад , ва аз он нагардад . Ва хирадмандон донанд ки мари Муҳамади Мустафоро ( с ) бо манзалату мақоми Маҳмӯду атои ҳавзи кавсару шафоати андари бурдани уммат , ба дӯзах корӣ нест ки аз он бигурезад , бал ки кории мункир ва маҳоласт , бал ки худои таъолии мари гузидагони хешро ки Муҳамади Мустафо ( с ) мақдам эшонаст , аз дӯзахи даври доштан ваъда кардааст , чунонкии овози оташ низ нашунаванд , қавла : ) ( ани аллазӣнаи сабқати ?лаами мнои алҳснии аўлӣки анҳо мбъдўни лои исмъўни ҳсисҳо ва ҳам фии мо аштҳти анФсҳми халдун ) ,у лекин ногурезаст мардумро андари ин олам овардану мавҷӯд кардан то аз ин ҷой ба олам алавӣ расанд . Ва бурҳони ақлӣ бар дурустии ин қавл қоимаст , аз баҳри онкӣ аз ҳикмати сонеъи ҳакими мари уқалоро шаккӣ нест ки ( раво набошад ки ) сонеъи ҳакими кории бикунад ба ваҷҳе ки мари он корро ба ваҷҳеи осонтар аз он бшоид кардан , ва чу ҳаме байнем ки сонеъи мари нафаси мардумро аз роҳи ҷасаду ҳавоси зоҳири ҳаме ба шинохти маъқӯлоти расонад , ҳаме донем ки мари ин сунъро ҷузи ин дигар ваҷҳе нест осонтар аз ин , ногузири чунин бояд ки ( ҳаст ҳаме ) бошад . Ва низ ҳаме байнем ба рои алъайн ки ашхоси мардум ба нуфуси хеши андари ин олам аз якдигар ҳаме зойанд , пас ин ҳол далеласт бар онкӣ ҳар мардумӣ ки андари ин олам бихоҳад бӯдан то ба ҳангоми бархестани ин санъат , ба ҷумлагии андари он як ҷуфти мардум аввалӣ бӯдааст ки маърӯфаст . Ва чора набӯдааст ба ҳукми ин бурҳон ки намудем , аз он ки мари ҳамаи некон ва бидонро андари ин олам ки ба ҳади қӯт дӯзахӣаст , боистааст овардану мари ҳикматро ҷузи ин рӯй ( набӯдааст ) ва ин ҳатм мқзӣ бӯдааст ки ҷузи ин чунин нашоистааст .

Аммо тоўили ин қавл ки ҳаме гуяд ки чу ҳамаро ба дӯзах оварда бошем , он гоҳи мари парҳезгоронро бурҳонему ситамкоронро андари дӯзахи даст боз дорем , онаст ки гӯйем : ин олам ба куллияти хеш бо ҷумлагии халқи андари миён оташаст – аънии оташи асир –у афлоки ҳамаи таомҳоу шаробҳои олам бо оташ омехтааст . Набинӣ ки агар қӯти оташ аз об берун шавад , оби ҳаме санг гардад ба ях бастан ? пас пайдост ки халқ ( ҳаме ) оташ хуранд андари таомҳоу шаробҳо . Ва ҳоли дӯзахёни ҳам инаст , бо онкии дӯзахи ҳақиқӣ – на тоўилӣ – собит аст бидон олам . Он гоҳ гӯйем : ҳама ( мардум ) андари ин оламанду ҳама ба оғози кори хеши мари олами алавиро ҳам чунин фароху дароз ( ва ) бар чизҳо тасаввур кунанд – аз дарахтону миваҳоу ҷузи он – ва гӯйанд : онҷои хӯрданиҳоу мубоширатҳоу ҷуз онаст , пас мари он оламро ҳаме тасаввур кунанд ки низ андари миён оташасту онҷои таомҳоу шаробҳост бо оташи омехта . Ва ҳар ки чунин тасаввур кунад , ба ҳақиқат нарасида бошад ваз дӯзах наруста бошад . Ва ҳар ки он оламро ба ҳақ тасаввур кунаду бидонад ки ( он ) нафас муҷаррадаст ки бозгашт нуфус бидонаст аз ин оламу тасаввур кардани мари дигари олимиро ҳам чунин , руста бошад ва он парҳезгорон бошанд . Ва ситамкорон ки аз фармони уламо рӯй бгрдониднди андари тасаввур кардани мари он оламро , ҳам чунин дар ин олам бимонанд ва ба тасаввури олам алавӣ нарасанд ва чунон бошад ки андари ин олам монда бошанд . Ва чу гумон баранд ки он олами ҳам чунин андари миён оташаст , андари миёни миён дӯзах бошанду дӯзахро гузида бошанд ва онро ҳамеи ҷӯянд . Ва ин тоўилӣ равшанаст мари ин оятро .

Ва чу дуруст кардем ки мардумаст онкӣ ( ҳаме ) бар олами суфлоу алавӣ подшоҳ шавад ва ин он мартабатаст ки ба ақл аз худои таъолӣ махсӯсаст – аз баҳри онкӣ ҳар чаҳ маълумаст зер ақласт ва ҳар чаҳ зер ақласт , оқил ки собит ақласт бадв бирасад - , пайдо шуд ки низ савобӣ ҳаст аз ин бартару савоб пазирӣ ҳаст ҷузи ин ҷавҳар ки ӯ аз ақл мстФидаст ва он нафас нотиқааст ки мар ӯро қӯт оқилааст . Ва подшоҳӣ ёфтан ин ҷавҳар ки мар ӯро қӯтҳои илм ва амаласт бар олами суфло , гўост бар онкӣ агар ӯ мари ин ҳар ду қӯти хешро андари тоъати сонеъи хеши корбндд , бар олами алавӣ низ подшоҳӣ ёбад . Ва бозмондани мардум аз расӣдани бад-ӣни савоб ( азим ) пас аз онкӣ расӣдан ӯ бидон мумкинаст , мар ӯро уқобаст , аз баҳри онкии ҳасрати уқубатӣ азимасту мардумро ҳасрат бар чизе бошад каз ӯ ба тақсирӣ каз ӯ ояд , бугзарад аз хайрот ва ӯ бидон нарасад ба ғифлати хеш . Ва он ҳасрати мардумро пас аз бедор шудан ҳосил ояд ва ( аз ) чизе ки ба ҳангомии пеш аз он ғофил бӯда бошад ( аз он чиз ) ва чу бедор шавад ҳангоми он гузашта бошад , чунин ки имрӯзи мардумро мумкинаст ки бакӯшад ба тоъати худоӣу талаби илм то бидон бар олами латиф подшо шавад ,у Н амал бошад ки бикунад ба илм бидонча мар ӯро бар он олат ҳосиласт аз ҳавоси зоҳиру ботин . Ва бештар аз халқ аз ин муҳим ғофиланд то чу фардои мари эшонро аз чизҳо ки имрӯз ҳаме шунаванд муъоина шавад , ҳасрат хуранд бидонча он гоҳ донанд ки олати таҳсил ( амал ) ба илм аз дасти эшон шуда бошад . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки худои таъолии мари рӯзи уқубатро рӯз ҳасрат гуфт бад-ӣни оят , қавла : (у анзрҳми явми алҳсраҳи ази қзии аламр ва ҳам фии ғФлаҳ ва ҳам лои иўмнўн ) . Ва шаккӣ нест андари онкии ин рӯз қиёмат бошаду лекини рӯз ҳасрат бошад мари дӯзахёнро , на мари биҳиштёнро . Пас пайдо омад ба ҳукми ин оят ки маънии ҳасрат уқубатаст . Ва дигар ҷой гуфт , қавла : ( кзлки ириҳми аллоҳи аъмлҳми ҳасрати алайҳим ва мо ҳам бхрҷини ман алнор ) ,у мари рӯзи савоби биҳиштёнро рӯз ҳасрат нагуфт , ҳар чанд ҳар ду гуруҳи андари як рӯз бошанд , аз баҳри онкии ончӣ бар эшон воҷиб буд аз тоъати худоӣ , аз эшон андар нагузашта бошад . Пас ҳар ки андари тоъати худои бад-ӣни ду қӯти оламау омила хеш бакӯшад , ӯ монанди нафас куллӣ шавад ба тоъати хеш – аз баҳри онкии ҳам чу нафаси куллӣ кор ба дониш карда бошад – ва ҳар ки монанди кул хеш шавад , ба ақли куллӣ пайвандад ва бар ду олам подшо шавад , аз баҳри онкӣ ҳар ду олами зер ақласт чунонкии гуфтем . Ва агар хўостимӣ , бар вуҷуби савобу уқоби далели ақли бештари бнмўдимӣ ,у лекини шарти мо ба оғози ин китоби он буд ки ончӣ гӯйем , ба қавлӣ кӯтоҳ гӯйем ва пайдо кунем ки мардум аз куҷо ҳаме ояду куҷо ҳаме шавад , ва чу маълумаст – бидонча зоянда ва мирандааст – ки бар мисол мусофирӣаст , зод ӯ андари ин сафар чист .

Ва мо баён кардем ки мардум ҷавҳарӣаст латиф ( ва ) пазироӣ илмасту мари айн ӯро пеш аз ин ки андари олам ҷисм ояд ҳоле нест аз аҳвол албатау мар ӯро макон нест албата , бал ( ки ) зуҳӯр ӯ аз нафас куллӣаст ки аз макон бениёзаст , ва лекин нишоед гуфтани мари тақрйви илмро ба нафаси пазирндагон , ки мардуми пеш аз онкии андари ин олам ояд андари зоти нафас куллӣаст бе ҳеҷ сӯратӣ (у ҳоле , чунонкии фарзандони андари нафаси падару модар хешанд бе ҳеҷ ҳолу сӯратӣ ,у мардум аз роҳи ин олами ҳаме ба олам нафсонӣ шаваду андари ин олами мар ӯро аз баҳр пазируфтани сӯратии илмии оранд то бидон сӯрати мари неъматҳои олами нафсониро биёбад . Ва бидон рӯй ки ончии мар ӯро сӯратӣ ва ҳоле набошад ӯ маъдӯм бошад , агар гӯйем : нафаси мардум ба ҷӯаду қудрати мавҷади ҳақи ҳаме аз адами сӯй вуҷӯд шавад , низ раво бошад . )

( ва гӯйем ки ин олам на мавҷӯдаст ва на маъдӯмаст бидонча вуҷӯд ӯ ба замони хос ки он ( акнӯн )аст мутаъаллиқаст , ва ҳаме нишоед гуфтан ки пеш аз ин ин олам ҳаст , бал ки шояд гуфтан ки буд – ва буд ҳаст набошад , бал ки ҳастӣ он ки буд бошад гузашта бошад - , ва низ нишоед гуфтан ки ин олами пас аз ин ҳаст , бал ки шояд гуфтан ки бошад , ва бӯдании андари ҳад имкон бошад на андари ҳади вуҷуб . Ва чу ҳоли олам инаст , ҳоли мавҷӯдоти олами ҳам инаст . )

( пас пайдо шуд ки мардуми андари ин олам на мавҷӯдаст ва на маъдӯм , ва бар сафараст – бидонча аз адами сӯй вуҷӯд шавад –у зод ӯ андари ин сафар илмасту мар ӯро андари ин роҳ алФғднӣасту хӯрданӣ то бидон қавӣ шавад ва ба ҳазрати сонеъ олам бирасад . Ва савоби мардуми мар ӯро вуҷӯд ҳақиқӣ ӯсту вуҷӯди ҳақиқӣ ӯ ҳусӯл ӯст андари неъмат бе ҳеҷ шиддат ки он мар ӯро сӯии вуҷӯди бозкшд то ҳаст шавад ба ҳақ ва абадӣ бошад . Ва уқоби мари мардумро вуҷӯдаст на ҳақиқат ,у вуҷӯд на ҳақиқати мардум ҳусӯл ӯст на андари неъмат , бал ки ба ҷавҳар боқӣаст , ва бидонча ба неъмат нарасад , ҳол бе неъматии мар ӯро сӯии адами бозкшд то абадулдаҳри андари миёни вуҷӯд ва адам бимонад ва он мар ӯро уқубат бошад , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд : ( анаи ман ӣот рабаи мҷрмои ?фони ?лаи ҷаҳаннами лои имўти фӣҳоу лои яҳё ) . Ва ҳаминаст ҳол ҳар маъданӣ . Набинӣ ки ҳар ки бемор бошад мавҷӯд бошад ,у лекини дарду ранҷи мар ӯро ҳамеи сӯии адами бозкшд то бидон сабаби азоб ҳаме бинад ? пас зоҳир кардем ки азоб чизе нест магари кушандаи мари мавҷӯдро аз вуҷӯди сӯии адам . Ва маъдӯм чизе нест ки ишорати пазирад , аз баҳри онкии мар ӯро ҳоле нест бидонча мар ӯро зотӣ нест , ва то зот набошад ҳол набошад . Ва ин аз баҳри он гуфтем то касеро занн науфтад ки маъдӯми андари муқобилат мавҷӯдаст ва лозимаст ки ҳоли маъдӯм ба зиди ҳол мавҷӯд бошад ки ин занн маҳол бошад , аз баҳри онкии некӯи ҳолу бади ҳол ҳар ду мавҷуданд ,у ҳоли мари Айниро мавҷӯд бошаду маъдӯм Айнӣ нест то мар ӯро ҳоле бошад ,у азоби мавҷӯди рост аз ранҷ – он ранҷ ки маънии ин қавл ки гӯйем : ранҷ ё дард уқубатаст , ҷуз онаст – ки он боз баранда бошад мари он мавҷӯдро сӯй на вуҷӯд , то бидон сабаби бадв азоб расаду андари миёни адаму вуҷӯд муаззаб бошад , чунонкии худои таъолӣ ҳаме гуяд андари сифати дӯзахии бад-ӣни оят , қавла : (у итҷнбҳои алошқии алзии ислии алнори алкбрии сами лои имўти фӣҳоу лои яҳё ) .

( гуфтеми андари ин китоби ончӣ ба оғоз ӯ змон кардем , ҳасби тоқати хеш . Ончӣ аз ин гуфтаҳо ҳақ ва сидқаст , ба ҷӯади худованди замони мосту ончии маълул ва бо тақсираст , ба ҳукми заъифӣу бандагии мост . Ва ғарази мо аз ончии гуфтем , бедор карданаст нахусти мари нафаси хешро , он гоҳи мари нуфуси расатону муъминонро , бар шинохти худоӣ ба далолати офарӣдаҳои ӯу роҳ намӯданаст сӯии тоъати худоӣу расӯл ӯ ба илму амал , ки бад-ӣн дуаст мардумро расӣдан ба неъмати абадӣу прҳизидн аз азоби сармадӣ . )

(у аллоҳи аълами болсўобу илайҳи алмрҷъу алмоб . )