1 . Саволи хоҷаи шамси аддӣни соҳбдиўон

Соҳиби соҳибқирон , хоҷаи замон , никўсирту сӯрати ҷаҳон , шамси алднёу аддӣн , соҳиби девони алмозии алайҳи алрҳмаҳи алўосъаҳи коғазӣ ба хизмати шайхи орифони солик , қдўаҳи алмҳққин , муфаххари алсолкин , муслеҳи аддӣни алсъдии раҳмаи аллоҳ алайҳ навишт ва аз хизмат ӯ панҷ савол кард . Саволи аввали он буд ки деви беҳтар ё одамӣ . Саволи дувуми онкии маро душманӣ ҳаст ба ҳеҷ гӯна бо ман дӯст намегардад . Саволи сеюм онкии ҳоҷии беҳтар ё ғайри ҳоҷӣ . Саволи чаҳоруми онкии алавии беҳтар ё омӣ . Саволи панҷуми онкӣ ба дасти дорандаи хати дасторӣ аз баҳри он падар мерасад ва панҷсад динори зари онро қабул фармойанд ки баъд аз он узр хоста шавад . Он шахс ки коғаз ва зар меоварад чун ба Исфаҳон расед бо худ андеша кард ки ман борҳо дидаам ки хоҷа ба харвори зар ба хизмат шайх медод ва ӯ қабул намекард ва аз баҳри алафаи мурғон май ситад . Ман худро дар маърази мурғони дароварам ки сад ва панҷоҳ динор аз он бар гирифт ва дар Исфаҳон дар дукон тоҷирӣ биниҳоду шайх чун бар коғаз вуқуф ёфт бидонаст ки ғулом тхлитӣ кардааст , аммо бо ӯ нагуфт ва гуфт фардои биё то ҷавоб бинивисам . Рӯзи дигар ба хизмат шайх рафту шайхи коғази сарбаста ба вай дод ӯ бархест ва равон шуд . Чун коғаз ба хизмати хоҷаи баради онҷои навишта буд :

ШроиФи авқоти фарзанди азизи доми бқоӣаҳ ба вазоифи тоъоти оростаи бод .

Дигар дар ҷавоби саволи душмани навишта буд :

Дар ҷавоби савол ҳоҷӣ бинвишта буд ки алъҷби пиёдаи оҷ чун арсаи шатранҷ ба сар май барад фарзин мешавад яъне ба аз он мешавад ки буду пиёдаи ҳоҷ бодия мепаймоед ва бтар аз он мешавад ки буд .

Ва дар ҷавоби саволи алавӣу омии фармӯда :

Ва ба ҷавоби дастору зари навишта буд :

Хоҷа рӯй ба ғулом кард ва гуфт эй нокас чаро чунин кардӣу зари куҷои барадӣ ? гуфт борҳо дидаам ки хоҷаи харвори харвори зари вайро медод ва ӯ қабул намекард ва ин зар аз барои алафаи мурғон буд . Ман низ худро дар муқобилаи мурғӣ дар оварадам ва сад ва панҷоҳ динор аз он барграфтам . Хоҷаи алоиддини бародари хоҷаи мамолики соҳбдиўони фии ашшарқу алғрби тоб сроҳм фармуд ки дар ин соъат бархезу рӯ ба тарафи Широз на ва ин коғаз ба хоҷаи ҷалоли аддӣни хутании даҳ то даҳ ҳазор баргирад ва дар бадараи ниҳодаи хизмати шайхи барад ва узр хоҳад ки баъд аз ин ба хизматаши астзҳор ҳо хоҳад буд . Он ғулом равона шуд , чун ба Широз расед иттифоқан шаш рӯз буд ки хоҷаи ҷалоли аддӣн вафот ёфта буд он коғазро ба хизмати шайх барда биспурад . Шайх чун ба мазмуни мактуб вуқуф ёфт дар ҳоли ин абёт бинвишту бФрстод :

Ғуломи бози хизмат хоҷагон рафту сӯрати ҳол арза дошт . Хоҷа соҳбдиўон бифармуд то панҷоҳ ҳазор дирам дар сраҳ карданд ва ба хизмат шайх оварда биниҳоданд ва шафоат карданд ки ин зари бустон ва дар Широз аз барои ояндау равандаи буқъа Эй бисоз . Шайх чун фармони хоҷа ва савгандҳо бихонад ва бишунид зар қабул кард ва дар ваҷҳи ин работ ки дар зери қалъа қҳдзаст сарф кард .

2 . Мулоқоти шайх бо обоқо

Шайхи саъдии алайҳи алрҳмаҳу алғФрони фармӯда ки дар вақти муроҷиат аз зиёрати каъба чун ба доролмлки табризи расидаму фузалоу уламоу слҳои он мавзеро дарёфтам ва ба ҳузури он азизон ки суҳбати эшон аз ҷумлаи фароиз буд мушарраф шудам , хостам ки соҳибони аъзамони хоҷаи алоиддину хоҷаи шамси аддӣни соҳбдиўонро бубинам ки ҳуқуқ бисёр дар миёни мо собит буд .

Шайхи саъдии алайҳи алрҳмаҳу алғФрони фармӯда ки дар вақти муроҷиат аз зиёрати каъба чун ба доролмлки табризи расидаму фузалоу уламоу слҳои он мавзеро дарёфтам ва ба ҳузури он азизон ки суҳбати эшон аз ҷумлаи фароиз буд мушарраф шудам , хостам ки соҳибони аъзамони хоҷаи алоиддину хоҷаи шамси аддӣни соҳбдиўонро бубинам ки ҳуқуқ бисёр дар миёни мо собит буд .

Чун султони обоқои ин ҳолро мушоҳида кард гуфт чандини сол то ин шамси аддӣни пеш ман мебошад ва бо вуҷӯд онкӣ медонад ки подшоҳ рӯй замин ҳастам ҳаргизи хидматӣу тлтФӣ ки ин лаҳза кард ба ин мард , бо ман накард . Чун бародарон ҳар ду бози гардиданд ва бар асб савор шуданд султон рӯй ба хоҷаи шамс аддӣн кард ва гуфт ин мард ки шумо ӯро хизмат кардеду чандини адаб ба ҷои овардед чаҳ касе буд ? хоҷаи шамс аддӣн гуфт эй худованди ин падари ман буд . Пас фармуд ки ман борҳои аҳволи падари шумо пурсидам ва гуфтед ки ӯ ба ҷавор ҳақ расед . Ин соъат мегуед ин падари мост ? гуфт эй худованд ӯ падару шайхи мост . Зоҳиран ба самъи подшоҳ рӯй замин расида бошад ному овозаи шайхи саъдии широзӣ ки сухан ӯ дар ҷаҳон машҳураст ин буд . Обоқо хон фармуд ки ӯро пеш ман оваред . Гуфтанд смъоу тоъто . Баъд аз чанд рӯз ки эшон ба анвоъ бо хизматаш бигуфтанду шайх қабул намекард ва гуфт ин аз ман дафъ кунед ва узрӣ бигӯед . Эшон гуфтанд албата шайх аз баҳри дили мо як дамӣ ташриф фармоеду баъд аз он ҳокимаст .

Шайх гуфт аз баҳри хотир эшон бирафтам ва ба суҳбати подшоҳи расидам . Дар вақти бозгрдидн подшоҳ фармуд ки марои пандии даҳ . Гуфтам аз дунё ба охирати чизе наме тавон баради магари савобу уқоб , акнӯн ту мғирӣ . Обо қо фармуд ин маънӣ ба шеъри тақрири фармой , шайх дар ҳоли ин қитъа дар адл ва инсоф бифармуд :

Обоқо бигирист ва чанд навбат фармуд ки ман роъӣам ё на ? ва ҳар навбати шайх ҷавоб мефармуд агар роъӣ ӣӣ байти аввали туро кифояти волои байти охири тамом . Фии алҷмлаҳ шайх фармуд дар вақти бози гардидани ин чанд байт бар ӯ хондам :

Обоқоро азим хуш омаду инсоф онаст ки дар ин вақт ки моием уламоу машойихи рӯзгори чунин насоеҳ бо баққолӣ ва қассобӣ натавонанд гуфт . Лоҷарами рӯзгори бад-ӣн нсқаст ки май бинӣ . Валлоҳи аълам .

3 . Ҳикояти шамси аддӣни тозикўӣ

Дар замони ҳукӯмати малики одили марҳӯми шамси аддӣни тозикўии тоби сроаҳи асФҳсолорони мамолики Ширози ҳмоаҳи аллоҳи таъолии ман алоФот , хурмое чанд аз раоё ситада буданд ба тсъири андак ва ба нархии гарон ба баққолон медоданд ба тарҳ ,у малик аз ин зулм бехабар . Иттифоқан чанд пораи хурмо ба бародар шайх фиристоданду бародари шайх бар дар хонаи атобак дукон дошт , чун ҳол бидон ҷиҳат бидид ба работ ҳФиФ рафт ба хизмати бародари худ шайхи саъдӣ ,у сӯрати ҳол дар хизматаш арза дошт . Шайх аз он ҳоли кӯфта хотир шуд ва бо худ андеша кард ки баравад ва ин балоро аз сари даравишони Широз дафъ кунад ба тахсӣс аз он бародари худ . Андеша кард ки аввали коғазӣ бояд навишт . Порае коғази бардошт ва ин қитъа бинвишт :

Малики шамси аддӣни тозикўӣ чун рқъаҳ бархонад бихандед ва дар ҳол бифармуд то мунодӣ карданд ки ҳар кас ки аз он хурмо ба тарҳ ситадаанд пеш ман оред . Тамомати баққолони пеш худ хонду сӯрати ҳол аз эшон бипурсед ки ҳар кас ки зар додааст асФҳсолоронро боз мехонду баъд аз молаш мефармуд то дар ҳоли зари эшон боз медоданду ҳаркас ки зар надода буд мефармуд то хурмо аз ваии бозстоннд . Баъд аз он малики шамси аддӣн ба хизмати шайхи алайҳ алрҳмаҳ рафту узри хизматаши бхўосту баъд аз истимдод ҳиммат гуфт эй шайх ҳукм кардам ки чанд пораи хурмо ки ба дукон ба бародари шайх бардаанд ба вай арзонӣ доранду қимати он аз ваии нтлбнду илтимос аз хизмати шайх онаст ки чун маълум шуд ки бародари шайх дарвешаст мухтасари қуроза Эй оварадам то шайхи онро бадв диҳад . Ҳазор динор бабўсед ва дар хизмати шайхи ниҳод ва чун медонист ки шайхи худ чизе қабул намекунад зуд бархест ва берун рафт ва машҳур шуд ки малики одили шамси аддӣни тозикўӣ аз баҳри хотири мубораки шайхи саъдии раҳмаи аллоҳи алайҳи тарки хурмоу баҳоии он хурмо ки ба баққолон дода буданд бигуфт ва ҳеҷ аз эшон бози нстднд .