Ин маснавӣ ба баҳри ҳзҷи мсдси мқсўри сурӯда шудау воқеаи он дар Кошони иттифоқ афтодааст ва батавр хулоса чунинаст ки чанд нафари шабӣ дар Кошон ба шоҳиди бозии вмихўоргӣ машғӯл шуданд , дар ин миёни зании макора бар ин роз огоҳ шуд ва бо чанд нафар ки худро ба « ним сӯз » мусаллаҳ карда буданд бар онҳо тохту маҷбур ба фирорашон кард аммо сари дастаи шоҳиди бозону михўорон ба даст « ним сӯзи бадастон » афтоду кутак муфассалӣ хӯрд , бақияи ин ҳикояти ширинро бояд дар китоб хонд .
Манзӯмаи хулосаи алоФтзоҳи манзум достонӣаст ки дар зимни яке аз мактуботи яғмо ки аз қавли мирзои оқохони Маҳаллотӣ ба бародараши навишта шуда омадааст . ( рук ба маҷмӯъаи осори яғмо , ҷилди дувуми мактуби шумораи 2 )
Шабии ғайрати даҳ рӯзи баҳорон
Нишоти афзои субҳ бо даҳ хорон
Ману фаррухи ҳарифӣ чанд дмсоз
Ҳамаи ҳамдаст ва ҳам паймонаи ҳам роз
зи дарёии латофати гавҳарӣ ро
зи бурҷи моҳи рўӣии ахтарӣ ро
зи баси ширинӣ ӯро меҳрбони моам
Сутӯдаи номи ширинаш дар айём
Шукр дар танг аз ширини даҳонаш
Хаҷали тӯтии зи шкрхои забонаш
Лабаш дар базлаи ширини шукри ҷӯш
Даҳонаш гоҳи гуфтани чашмаи нӯш
Бақо дар чашмаи нӯшаши ммсл
Ба ширини машрабии ширини аввал
Агар Фарҳодаши андар хоб дидӣ
Қалам бар дафтар ширин кашидӣ
Табассуми лаби даҳони гуфтори ширин
Бадани андоми қади рафтори ширин
Здимши қўр ба сад найрангу афсун
Сипос ахтар оварадему гардун
Равони пас шишае чанд аз май ноб
Ки барадии акс аз он меҳри ҷаҳони тоб
Бадаст омад зи ҷаҳди пешкорон
Ки бе менест хуши аҳди баҳорон
Дигар кошонае зи ағёри холӣ
Васати аҳволи неи паст ва на олӣ
Гулу райҳону нақл ва ҳар чаҳ бояд
Ки мисатонро гурез аз он нишоед
Дафу мзмору чангу барбату авд
Ба саъии пешкорони гашти мавҷӯд
Дар ъушрати кушода боб бастем
Равон дар ҳалқа соғар нишастем
Шабу рӯзии ду бо ҳам комро надим
Муқарари пои кӯбони ҷомро надим
Нагӯям давр зад паймонае чанд
Шуд аз саҳбои тиҳии майхонае чанд
зи малзумоти кому ъушрату нӯш
Нашуд алҳақ сари мўӣии фаромӯш
Сими шаб кин сипеҳри ойинаи фом
Ба мағриби бози баради ин бсдини ҷом
Дигар раҳи ҷому соғар бар гирифтем
Замонии бӯсаи гуҳи соғари гирифтем
Зшб бигузашт чун посии ду ё беш
Ману ёрӣ ба дастури шаби пеш
Ба ?имаии хирад зон айши хона
Ки эмини боди зи осеби замона
Пас аз бархе мазоҳу лаҳву тқбил
Сӯй оромгаҳ кардем таҳвил
Муқарар шуд бар он паймону мисоқ
Ки ҳангомӣ ки ин ҳиндӯии зроқ
Наад бар тоқи ховари ҷоми хуршед
Ҷаҳон фаррух шавад чун кохи ҷамшед
Фурӯи шўӣими чашм аз серумаи хоб
Занем аз чашмаи ҳаш бар ҷабини об
Хазони зии маҳфил маъҳуд гирдем
Ҳарифи чангу ҷом ва авд гирдем
Ба рӯй шоҳиди ширини шамоил
Фурӯи шўӣим занганда аз дил
Ба даврони шароби арғавонӣ
з сар гирем даври зиндагонӣ
Аз ин ғофил ки ахтар дар камӣн аст
Замонаи хасму меҳру ма ба кин аст
Фалак дар фикри кор интиқом аст
Ба ҷои бодаи хӯни дил ба ҷом аст
Ҷаҳон чун ғамза соқӣаст хўнриз
Замон чун чашми шоҳиди фитнаи ангез
Бинобари поси паймони шаби дӯш
Тулӯъи субҳи гоҳони масту мадҳуш
Дил азанда тиҳии лаби пари тарона
Ниҳодами по ба роҳ аз сатҳи хона
Ҳарифи меҳрбони бўолқосми род
Ки кас чун ӯ надорад меҳрбони ёд
Ба базми андари ҳарифи ҷому бода
Намурда ҳар киро ӯ ҷом дода
Касе каз даст ӯ карда қадаҳи нӯш
Расад зи айвони чархиши нағмаи нӯш
Дар он маҳфил ки ӯро май ба ҷом аст
Нагӯяд ҳар ки оқил меҳаром аст
Чу ёзди дасти сӯии оби гулгун
Кунад зоҳид ба ҷомии хирқаи марҳӯн
Кунадгар дар ҳарам аз дайри таҳвил
Ҳарам майхона гардад ҷоми қандил
Равон дар арз роҳ омад марои пеш
Дамии сарди влбии хушку дилии риш
Залилу хастау манкӯбу мхзўл
Шикастаи дилтар аз ҳуккоми маъзул
Бадв гуфтам ки эй мақсӯди ёрон
Ба рӯяти шоди ҷони дили фигорон
Чунин рӯзӣ ки ахтари кор соз аст
Ба рӯй мо дар иқбол боз аст
Май андари ҷому шоҳид дар канор аст
Тараби ҳамдасту ъушрат пешкор аст
Сурӯди чанг ва ноӣу барбату авд
Ҷаҳонро дода ёд аз аҳди Довӯд
Навой мутрибони сории овоз
Дили овезу равони бахшу тараби соз
Чаҳ ҷойандау вақт малол аст
Ба ҳоли айши бози ои ин чаҳ ҳол аст
Чу дар гӯш омад аз ман ин сурӯдаш
Сияҳ шуд чеҳраи гардуни зи дӯдаш
Ки эй яғмо хамӯш ин достон чист
Сияҳи ахтар аз мо дар ҷаҳон кист
Дигаргун кард рафтории замона
Парешони гашти он айши шабона
Ъдўӣиро бидон хилват пай афтод
Ту худ гуфтӣ ки оташ дар не афтод
Канизони сияҳ чун кӣна тузӣ
Ба каф ҳар як гирифтаи ним сӯзӣ
Дамӣ зон пеш каз майдони ховар
Кашад он тарки олами гири ханҷар
зи раҳи мўзнгёни оҳанӣни чанг
Ба хишту мушту чӯбу оҷуру санг
зи икраҳ на ду раҳ на бали зҳрсўӣ
Ғулув карданд бар бом ва дару кӯй
Чаҳ гӯям оҳи билк бар шикастанд
Ба зарби санги аввал дар шикастанд
Ба долони пой рсўоӣӣ ниҳоданд
Ба ёрони боб Фзоҳӣ кушоданд
Ҳарифон аз хумори бодаи дӯш
Ҳама чун чашми соқии масту мадҳуш
Яке аз по шуда бар сари фитода
Яке чун чанги сар дар бар фитода
Сабӯҳиро яке паймона бар каф
Ба чанги андари яке ноӣ он дигар даф
« раҷаб » он нотавони ширхора
Ки будаш зон миён аз мо канора
Чу дар гӯш омадаш бонги шабихун
Ниҳод аз маҳфили мо пои берун
Ки бинад он ҳаёҳӯӣ ва фиғон чист
Бисоти орои ин шӯр ва фиғон кист
Ду асбаи гом зан шуд сӯии долон
Фиғони бардошт кӣ баргаштаи ҳолон
Хамаш бошед каз тоб май ноб
Ғунудаи хоҷа « ширин » рафта дар хоб
Ҳамонгар шавад он масти ҳушёр
Шавад баси фитнаи хобидаи бедор
« қадами хайр » он сиёҳи сахти бозу
Ки зайтӯн боз нашносад зи мозў
Чунон бар фарқ ӯ зад ним сӯзӣ
Ки мискинро на пак монад ва на пўзӣ
Канизон дигар аз паии қавии кӯб
Ба санги дмшти ваҳшату оҷуру чӯб
Бар ӯ аз чори ҷониби роҳи бастанд
Сарои пои узви узв ӯ шикастанд
Сараши сад ҷои зи захми санги хаста
Таниш чун куҳнаи тобутии шикаста
Надонам ним ҷонӣ барда бошад
Ва ё дар зери поҳо мурда бошад
Агар зиндааст гӯи фолаши накӯи бод
Вагар мурда « лмри қдтизаҳ » бод
Ду соъат гӯш додам дар пас пай
намеомад садои Фси Фси вай
Чу аз пайкор ӯ осӯдаи гаштанд
Чу барқи ломъ аз долон гузаштанд
Канори зераи ъбдолбоқии гўз
Ба бахти фарруху иқболи фирӯз
Ба соғари бодаи гулранг май рехт
Асоси рақсу созднг май рехт
Сиёҳии зи он ҳикоят огаҳ афтод
Сӯии он масти мискинаш раҳ афтод
Чунонаш ним сӯзии оташ андӯд
Ба срзди каш бар омад бар фалаки дӯд
Ба коми вай ба ҷои оби гулгун
Давид аз косаи сар дар қадаҳи хӯн
Аз он май каз нӯш дар соғар афтод
Бишуд каз пои хезад бар сар афтод
зи зарби ним сӯзи он канизон
Ба фарқаши барқи оташи гашти резон
Взони оташ чунон шуд тираи рӯзаш
Ки нашносанд боз аз ним сӯзиш
Задандаш он қадри типоу силӣ
Ки чун зангии сарои пои гашти нилӣ
Бар ӯ шуд базми мотами маҳфили сур
Ба нокомии Фзртши гашти қмсўр
Нкштш лек хоҳад дод ҷон ро
Худо раҳмат кунад он навҷавон ро
Чу ахтар биспурад даври саодат
Шавад миноӣ май ҷоми шаҳодат
зи ҳол « қосим » мискин чаҳ пурсӣ
Мабодат ғам аз он ғамгин чаҳ пурсӣ
Чу шуд аз гардиши даврон ба боқӣ
Қадаҳи оби шаҳодати марги соқӣ
Ҳёҳои сиёҳон бештар шуд
зи сари моҷарои қосим хабар шуд
зи бими ним сӯзи он канизон
Ба тӯии зерае дршди гурезон
Миёни зераи сангии пеши раҳ буд
Ба поиш хӯрд чун бахташи сияҳ буд
зи боло сарнигӯн афтод дар зер
Қазо гуфташ ки хеле кард тавфир
Бар он мафлуки мискини даргаи сайр
Фитод аз гӯшае чашми қадами хайр
Нахуст аз фӯҳш қадре пуф ва пуф кард
Зкин бар ним сӯзи онгоҳ туф кард
Чу Миср ва ъон равон шуд сӯии зера
Адуи ғолиби ҳарифу бахти тира
Ду асба чанг зад дар риши қосим
Яке ҳафтод шуд ташвиши қосим
Ба зарби нохуну дандону ншгўн
Кашидаш тани басони лола дар хӯн
Ба кори киштӣ ӯро бар замин зад
Ба қасди куштан ӯро бар ҷабин зад
Баннои кӯб бар мушт ва лагад шуд
Ба қосими зераи сардоб лаҳад шуд
Чу кардаш чун гули Фхоргони хуб
Ғубори тан ба пои кини лагадкӯб
Ба боло зад равонии остин ро
Кашид он ним сӯзи оташин ро
Чаҳ гӯям бо ту ман зон сахти кинӣ
Илоҳии рӯзи бад ҳаргиз набинӣ
Бурун оварад мискини тани здлқш
Ниҳод аз кордонии по ба ҳалқаш
Пас онгаҳ ним сӯзи офияти сӯз
Бболои баради номарди ситам туз
Чунон кӯбед бар фарқи сар ӯ
Ки гуфт аз кӯии зиғни модар ӯ
Арӯсят азо гардид қосим
Рахт чун каҳрабо гардид қосим
Ба зераи рӯзат эй модар сияҳ шуд
Ба қавли бачаҳо гўзт гиреҳ шуд
Ба зераи кишти гардун бе гуноҳат
Шудаи саккӯии зераи ҳиҷлаи гоҳат
Ту модар аз куҷоу ҷндаҳи бозӣ
Набошад ҷндаҳи бозии бачаи бозӣ
Ҳариф сифла мехорӣ надонад
Куҷо бузина наҷорӣ тавонад
Турои шуғли ниёкони шеър бофӣ аст
Чаҳ карт бо сурӯду ҷом софӣ аст
Биё берун бибин оқои худ ро
Ҳарифи кордони мавлои худ ро
Ки то гардандаи миноӣ сипеҳр аст
Ба чархи афтодаи ҷоми моҳ вмҳр аст
Баҳри аҳдӣ на акнӯн чашми сайёр
Надидаи ҳамчу ӯ ринди қадаҳи хор
Чаҳ гӯям кӯчаи кӯчаи даҳанаи даҳана
Чу дуздон май гурезади пои бараҳна
Ба ҷоӣии кӯ чунин дорад тҳошӣ
Ту гўзи дастаи наққошӣ ки бошӣ
Бигӯ модар ки ъбдолбоқими кӯ
Хумори ғам қавӣ шуд соқем кӯ
Нбстми ҳиҷлаи домодии вай
Нрқсидм ба базми шодии вай
Куҷо дар хирмани ваии гови бастанд
Куҷо ёрб сар ӯро шикастанд
Кадомин хасм дорад қасди хунаш
Ки типо мезанад бар тӯии кунаш
Шҳидори гашти қосими ҳеҷ ғам нест
Надонам қиссаи он лотҷм чист
Шунидам боқии он срхили мисатон
Ҳарифи ҳуҷраи хидматкори бустон
Ҳанузаш ним ҷонӣ дар бадан буд
Шуъӯраш буду ёроии сухан буд
Гуҳии оҳиста ва гоҳе ба фарёд
Ҷавоби моам мазбӯҳона ме дод
Ки эй модар мапурс аҳволи боқӣ
Насиб саг нагардад ҳоли боқӣ
Канизони сангу хишту чӯб бар каф
Кашида гирди ман аз чорсўи саф
Яке молади лагад бар пўзаҳи ман
Яке оҷур занад бар ғўзаҳи ман
Танобами ин яке бандад ба бозу
Гузорад он якум оҷур ба зону
Смнбри дастаи сркўи гирифта
Самани симо дар пастуи гирифта
Занад ин дастаи гоҳ аз пас гуҳ аз пеш
Кунад он кокулам гоҳе , гуҳии риш
Ба ман дигари пас ва пешӣ намонда
Ба боқии кокул ва ришӣ намонда
Нахурдам ҷузи ду таҳи паймонаи дард
Надонам то бкии хӯн боядам хӯрд
Ду ҳафта беш бар дарҳо давидам
Ба базми андари шабӣ ҷомӣ кашидам
Кунун аз садамаи ҷонам бар сар омад
Гуҳи нопухта аз ҳалқам бар омад
Ба зери сангу хишту чӯби мардум
Худовандо чаҳ гуҳ буд ин ки хӯрдам
ЗкФи мағзӣ ки худ ҳаргиз набинӣ
Фурӯи резади мхм аз роҳи бинӣ
Бирав модар ки рӯзи ман чу шом аст
Бирав модар ки кори ман тамом аст
Бирав эй модари фархундаи рӯзам
Набинӣ то ба зери ним сӯзам
Марои дулоби пастуи кох сур аст
Сурӯди ҳиҷлаи гоҳами ър ва ъўр аст
Васият мекунам эй меҳрбони моам
Зсҳбои шаҳодат чун кашами ҷом
Нахустам дар хами саҳбо фурӯ кун
Ба оби бодаи поками шаст ва шӯ кун
Биор аз хоки дайрами сидру кофур
Ҳунутами сози даҳ аз соси ангур
Расед ӣнҷо чу гуфту гӯии боқӣ
Смнбри шоҳи малики қўлчмоқӣ
Чунон бнўохт бар сари ним сӯзиш
Ки бигузашт аз сурайёи бонги гўзш
Ҳикоят дар даҳонаш хирад бишикаст
Аз он раҳи рӯҳи пок ӯ буруни ҷуст
Нгўӣӣ каз чаҳ боқиро ба як гўз
Сияҳ шуд зи осмони нилгуни рӯз
Яке зи он ним сӯзи арзонкаҳи мардӣ
Бихӯр тугар нридии аҳли дардӣ
Ба мардии ҷади рустам буд боқӣ
Ки худ ҷон дод аз гўзи чумоқӣ
Тугар зарби смнбри дида будӣ
Чаҳ ҷои гўз , бар худ ридаҳ будӣ
Ҳарифи ҷоми бодаи оқои бобо
Ҳарифонро ҳамаи бобоу момо
ЗғФлти хӯрда май дар чори маҳфил
Худ аз бдмстии айёми ғофил
Ба чархи андари сараши гуҳи ҳамчуи дулоб
Гуҳӣ монанди бахти хеши дрхўоб
Чунон боло кашида хрхри вай
Ки нишнидӣ чамонеи шуршури вай
Ба зонуи калла май хӯрда ӯ
Баҳам бар чашми соҳиби мурда ӯ
зи бонги шевани боқии нолон
Ба худ боз омад он каҷ гашта полон
Гумонаши онкии бонги чанг ва равад аст
Замони ромишу гоҳ сурӯд аст
Равони осема сар бархест аз ҷой
Балии мисатони ндонндии сар аз пой
Чаҳ донад бонги не ё савт гўз аст
Чароғи ин ё шуъоъи ним сӯз аст
Ба чарх афтод ҳамчун чархи дулоб
Ҳамеи ларзонди худро ҳам чу симоб
Гуҳӣ хонд ва гуҳӣ бишикаст тнгл
Хроси осогҳш дар чархи қнбл
Ки аз дар « гули бадан » чун срздаҳи мор
Чумоқӣ чун дами ақраби гиреҳи дор
Ба каф дохил шуд ва бар шамъ пуф кард
Равон бар гови сари хасмона туф кард
Шарқӣ зад бар ваии ғўзки вай
Яке дигари яке дигари паёпай
Равони бузғолаи қандӣ вааш ба девор
Фурӯ май ҷуст ва бар май ҷусти ночор
Чунин ҷоҳо напояд ҳар ки мирдосат
Куҷои базми тараби ҷой набард аст
Адуи чусту қадами сусту хиради днг
Балои наздику шаби торику ҷои танг
з рӯй маслиҳати рой дигар зад
Бараҳнаи пои ҳазиматро ба дар зад
Нахустин паии баҳами печиди лангаш
Ба сар ғалатед ва берун шуд тлнгш
Тлнгии он чунон гўӣӣ ки тўб аст
Наред аз зарби садамаи боз хуб аст
Сиёҳони давр ӯ чанбар кашиданд
Ба кӯбаши ним сӯзон бар кашиданд
Чунон май кўФтндӣ бар ба фарқаш
Ки мешуд бар сурайёи шарқи шарқаш
зи чӯбу санги кўро бар дил омад
зи қосими ҳам зи боқӣ фозил омад
Дар он соъат ки кӯбаши мағз май сифт
Ба худ дар зери лаб бомӯя мегуфт :