Яке мегуфт ки « мавлоно сухан намефармоед » гуфтам « охири ин шахсро назд ман хаёл ман оварад , ин хаёли ман , бо вай сухан нагуфт ки чунӣ ё чигунае ? бесухан , хаёл ӯро ӣнҷо ҷазб кард . Агар ҳақиқати ман ӯро бесухан ҷазб кунаду ҷои дигари барад , чаҳ аҷаб бошад ? » сухан , соя ӣ ҳақиқатасту фаръи ҳақиқат , чун соя ҷазб кард , ҳақиқат ба тариқи аввалии сухан баҳонааст . Одамиро бо одамии он ҷузви муносиб ҷазб мекунад на сухан , балки агар садҳазори муъҷизау баён ва каромот бибинад , чун дар ӯ аз он набӣ ва ё вале ҷузвӣ набошад муносиб ; суд надорад , он ҷузваст ки ӯро дар ҷӯш ва беқарор медорад , дар кҳ , аз каҳрабо агар ҷузвӣ набошад , ҳаргизи сӯй каҳрабо наравад . Он ҷинсияти миёни эшон хФии сет , дар назар намеояд , одамиро хаёл ҳар чиз бо он чиз май барад , хаёли боғ ба боғ май бараду хаёли дукон ба дукон , аммо дарин хаёлот , тазвир пинҳонаст . Наме бинӣ ки фалони ҷойгоҳ май рӯй пушаймон май шӯй ? ва май гӯйии пиндоштам ки хайр бошад , он худ набӯд . Пас ин хаёлот бар мисол чодаранд ва дар чодар касе пинҳонаст , ҳаргоҳ ки хаёлот аз миён бархезанду ҳақоиқ рӯй намоянд бе чодари хаёл , қиёмат бошад ; онҷо ки ҳол чунин шавад , пушаймонӣ намонад . Ҳар ҳақиқат ки туро ҷазб мекунад , чизи дигари ғайр он набошад ; ҳамон ҳақиқат бошад ки туро ҷазб кард « иўми тблии алсроӣр » . Чаҳ ҷой инаст ки мегӯйем . Дар ҳақиқат , кушандаи яке сет , аммо мутаъаддид май намояд , наме бинӣ ки одамиро сад чиз орзӯаст , гӯногӯн мегуяд : « ттмоҷ мехоҳам , бўрк хоҳам , ҳалво хоҳам , қалия хоҳам , мива хоҳам , хурмо хоҳам » ин , аъдод май намояд ва ба гуфт меоварад , аммо аслаши яке сет , аслаши гуруснагии сет ва он яке сет . Наме бинӣ чун аз як чиз сайр шуд , мегуяд : « ҳеҷ , аз инҳо наме бояд » пас маълум шуд ки даҳ ва сад набӯд , блаки як буд . « вмои ҷълнои ъдтҳми алои Фтнҳ » кадоми сад ? кадоми панҷоҳ ? кадоми шаст ? қавмӣ бедаст ва бепо ва беҳуш ва беҷон , чун тилисму жиўаҳ ва симоб меҷунбанд , акнӯн эшонро шаст ва ё сад ва ё ҳазор гӯй ва инро яке , блак эшон ҳеҷанд ва ин , ҳазор ва сад ҳазор ва ҳазорон ҳазор « қлили азои ъдўои ксири азои шдўо » . Подшоҳӣ , якеро сад мурдаи нон пора дода буд , лашкар итоб мекарданд , подшоҳ ба худ мегуфт : « рӯзӣ бияёд ки ба шумо бинмоем ки бидонед ки чаро мекардам » чун рӯз масоф шуд , ҳама гурехта буданд , ва ӯ танҳо мезад , гуфт : « инак барои ин маслиҳат ! »

Одамӣ май бояд ки он мумайизи худро орӣ аз ғараз ҳо кунад ва ёрӣ ҷӯяд дар дайн . Дайн , ёршносии сет . Аммо чун умрро бо бе тамизони гузаронид , мумайиза ӣ ӯ заъиф шуд , наметавонад он ёри дайнро шинохтан . Ту ин вуҷӯдро прўрдӣ ки дар ӯ тмииз нест . Тамизи он як сифатаст , наме бинӣ ки девонаро даст ва пой ҳаст аммо тмииз нест ? тмииз , он маънӣ латифаст ки дар туаст . Ва шабу рӯз дар парвариши он бетмииз машғӯл бӯдае . Баҳона мекунӣ ки « он ба ин қоимаст » чунаст ки куллӣ , дар тимордошти инӣ ? ва ӯро ба куллӣ гузоштае ? балки ин ба он қоимаст ва он бойен қоим нест . Он нур , азин даричаҳои чашму гӯшу ғайри злк бурун мезанад , агар ин дарича ҳо набошад , аз даричаҳои дигари сари барзанад ; ҳамчунон бошад ки чароғӣ овардае дар пеши офтоб ки « офтобро бо ин чароғ май байнам ! » ҳошо агар чароғ наёварӣ , офтоби худро бинмоед ! чаҳ ҳоҷат чароғаст ? . Умед аз ҳақ набояд баридан , умеди сари роҳи эминии сет , агар дар роҳ наме рӯй , бории сари роҳро нигоҳи дор , магӯ ки « кажӣ ҳо кардам » ту ростиро пеши гир , ҳеҷ кажӣ намонад . Ростӣ ҳамчун Асоӣ Мӯсоаст , он каж иҳо ҳамчун сҳрҳост , чун ростӣ бияёд , ҳамаро бихӯрад , агар бадӣ кардае бо худ кардае , ҷафои ту ба вай куҷо расад ? !

Чун рости шӯй , он ҳама намонад , умедро зинҳор мабар . Бо подшоҳони нишастани азин рӯй хатар нест ки сар баравад , ки сиррӣаст рафтанӣ чаҳ имрӯз , чаҳ фардо ! . Аммо азин рӯ хатараст , ки эшон чун даройанду нафасҳои эшон қӯт гирифтаасту аждаҳо шуда , ин кас ки ба эшон суҳбат карду даъвӣ дӯстӣ карду моли эшон қабул кард , лобуд бошад ки бар вифқи эшон сухан гуяду ройҳои бади эшонро аз рӯй дил нигоҳ доштӣ , қабул кунаду натавонади мухолифи он гуфтан . Азин рӯ хатараст зеро дайнро зиён дорад . Чун тарафи эшонро маъмури дорӣ , тарафи дигар ки асласт аз ту бегона шавад , чндонкаҳи он сӯй рӯй , ин сӯ ки маъшӯқаст рӯй аз ту мегирданд ,у чндонкаҳи ту бо аҳли дунё ба сулҳи дармеи ое , ӯ аз ту хашм мегирад . « мни аъони золмои султаи аллоҳи ълиаҳ » . Он низ ки ту сӯй ӯ май рӯй дар ҳукм инаст , чун он сӯ рафтӣ , оқибат ӯро бар ту мусаллат кунад .

Ҳайфаст ба дарё расӣдан ва аз дарё ба обӣ , ё ба сабуе , қонеъ шудан ! охир аз дарё , гавҳарҳо ва сад ҳазор чизҳои мқўм баранд . Аз дарёи оби бурдан , чаҳ қадар дорад ? !у оқилон аз он чаҳ фахр доранд ва чаҳ карда бошанд ? ! балки олами кафии сет . Ин дарёии об , худ илм ҳои авлиёст гавҳар худ куҷост ? ! ин олами кафӣ пурхошокаст , аммо аз гардиши он мавҷҳоу муносибати ҷӯшаши дарё ва ҷунбидани мавҷҳо , он каф , хӯбӣ мегирад ки « зини ллноси ҳуби алшҳўоти ман алнсоءу албнину алқнотири алмқнтраҳи ман алзҳбу алФзаҳу алхили алмсўмаҳу алонъоми волҳрси злки матоъи алҳиўаҳи алднё » пас чун « зин » фармуд , ӯ хуб набошад , блаки хӯбӣ дар ӯ орият бошад , вази ҷой дигар бошад . Қалб зарандудаст яъне ин дунё ки кФкст , қалбаст , ва бе қадараст ва беқиматаст , мо зарандудаш кардаем , ки « зини ллнос » . Одамии устурлоб ҳақаст , аммо мунаҷҷимӣ бояд ки устурлобро бидонад ; тараи фуруш ё баққол , агарчӣ устурлоб дорад , аммо аз он чаҳ фоида гирад ? ва ба он устурлоб чаҳ донад аҳволи афлокро ?у даврон ва бурҷҳоу таъсироту инқилобро ? илои ғирзлк . Пас устурлоб дар ҳақи мунаҷҷим сӯдмандаст , ки « мни урфи нФсаҳи Фқди урфи раба » . Ҳамчинонкии ин устурлоби мисин , оина ӣ афлокаст , вуҷӯди одамӣ ки « влқди крмнои бнии одам » устурлоб ҳақаст . Чун ӯро ҳақи таъолӣ , ба худ оламу доно ва ошно карда бошад , аз устурлоби вуҷӯди худ , таҷаллии ҳақро ,у ҷамол бе чунро дам ба дам ,у лмҳаҳ ба лмҳаҳ мебинаду ҳаргизи он ҷамол , азин оина холӣ набошад . Ҳақро ъз ва ҷл бандагонанд ки эшон худро ба ҳикмату маърифат ва каромат мепӯшонанд агарчӣ халқро он назар нест ки эшонро бенанд , аммо аз ғояти ғайрат , худро мепӯшонанд , чнонк мтнбӣ мегуяд : « лбсни алўшии лои мтҷмлоти влкни кии исн ба алҷмоло »