Ҳар касе чун азм ҷое ва сафарӣ мекунад ӯро андешаи маъқӯл рӯй май намояд « агар онҷои рӯми маслиҳатҳо ва корҳои бисёр муяссар шаваду аҳволи ман низоми пазираду дӯстон шод шаванд ва бар душманони ғолиби гирдам . » ӯро пешниҳод инасту мақсӯди ҳақи худ чизе дигар . Чандин тадбирҳо кард ва пешниҳодҳо андешед яке муяссар нашуд бар вифқи мурод ӯ ; маъаи ҳозо бар тадбиру ихтиёри худ эътимод мекунад .

Ва мисоли ин чунин бошад ки шахсе дар хоб мебинад ки ба шаҳр ғариб афтод ва дар онҷои ҳеҷ ошноӣ надорад на кас ӯро май шиносад ва на ӯ касро , саргардон мегардад ; ин мард пушаймон мешаваду ғусса ва ҳасрат мехӯрд ки « ман чаро ба ин шаҳри омадам ки ошноӣ ва дӯстӣ надорам ? »у даст бар даст мезанад ва лаб мехоед ; чун бедор шавад на шаҳр бинад ва на мардум . Маълумаш гардад он ғуссау таъассуфу ҳасрат хӯрдан бефоида буд ; пушаймон гардад аз он ҳолат ва онро зойеъ донад бози бории дигар чун дар хоб равад хештанро иттифоқан дар чунон шаҳрӣ бинаду ғаму ғуссау ҳасрат хӯрдан оғоз кунад ва пушаймон шавад аз омадан дар чунон шаҳр ва ҳеҷ наяндешад ва ёдаш наёяд ки ман дар бедорӣ аз он ғам хӯрдани пушаймон шуда будам ва медонистам ки он зойеъ буду хоб буд ва бефоида . Акнӯн ҳамчунинаст ; халқони садҳазори бор дидаанд ки азму тадбири эшон ботил шуд ва ҳеҷ корӣ бар муроди эшон пеш нарафт алои ҳақи таъолии нисёнӣ бар эшон мегуморд он ҷумла фаромӯш мекунанду тобеъи андешау ихтиёр худ мегирданд ани аллоҳи иҳўли бини алмрءу қлбаҳ .

Иброҳӣми адҳам « раҳмаи аллоҳи алайҳ » дар вақти подшоҳӣ ба шикори рафта буд дар паии оҳӯии тохт то чандон ки аз лашкари бакулии ҷдогшт ва давр афтоду асб дар арақи ғарқ шуда буд аз хастагӣ . ӯ ҳануз май тохт дар он биёбон ; чун аз ҳади гузашти оҳӯ ба сухан даромад ва рӯй бозпас кард ки « мо хлқти лиҳозои туро барои ин наёфаридаанд ва аз адами ҷиҳати ин мавҷӯд нагардонидаанд ки маро шикор кунӣ . Худ маро сайд карда гир то чаҳ шавад ? » иброҳӣм чун инро бишунид наъра Эй зад ва худро аз асб дарандохт , ҳечкас дар он саҳро набӯд ғайри шабоне ба ӯ лоба карду ҷомаҳои подшоҳонаи мурассаъ ба ҷавоҳиру силаҳу асби худро . Гуфт « аз ман бустон ва он намад худро ба ман даҳ ва бо ҳечкас магӯӣу касро аз аҳволи ман нишони мада » он намад дар пӯшед ва роҳ гирифт . Акнӯн ғараз ӯро бингар чаҳ буду мақсӯди ҳақ чаҳ буд . ӯ хост ки оҳӯро сайд кунад ҳақи таъолӣ ӯро ба оҳӯ сайд кард то бадоне ки дар олами он воқеъ шавад ки ӯ хоҳаду мурод малик ӯсту мақсӯди тобеъ ӯ .

Умри разии аллоҳи анҳу пеш аз ислом ба хона ӣ хоҳар хештан даромад , хоҳараш қуръон мехонд тоҳои мо анзлно ба овози баланд , чун бародарро дид пинҳон кард ва хомӯш шуд . Умри шамшер бараҳна кард ва гуфт « албата бигӯ ки чаҳ мехондӣ ва чаро пинҳон кардӣ ?у алои гарданатро ҳамин лаҳза ба шамшери бабрами ҳеҷ амон нест » хоҳараш азим тарсиду хашму мҳобт ӯро медонист аз бими ҷон мақар шуд гуфт « аз ин калом мехондам ки ҳақи таъолӣ дар ин замон ба Муҳамади слии аллоҳи алайҳ ва силам фиристод » гуфт « бихон то бишинавам » сурати тоҳоро фурӯ хонд умри азим хашмгин шуду ғазабаши сад чандон шуд гуфт « акнӯн агар туро бикашам ин соъат , забун кашӣ бошад »

Аввал биравам сар ӯро бабрами онгоҳи бакори ту пардозам . Ҳамчунон аз ғояти ғазаб бо шамшери бараҳна рӯй ба масҷиди Мустафои ниҳод , дар роҳ чун сно дид Қурайш ӯро диданд гуфтанд « ҳони умри қасд Муҳамад дорад ва албата агар корӣ хоҳад омадан аз ин бияёд » зеро умри азим бо қӯту рҷўлит буд ва ба ҳар лашкарӣ ки рӯй наҳодӣ албата ғолиби гаштӣ ва эшонро сарҳои бурӣда нишон оварадӣ то ба ҳаддӣ ки Мустафои слии аллоҳи алайҳ ва силам мефармуд ҳамеша ки « худовандо дайни маро ба умри нусрати даҳ ё бо бўҷҳл » зеро он ду дар аҳди худ ба қӯту рҷўлит машҳур буданд . Ва охир чун мусулмони гашт ҳамеша умр мегиристӣ ва мегуфтӣ « ё расӯли аллоҳи вой бар ман агар бўҷҳлро мақдам медоштӣ ва мегуфтӣ ки худовандо дайни маро бо бўҷҳли нусрати даҳ ё ба умри ҳоли ман чаҳ будӣ ва дар залолат мемондамӣ » фии алҷмлаҳ дар роҳ бо шамшери бараҳна рӯй ба масҷиди расӯл « слии аллоҳи алайҳу силам » ниҳод дар он миёни ҷброӣили алайҳи ассалом ваҳй оварад ба Мустафо « слии аллоҳи алайҳу силам » ки инак ё расӯли аллоҳ умр меояд то рӯй ба ислом оварад ; дар канораши гир . Ҳамин ки умр аз дар масҷид даромад муайян дид ки тирӣ аз нур биппаред аз Мустафо « алайҳи ассалом » ва дар дилаш нишаст .

Наъра Эй зад ; биҳуш афтод Меҳрӣу ишқӣ дар ҷонаш падед омад ва май хост ки дар Мустафо « алайҳи ассалом » гудохта шавад аз ғояти муҳаббат ва маҳв гардад гуфт « акнӯн ё набии аллоҳи имон арз фармо ва он калима муборак бигӯӣ то бишинавам » чун мусулмон шуд гуфт « акнӯн ба шукронаи онк ба шамшери бараҳна ба қасди ту омадаму куффорати он , баъди азин аз ҳрки нақсоне дар ҳақ ту бишинавам фӣ улҳол амонаш надаҳуму бад-ӣни шамшери сарашро аз тани ҷудои гардонам » аз масҷид берун омад ногоҳ падараш пеш омад гуфт « дайн гардонидӣ ? » фии улҳоли сарашро аз тан ҷудо карду шамшер хӯн олуд дар даст мерафт . Сно дид Қурайши шамшер хӯн олуд диданд гуфтанд « охир ваъда карда будӣ ки сар оварам сари кӯ ? » гуфт « инак ин сар » гуфтанд « ин сарро аз ӣнҷои барадӣ ? » гуфт « не . Ин он сар нест . Ин он сиррӣаст . » акнӯн бингар ки умрро қасд чаҳ буду ҳақи таъолиро мурод чаҳ буд то бадоне ки корҳо ҳама он шавад ки ӯ хоҳад .

Акнӯн агар шуморо низ гӯйанд ки « чаҳ овардед ? » бигӯед « сар оварадем » гӯйанд « мо ин сарро дида будем » бигӯед « неи ин он нест ин сиррӣ дигараст сар онаст ки дарав сиррӣ бошад ва агар на ҳазор сар ба пӯлии нирзд » ин оятро хонданд киу ази ҷълнои албити мсобҳи ллносу амоу атхзўои ман мақоми аброҳими мслии иброҳӣми алайҳ ассалом гуфт « худовандо чун маро ба халъати ризои хештан мушарраф гардонидӣу баргузедии зрёти маро низ ин каромати рӯзии гардон » ҳақ таъолӣ фармуд « лоиноли ъҳдии алзолмин » яъне онҳо ки золим бошанд эшон лоиқи халъату каромат ман нестанд . Чун иброҳӣм донист ки ҳақи таъолиро бо золимону тоғён аноят нест қайд гирифт гуфт « худовандо онҳо ки имон овардаанд ва золим нестанд эшонро аз ризқи хештан бо насиби гардон ва азишон дареғи мадор » ҳақ таъолӣ фармуд ки « ризқ омаст ҳамаро аз рӯзӣ насиб бошад ва аз ин меҳмони хонаи кули хилоиқи мунтафаъ ва баҳрманд шаванд алои халъати ризоу қабулу ташрифи каромати қисмат хосонасту баргузидагон » . Аҳл зоҳир мегӯйанд ки ғарази азин байт каъбааст ки ҳркаҳ дар ваии гурезад аз офот амон ёбад ва дар онҷои сайд ҳаром бошад ва ба кас нишоед аизои расонӣдану ҳақи таъолии онро баргузӣдааст . Ин ростаст ва хубаст алои ин зоҳир қуръонаст муҳаққиқон мегӯйанд ки « байт , дарун одамӣаст яъне худовандо ботинро аз васвосу машоғили нафсонии холии гардон ва аз савдоҳо ва фикрҳои фосиду ботил пок кун то дар ӯ ҳеҷ хавфӣ намонаду амн зоҳир гардад ва ба куллӣ маҳали ваҳй ту бошад . Дар ӯ деву васвосро роҳ набошад » ; ҳамчинонкии ҳақи таъолӣ бар осмон шҳб гумоштааст то шаётини раҷимро монеъ мешаванд аз истимоъи млоикаҳ то ҳеҷ касе бар асрори эшон вуқуфи наёбад ва эшон аз офатҳо давр бошанд .

Яъне « худовандо ту низ посбони анояти худро бар дарун мо гумошта гардон то васвоси шаётину ҳияли нафасу ҳаворо аз мо давр гардонанд » ин қавли аҳли ботин ва муҳаққиқонаст ; ҳар касе аз ҷой худ меҷунбад . Қуръони дебое дўрўиаҳаст баъзе азин рӯй баҳра меёбанд ва баъзе аз он рӯй ; ва ҳар ду ростаст чун ҳақ таъолӣ мехоҳад ки ҳар ду қавми азў мстФид шаванд ҳмчнонки заниро шавҳарасту фарзандии ширхўор ва ҳар дуро азўи ҳаззӣ дигараст . Тифлро лиззат аз пистону шер ӯу шавҳари лиззат ҷуфтӣ ёбад азў , хилоиқ Тифлон роҳанд аз қуръони лиззат зоҳир ёбанд ва шер хуранд алои онҳо ки камол ёфтаанд эшонро дар маъонии қуръони тафарруҷӣ дигар бошаду фаҳмӣ дигар кунанд .

Мақому мусаллои иброҳӣм дар ҳаволии каъба ҷоеаст ки аҳл зоҳир мегӯйанд онҷои ду ракаат намоз мебояд кардан , ин хубаст эй валлоҳи алои мақоми иброҳӣми пеши муҳаққиқон онаст ки иброҳӣми вори худ родр оташ андозӣ ҷиҳати ҳақ ва худро бад-ӣни мақоми расонӣ ба ҷаҳду саъй дар роҳи ҳақ ё наздики ин мақом ки ӯ худро ҷиҳати ҳақи Фдокрд яъне нафасро пеш ӯ хатарӣ намонад ва бар худ наларзед . Дар мақоми иброҳӣми ду ракаати намоз хубаст алои чунон намозӣ ки қиёмаши дарин олам бошаду рукӯъаш дар он олам . Мақсӯд аз каъбаи дили анбиё ва авлиёст ки маҳал ваҳй ҳақасту каъбаи фаръ онаст агар дил набошад каъба ба чаҳ кор ояд ? анбиёу авлиё ба куллӣ муроди худ тарк кардаанду тобеъ мурод ҳақанд то ҳарчӣ ӯ фармоед он кунанд ва бо ҳркаҳ ӯро аноят набошад агар падар ва модар бошад азў безор шаванд ва дар дидаи эшон душмани намояд .

Ҳарч гӯям мисоласт мисл нест . Мисол дигараст ва мисли дигар . Ҳақи таъолии нури хештанро ба мисбоҳ ташбеҳ кардаст ҷиҳати мисолу вуҷӯди авлиёро ба зҷоҷаҳ . Ин ҷиҳат мисоласт нур ӯ дар кун ва макон нагунҷад дар зҷоҷаҳу мисбоҳ кӣ гунҷад ? мшорқи анвори ҳақи ҷли ҷалола дар дил кӣ гунҷад ? ало чун толиб он бошӣ онро дар дили ёбӣ на аз рӯй зарфият ки он нур дар онҷост блаки онро аз онҷои ёбии ҳмчнонки нақши худро дар оинаи ёбӣу маъаи ҳозои нақши ту дар оина нест ало чун дар оина назар кунӣ худро бибинӣ . Чизҳое ки он номаъқӯли намояд чун он суханро мисол гӯйанд маъқӯл гардад ва чун маъқӯл гардад маҳсус шавад ҳамчинонкӣ бигӯе ки чун яке чашм ба ҳам май наад чизҳои аҷаб мебинаду сувару ашколи маҳсус мушоҳида мекунад ва чун чашм май кушояд ҳеҷ намебинад .

Инро ҳеҷ касе маъқӯл надонад ва бовар накунад ало чун мисол бигӯе маълум шавад . Ва ин чун бошад ? ҳамчун касе дар хоби садҳазор чиз мебинад ки дар бедорӣ аз он мумкин нест ки як чиз бибинад ва чун муҳандисӣ ки дар ботин , хона тасаввур карду арзу тӯлу шакли онро касеро ин маъқӯл нанамояд ало чун сӯрати онро бар коғаз нагорд зоҳир шавад ва чун муайян кунад кайфияти онро маъқӯл гардаду баъд аз он чун маъқӯл шавад хона банно кунад бар он нсқ маҳсус шавад . Пас маълум шуд ки ҷумлаи номъқўлот ба мисоли маъқӯл ва маҳсус гардад ва ҳамчунин мегӯйанд ки дар он олами номаҳо парон шавад баъзе ба дасти рост ва баъзе ба дасти чапу млоикаҳу аршу нор ва ҷинат бошаду мизону ҳисобу китоб . Ҳеҷ маълум нашавад то инро мисоли нгўинд .

Агар чаҳ онро дарин олам мисл набошад ало ба мисол муайян гардаду мисоли он дарин олам онаст ки шаби ҳама халқ мехусбанд аз кафшгару подшоҳу қозӣу хайёт ва ғайриҳам ҷумлаи андешаҳо аз эшон май пурд ва ҳеҷ касро андеша Эй намемонад то чун сипеда ӣ субҳ ҳамчун нафха ӣ исрофили зарроти аҷсоми эшонро зинда гирданд андеша ӣ ҳар яке чун номаи парон (у давон ) сӯй ҳар касе меояд ҳеҷ ғалат намешавад . Андеша ӣ дарзии сӯии дарзӣу андеша ӣ фақиҳи сӯии фақиҳу андешаи оҳангари сӯии оҳангару андешаи золими сӯии золиму андешаи одили сӯии одили ҳеҷ касе шаб дарзӣ мехусбад ?у рӯзи кафшгар май хезад ? не , зеро ки амалу машғӯлӣ ӯ он буд бо забони машғӯл то бадоне ки дар он олам низ ҳамчунон бошад ва ин маҳол нест ва дар ин олам воқеъаст . Пас агар касе ин мисолро хизмат кунад ва бар сарришта расад ҷумлаи аҳволи он олам дар ин дунё мушоҳида кунаду буии барад ва бар ӯ макшуф шавад то бидонад ки дар қудрати ҳақ ҳама мегунҷад . Басои устихонҳо бинӣ дар гӯри пусидаи алои мутаъаллиқ роҳатӣ бошад хушу сармасти хуфта ва аз он лиззату мастии бохабари охири ин газоф нест ки мегӯйанд « хок бирав хуши бод ! » пас агар хокро аз хушӣ хабар набӯдӣ кӣ гуфтандӣ ?

Ва мисоли ин дар олами маҳсусот воқеъаст ҳамчинонкии ду кас дар як бистар хуфтаанд яке худро миён хону гулистон ва биҳишт мебинад ва яке худро миёни морону збониҳи дӯзах ва каждумон мебинад ва агар бози ковии миён ҳар ду на ин бинӣ ва на он пас чаҳ аҷаб ки аҷзои баъзе низ дар гӯр дар лиззату роҳат ва мастӣ бошад ва баъзе дар азобу ?илам ва меҳнат бошад ва ҳеҷ на ин бинӣ ва на он . Пас маълум шуд ки номаъқӯл ба мисол маъқӯл гардаду мисол ба мисл намонад ҳамчинонкии орифи кушоду хушӣу бастро ном баҳор кардаасту қабзу ғамро хазон мегуяд чаҳ монад хушӣ ба баҳор ё ғам ба хазон , аз рӯй сӯрат ? алои ин мисоласт ки бе ин , ақли он маъниро тасаввуру идроки натавонад кардану ҳамчинонкии ҳақ таъолӣ мефармоед ки ва мо истўии алоъмӣу албсиру лоолзлмоту лоолнўру лоолзлу лоолҳрўри имонро ба нур нисбат карду куфрро ба зулмат ё имонро ба сояи хуш нисбат фармуду куфрро ба офтоби сӯзон беамон ки мағзро ба ҷӯши орад . Ва чаҳ монад равшанӣу лутфи имон ба нури он ҷаҳон ? ё Фрхҷӣу зулмати куфр ба торикии ин олам ?

Агар касе дар вақти сухани гуфтан мо мехусбад он хоб аз ғифлат набошад блак аз амн бошад ҳмчнонки корвонӣ дар роҳии саъби махуф дар шаб торик меравад ва меронанд аз бим то нбодо ки аз душманон офатӣ бирасад ҳамин ки овози саг ё хурӯс ба гӯш эшон расад ва ба даҳ омаданд фориғи гаштанду покшиднд вхўш хуфтанд . Дар роҳ ки ҳеҷ овоз ва ғулғула набӯд аз хавф хобашон намеомад ва дар даҳ ба вуҷӯди амн бо он ҳамаи ғулғулаи сегону хурӯши хурӯси фориғу хуш дар хоб мешаванд . Сухани мо низ аз ободонӣ ва амн меояду ҳадиси анбёء ва авлиёст . Арвоҳ чун сухан ошноён мешунаванд эмин мешаванд ва аз хавф халос меёбанд зеро азин сухани буии умед ва давлат меояд ҳамчинонкӣ касе дар шаби торик бо корвонӣ ҳамроҳаст аз ғояти хавф ҳар лаҳза май пиндорад ки ҳаромён бо корвони омехта шуда анд мехоҳад то сухан ҳамроҳон башнавад ва эшонро ба сухан бишносад чун сухани эшон май шунӯд эмин мешавад « қл ё Муҳамади أқро зеро зоти ту латифаст назарҳо ба ӯ намерасанд чун сухан май гӯйӣ дар меёбанд ки ту ошнои арвоҳӣ эмин мешаванд ва май осоинд сухан бигӯ »

Дар киштзор ҷонўркӣаст ки аз ғояти хурдагӣ дар назар намеояд чун бонг кунад ӯро май бенанди бавоситаи бонг . Яъне хилоиқ дар киштзор дунё мустағриқанду зоти ту аз ғояти лутф дар назар намеояд сухан бигӯ то туро бишносанд . Чун ту май хоҳӣ ки ҷое рӯй аввали дил ту меравад ва мебинад ва бар аҳволи он матлаъ мешавад онгаҳи дил боз мегардаду баданро мекашонад . Акнӯн ин ҷумлаи хилоиқ ба нисбат ба авлиёъ ва анбиё аҷсоманд . Дил олам эшонанд аввали эшон ба он олам сайр карданд ва аз башарияту гӯшту пӯст берун омаданду таҳту фавқи он олам ва ин оламро мутолиа карданду қатъ манозил карданд то маълумашон шуд ки роҳ чун май бояд рафтан ; онгаҳ омаданду хилоиқро даъват мекунанд ки биёед бидон олами аслӣ ки ин олам харобӣасту сарой фонӣаст ва мо ҷое хуш ёфтем шуморо хабар мекунем . Пас маълум шуд ки дили ман ҷамеъи алаҳволи мулозим дилдораст ва ӯро ҳоҷати қатъи манозилу хавфи раҳи зану полон астар нест тан мискинаст ки муқайяди инҳост .

Ҳарҷо ки бошӣ ва дар ҳар ҳол ки бошӣ ҷаҳд кун то муҳиб бошӣ ва ошиқ бошӣ ва чун муҳаббати малик ту шуд ҳамеша муҳиб бошӣ дар гӯр ва дар ҳашар ва дар биҳишти илои молонҳоиаҳ чун ту гандум коштӣ қатъан гандуми равед ва дар анбори ҳамон гандум бошад ва дар танури ҳамон гандум бошад .

Маҷнӯни хост ки пеши Лайлии нома Эй нависад қалам дар даст гирифт ва ин байт гуфт

Хаёли ту муқӣм чашмасту номи ту аз забон холӣ несту зикри ту дар самими ҷон ҷой дорад пас номаи пеш кӣ нивисам ? чун ту дар ин маҳалҳо май гардӣ қалам бишикаст ва коғаз бадаред .

Бисёр кас бошад ки дилаши азин суханон пурбошад алои бъборту алфози натавонад овардан агарчӣ ошиқу толибу ниёзманд ин бошад аҷаб нест ва ин монеъ ишқ набошад балки худ асл диласту ниёзу ишқу муҳаббат , ҳмчнонки Тифл ошиқ шераст ва аз он мадд меёбад ва қӯт мегираду маъаи ҳозои натавонади шарҳи шер кардану ҳади онро гуфтан ва дар иборати натавонад овардан ки « ман аз хӯрдани шер чаҳ лиззат меёбам ва ба нохӯрдан он чигуна заъиф ва мтأлм мешавам » агар чаҳ ҷонаши хоҳон ва ошиқ шерасту болиғ агарчӣ ба ҳазор гӯнаи шерро шарҳ кунад ( ва васф кунад ) аммо ӯро аз шери ҳеҷ лиззат набошад ва аз он ҳазз надорад .