Ин сухан барои он касаст ки ӯ ба сухан муҳтоҷаст ки идрок кунад , аммо онк бесухан идрок кунад бо вай чаҳ ҳоҷат суханаст ? охири осмонҳоу заминҳо ҳама суханаст пеши он кас ки идрок мекунаду зоида аз суханаст ки кни Фикўни пас пеши онкии овози пастро май шунӯд , машғалау бонг чаҳ ҳоҷат бошад ?

Ҳикоят : шоирии тозии гӯии пеш подшоҳӣ омад ва он подшоҳи тарк буд порсӣ низ намедонист . Шоир барои ӯ шеъри азими ғро ба тозӣ гуфт ва оварад . Чун подшоҳ бар тахт нишаста буду аҳли девони ҷумлаи ҳозири умароу вузарои он чнонк тартибаст шоир ба пои устоду шеърро оғоз кард . Подшоҳ дар он мақом ки маҳали таҳсин буд сар меҷунбонед ва дар он мақом ки маҳали таъаҷҷуб буд хира мешуд ва дар он мақом ки маҳали тавозуъ буд илтифот мекард . Аҳли девон ҳайрон шуданд ки « подшоҳи мо калимае ба тозӣ намедонист ин чунин срҷнбонидни муносиб дар маҷлиси азў чун содир шуд ? магар ки тозӣ медонист чандини сол аз мо пинҳон дошт ! ва агар мо ба забони тозӣ беадабӣ ҳо гуфта бошем вои ?бурма ! » ӯро ғуломӣ буд хос , аҳли девон ҷамъ шуданд ва ӯро асбу астар ва мол доданд ва чандон дигар бар гардан гирифтанд ки « моро азин ҳол огоҳ кун ки подшоҳ тозӣ медонад ё намедонад ва агар намедонад дар маҳали срҷнбонидн чун буд ? каромот буд ? илҳом буд ? » то рӯзии ғулом фурсат ёфт дар шикору подшоҳро дилхуш дид баъд аз он ки шикор бисёр гирифта буд аз вай пурсед . Подшоҳ бихандед гуфт « валлоҳи ман тозӣ намедонам аммо ончи сар май ҷнбонидм ва таҳсин мекардам ки маълумаст ки мақсӯд ӯ аз он шеър чист сар май ҷнбонидм ва таҳсин мекардам ки маълумаст . » пас маълум шуд ки асл , мақсӯдаст . Он шеър , фаръ мақсӯдаст ки агар он мақсӯд набӯдӣ он шеър нагуфтӣ . Пас агар ба мақсӯд назар кунанд дуӣ намонад дуӣ дар фурӯъаст асл якеаст ҳмчнонки машойих агарчӣ ба сӯрат гӯногӯнанд ва ба ҳолу афъолу аҳволу ақвол мбоинтаст аммо аз рӯй мақсӯди як чизаст ва он талаб ҳақаст . Чнонки бодӣ ки дар сарои бўзди гӯша ӣ қолӣ баргирад изтиробӣу ҷунбишӣ дар гилӣмҳо падеди орад , хасу хошокро бар ҳавои барад , оби ҳавзро зира зира гирданд , дарахтону шохҳоу баргҳоро дар рақси орад ; он ҳамаи аҳволи мутафовиту гӯногӯн май намояд , аммо з рӯй мақсӯду аслу ҳақиқат , як чизаст ; зеро ҷунбидани ҳама аз як бодаст . Гуфт ки « мо муқассирем » фармуд « касеро ин андеша ояд ва ин итоб ба ӯ фурӯ ояд ки оҳ дар чистам ва чаро чунин мекунам ? ин далели дӯстӣ ва аноятаст киу ибқии алҳби мо бқии алътоб зеро итоб бо дӯстон кунанд бо бегона итоб накунанд » акнӯн ин итоб низ мутафовитаст бар онк ӯро дард мекунад ва аз он хабар дорад далели муҳаббату аноят дар ҳақ ӯ бошад , аммо агар итобӣ равад ва ӯро дард накунад ин далел муҳаббат накунад чнонки қолиро чӯб зананд то гирди азў ҷудо кунанд инро уқалои итоби нгўинд аммо агар фарзанди худроу маҳбӯби худро бизананд итоби онро гӯйанду далели муҳаббат дар чунин маҳал падед ояд . Пас модом ки дар худ дардӣу пушаймоне май бинии далели анояту дӯстӣ ҳақаст . Агар дар бародари худ айб май бинии он айб дар туаст ки дарав май бинӣ ; олам ҳамчунин ойӣнааст нақши худро дарав май бинӣ ки алмўмни мроаҳи алмўмни он айбро аз худ ҷудо кун зеро ончи азў май ранҷӣ аз худ май ранҷӣ .

Гуфт « пелиро овараданд бар сари чашмае ки об хӯрд , худро дар об медид ва мерамед ӯ май пиндошт ки аз дайгарӣ меРомад намедонист ки аз худ май Ромад . » ҳамаи ахлоқи бад аз зулму кину ҳасаду ҳирс ва бераҳмӣу кибр чун дар туаст наме ранҷӣ чун онро дар дайгарӣ май бинӣ май Ромӣ ва май ранҷӣ . Одамиро азгару днбли худ Фрхҷӣ наёяд ; дасти маҷрӯҳ дар ош мекунад ва ба ангушти худ май лӣсад ва ҳеҷ аз он дилаш барҳам намеравад чун бар дайгарии андакии днблӣ ё ним ришӣ бибинад он ош ӯро нафораду нгўорд . Ҳамчунин ахлоқ чун грҳосту днблҳост чун дараваст аз он наме ранҷад ва бар дайгарӣ чун андакӣ азон бибинад биринҷад ва нафрат гирад . Ҳмчнонки ту азў май Ромӣ ӯро низ маъзӯр май дор агар аз ту брмду биринҷад . Ранҷиши ту узр ӯст зеро ранҷи ту аз дидан онаст ва ӯ низ ҳамон мебинад ки алмўмни мроаҳ алмўмн нагуфт алкоФр зеро ки кофарро на онаст ки мроаҳ нест ало аз мроаҳи худ хабар надорад . Подшоҳӣ , дилтанг бар лаб ҷӯй нишаста буд умарои азўи ҳаросону тарсон ва ба ҳеҷ гӯна рӯй ӯ кушода намешуд . Масхара Эй дошт ъзими муқарраб , умаро ӯро пазируфтанд ки агар ту шоҳро бихандонеи турои чунин диҳем . Масхараи қасд подшоҳ кард ва ҳарчанд ки ҷаҳд мекард подшоҳ ба рӯй ӯ назар намекард (у сар бар намедошт ) ки ӯ шаклӣ кунаду подшоҳро биханданд . Дар ҷӯй назар мекарду сар барнаме дошт , масхара гуфт подшоҳро ки « дар оби ҷӯй чаҳ май бинӣ ? » гуфт « қлтбонӣро май байнам » масхара ҷавоб дод ки « эй шоҳи олами банда низ кӯр нест » акнӯн ҳамчунинаст агар ту дарави чизе май бинӣ ва май ранҷии охир ӯ низ кӯр нест ҳамон бинад ки ту май бинӣ . Пеш ӯ ду ано намегунҷад , ту ано май гӯйӣ ва ӯ ано ё ту бимири пеш ӯ ё ӯ пеши ту бимирад то дуӣ намонад аммо онк ӯ бимирад имкон надорад на дар хориҷ ва на дар зеҳн киу ҳўи алҳии алзии лоимўт ӯро он лутф ҳаст ки агар мумкин будӣ барои ту бамурдӣ то дуӣ бархестӣ акнӯн чун мурдан ӯ мумкин нест ту бимир то ӯ бар ту таҷаллӣ кунад ва дуӣ бархезад . Ду мурғро бар ҳам бандӣ бо вуҷӯди ҷинсияту ончи ду пар доштанд ба чаҳор мубаддил шуд наме пурд зеро ки дуӣ қоимаст аммо агар мурғи мурдаро бирав бандӣ биппарад зеро ки дуӣ намондааст . Офтобро он лутф ҳаст ки пеши хафоаши бимирад , аммо чун имкон надорад мегуяд ки « эй хафоаши лутфи ман ба ҳама расида аст хоҳам ки дар ҳақи ту низ эҳсон кунам ту бимир ки чун мурдани ту мумкинаст , то аз нури ҷалоли ман баҳраи манди гардӣ ва аз хФошии беруни оеу анқои қофи қурбати гардӣ » бандае аз бандагони ҳақро ин қудрат бӯдааст ки худро барои дӯстӣ фано кард , аз худои он дӯстро май хости худоӣ ( ъзу ҷл ) қабул намекард , Нидо омад ки « ман ӯро намехоҳам ки бинӣ » он бандаи ҳақ алҳоҳ мекард ва аз истидъои даст боз намедошт ки « худовандо дар ман хост ӯ ниҳодае аз ман намеравад » дар охир Нидо омад « хоҳӣ ки он барояд сарро фидо кун ва ту нест шӯу ммон ва аз олам бирав » гуфт « ёрб розӣ шудам » чунон карду сарро ббохт барои он дӯст то он кор ӯ ҳосил шуд . Чун бандаеро он лутф бошад ки чунон умриро ки як рӯза ӣ он умр ба умри ҷумла ӣ олами авлоу охрои арзад фидо кард ; он лутфи офаринро ин лутф набошад ? инат маҳол аммо фаноӣ ӯ мумкин нест бории ту фанои шӯ .

Сақилӣ омад болои даст бузургӣ нишаст , фармуд ки « эшонро чаҳ тафовут кунад боло ё зер ? чароғанд , чароғ агар болоӣии талабад барои худ талаб накунад , ғараз ӯ манфиат дигарон бошад то эшон аз нур ӯ ҳазз ёбанд ва агар на ҳарҷо ки чароғ бошад хоҳи зери хоҳи боло , ӯ чароғаст ки офтоб абадӣаст . Эшон агар ҷоҳу баландӣ дунё талабанд ғаразашон он бошад ки халқро он назар нест ки баландии эшонро бибинанд , эшон мехоҳанд ки ба доми дунёи аҳли дунёро сайд кунанд то ба он баландӣ дигар раҳ ёбанд ва дар дом охират уфтанд ; чнонки Мустафо ( салавоти аллоҳ ) алайҳи Маккау билодро барои он намегирифт ки ӯ муҳтоҷи он буд барои он мегирифт ки то ҳамаро зиндагӣ бахшаду равшаноӣ каромат кунад , ҳозои кафи мъўди бони иътии мо ҳўи мъўди бони иأхзи эшон халқро мефиребанд то ато бахшанд на барои онк аз эшон чизе баранд , шахсе ки дом нааду мурғаконро ба макр дар дом андозад то эшонро бихӯрад ва бифурӯшад онро макр гӯйанд , аммо агар подшоҳии дом наад то бози аъҷмӣ беқиматро ки аз гавҳари худ хабар надорад бигирад ва даст омӯз соид худ гирданд то мушаррафу муаллим ва мؤдб гардад инро макри нгўинд , агарчӣ сӯрат макраст . Инро айни ростӣу атоу бахшишу мурдаи зинда кардану сангро лаъли гардонӣдан ва манӣ мурдаро одамӣ сохтан донанду афзӯни азин , агар бозро он илм будӣ ки ӯро чаро мегиранд муҳтоҷ дона набӯдӣ ба ҷону дили ҷӯёни дом будӣ ва ба дасти шоҳ парон шудӣ . Халқ ба зоҳири сухани эшон назар мекунанд вмӣ гӯйанд ки « мо азин бисёр шунидаем , тӯй бар тӯии андаруни мо азин ҷинси суханҳо параст »у қолўои қлўбнои ғлФи бли лънҳми аллоҳи бкФрҳм коФрўн мегуфтанд ки « дилҳои мо ғилофи ин ҷинси суханҳост ва азин парем . » ҳақи таъолии ҷавоб эшон мефармоед ки « ҳошо ки азин пар бошанд пар аз васвосанд ва хаёланду пари ширк ва шаканд блаки пар аз лаънатанд » ки бли лънҳми аллоҳи бкФрҳм кошкӣ тиҳӣ будандӣ аз он ҳазёнот , борӣ қобил будандӣ ки азин пзирФтндӣ ; қобил низ нестанд . Ҳақи таъолӣ мҳркрдаҳаст бар гӯши эшон ва бар чашму дили эшон то чашми лўн дигар бинад , Юсуфро гург бинаду гӯши лўни дигари шунӯд , ҳикматро жожу ҳазёни шимурду дилро лўнӣ дигар ки маҳали васвос ва хаёл гаштааст ҳамчун зимистон аз ташаккулу хаёли ту бар ту афтодааст аз яху сардӣ ҷамъ гаштааст хатми аллоҳи алии қлўбҳму алии смъҳму алии абсорҳми ғшоўаҳ чаҳ ҷой инаст ки азин пар бошанд буи низ наёфтаанд ва нашунидаанд дар ҳамаи умр на эшон ва на онҳо ки ба эшон тафохур меоваранд ва на табораки эшон кӯзааст ки онрои ҳақи таъолӣ бар баъзе пари об май намояд ва аз онҷо сероб мешаванд ва мехуранд ва бар лаби баъзе тиҳӣ май намояд , чун дар ҳақ ӯ чунинаст азин кӯза чаҳ шукр гуяд шукри он кас гуяд ки ба ваии пар май намояди ин кӯза . Чун ҳақи таъолии одамро гулу оби бсохт ки хамри тинаҳи одами арбъини иўмои қолаб ӯро тамоми бсохту чандини муддат бар замини монда буд , Иблиси алайҳи аллънаҳ фурӯд омад ва дар қолаб ӯ рафт ва дар рагҳои ӯ ҷумла гардид ва тамошо кард ва он рагу паии пурхӯну ахлотро бидид , гуфт уҳ аҷаб нест ки Иблис ки ман дар соқи арш дида будам хоҳад пайдо шудан агар ин набошад ( аҷаб нест ) он Иблис агар ҳаст ин бошад вассаломи алайкум .