Гуфт қозии иззуддини салом май расонад ва ҳамвора санои шумоу ҳамд шумо мегуяд фармуд :

Агар касе дар ҳақ касе нек гуяд он хайру некӣ ба вай оид мешавад ва дар ҳақиқати он саноу ҳамд ба худ мегуяд . Назири ин чунон бошад ки касе гирди хонаи худ гулистону райҳони корд ҳар борӣ ки назар кунад гул ва райҳон бинад , ӯ доимо дар биҳишт бошад . Чун ху кард ба хайри гуфтани мардумон чун ба хайри яке машғӯл шуд , онкси маҳбӯб вай шуд , ва чун аз ваяш ( вайаш ) ёд ояд маҳбӯбро ёдоўрдаҳ бошад . Ва ёд овардани маҳбӯби гул ва гулистонасту рӯҳ ва роҳатаст . Ва чун бад яке гуфт онкс дар назар ӯ мбғўз шуд . Чун азў ёд кунаду хаёл ӯ пеш ояд чунонаст ки мор ё каждум ё хору хошок дар назар ӯ пеш омад . Акнӯн чун май туоне ки шабу рӯзи гулу гулистони бинӣу риёзи Ирами бинӣ , чаро дар миёни хорстону мартатони гардӣ ? ҳамаро дӯсти дор то ҳамеша дар гул ва гулистон бошӣ , ва чун ҳамаро душмани дорӣ , хаёли душманон дар назар меояд . Чунонаст ки шабу рӯз дар хорстону мартатон май гардӣ . Пас авлиё ки ҳамаро дӯст медоранду нек май бенанди онро барои ғайр намекунанд барои худ корӣ мекунанд , то мабодо ки хаёлии макрӯҳу мбғўз дар назар эшон ояд , чун зикри мардумону хаёли мардумони дарин дунёи лобуду ногузири сети пас ҷаҳд карданд ки дар ёди эшону зикри эшон ҳамаи маҳбӯб ва матлӯб ояд то кароҳати мбғўзи мушавваши роҳ эшон нагардад . Пас ҳарчӣ мекунӣ дар ҳақи халқу зикр эшон мекунӣ ба хайру шар , он ҷумла ба ту оид мешавад . Ва азин мефармоед ҳақи таъолии мни амали солҳои ФлнФсаҳу мни асоءи феълӣҳоу мни иъмли мсқоли зрҳи хирои ирҳу мни иъмли мсқоли зрҳи шрои ирҳ .

Савол кард ки ҳақ таъолӣ мефармоед оне ҷоъли фии алорзи хлиФҳ Фариштагон гуфтанд атҷъли Фиҳои мни иФсди Фиҳоу исФки алдмоءу нҳни нсбҳи бҳмдк ва нақудс лак . Ҳануз одам наёмада Фариштагони пешин чун ҳукм карданд бар фасоду исФки алдмоءи одамӣ . Фармуд ки онро ду ваҷҳ гуфтаанд : яке манқӯл ва яке маъқӯл . Аммо онч манқӯласт онаст ки Фариштагон дар лавҳи маҳфӯз мутолиа карданд ки « қавмӣ берун оянд сифаташон чунин бошад » пас аз он хабар доданд . Ва ваҷҳи дувум онаст ки Фариштагон ба тариқи ақл истидлол карданд ки он қавм аз замин хоҳанд бӯдан , лобуд ҳайвон бошанд ва аз ҳайвон албата ин ояд ҳар чанд ки ин маънӣ даришон бошад , ва нотиқ бошанд аммо чун ҳайвонят даришон бошад ночор фисқ кунанду хӯни резӣ ки он аз лавозим одамӣаст . Қавмии дигари маънӣ дигар мефармойанд мегӯйанд ки Фариштагон ақл маҳзанд ва хайр сарфанд ва эшонро ҳеҷ ихтиёрӣ нест дар корӣ , ҳамчинонкии ту дар хоб корӣ кунӣ дарон мухтор набошӣ лоҷарам бар ту эътироз нест дар вақти хоб агар куфри гӯйӣ ва агар тавҳиди гӯйӣ , ва агар зино кунӣ , Фариштагон дар бедории ин мсобтанд ,у одамиёни бъкс инанд эшонро ихтиёрӣ ҳасту озу ҳавасу ҳамаи чиз барои худ хоҳанд , қасд хӯн кунанд то ҳамаи эшонро бошад ва он сифат ҳайвонаст , пас ҳоли эшон ки млоикаҳанд зиди ҳол одамиён омад . Пас шояд ба ин тариқ аз эшон хабар додан ки эшон чунин гуфтанд ва агарчӣ онҷо гуфтӣ ва забонӣ набӯд , тақдири ш чунин бошад агар он ду ҳоли мутазод дар сухан оянд ва аз ҳоли худ хабар диҳанд ин чунин бошад . Ҳмчнонк шоир мегуяд ки « бирка гуфт ки ман пар шудам » бирка сухан намегуяд ! маънӣ аш инаст ки агар биркаро забон будӣ дарин ҳол чунин гуфтӣ . Ҳар фириштаеро лавҳӣаст дар ботин ки аз он лавҳ ба қадари қӯти худ аҳволи оламро ва онч хоҳад шудан пешин мехонд . Ва чун вақте ки онч хондааст ва маълум карда дар вуҷӯд ояд эътиқод ӯ дар бории таъолӣу ишқ ӯу мастӣ ӯ биафзояд ва таъаҷҷуб кунад дар азимату ғайби донеи ҳақ . Он зёдтии ишқу эътиқоду таъаҷҷуб белафзу иборати тасбеҳ ӯ бошад ҳмчнонки банно е ба шогирди худ хабар диҳад ки дарин саро ки май созанди чандин чӯб раваду чандини хишту чандини сангу чандини коҳ , чун саро тамом шавад ва ҳамон қадари олат рафта бошад бе кам ва беш , шогирд дар эътиқоди биафзояд , эшон низ дарин мсобтанд .

Яке аз шайх пурсед ки Мустафо бо он азимат ки лўлоки лмои хлқт алоФлок мегуяд ё лити раби мҳмди лми ихлқи мҳмдои ин чун бошад ? шайх фармуд « сухан ба мисол равшан шавад ; инро мисолӣ бигӯям то шуморо маълум гардад , фармуд ки дар диҳии мардӣ бар занӣ ошиқ шуд ва ҳар дуро хонау харгоҳи наздик буд ва ба ҳам кому айш май ронданд ва аз ҳамдигар фарбеҳ мешуданд ва меболиданд , ҳаёташон аз ҳамдигар буд чун моҳӣ ки ба об зинда бошад . Солҳо ба ҳам мебуданд , ногаҳони эшонро ҳақи таъолӣ ғанӣ кард гӯсфанди ан бисёру гови ану асбону молу зару ҳашаму ғулом рӯзӣ кард аз ғояти ҳишмату тнъми азм шаҳр карданд ва ҳар яке сарои бузург подшоҳона бихаред ва ба хайлу ҳашам дар он саро манзил кард , ин ба тарафӣ ӯ ба тарафӣ ва чун ҳол ба ин мсобт расед наме тавонистанди он айш ва он васлро варзидан , андарунашони зери зер май сӯхти нолаҳои пинҳонӣ мезаданд , ва имкон гуфт не . То ин сӯхтагӣ ба ғоят расед куллӣ эшон дарин оташ фироқ бсухт . Чун сӯхтагӣ ба ниҳоят расед , нола дар маҳал қабул афтод асбону гӯсфандон кам шудан гирифт ба тадриҷ ба ҷое расед ки бидон мсобти аввал боз омаданд баъди муддати дарози боз ба он даҳ аввал ҷамъ шуданд , ва ба айшу васлу канори машғӯли гаштанд аз талхии фироқ ёд карданд он овози баромад ки ёляти раби Муҳамади лами ихлқи мҳмдо чун ҷони Муҳамади муҷаррад буд дар олами қудсу васли ҳақ таъолӣ меболид , дар он дарёии раҳмат ҳамчун моҳии ғӯта ҳо мехӯрд ҳар чанд дарин олами мақоми пайғомбарӣу халқро раҳнамоеу азимату подшоҳӣу шӯҳрат ва саҳоба шуд аммо чун боз ба он айш аввал бозгардад гуяд ки « кошкӣ пайғомбари нбўдмӣ ва ба ин олами нёмдмӣ » ки нисбат ба он висоли мутлақи он ҳамаи бору азоб ва ранҷаст . Ин ҳамаи илмҳоу муҷоҳидаҳоу бандагиҳо нисбат ба истеҳқоқу азимати борӣ ҳамчунон сет ки яке сари ниҳод ва хидматӣ кард туро ва рафт , агар ҳамаи заминро бар сар наҳй дар хизмати ҳақ ҳамчунон бошад ки якбори сар бар замин наҳй ки истеҳқоқи ҳақу лутф ӯ бар вуҷӯду хизмати ту собиқаст туро аз куҷо берун оварад , ва мавҷӯд карду мустаъиди бандагӣ ва хизмат гардонид , то ту лофи бандагӣ ӯ май занӣ , ин бандагиҳоу илмҳо ҳамчунон бошад ки сўрткҳо сохта бошӣ аз чӯб ва аз намад баъд аз он ба ҳазрат арз кунӣ ки « марои ин сўрткҳо хушомад сохтам аммо ҷони бахшӣдан кор туаст агар ҷони бахшеи амалҳои маро зинда карда бошӣ ва агар набахше фармони ту рост . »

Иброҳӣм фармуд ки худо онаст ки иҳиии вимит . Намруд гуфт ки анои аҳииу амит чун ҳақи таъолӣ ӯро малик дод ӯ низ худро қодир дид , ба ҳақ ҳавола накард гуфт « ман низ зинда кунаму бмиронм »у муродами азин малик донишаст чун одамиро ҳақи таъолии илму зиракӣ ва ҳзоқт бахшед корҳоро ба худ азоФт кунад , ки ман ба ин амал ва ба ин кори корҳоро зинда кунам ,у завқ ҳосил кунам гуфт « не . Ҳўи яҳёу имит » яке савол кард аз мавлонои бузург ки иброҳӣм ба намруд гуфт ки « худоӣ ман онаст ки офтобро аз машриқи برارد ва ба мағриби фурӯи барад ки ани аллоҳи ётии болшмси ман алмшрқи алоиаҳ агар ту даъвӣ худоӣ мекунӣ ба акс кун » азинҷо лозим шавад ки намруди иброҳӣмро мулзам гардонид ки он сухани аввалро бгзошти ҷавоби ногуфта дар далелии дигар шурӯ кард фармуд ки « дигарон жож хойиданд ту низ жож май хое » ин як суханаст дар ду мисол , ту ғалат кардае ва эшон низ . Инро маъонӣ бисёраст , як маънӣ онаст ки ҳақи таъолии туро аз ктми адам дар шиками модар мусаввир кард ,у машриқи ту шиками модар буд аз онҷо тулӯъ кардӣ ва ба мағриби гӯр фурӯ рафтӣ ин ҳамон сухан авваласт ба иборати дигар ки яҳёу имит акнӯн ту агар қодирӣ аз мағриби гӯри буруновар ва ба машриқи раҳми боз бар . Маънии дигар инаст ки орифро чун ба воситаи тоъату муҷоҳидау амалҳои суннӣ , равшанӣу мастӣу рӯҳу роҳат падед ояд ва дар ҳолати тарки ин тоъату муҷоҳидаи он хушӣ дар ғуруб равад , пас ин ду ҳолати тоъату тарки тоъати машриқу мағриб ӯ бӯда бошад пас агар ту қодирӣ дар зинда кардан дар ин ҳолати ғуруби зоҳир ки фисқу фасод ва маъсиятаст , он равшанӣу роҳат ки аз тоъат тулӯъ мекард ин соъат дар ҳолати ғуруби зоҳири гардон , ин кор банда несту бандаи онро ҳаргизи натавонад кардан ин кор ҳақаст , ки агар хоҳад офтобро аз мағриб толеъ гирданд , ва агар хоҳад аз машриқ ки « ҳўи алзии иҳиӣу имит » кофару муъмин ҳар ду мсбҳанд зеро ҳақи таъолӣ хабар додааст ки ҳркаҳи роҳ рост раваду ростии варзаду мтобъти шариъату тариқи анбиё ва авлиё кунад ӯро чунин хушиҳоу равшаноиҳоу зиндагиҳо падед ояд ва чун бъкс он кунад чунин торикиҳоу хавфҳоу чоҳҳоу балоҳо пеш ояд ҳар ду чун ин меварзанду ончи ҳақи таъолӣ ваъда додааст лоизиди влои инқси шатони бини он мсбҳ ва ин мсбҳи Маслан дуздӣ дуздӣ кард ва ӯро ба дор овехтанд ӯ низ воъиз мусулмононаст ки ҳркаҳ дуздӣ кунад ҳолаш инаст ва якеро подшоҳи ҷиҳати ростӣу амонат хлътӣ дод ӯ низ воъиз мусулмононаст аммо дузд ба он забону амин ба ин забону лекини ту фарқи нигари миёни он ду воъиз .