Рои олии аълоа аллоҳ бифармоед донистан ки мавҷӯдотӣ ки ҳастанд аз ду берун нест : ё мавҷӯдӣаст ки вуҷӯд ӯ бахудаст ё мавҷӯдӣ ки вуҷӯд ӯ бғираст .
Он мавҷӯдро ки вуҷӯд ӯ бахудаст воҷиб алўҷўд хонанд ва он бории таъолӣ ва тақаддусаст ки бахуд мавҷӯдаст пас ҳамеша бӯдааст зеро ки мунтазир ғайриӣ набӯд , ва ҳамеша бошад ки қоим бахудаст бғири не .
Ва он мавҷӯдро ки вуҷӯд ӯ бғираст мумкин алўҷўд хонанду мумкини алўҷўди чунон буд ки моӣим ки вуҷӯди мо аз манӣасту вуҷӯди манӣ аз хӯнасту вуҷӯди хӯн аз ғизоу вуҷӯди ғизо аз обу замин ва офтобасту вуҷӯди эшон аз чизеи дигар ва ин ҳама онанд ки даии набуданд ва фардо нахоҳанд буд ва чун бостқсоء таъаммул карда ояд ин силсилаи асбоби бикашад то сабабӣ ки ӯро вуҷӯд аз ғайриӣ набӯду вуҷӯд ӯ бадв воҷибаст пас офаридагори ин ҳама ӯсту ҳамаи азу дар вуҷӯди омадау бадв қоиманд .
Ва чун дар ин мақоми андак тафаккур карда ояд худ равшан шавад ки куллӣ мавҷӯдот ҳастӣанд ба нестӣ чошнӣ дода ва ӯ ҳастӣаст бдўоми азалу абади ороста , ва чун асли махлуқот ба нестӣаст раво буд ки боз нест шаванду тезбинони зумра инсонӣ гуфтаанд ки кули шийъи ирҷъи илои асла ҳар чизеи босли хеш боз шавад хосса дар олами куну фасод .
Пас мо ки мумкини алўҷўдими асли мо нестӣаст ва ӯ ки воҷиб алўҷўдаст айн ӯ ҳастӣаст ва ҳам ӯ ҷли сноؤаҳу рафъи сноؤаҳ дар каломи мубину ҳабл матин мефармоед кули шийъи ҳолки алои виҷҳа .
Аммо бибояд донист ки ин оламро ки дар хилоли фалак қамараст ва дар доираи ин караи аввал ӯро олами кун ва фасод хонанд ва чунон тасаввур бояд кард ки дар муқаъари фалаки қамар оташасту фалаки қамари гирд ӯ дар омада ва дар даруни кара оташ ҳавост оташи гирд ӯ дар омада ва дар даруни ҳаво обаст ҳавои гирд ӯ даромада ва дар даруни об хокаст оби гирд ӯ даромада ва дар миёни замини нуқтаи исти мавҳум ки ҳар хаттӣ ки азуи бФлк қамар равад ҳамаи баробар якдигар бошанд ва ҳар куҷои мо фурӯди гўӣими он нуқтаро хоҳем ё ончии бадв наздиктараст ва он фалакӣаст зибри фалаки албрўҷ ва аз онсӯӣ ӯ ҳеҷ несту олами ҷисмонии бадв мутаноҳӣ шавад яъне сипарӣ гардад .
Аммо аллоҳи табораку таъолии бҳкмти болиға чун хост ки дарин олами маодину наботу ҳайвони падеди оради ситорагонро бёФриди хоссаи мари офтобу моҳроу куну фасоди инҳо бҳркоти эшон бозбсту хосияти офтоб онаст ки чизҳоро бъкс гарм кунад чун баробар бошаду бмёнҷӣ гармӣ баркашад яъне ҷазб кунад , обро ббробрӣ гарм мекарду бтўсти гармии ҷазби бмдтии дароз то заминро як рубъ бараҳна шуд бсбб бисёре бухор ки азин рубъи соиди гашту бболо бар рафту табъи об онаст ки раво буд ки санг шавад чунонкии ббъзи ҷойҳо маъҳудасту брأии алъайн дида мешавад пас кӯҳҳо падедор омад аз об битобаш офтоб ,у замин аз ончӣ буд дарин пора баландтар шуду оби азуи фурӯи давид ва хушк шуд барин мисол ки дида меояд пас инро рубъ макшуф хонанд бад-ӣни сабабу рубъ маскӯн хонанд бдонкаҳи ҳайвонотро бар вай масканаст .