Он адаби хӯрдаи риёзати он парвардаи анояти он бинандаи анвори троиқи он донандаи асрори ҳақоиқи он ба ҳақиқати вориси набии шайхи вақти Усмони мағрибии рҳмҳоллаҳи алайҳ аз акобри арбоби тариқат буд ва азҷумла асҳоби риёзат ва дар мақоми зикру фикри оятӣ буд ва дар анвоъи илм хатар дошт ва дар тасаввуфи соҳиби тасниф буду басии машойихи кбори родидаҳ будро нҳрҷўрӣу Абулҳасани алсоиғ суҳбат доштау эмом буд дар ҳарами муддатӣ ва дар улувва ҳоли кас мисли ӯ нишони надод ва дар сиҳҳати ҳукми фаросату қӯти ҳайбату сиёсат беназир буд ва сад ва сӣ сол умр ёфт гуфт : нигоҳ кардам дар чунин умрӣ дар ман ҳеҷ чиз намонда буд ки ҳамчунон бар ҷоء буд ки вақти ҷавонии магари амл .
Нақласт ки дар аввали бист сол азлат гирифт дар биёбонҳо чунонкии дарин муддати ҳис одамӣ нишинад то аи змшқту риёзати бенят ӯ бгдохту чашмҳояш ба миқдори сӯрохи ҷуволи дузӣ боз омад ва аз сӯрати одамии бгшт ва аз баъди бист сол фармон ёфт аз ҳақ ки бо халқ суҳбат кун бо худ гуфт : ибтидои суҳбат бо аҳли худоу муҷовирони хонаи вай буд муборактар буд қасд Макка кард машойихро аз омадан ӯ бадали огоҳӣ буд бостқбол ӯ берун шуданд ӯро ёфтанд басӯрат мубаддил шуда ва ба ҳоле гашта ки ҷузи рамақи халқ чизе намонда гуфтанд ё абоъсмони бист соли бад-ӣни сифати зистӣ ки одаму одамиён дар пеши кори ту оҷиз шуданд моро бигӯӣ то худ чаро рафтӣ ва чаҳ дидӣ ва чаҳ ёфтӣ ва чаро бозомадӣ гуфт : бскр рафтаму офат скр дидам ва навмидӣ ёфтам бъҷз бозомадам рафта будам то асл барам охири дасти ман ҷуз бФръ нарасед Нидо омад ки ё боисмони гирди фаръ май гирду дарҳол мастӣ мебош ки асл баридан на кори тесту сҳў ҳақиқӣ дараваст акнӯн бозомадам ҷумла машойих гуфтанд ё боисмон ҳаромаст аз пас ту ба маъбарон ки иборати сҳў ва скр кунанд ки ту инсоф ҷумла бидодӣ .
Нақласт ки гуфт : маро дар абтдоءи муҷоҳидаи ҳоли чунон будӣ ки вақт будӣ ки маро аз осмон ба дунёи андохтндии ман дўстри доштамӣ аз онкӣ таом боистӣ хӯрд ё аз баҳри намози фариза таҳорат боистӣ кард зеро ки зикри ман ғоиб шудӣ ва он ғайбати зикр бар ман душвортар аз ҳамаи ранҷҳоу сахттар будӣ ва дар ҳолати зикр бар ман чизҳо мерафт ки наздики дигарон каромат буд влкни он бар ман сахттар аз кабӣра омадӣ вхўостмӣ ки ҳаргиз хоб наёяд то аз зикри бози нмонм .
Нақласт ки гуфт : якбор бо Абуалфорис будам ва он шаби ид буд вай нахуфт маро ба хотир омад ки агар равғани гов будӣ аз барои ин дӯстони худои ъзу ҷли таомии бсохтмии Абуалфорисро дидам ки дар хоб мегуфт : ки бинад аз ин равғани говро аз даст ва ҳамчунин бар тариқи таъкиди се бор мегуфт : бедор кардам ӯро гуфтам ин чаҳ буд ки тўмӣ гуфтӣ гуфт : дар хоб чунон дидамӣ ки мо ба ҷоӣӣ будемӣ баланду чнонстӣ ки гӯиёи хостами худои ъзу ҷл дидан ва дилҳо пар аз ҳайбат гашта ту дар миёни мо будӣ аммо дар дасти равғани гов будӣ туро гуфтамӣ ки бинад аз ин равған гов азуаст яъне ҳиҷоби тест .
Нақласт ки гуфт : аз ғояти ҳаловати зикри нхўостмӣ ки шаб ба хоби рӯми ҳилтии сохтмӣ бар санги луғзон ба миқдори як қадам дар зери он водӣ ва агар фурӯи афтодамии пора пора шудамӣ пас бар чунин сангии ншстмӣ то хобами набард аз бими фурӯи афтодани вақт будӣ ки марои хоби барадии худро хуфтаи ёФтмии ситон бар чунин сангии хираду муъаллақ дар ҳаво ки ба бедорӣ бар он душвортар тавон хуфт .
Нақласт ки як рӯзӣ касе гуфт : наздик АбуУсмон шудам ва бо хеш гуфтам ки магари АбуУсмони чизе орзӯ хоҳад гуфт : писандида нест онкии Фростонм ки низ орзӯ хоҳам ва суол кунам .
Нақласт ки АбуАмр зҷоҷӣ гуфт : умрӣ дар хизмати шайх АбуУсмон будам ва чунон будам дар хизмат ки як лаҳза бе ӯ натавонистам бӯдани шабӣ дар хоб дидам ки касе маро гуфт : эй фалон чанд бо бўъсмон аз мо бозамонӣ ва чанд бо бўъсмони машғӯли гардӣу пушт ба ҳазрат мо оварадӣ ва як рӯз биёмадам ва бо мурӣдон шайх бигуфтам ки дӯши хоби аҷаб дидаам асҳо б гуфтанд ҳар яке ки низ имшаби хобӣ дидаем аммо нахуст ту бигӯӣ то чаҳ дидаи АбуАмри хоб худ бигуфт : ҳама савганд хӯрданд ки мо низ бъинаҳи ҳамин хоб дидаем ва ҳамин овоз аз ғайб шунидаем пас ҳама дар андеша буданд ки чун шайх аз хона берун ояд ин сухан бо ӯ чигуна гӯйем ногоҳ дар хона боз шуд шайх аз хонаи бтъҷил берун омад аз ғояти аҷҷалат ки дошт пои бараҳна буду фурсати наълин дар пой кардан надошт пас рӯй босҳоб кард вагуфт : чун шунидед ончӣ гуфтанд акнӯн рӯй аз АбуУсмони бгрдониду ҳақро бошеду маро беш тафриқаи мдҳид .
Нақласт ки эмоми Абубакри Фўрк нақл кард ки аз шайх АбуУсмон шунидам ки гуфт : эътиқоди ман ҷиҳат буд дар ҳақи таъолӣ то он вақт дар Бағдоди омадаму эътиқод дуруст кардам ки ӯ муназзаҳаст аз ҷиҳати пас мактубӣ навиштам ба машойихи Макка ки ман дар Бағдод ба тозагӣ мусулмон шудам .
Нақласт ки як рӯзи АбуУсмони ходимро гуфт : агар касе туро гуяд маъбуди ту бар чаҳ ҳолатаст чгўӣӣ гуфт : гӯям дар он ҳолат ки дар азал буд гуфт : агар гуяд дар азали куҷо буд чгўӣӣ гуфт : гӯям бидонҷоӣ ки акнӯн ҳаст .
Нақласт ки абдурраҳмон слмӣ гуфт : ба наздики шайх АбуУсмон будам касе аз чоҳ об мекашид овоз аз чарх меомад мегуфт : ё абдурраҳмон май доне ки ин чарх чаҳ мегуяд гуфтам чаҳ мегуяд гуфт : аллоҳи аллоҳ .
Гуфт : ҳаркии даъвӣ самоъ кунад ва ӯро аз овози мурғону овози дадҳо ва аз бод ӯро самоъ набӯд дар даъвии самоъи дурӯғ занаст ва сухан ӯст ки банда дар мақоми зикр чун дарё шавад азўҷўиҳо меравад бҳрҷоӣӣ ба ҳукми худованд ва дар вай ҳукм набӯд ҷузи худои таъолӣу ҳамаи кунро бинад бдонкаҳ ӯро буд чунонкии ҳеҷ чиз дар кун аз осмону замин ва малакӯт бирав пӯшида намонад то мӯрӣ ки дар ҳама кун биҷунбад бидонад ва ба бинаду ҳақиқати тавҳиди онҷо тамом шавад ва аз зикри чандон ҳаловат буд ки хоҳад ки нест шаваду марг ба орзӯ ҷӯяд ки тоқат чашедан он ҳаловат надорад .
Нақласт ки устоди Абулқосим қширӣ гуфт : АбуУсмони чунин буд ки тоқати лиззат зикр надошт хештанро аз хилвати буруни андохт ва бигурехт якбор гуфт : калимаи лоолаҳи алооллаҳ бояд ки зокир бо илм худ биомезад ҳарчӣ дар дилаш ояд аз неку бад ӯ бқўаҳу салтанати ин калимаи онҳамаро давр кунаду бад-ӣни самсоми ғайрати сари он хаёл баргираду рой ӣнҳамааст ҳақи таъолӣу тақаддус ва гуфт : ҳар онкас ки инси вай ба маърифати взкри худои таъолӣ буд марги он инси вайро вайрон накунад балки чандон инсу роҳат зиёда шавад аз анкаҳи асбоби шӯрида аз миён бархезаду муҳаббат сарф бимонад .
Гуфт : ба ҷаноби аъзами рафеъи далели ду чизаст набуввату ҳадиси пас набувват муртафаъ шуд хатм анбиё бигузашт акнӯн ҳадис бимонадаасту роҳаши муҷоҳида ва зикраст пас ин умри андаки баҳоро дар ивази чунин висол азиз донанд сахт мухтасарасту сахти арзони пас эй бечора чаҳ овардааст турои бдонкаҳи ин андаки баҳори андари баҳоии фироқи доим кардани охир аз чаҳ афтодаст ин ҷавонмардии бад-ӣни ҷойгоҳӣ .
Ва гуфт : ҳаркии хилват бар суҳбат ихтиёр кунад бояд ки аз ёд кардани ҳамаи чизҳо холӣ буд магар аз ёд кардани худои таъолӣ ва аз ҳамаи иродатҳо холӣ буд магар аз ризои худои таъолӣу азмтолбти нафаси холӣ буд ба ҷумлаи асбо б ки агар бад-ӣн сифат набошад хилват ӯро ҳалоку бало буд .
Ва гуфт : осӣ ба аз муддаӣ зеро ки осӣ тавба кунаду муддаӣ дар ҳоли даъвии хеши гирифтори омада буд .
Ва гуфт : ҳар ки суҳбати дарвеш аз даст бидораду суҳбати тавонгарон ихтиёр кунад ӯро ба маргу кӯрӣ мубтало кунанд .
Ва гуфт : ҳар ки даст ба таоми тавонгарон дароз кунад башарау шаҳвати ҳаргизи фалоҳи наёбад ва дарин узр нест магар касеро ки музтар буд ва гуфт : ҳаркии боҳўоли халқ машғӯл шуд ҳоли хеш зойеъ кард .
Гуфтанд ки фулонӣ сафар мекунад гуфт : сафар ӯ чунон май бояд ки аз ҳавоу шаҳвату мурод хеш кунад ки сафар ғурбатасту ғурбати мазаллату муъминро раво нест ки худро залил гирданд .
Пурседанд аз халқ гуфт : қолабҳоаст ки аҳкоми қудрат бар эшон меравад ва дилҳои хилоиқро дурӯии офарӣда шудааст яке ҷониби олами малакӯту дигари ҷониби олами шҳодаҳ ва он маорифӣ ки хутут аз авҷ қулӯбаст бар он рӯйаст ки муқобил малакӯтасту онгоҳи акси он маорифи муқаддаса аз он рӯй бад-ӣн рӯй дигар занад вон рӯй бад-ӣни дигар боз занад то ӯро аз ҳаждаҳи ҳазор олам хабар диҳаду акси он ҳақоиқро ки зиё нураст чун фурӯғи бад-ӣн рӯй занад ки олам шаҳодатаст онрои ном маърифат шавад .
Суол карданд аз мунқатиъони роҳ ки бачаи чиз мунқатиъ шуданд гуфт : аз онкӣ дар навофилу сунану фароиз халал овараданд .
Савол карданд аз суҳбат гуфт : никўӣии суҳбат он бошад ки фарохи дорӣ бар бародари мусулмони ончии брхўд май дорӣ ва дар ончӣ ӯро буд тамаъ накунӣ ва қабул кунӣ ҷафоӣ ӯ инсоф ӯ бидиҳӣ ва аз ваии инсоф талаб накунӣ вмтиъ ӯ бошӣ ва ӯро тобеъ худ ндонӣ ва ҳарчӣ аз вай бар ту расад ту онро аз ваии бузург ва бисёр шуморӣ ва ҳарчӣ аз ту бадв расад аҳқру андаки доне .
Ва гуфт : фозилтарин чизе ки мардумони онро мулозимат кунанд дарин тариқи муҳосибат хешасту муроқибат ва нигоҳдоштан корҳо бълм .
Вагуфт : эътикофи ҳифз ҷавориҳаст дртҳти овомир .
Ва гуфт : ҳечкас чизе надонад то ки зид он надонад ва аз барои инаст ки дуруст нагардад мухлисро ихлоси магари баъд аз онкии риёро дониста бошаду мФорқт аз риёи дониста буд .
Ва гуфт : ҳар ки бар мураккаб хавф нишинад якбор навмед шаваду ҳарки бар мураккаб раҷо нишинад коҳил шаваду лекини гоҳ бар ону гоҳ бар ину гоҳи миёни ин ва он .
Ва гуфт : убудийяти атбоъ амраст бар мушоҳидаи амр .
Ва гуфт : шукр шинохтани аҷз худаст аз камоли шукри неъмат .
Ва гуфт : тасаввуфи қатъ алойиқасту рФзи хилоиқу иттисол ба хилоиқ .
Ва гуфт : аломати шавқи дӯст доштан маргаст дар ҳоли роҳат .
Ва гуфт : ғайрат аз сифот мурӣдон бошаду аҳли ҳақоиқро набӯд .
Ва гуфт : орифи аи зонўори илм равшан гардад то бидон аҷоиб ғайб бинад .
Ва гуфт : марди раббонии таом ба чиҳил рӯз хӯрду марди самадонеи таоми бҳштод рӯз хӯрд .
Ва гуфт : мисли муҷоҳидаи мард дар пок кардани дил чунонаст ки касеро фармойанд ки ин дарахт бар кун ҳарчанд андеша кунад ки савганд натавонад гуяд ки сабр кунем то қӯт ёбем онгоҳ ҳар чанд дайртар раҳо кунад дарахти қавӣ тар гардад ва ӯ заъиф тар мешавад ба кандан душвортар .
Ва гуфт : ҳаркиро имон буд бо авлиё аз авлиёст .
Ва гуфт : авлиёи машҳур буд аммо мафтӯн набӯд .
Нақласт ки чун шайхи АбуУсмон бемор шуд табиб овараданд гуфт : мисли авлиёъи ман мисли бародарон Юсуфаст ки парваришдиҳанда қудрат буду бародарони тадбир дар кор ӯ мекарданд яъне тадбири халқ низ аз тақдир қудратаст .
Нақласт ки буқати вафоти самоъи хост васият кард ки бар ҷинозаи ман эмоми Абубакри Фўрк бар ман намоз кунад ин бигуфт : ва вафот кард алайҳи алрҳмаҳ .