Он фонии мутлақи он боқии барҳақи он маҳбӯби илоҳии он маъшӯқи номутаноҳии он нозанини мамлакати он бустони маърифати он арши фалаки сайри қутби олами Абӯсаиди абўолхири қудси аллоҳи сираи подшоҳи аҳд буд бар ҷумлаи акобру машойих ва аз ҳечкас чандон каромату риёзат нақл нест ки азу ва ҳеҷ шайхро чандон ашроф набӯд ки ӯро дар анвоъи улӯм ба камол буд ва чунин гӯйанд ки дар ибтидои сӣ ҳазор байти арабии хонда буд ва дар илми тафсиру аҳодӣсу фиқҳу илми тариқати ҳаззӣ вофир дошт ва дар уюби нафас дидану мухолифати ҳаво кардан ба ақсои алғоиаҳ буд ва дар фақру фаноу злу таҳаммули шаънӣ азим дошт ва дар лутфу созгории оятӣ буд хосса дар фақр аз ин ҷиҳат буд ки гуфтаанд ҳар ҷокаҳи сухан Абӯсаид равад ҳамаи дилҳоро вақт хуш шавад зеро ки аз Абӯсаид бо вуҷӯди Абӯсаид ҳеҷ намондааст ва ӯ ҳаргизи ман ва мо нагуфт : ҳамеша эшон гуфт : ман ва мо ба ҷой эшон мегӯям то сухан фаҳм уфтаду падар ӯ абўолхир ном дошт вътор буд .

Нақласт ки падараши дӯстдори султони Маҳмӯди ғазнавӣ буд чунонкии сроӣии сохта буду ҷумлаи девори онрои сӯрати Маҳмӯду лашкарёну филон ӯ нигоштаи шайхи Тифл буд гуфт : ё бобо аз барои ман хонае бозгири Абӯсаиди ҳамаи он хонаро аллоҳ бинвишт падараш гуфт : ин чаро нависӣ гуфт : ту номи султони хеш май нависӣ ва ман номи султони хеши падарашро вақт хуш шуд ва аз ончӣ карда буд пушаймон шуд ва он нақшҳоро маҳв карду дил бар кори шайхи ниҳод .

Нақласт ки шайх гуфт : он вақт ки қуръон май омухтами падари маро ба намози одинаи барад дар роҳи шайхи Абулқосими гургоне ки азмшоихи кбор буд пеш омад падарамро гуфт : ки мо аз дунё наметавонистем рафт ки вилояти холӣ май дидему даравишони зойеъ май монданд акнӯн ин фарзандро дидам эмини гаштам ки оламро азин кӯдак насиб хоҳад буд пас гуфт : чун аз намози беруни оӣии ин фарзандро пеши мановар баъд аз намози падари маро ба наздики шайх барад бинишастам тоқӣ дар савмиъа ӣ ӯ буд неки баланди падарамро гуфт : Абӯсаидро бар китфи гир то қурсро фурӯди орад ки бар он тоқаст падар маро даргирифт пас даст бар он тоқ кардам ва он қурсро Фрўдоўрдми қурси ҷӯин буд гарми чунонкии дасти маро аз гармии он хабар буд шайхи ду ним кард нима ӣ эй ба ман дод гуфт : бихӯр нима ӣ эй ӯ бихӯрад падарамро ҳеҷ надоди Абулқосим чун он қурси бастади чашми пар об кард падарам гуфт : чунаст ки аз он марои ҳеҷ насиб накардӣ то маро низ табаррукӣ будӣ Абулқосим гуфт : сӣ соласт то ин қурс бар он тоқаст ва бо мо въдӣ карда буданд ки ин қурс дар даст ҳар кас ки гарм хоҳад шуд ин ҳадис биравӣ зоҳир хоҳад бӯдан акнӯн турои бишорати бод ки ин каси писар ту хоҳад буд пас гуфт : ин ду се калима ӣ мо ёддори лӣнтарад ҳамтак маъаи аллоҳи турфаи айни хирлки ммои талъати алайҳи алшмс яъне агар як трФҳолъини ҳиммат бо ҳақи дории турои беҳтар аз онкӣ рӯй замини мамлакат ту бошаду якбори дигари шайх маро гуфт : ки эй писари хоҳӣ ки сухан хдогўӣӣ гуфтам хоҳам гуфт : дар хилвати ин май гӯии шеър :

Ҳамаи рӯзи ин байт мегуфтам то ба баракати ин байт дар кӯдакии роҳи ҳақи брмн кушода шуд .

Ва гуфт : як рӯз аз дабиристон май омадами нобиноӣӣ буд моро пеш худ хонд гуфт : чаҳ китоб мехуоне гуфтам фалон китоб гуфт : машойих гуфтаанд ҳақиқати алълми мо кашфи алии алсроир ман намедонистам ҳақиқат маънӣ чисту кашф чаҳ буд то баъд аз шаш соли дрмрўи пеши Абдуллоҳи ҳасирӣ таҳсил кардам чун вафот кард панҷ соли дигари пеши эмоми қФол таҳсил кардам чунонкии ҳамаи шаб дар кор будамӣу ҳамаи рӯзи дрткрор то якбори бдрси омадами чашмҳо сурх карда қФол гуфт : бингаред то ин ҷавони шабона дар чаҳ кораст вгмони бдбрдӣ пас нишаста гӯши доштами худро нигунсор карда будам ва дар чоҳӣ зикр мегуфтам ва аз чашми ман хӯн меафтод то як рӯзи устод аз он маънӣ бо ман калима Эй бигуфт : аз Марв бсрхс рафтам ва бо буъалии зоҳиди таъаллуқи сохтам ва сӣ рӯзи рӯзаи доштамӣ ва дар ибодат будамӣ ва гуфт : як рӯз рафтам шайхи луқмони сарахсиро дидам бар тел хокистар нишастау порае пӯстин куҳна медӯхт вчўбӣу абрешим чанд бирав баста ки ин рубобасту гирдогирд ӯ наҷосат андохта ва ӯ аз уқалои мҷонин буд чун чашм ӯ бар ман афтод пора ӣ эй наҷосати бшўрид ва бар ман андохти ман синаи пеш ӯ доштаму онро ба хушӣ қабул кардам гуфтам ки пора ӣ эй рубоби зан пас гуфт : эй писари барин пўстинт дузам гуфтам ҳукм турост бахя ӣ эй чанд бузад ва гуфт : ӣнҷоат дӯхтам пас бархестаму даст ман бигирифт ва май барад дар роҳи пиробўолФзли ҳасан ки ягона ӣ аҳд буд пеш омад ва гуфт : ё Абӯсаиди роҳ туна инаст ки май рӯй бароаи хеши рӯи пас шайхи луқмони дасти ман бадаст ӯ дод ва гуфт : бигир ки ӯ аз шумоаст пас бадв таъаллуқ кардам пер Абулфазл гуфт : эй фарзанди сад ва бист ва чаҳор ҳазор пайғамбар ки омаданд мақсӯди ҳамаи як сухан буд гуфтанд бо халқи бгўӣид ки аллоҳ якеаст ӯро шиносед ӯро бошед касоне ки ин маънӣ донанд ин калима мегуфтанд то ин калимаи гаштанд ва ин калима бар эшон падед омад ва аз он гуфтан мустағнӣ шуданд ва дар ин калимаи мустағриқи гаштанд ва ин сухани маро сайд карду оншб дар хоб нагузошт дигари рӯз бдрс рафтам Абӯалии тафсири ин оят мегуфт : қул аллоҳи сам зарраам бигӯӣ ки худованди боқии ҳамаро даст бидор ва он соъати дарӣ дар сина мо кушоданду маро аз ман бстднду эмоми Абӯалии он тағайюр бидид гуфт : дӯш куҷо бӯда ӣ Эй гуфтам ки наздики пер Абулфазл гуфт : акнӯн бархез ки ҳаром шуд туро аз он маънии бад-ӣни сухан омадан пас ба наздик пер шудам волау мутаҳайири ҳамаи ин калима гашта чун пер маро дид гуфт : мстк шуда ӣ эй ҳаме ндонӣ пас ва пеш гуфтам ё шайх чаҳ Фрмоӣӣ гуфт : дарой ва ҳам нишин ин калима бош ки ин калима бо ту корҳо дорад муддатӣ дар ин калима будам пиргФт : акнӯн лашкарҳо бар синаи ту тохтан овараду туро бурданд бархезу хилват талаб кун ва ба мҳнаҳи омадам ва сӣ сол дар кунҷӣ бинишастам пунба баргӯаш ниҳодам ва мегуфтам аллоҳи аллоҳи ҳаргоҳ ки хоб ё ғифлатии даромадии сиёҳӣ бо ҳарба ӣ оташин аз пеши миҳроб падед омадӣ бо ҳайбатии бонг бар ман задӣ гуфтӣ қул аллоҳ то ҳамаи зарраҳои ман бонг дар гирифт ки аллоҳи аллоҳ .

Нақласт ки дарин муддати яке пероҳан дошт ҳар вақт ки бдридии пора Эй биравӣ дӯхтӣ то бист ман шуда буд всоими алдҳр будӣ ҳар шаби бики нони рӯзаи кушодӣ ва дарин муддати шаб ва рӯз нахуфт ва ба ҳар намоз ғуслӣ кардӣ рӯ ба ҳисор наҳодӣ ва гиёҳ мехӯрдӣ падараш ӯро тлбидӣ ва ба хона оварадӣ ва ӯ боз мегурехтӣу рӯ ба саҳро менаҳодӣ .

Нақласт ки падар шайх гуфт : ки ман дар сарой ба занҷир муҳкам кардамӣу гӯш май доштамӣ то Абӯсаид сарбоз наҳодӣ гуфтамӣ ки дар хоб шуд ман низ бхФтмии шабӣ дар ним шаб аз хоб даромадам Абӯсаидро надидам бархестам ва талаб мекардам дрхонаҳ набӯду занҷир ҳамчунон баста буд пас чанд шаби гӯши доштами вақти субҳи даромадии оҳиста ба ҷома хоб рафтӣ ва бар вай зоҳир намекардам охири шабӣ ӯро гӯши доштам чндонкаҳ мерафт ман бар асар ӯ мерафтам то ба работӣ расед ва дрмсҷд шуд ва дар фароз кард чӯбӣ дар пас дар ниҳод аз берун нигоҳ мекардам дар гӯша ӣ он масҷид дар намози истод чун аз намоз фориғ шуд чоҳӣ буд расанӣ бар пои худ басту чӯб бар сари чоҳи ниҳоди вхўиштнро бёўихту қуръонро ибтидо кард то саҳари хатм тамом карда буд онгоҳи баромад ва дар работ ба вузӯ кардан машғӯл шуд ман ба хона бозомадаму барқарор худ бихуфтам то ӯ даромад чунонкӣ ҳар шаби сарбози ниҳоди пас ман бархестам ва худро аз ӯ дўрдоштму чунонкии маъҳуд буд ӯро бедор кардам ва ба ҷамоат рафтам баъд аз он чанд шаби гӯши доштам ҳамчунон мекард чндонкаҳ тавонистӣу хизмати даравишонро қиём намӯдӣ ва дар юза кардӣ аз ҷиҳати эшон ва бо эшон суҳбат доштӣ .

Нақласт ки агар ӯро мушкил афтодӣ дар ҳол ба сарахс рафтӣ муъаллақ дар ҳавои миёни осмону замин ва он мушкил аз пер Абулфазл пурседӣ то рӯзии мурӣдӣ аз он пери Абулфазли перро гуфт : Абӯсаид дар миёни осмон ва замин меед пер гуфт : ту он бидидӣ гуфт : дидам гуфт : то нобӣно нашӯй намирӣ ва дар охири умр нобӣно шуд .

Нақласт ки пери Абулфазли Абӯсаидро пеши абӯи абдурраҳмон слмӣ фиристод то аз даст ӯ хирқаи пӯшеду наздики Абулфазл боз омад пер гуфт : акнӯн ҳол тамом шуд бо меҳана бояд шуд то халқро бхдои хуоне .

Нақласт ки Абӯсаиди ҳафт соли дигар дар биёбони гашт ва гул кун мехӯрду босбоъ май буд ва дарин муддати чунон бе худ буд ки гармоу сармо даров асар намекард то рӯзии бодӣу дама ӣ эй азим бархест чунонкии бим буд ки шайхро зарарӣ расонад гуфт : ин аз сиррӣ холӣ нест рӯй ба ободонӣ кард то ба гӯша ӣ диҳӣ расед хона ӣ Эй дид перзанӣу пермардӣ оташӣ кардау таомӣ сохта буданд шайх салом кард ва гуфт : меҳмон мехоҳед ? гуфтанд хоҳеми шайх дар рафт ва гарм шуд чизе бихӯрад ва биёсуд пушт ба девори бози ниҳод ва бе худ дар хоб шуд овоз шахсе шунид ки мегуфт : фалони кас чандин соласт то гул кун мехӯрд вҳргзҳичкс чунин нёсуд пас гуфтанд бирав ки мо бе ниёзем ба миёни халқи рӯ то аз ту осоишӣ бадалӣ расад чун шайх бмҳнаҳ бозомад халқ бисёр тавба карданду ҳамсоягони шайхи ҳама хамр бирехтанд то кор ба ҷое расед ки гуфт : пӯсти харбуза ки азмои биФтодӣ ба бист динор мехариданду якбори сутури мо об бирехт бар сар хеш молидаанд .

Ва гуфт : мо ҷумлаи китобҳо дрхок кардем ва бар сари он дуконӣ сохтем ки агар бхшидмӣ ё бФрўхтмӣ дид он миннат будӣ ба имкони руҷӯъ ба масаълаи пас аз он моро бимонаданд ки он на мобўдим овозӣ омад аз гӯшаи масҷид ки аввалами икФи брбки нурӣ дар сина ӣ мо падед омад ва ҳиҷобҳо бархест то ҳаркии моро қабул карда буд дигарбора ба инкор падед омад то кор бидонҷо расед ки ба қозии рафтанд ва ба кофарӣ бар мо гувоҳӣ доданд ва ба ҳар замин ки модар шудамоне гуфтанд бшўмии ин дарин замин гиёҳ наравед то рӯзӣ дар масҷид нишаста будам занон брбом омаданду хокистар бар сар ман карданд овозӣ омад ки аввалами икФи брбк то ҷамоатён аз ҷамоат боз устоданд ва гуфтанд ин марди девона шудааст точнон шуд ки ҳарки дар ҳамаи шаҳр буд як каф хокрўбаҳ доштӣ сабр кардӣ то мо онҷо раседем бар сари мо рехтӣ .

Ва гуфт : моро азимати шайхи абўолъбоси қассоб падед омад ки нақиби машойих буд пери Абулфазл вафот карда буд дар қабзӣ тамом мерафтам дар роҳи перии дидем ки кишт мекард ном ӯ Абулҳасани хрқонӣ буд чун маро бидид гуфт : агар ҳақи таъолии олами пар арзан кардӣу онгоҳи мурғии бёФридӣу сӯзи ин ҳадис дар сина ӣ вай наҳодӣ ва гуфтӣ то ин мурғи олами азин арзан пок накунад ту ба мақсӯд нахоҳӣ расед ва дарин сӯзу дарди хоҳӣ буд эй Абӯсаид ҳануз рӯзгорӣ набӯд азин сухани қабз мо бархесту воқеа ҳал шуд .

Нақласт ки ба омул шуд пеши абўолъбоси қассоби муддатии онҷо буд абўолъбос ӯро дар баробари худ хона доду шайхи пайваста дар он хона будӣ ва ба муҷоҳидаи взкри машғӯл будӣу чашм бар шикоф дарме доштӣу муроқибати шайх абўолъбос мекардӣ як шаби абўолъбос Фсд карда буд рагаши кушодау ҷомааш олӯда шуда аз хона берун омад ӯ давиду раг ӯ бибасту ҷома ӣ ӯ бастаду ҷомаи худ пеш дошт то дарушеду ҷома ӣ абўолъбос намозӣ кард ваҳм дар шаб хушк карду пеши абўолъбоси барад абўолъбос гуфт : турои дрбоиди пӯшеди пас ҷома ба дасти худ дар Абӯсаиди пӯшеди бомдоди асҳоби ҷома ӣ шайх дар бар Абӯсаиди диданду ҷома ӣ Абӯсаид дар бар шайх таъаҷҷуб карданд абўолъбос гуфт : дӯши бишоратҳо рафтааст ҷумлаи насиби ин ҷавонмард мҳнгӣ омад муборакаши боди пас Абӯсаидро гуфт : бозгард ва ба мҳнаҳи рӯ то рӯзӣ чанд ин илм бар дар сарой ту баранд шайх бо садҳазори футуҳ ба ҳукми ишорати бозгашт .

Нақласт ки риёзати шайхи сахт буд чунонкии он вақт ки никоҳ карда буду фарзандони падеди омадаи ҳам дар кор буд то ба ҳаддӣ ки гуфт : ончии моро мебоист ки ҳиҷоб ба куллӣ муртафаъ гардаду бут ба куллӣ бархезад ҳосил намешуд шабӣ бо ҷамоат хона шудаму модари Абутоҳирро гуфтам то пои ман ба ришта ӣ эй муҳками бози басту маро нигун кард вхўд бирафт ва дар бибаст ва ман қуръон мехондам ва гуфтам хатм кунам ҳамчунон нигунсори охири хӯн ба рӯй ман афтоду бим буд ки чашми маро офатӣ расад гуфтам суд нахоҳад дошт ҳамчунин хоҳам буд моро азин ҳадис май бояд хоҳ чашм бош хоҳ мабошу хӯн аз чашм бар замин чакид ва аз қуръон ба ФсикФикҳми аллоҳ расида будам дар ҳоли ин ҳадиси Фрўомду мақсӯд ҳосил шуд .

Ва гуфт : кӯҳӣ буд ва дар зери он кӯҳи ғорӣ буд ки ҳар ки дар он нагиристӣ Зуҳра аш бирафтӣ бидонҷо рафтам ва бо нафас гуфтам аз онҷои фурӯи уфтии бимирӣ то нхсбӣу ҷумлаи қуръон хатм кунӣ ногоҳ ба суҷуд рафтам хоб ғалаба кард фурӯи афтодам бедор шудам худро дар ҳаво дидам зинҳори хостами ҳақи таъолии маро бар сар кӯҳ оварад .

Нақласт ки як рӯзи зери дарахтии беди фурӯди омада буд ва хайма задау канизакии тарк поиш мемолидау қадаҳии шарбат бар болинаши ниҳодау мурӣдии пўстинии пӯшида буд ва дар офтоби гарми устода ва аз гармои устихони мурӣд шикаста мешуду арақ аз вай май рехт то тоқаташ барисед бар хотираш бигузашт ки худоё ӯ банда ӣ эй ва чунин дар ъзу ноз ва ман банда ӣ эй ва чунин музтару бечорау оҷизи шайх дар ҳол бидонаст ва гуфт : эй ҷавонмарди ин дарахт ки ту май бинии ҳаштод хатм қуръон кардам срнгўнсори азин дарахт дар овехтау мурӣдонро чунин тарбият мекард .

Нақласт ки раиси бачаеро ба маҷлис ӯ гузар афтод сухан вай шунид дарди ин ҳадис доманаш гирифт тавба карду зару симу асбоби маблағ ҳарчӣ дошт ҳама дар роҳи шайхи ниҳод то шайхи ҳам дар он рӯзи ҳамаро сарф даравишон кард вҳргзи шайх аз барои фардо ҳеҷ наниҳодӣ пас он ҷавонро рӯза бар давому зикр бар давому намоз шаб фармуд ва як соли хизмати мбрзи пок кардан фармуду кулӯхи рост кардан ва як соли дигари ҳаммом тофтану хизмати даравишони ваяки соли дигар дарюза фармуду мардумон ба рағбатии тамоми занбил ӯ пар мекарданд аз онкии муътақиди фӣа буд баъд аз он бар чашми мардумон хор шуд ва ҳеҷ чиз ба вай намедоданду шайх низ асҳобро гуфта буд то илтифот бадв намекарданд ва ӯро май ронданд ва ҷафоҳо мекарданд ва бо вай омезиш намекарданд ва ӯ ҳамаи рӯз аз эшон меранҷид аммо шайх бо ӯ нек буд баъд аз он шайх низ ӯро рнҷонидн гирифт ва бар сари ҷамъи сухани сард бо ӯ гуфт : ва заҷр кард ва баранд ӯ ҳамчунон май буд иттифоқ чунон афтод ки се рӯзи мутавотир буд ба дарюза рафту мавизӣ бадв надоданд ва ӯ дарин се рӯз ҳеҷ нахурда буд ва рӯза накушода буд ки шайх гуфта буд ки дар хонақоҳ ҳеҷаш ндиҳанд шаби чаҳорум дар хонақоҳи самоъи бўдўи таомҳои латиф сохта буданду шайхи ходимро гуфт : ки ҳеҷаш мдҳиду даравишонро гуфт : чун бияёд роҳаши мдҳиди пас он ҷавон аз дарюза боз расед бо занбили тиҳӣу хаҷал ва се шбонрўзи гурусна буд взъиФ гашта худро дар матбахи андохт роҳаш надоданд чун суфра биниҳоданд бар сари суфра ҷояш надоданд ӯ бар пой май буду шайху асҳоби даравии ннгристнд чун таом бихӯраданд шайхро чашм бар вай афтод гуфт : эй малъуни матруди бадбахт чаро аз пай корӣ нарӯй ҷавонро дар он заъфу гуруснагии бзднд ва берун карданд ва дар хонақоҳ дар бастанди ҷавони умед ба куллӣ аз халқ мунқатиъ кардау молу ҷоҳи рафта ва қабул намондау дайн бадаст наёмадау дунёи рафта ба ҳазор нестӣу аҷз дар масҷидӣ хароб шуд ва рӯй бар хоки ниҳод ва гуфт : худовандо ту май доне ва май бинӣ чигуна ронда шудам ва ҳеҷ касам наме пазирад ва ҳеҷ дардӣ дигар надорам алои дарди ту ва ҳеҷ паноҳӣ надорам алои ту азин ҷинс зорӣ мекарду замини масҷидро ба хӯни чашми оғиштаи гардонида ногоҳ он ҳоли бадв фурӯ омад ва он давлат ки металабед рӯй намӯд маст ва мустағриқ шуд шайх дар хонақоҳи асҳобро овоз дод ки шамъӣ баргиред то биравему шайху ёрон май рафтанд то бидон масҷиди ҷавонро дид рӯй бар хоки ниҳодау ашк боридан гирифт чун шайху асҳобро дид гуфт : эй шайхи ин чаҳ ташвишаст ки бар сар ман оварадӣу маро аз ҳоли худ шўронидӣ шайх гуфт : танҳо май боядат ки бихӯрӣ ? ҳарчӣ ёфтӣ мо бидон шарикем ҷавон гуфт : эй шайх аз дилат меояд ки марои онҳама ҷафо кунӣ шайх гуфт : эй фарзанди ту аз ҳамаи халқи умеди нбридии ҳиҷоби миёни туу худои Абӯсаид буду дртўи хабар аз ин як бут намонда буд он ҳиҷоби чунин аз баробари ту бар тавонист гирифту нафаси ту чунин тавонист шикаст акнӯн бархез ки муборакати бод .

Нақласт ки аз ҳасани мؤдб ки ходими хоси шайх буд ки гуфт : дар ншобўр будам ба бозаргонӣ чун овоза ӣ шайх бишунидам ба маҷлис ӯ рафтам чун чашми шайх бар ман афтод гуфт : биё ки бар сари зулфи ту корҳо дорам ва ман мункир суфиён будам пас дар охири маҷлис аз ҷиҳати дарвешии ҷома ӣ эй хосту маро дар дил афтод ки дастор худ бидиҳам пас гуфтам маро аз омул ба ҳадя овардаанд ва даҳ динор қимат инаст тан задам шайхи дигари бор овоз дод ҳам дар дилам афтод боз пушаймон шудам ҳамчунин сеюм бор касе дар паҳлавӣ ман нишаста буд гуфт : шихои худоӣ бо банда ӣ сухан гуяд шайх гуфт : аз баҳри дастории табарии худои таъолии се бор ба ин мард ки дар паҳлавӣ ту нишастааст сухан гуфт : ва ӯ мегуяд надаҳум ки қимати он даҳ динораст ва аз омул ба ҳадя овардаанд чун ин сухан бишунидам ларза бар ман афтод пеш шайх рафтаму ҷома берун кардам ва тавба кардам ва ҳеҷ инкорӣ дар дилам намонад ҳар мол ки доштами ҳама дар роҳи шайхи ниҳодам ва ба ходимӣ ӯ камари бастам .

Нақласт ки перӣ гуфт : дар ҷавонӣ ба тиҷорат рафтам дар роҳи Марви чунонкии одат корвонӣ бошад аз пеш бирафтаму хоб бар ман ғалаба кард ва аз роҳи бик сӯ рафтам ва бихуфтам ва корвон бигузашт ва ман дар хоб бимонадам то офтоби баромад аз ҷой бирафтам асар корвон надидам ки ҳамаи роҳи рег буд пора ӣ эй бдўидму роҳ гум кардам вмдҳўш шудам чун ба худ бозомадам як тараф ихтиёр кардам то офтоб гарм шуду тишнагӣу гуруснагӣ бар ман асар карду дигари қӯт рафтан намонад сабр кардам то шаб шуд ҳама рӯз рафтам чун шаб шуд ба сҳроӣии расидами пари хоку хошоку гуруснагӣу тишнагӣ ба ғоят раседу грмоӣӣ сахт шуд шикаста дил шудаму дил бар марги ниҳодами пас ҷаҳд кардам то худро бар баландии афканаму гирд саҳро нагиристам аз даври сабзӣ Эй дидам дилам қавӣ шуд рӯй бидон ҷониби ниҳодами чашмаи об буд об хӯрдаму вузӯи сохтам ва намоз кардам чун вақт завол шуд яке падед омад рӯй бад-ӣн об оварад мардӣ дидам баланди болои сафедпуст маҳосин кашидау мураққаъии пӯшида ба канор об омад ва таҳорат кард внмози бигузорад ва бирафт ман бо худ гуфтам ки чаро ба ӯ сухан накардӣ пас сабр кардам то намози дигар боз омад ман пеш ӯ рафтам ва гуфтам эй шайх аз баҳри худои марои фарёдрас ки аз ншобўрўи азкорўони ҷудои афтодау бад-ӣни аҳвол шудаи даст ман бигирифт шерро дидам ки аз он биёбони баромад ва ӯро хизмат кард шайхи даҳон ба гӯши шери ниҳод ва чизе бигуфт : пас маро бар шери нишонди вагуфт : чашми барҳам на ҳар ҷо ки шери боситади ту аз ваии фурӯди ои чашм бар ҳам ниҳодами шер дар рафтан омаду пора Эй бирафту боситод ва ман азуии фурӯди омадами чашми бозкрдм шер бирафт қадамӣ чанд бирафтам худро ба Бухоро дидам як рӯз ба дар хонақоҳ май гузаштами халқӣ бисёр дидам пурсидам ки чаҳ бӯда аст гуфтанд шайхи Абӯсаид омадааст ман низ рафтам нигоҳ кардам он мард буд ки маро бар шери нишонда буд рӯй бмн кард ва гуфт : ки сари маро то ман зиндаам ба ҳеҷ кас магӯ ки ҳарчӣ дар вайронии бенанд дар ободонии нгўинд чун ин сухан бигуфт : наъра аз ман баромад ва биҳуш шудам .

Нақласт ки аввал ки шайх ба ншобўр меомад он шаби сӣ тан аз асҳоби Абулқосими қширӣ ба хоби диданд ки офтоб фурӯ омадӣ устод низ он хоб дид рӯзи дигари овоз дар шаҳр афтод ки шайх Абӯсаид мерасад устоди мурӣдонро ҳуҷҷат гирифт ки ба маҷлис ӯ ?марвид чун шайх Абӯсаид даромад мурӣдон ки хоб дида буданд ҳама ба маҷлис ӯ рафтанди устодро аз он ғуборӣ падед омад ба зиёрат шайх наомад ва як рӯз бар сар минбар гуфт : ки фарқи миёни ман ва Абӯсаид онаст ки Абӯсаиди худоиро дӯст медораду хдоитъолии Абулқосимро дӯст медорад пас Абӯсаиди зарра ӣ буд ва мо кӯҳии ин сухан бо шайх гуфтанд шайх гуфт : мо ҳеҷ нестем он кӯҳ ва он зарра ҳама ӯст ба устоди расониданд ки шайхи чунин аз баҳр ту гуфтааст устодро аз он сухани инкорӣ падед омад бар сар минбар гуфт : ҳар ки ба маҷлис Абӯсаид равад маҳҷӯрӣ ё матрудӣ буд ҳамон шаби Мустафоро дрхўоб дид ки мерафт устод пурсед ки ё расӯли аллоҳи куҷо мерӯй гуфт : ба маҷлиси Абӯсаид май рӯми ҳарки ба маҷлис ӯ наравад маҳҷӯрӣ буд ё матрудии устод чун аз хоб даромад мутаҳайири азми маҷлис шайх кард бархест то вузӯ кунад дар мтўзои вуҷӯдро аз беруни ҷома ба дасти гирифта буд ва астбро мекард ва худро аз беруни ҷомаи бадаст гирифтан суннат нест пас фароз шуд вкнизкро гуфт : бархезу лагому тараф зин бимол пас бомдод барнишасту азми маҷлис шайх карду машғала ӣ сегон меомад ки якдигарро медариданд устод гуфт : чаҳ бӯда аст гуфтанд сегӣ ғариб омадааст сегон маҳалла рӯй даравӣ овардаанду даравии мёФтнди устод бо худ гуфт : сегӣ набояд кард ва дрғриб набояд афтоду ғариби навозӣ бояд кард инак рафтам ба хизмати шайх аз дар масҷиди даромадаи халқ мутаъаҷҷиб бимонаданд устод нигоҳ мекард он салтанату азимат шайх медид дар хотираш бигузашт ки ин мард ба фазлу илм аз ман бештар нест ба муомила баробар бошем ин эъзоз аз куҷо ёфтааст шайх ба фаросат бидонаст рӯй бадв кард вагуфт : эй устоди ин ҳоли он вақти ҷӯянд ки хоҷа на ба суннати худро гирифта буд ва астбро кунад пас канизакро гуяд бархезу тараф зин бимол устод ба якборагӣ аз даст бирафту вақташи хуши гашти шайх чун аз минбар фурӯд омад ба наздик устод шуд якдигарро даркинори гирифтанд устод аз он инкор бархесту миёни эшон корҳо боздид омад то устоди бори дигар бар сар минбар гуфт : ки ҳар ки ба маҷлис Абӯсаид наравад маҳҷӯру матруд буд ки агар ончӣ аввал гуфтам ба хилофи ин буд акнӯн чунин мегӯям .

Нақласт ки устоди Абулқосими самоъро муътақид набӯд як рӯз ба дрхонқоаҳи шайх май гузашт ва дар хонақоҳи самоъӣ буд бар хотир устод бигузашт ки қавми чунин фоши сару пой бараҳна карда баргарданд дар шаръи адолати эшон ботил буд вгўоҳӣ эшон нашунаванд шайх дар ҳол касе аз пас устод фиристод ки бигӯ моро дар сафи гувоҳон кӣ дидӣ ки гувоҳӣ бишинаванд ё на .

Нақласт ки зани устоди Абулқосим ки духтари шайхи Абӯалии дқоқ буд аз устоди дастурии хост то ба маҷлис шайх равад устод гуфт : чодари куҳна бар сар кун то касеро занн набӯд ки ту кистӣ охир биёмад ва бар бом дар миён занон нишаст шайх дар сухан буд гуфт : ин аз Абӯали дқоқ шунидам ва инак ҷузвӣ аз аҷзоӣ ӯ кадбону ки ин бишунид биҳуш шуд ва аз бом дар афтод шайх гуфт : худоёи бад-ӣни боми бози бабри ҳамонҷо ки буд муъаллақ дар ҳаво бимонад то занон бар бомаш кашиданд .

Нақласт ки дар ншобўри имомӣ буд ӯро Абулҳасан тунӣ гуфтандӣу шайхро сахти мункир буд чунонкӣ лаънат мекард ва то шайх дар ншобўр буд басӯии хонақоҳ якбор нагузашта буд рӯзӣ шайх гуфт : асбро зин кунед то ба зиёрати Абулҳасан тунӣ рӯем ҷамъӣ ба дил инкор мекарданд ки шайх ба зиёрат касе меравад ки бирав лаънат мекунад шайх бо ҷамоатӣ бирафтанд дар роҳи мункирӣ берун омаду шайхро лаънат мекард ҷамоати қасди захм ӯ карданд шайх гуфт : ором гиред ки худои барин лаънати буи раҳмат кунад гуфтанд чигуна гуфт : ӯ пиндорад ки мо бар ботилем лаънат бар он ботил мекунад аз барои худои он мункир чун ин сухан бишунид дар дасту пои асб шайх афтод ва тавба кард гуфт : дидед ки лаънат ки барои худоӣ кунанд чаҳ асар дорад пас шайхи бози роҳ касеро бФрстод то Абулҳасанро хабар кунад ки шайх ба салом ту меед дарвеш бирафту ӯро хабар кард Абулҳасани тунӣ нафрин кард вагуфт : ӯ назд ман чаҳ кор дорад ӯро ба клисё мебояд рафт ки ҷой ӯ онҷост дарвеш бозомад ва ҳол бозгуфт : шайхи Аннани асби бгрдонид ва гуфт : бисмии аллоҳи чунон бояд кард ки пер фармӯдааст рӯй ба клисёи ниҳоди тарсоёни бакор хеш буданд чун шайхро диданди ҳамаи гирд вай даромаданд ки то ба чаҳ кор омадаасту сӯрати исоу Марями қиблаи гоҳ худ карда буданд шайх бидон сӯрат ҳо бознигарӣаст ва гуфт : аонти қиллати ллноси атхзўнӣу уммии илоҳин ман дуни аллоҳи ту май гўӣии мароу модарамро ба худо гиред агрдини Муҳамад бар ҳақаст ҳамин лаҳза ҳар ду саҷда кунанд худоиро дарҳоли он ҳар ду сӯрат бар замини афтоданди чунонкии рўиҳоишони сӯии каъба буд фарёд аз тарсоёни баромад ва чиҳил тан зуннор бибареданд ва имон овараданд шайхи рӯ ба ҷамъ кард вагуфт : ҳар ки бар ишорат перон равад чунин бошад аз баракоти он пери ин хбрбаҳи Абулҳасан тунӣ расед ҳолатии азим бдўдромд гуфт : он чӯб пора биёред яъне мҳФаҳи марои пеш шайх бибаред ӯро дар мҳФаҳи пеши шайхи бурданд наъра мезад вдри дасту пой шайх афтод ва тавба карду мурӣд шайх шуд .

Нақласт ки қозии соид ки қозии ншобўр буду мункири шайх буд ва шунида буд ки шайх гуфта агар ҳамаи олами хӯн талқ гирад мо ҷуз ҳалол нахӯрем қозии як рӯзи имтиҳонро ду барраи фарбеҳ ҳар ду яксони яке азўҷаҳи ҳалол ва яке азҳром бирён карду пеш шайх фиристод ва худ пеш рафт қазоро чанд тарк маст бидон ғуломони расиданди тибқӣ ки барраи ҳаром дар онҷо буд аз эшон бзўр гирифтанд ва бихӯраданд касони қозӣ аз дар хонақоҳ даромаданд ва як бирёни пеш шайх ниҳоданд қозӣ дар эшон менагирист баҳам бар меомад шайх гуфт : эй қозӣ фориғ бош ки мурдор ба сегон раседу ҳалол ба ҳалоли хорони қозӣ шарм зада шуд ва аз инкори баромад .

Нақласт ки рӯзии шайхи мастиро дид афтода гуфт : даст ба ман даҳ гуфт : эй шайх бирав ки дастгирии кор ту нест дастгир бечорагон худост шайхро вақт хуш шуд .

Нақласт ки шайх бо мурӣдӣ ба саҳро берун шуд дар он саҳрои гурги мардуми хор буд ногоҳ гурги оҳанг шайх кард мурӣди санги бардошт ва дар гурги андохт шайх гуфт : чаҳ мекунӣ аз бҳрҷонӣ бо ҷонварӣ музоиқа натавон кард .

Ва гуфт : агар ҳашт биҳишти дармуқобилаи як зарраи нестӣ Абӯсаид уфтад ҳамаи маҳв ва ночиз гардад .

Ва гуфт : ба адад ҳар зарра роҳӣаст ба ҳақи амоҳичи роҳи беҳтар ва наздиктар аз он нест ки роҳатӣ ба дили мусулмонии рсдкаҳи мо бад-ӣн роҳ ёфтем .

Нақласт ки дарвешӣ гуфт : ӯро куҷо ҷўӣим гуфт : куҷоаши ҷустӣ ки наёфтӣ агар як қадам ба сидқ дар роҳ талаб кунӣ дар ҳарчинигарӣ ӯро бинӣ .

Нақласт ки шайхро вафот наздик омад гуфт : моро огоҳ карданд ки ин мардумон ки ӣнҷо меоянд туро май бенанди мо туро аз миён бардорем то ӣнҷо оянд моро бенанд .

Вагуфт : мо рафтем ва се чиз ба шумо мирос гузоштем рафт ва рӯйу шасту шӯй ва гуфту гӯй .

Вагуфт : фардои сад ҳазор бошанд бе тоъати худованди эшонро биёмурзад гуфтанд эшон ки бошанд гуфт : қавмӣ бошанд ки сар дар сухани мо ҷнбонидаҳ бошанд .

Нақласт ки суханӣ чанд дигар мегуфту сар дар пеши афканди абрӯӣ ӯ фурӯ мешуд ваҳма ҷамъ мегиристанд пас бар асб нишаст ва ба ҷумлаи мавзеҳо ки шабҳо ва рӯзҳо хилватӣ карда буд расед ва видоъ кард .

Нақласт ки хоҷаи Абутоҳири писари шайх ба мактаб рафтани сахт душман доштӣ ва аз дабиристон рамедӣ як рӯз бар лафз шайх рафт ки ҳар ки моро хабар оварад ки даравишон мусофир мерасанд ҳар орзӯ ки хоҳад бидиҳам Абутоҳир бишунид бар бом хонақоҳ рафт дид ки ҷамъӣ даравишон меоянд шайхро хабар дод гуфт : чаҳ мехоҳӣ гуфт : онкӣ ба дабиристон нарӯм гуфт : Марв гуфт : ҳаргиз нарӯм шайхи сар дар пеши афканд онгоҳ гуфт : Марв аммо аноФтҳно аз брёди гири Абутоҳир хуш шуду аноФтҳно аз бар кард чун шайх вафот кард ва чанд соли баромади хоҷаи Абутоҳири вом бисёр дошт ба Исфаҳон шуд ки хоҷаи низоми алмалики онҷои ҳоким буд хоҷа ӯро чунон аъроз кард ки дар васф наёяд ва дар он вақти алавӣ эй буд азими мункири суфиён буд низоми алмаликро маломат кард ки моли худ ба ҷамъӣ май диҳӣ ки эшон вузӯ намедонанд ва аз улӯми шаръӣ бебаҳраанд муштии ҷоҳил даст омӯз шайтон шудаи низом алмалик гуфт : чаҳ гўӣӣ ки эшон аз ҳамаи чиз хабардор бошанду пайвастаи бакори дайни машғуланд алавӣ шунида буд ки Абутоҳир қуръон намедонад гуфт : иттифоқаст ки имрӯзи беҳтари суфиёни абўтоҳрст ва ӯ қуръон намедонад низом алмалик гуфт : ӯро баталабем ки ту сўртӣ аз қуръон ихтиёр кунӣ то бархонад пас Абутоҳирро бо ҷамъӣ аз бузургони всўФён ҳозир карданд низоми алмалики алавиро гуфт : кадоми сӯраи хоҳии тохўоҷаҳ Абутоҳир бархонад гуфт : сӯраи аноФтҳнои пас Абутоҳири аноФтҳно оғоз кард ва мехонд ва наъра мезад ва мегирист чун тамом кард он алавӣ хаҷал шуд внзоми алмалики шоди гашт пас пурсед ки сабаби гиряу наъра задан чаҳ буд хоҷаи Абутоҳири ҳикояти падарро аз аввал то охир бо низом алмалик гуфт : касе ки пеш аз ҳафтод сол бинад ки баъд аз вафот ӯ мутаарризии рахна дар кори фарзандон ӯ хоҳад кард ва он рахнаро устувор кунад байн ки дараҷа ӣ ӯ чигуна бошад пас эътиқод ӯ аз ончӣ гуфта буд зиёдат шуд .

Нақласт аз шайхи Абӯалии бухорӣ ки гуфт : ки шайхро ба хоб дидам бар Тахтӣ нишаста гуфтам ё шайхи мо феъли аллоҳ шайх бихандед ва се бори сар бҷнбонид гуфт : гўӣӣ дар миёни афканду хасмро чавгони шикаст ва мезад аз ин сӯ бидон сӯ бар муроди хеши вассалому алокром .