Амири муъминони алӣ ( ъ )ро рӯзӣ ки бар қотирӣ ба ҷанг буд , гуфтанд : коши асбиро бар ҳаме нишастӣ . Фармуд : ман аз касе ки ҳамлаи орад , нгризм ва бар он кас ки гурезад ҳамла набарам . Аз ин рӯ , ҳамин қотир кифоятам мекунад .

Аз суханони ҳакӣмонаи ҳинд : он гоҳ ки душманат ба ту ниёзманд шавад , дӯст дорад ки зиндаи Монӣу замонӣ ки дӯсти ту аз ту бениёз шавад , маргатро кучаки ингорад .

Аз суханони бузургон : он дӯстӣ ки тамаъ гиреҳаш занад , яъсаши бабрад .

Ҳуҷҷоҷи перӣ бодия нишинро пурсед : Аштҳоят чигунааст ? гуфт : агар хӯрам сангин шавам ва агар нахӯрам заъф гирадам . Гуфт : бо ҳамсарат чунӣ ? гуфт : агар тамкинам кунад , натавонам ва агар накунад , ҳарис шавам .

Гуфт чигуна хусбӣ ? гуфт : онҷо ки ҳама бедоранд хусбам ва дар фарроши бедори монам . Гуфт : нишаст ва бархестат чунаст ?

Гуфт : замонӣ ки биншинам , замин аз ман гурезаду замонӣ ки бархезам , мулозима ам кунад . Пурсед : роҳ чигуна рӯй ? гуфт : мўӣӣ поемро гираду пшклии марои луғзонад .

Абўъиноءро пурседанд : дар чаҳ ҳоле ? гуфт : дар он дардам ки мардуми орзӯманд он ҳастанд , яъне перӣ .

Вазирӣ васият кард ки бар кафанаши ин ҷумла нависанд : худовандо гумони неки маро бар хеши таҳаққуқи бахш .

Ъмидолмлки вазири олби Арсалон , пиромни ғуломии тарк ки болои сараши истодау ҳамеи хости сараш аз тан ҷудо кунад сурӯд :

Марои дил ба ишқ ӯст ва ӯро дили машғӯли бозӣ хешаст . Худояши маҳфӯзи дороад , ба худ хоҳяши чисон шефтаам . Агар худованди хайру салоҳи ошиқ ӯро хоҳад , нармии гӯнаашро бо сахтии дилаши ҷой баҷо кунад .

Ҳорӯни бен абўолФрҷи мунаҷҷим ё ҳорӯни бен алии мунаҷҷими рост :

Худованди он шубону рӯзонро ки бигузаштанду дигари нёинд , сероб кунод . Он замонро ки айшмони номукаддару ёрони наздику рӯзгорони ҳамаи баҳор буд . Он рӯзҳо ки ман маломатгаронро ёғӣу саропо ба фармони ҳўӣ ҳаме будам .

Сайиди шариф дар ҳошия ӣ шарҳ таҷред гуяд : агар пурсӣ , роҷеъи бад-ӣни кас чаҳ гўӣӣ ки вуҷӯдро бо буданаши айн воҷиб донаду ғайри қобили таҷзия ва анқсомш бинад . Низ гуяд ки вуҷӯд бар ҳама ӣ мавҷӯдот густардааст .

Дар онҳо зоҳир гашта ва ҳеҷ мавҷӯдӣ аз вуҷӯд холӣ нест . Бали ашёъи айни вуҷӯду ҳақиқат онаст , аммо бо қайдҳоу имтиёзоту ташаххусоти эътиборӣ аз якдигар мумтозаст , чунон ки дрёӣӣаст ки зуҳӯраши зуҳӯри амвоҷ бисёраст бо он ки чизеи ҷузи ҳақиқати баҳр дар он миён нест ?

Гӯям : ин миқдории варои қадар хирадаст . Ва хирадро ҷуз бо муҷоҳидау кашф дар он роҳӣ несту мунозира ӣ ақлӣ бидон нарасад . Чаҳ ҳар чиз бидонча ки баҳр ӯст муяссар шавад .

Ту дар чиҳил солагӣ низ чунон бист солгонӣ , бар гӯ бидонам растгорӣ кӣ хоҳад буд ?

Қайсарӣ дар шарҳи Фсўс алҳкм гуфт : ончӣ ки мтأхрони пиромни маънӣ нутқ гӯйанд , бало далеласт , эшон гӯйанд мурод аз қувва ӣ нутқи идрок куллиётаст на сухани гуфтан .

Зеро сухани гуфтан дар сӯратӣ ки мувофиқи забон мардумӣ набӯд , сухани гӯро судии надиҳад . Низ мавқуф бар он ҳаме гардад ки нафаси нотиқаи вижа ӣ инсон танҳо буд .

Ин сухани бало далеласту қоили онро огоҳӣ аз ин ки ҳайвонотро идрок куллиёт набӯд нест . Ҷаҳл ба чизе низ ки вуҷӯди онро нафй намекунад ,у амъони назарӣ дар шигифтии ҳоӣӣ ки аз ҳайвонот сармӣ занад , боис меояд ки бипазирем ки ҳайвонотро низ қудрати идрок куллиётаст . ( поёни каломи қайсарӣ )

Пӯшида намонад ки ҳосили сухани қайсарӣ онаст ки мутақаддимон аз нутқи маънои луғавии онро ирода мекардаанд . Шайхи алрӣиси Абӯалии сино низ дар оғози китоби дониши нома ӣ ълоӣӣ ба ҳамин маънӣ ишора мекунад .

Фозил мебадӣ дар шарҳ девон гуфтааст : сӯфия гӯйанд зоти маъдӯм аз саҳрои адами маҳзу нафии сарфи қадам ба манзили шуҳуду мӯтин вуҷӯд намениҳанд .

Ва чунончии маъдӯми маҳзи ранг вуҷӯд намеёбад , ойина ӣ мавҷӯди ҳақиқии ҳам ранг адам намегираду зоти ҳеҷ чизро маъдӯм наме тавон сохт .

Маслан чӯброгар бар оташ бисӯзӣ зот ӯ маъдӯм нашавад . Балки сӯрат мубаддил гардад ва ба ҳиأти хокистар зуҳӯр кунад .

Арастӯ низ дар китоби худ мавсӯм ба асўлўҷё гуфтааст ки дар варои ин ҷаҳони осмону замину дарёу ҳайвоноту набототу инсони ҳоӣии осмонӣ вуҷӯд дорад .

Ва ҳар кас ки дар он ҷаҳонаст осмонӣаст , дар он ҷои чизеи заминӣ вуҷӯд надорад . Ва рӯҳонӣоне ки дар он ҷаҳонанд , бо ромишӣ ки дар он ҷост ху кардаанд ва ҳеҷ як аз дайгарӣ нафрат надорад ва ҳеҷ кадом бо ҳамдами худ тазодӣ надорад . Ва зӣонаш наме расонад , бали бадви ором ҳаме гирад .

Порае аз ҳакямон гӯйанд : фулуззоти чаккуши хор , анвоъ мухталифӣаст ки таҳти як ҷинс қарор мегираду бадал шудан навъе ба навъи дигар маҳоласт .

Асҳоби кимиё аммоу порае аз ҳакямон баронанд ки ақсоми мазкӯри фулуззоти аснофи гӯногӯни як навъаст . Ва тилло ҳамчун инсон солим мемонаду боқии фулуззот чун инсонҳои бемору давои ҳама ӣ онҳо эксираст .

Назд Фзили бен ъёзи сухан аз зуҳд рафт . Вай гуфт : зуҳд , ду суханаст ки дар китоби худо омадааст : бар он чаҳ аз даст шудааст маъюс набошед . Ва бидонча ки бадастатон расидааст , масрур нигарадед .

Яке аз карямон гуфт : ҳаргизи ҳоҷтмндиро ноком рад накардам магари он ки иззатро дар қафоӣ вай хондаму зиллатро дар пешонии хеш .

Аъробӣӣ аз гуруҳеи чизеи хост . Гуфтанд : ту кистӣ ? гуфт : суъи иктисоби маро аз интисоб бознгҳдоштаҳаст .

Ҳакимӣ гуфт : мардумон брўзгор бигузашта амал ҳаме карданд ва сухан намегуфтанд . Баъдҳо мегуфтанд ва амал намекарданд . Имрӯз аммо на мегӯйанд ва на амал мекунанд .

Аз суханони ҳакямон : касе ки аз хорӣ дарюзагӣ натарсад , аз хории рад низ бокаш набӯд .

Халифаеро канизакӣ буд ки ғуломиро дӯст ҳаме дошту хештан ба диҷлаи афканди вғлом низ дар пай ӯ худро бияфканаду якдигарро дар оғӯш гирифтанд ва ба баҳри раҳмат ва ғуфрон пайвастанд . Ин ҳикоятро ҷомӣ ба назм даровардааст :

Рӯзгорро ҳаме байнем ки ҳар пастиро воло кунад ва ҳар шарифиро фурӯди орад . Ҳамонанди дарё ки марворид дар он ғарқ шаваду ҷиФаҳ бар фарози обҳояш ғӯта хӯрд . Низ чунон тарозу ки ҳар сангиниро поини орад . Ва ҳар сабукиро фарози барад .

Мардӣ аз беморӣ шиква мекард . Орифӣ гуфташ : аз касе ки туро марҳамат хоҳад кард ба касе шикояти барӣ ки марҳаматат накунад ?

Эмоми ҳасани бен алӣ ( ъ ) маълулиро дид ва фармуд : худованди туро нил додааст , аз ин рӯ сипос бигзору туро зикр кардааст , пас зикраши гӯй .

Ибн аббос гуфт : гуруҳе ба назд паёмбар ( с ) омаданд ва гуфтанд : фалони тамоми умрро рӯза дораду шаб бедор мемонаду зикр бисёр ҳаме гуяд .

Паёмбар пурсед : кадомяк аз шумо хӯрданӣу ошомӣданӣ ӯро баръуҳда доред ? гуфтанд : мо ҳамагӣ . Фармуд : аз ин рӯи шумо ҳама аз ӯ нек таред .

Яке аз муътамадон ҳикоят кард : дар яке аз сафарҳои хеш ба қабӣла ӣ банӣ узраи расидам . Ба яке аз хонаҳои он қабӣлаи фурӯди омадам .

Дар он ҷои духтаракиро дидам камолро зинати ҷамоли хеш сохтааст ва аз зибоӣӣу сухани гўӣии вай ҳайрат кардам . То рӯзӣ аз хона бадар шудам ва дар қабӣла ба гардиш пардохтам .

Ҷавонии зебо рӯйро дидам ки ошиқӣ аз симояши ҳувайдо буд . Борӣктар аз моҳи икшбаҳ буд ва аз шохае борӣк , лоғартар . Оташи зери диягӣ барме афрӯхту гирёни ашъорӣ ҳаме хонд ки аз онҳо ин абётро ба хотир дорам :

Маро на аз ту сабрӣаст ва на роҳӣ ба сӯй туаст , на гурезем аз туаст на гурезгоҳӣ .

Ҳазорон дард дигарам ҳаст ки роҳашон шиносам . Аммо бедили куҷо тавонам рафт ?

Коши марои ду дили ҳаме буд ки ба яке аз он ду ҳаме зистам , аммо дар ишқи ту як дилааму биринҷи андарам .

Аз он ҷавону ҳолаши пурсидам : гуфтандам ки ошиқ духтаракӣаст ки ту миҳмони хона ӣ эшонӣу солҳост аз ӯ ба ҳиҷоб андараст .

Вай гуфт : ба хонаи бозгаштаму ончӣ дида будам , бидон духтарак боз бигуфтам . Гуфт : ваии писар ъам манаст . Гуфтам : эй фалон , миҳмонро ҳурматӣаст .

Туро ба худованди савганди ҳаии даҳум ки имрӯз ӯро ба нигоҳӣ аз худ бинавозӣ . Вай гуфт : ба суд ӯст ки маро набинад . Ман аммо пиндоштам ки ӯ аз фарти хештани дории чунин ҳаме гуяд .

Аз ин рӯ ҳамчунон вайро савганд бидодам то ваии нохостаи осор пазируфтан буруз дод . Ва он гоҳ ки пазируфт , гуфтамаш : падару модарами фидояти бод , оё ҳам акнӯн ваъдаи ?утро ба анҷоми расонӣ ? гуфт : бархезу рӯ .

Ман низ пушт сарат оем . Ман ба шитоб ба назд ҷавон рафтам ва гуфтам : муждаи ?ути бод ки он кас ки хоҳии ҳам акнӯн басӯиат ояд .

Дар он байн ки мо ба сухани машғӯл будем , духтарак аз хона берун шуду домани кашон ҳаме омаду боди ғубори гомҳояшро ҳар сӯй пароканд чунон ки вайро низ аз дида пинҳон мекард .

Ба ҷавон гуфтам : онк ӯст ки ҳаме ояд . Марди нигоҳӣ ба сӯии он гирди вғбори андохт . Фарёдӣ бикашед ва биҳуш бирав андар оташ афтод .

Ва то тавонистам аз оташ берунаш оварам оташ бар синау сӯраташи расида буд . Духтарак дар ҳоле ки ин шеър ҳаме хонд , бозгашт :

Он киро тоқати дидори ғубори кафш мо нест , чигуна тоқати дидори зибоӣии мост ?

Мусанниф гуяд , ин қисса ба достони Мӯсо - бар паёмбари мо ва ӯ дуруди бодо - мемонад : « бкўаҳ бингар , ҳар замон дар ҷои худ ором гирифт , базӯдии маро хоҳӣ дид . Ва замонӣ ки худованд бар кӯҳ таҷаллӣ кард , рези резиши сохту Мӯсои бонги бузад ва беҳуш афтод .