Ва чун аз ин фасл фориғ шудам оғози фаслӣ дигар кардам , чунонкӣ бар дилҳо наздик тар бошаду гӯшҳо он зӯдтар дарёбад ва бар хиради ранҷӣ бузург нарасад . Бидон ки худои таъолӣ , қӯтӣ ба пайғамбарон , салавоти аллоҳи алайҳими аҷмъин , додаасту қувваи дигар ба подшоҳон , ва бар халқ рӯй замин воҷиб карда ки бидон ду қувва бибояд гаравид ва бидон роҳи рост эзадӣ бидонаст .

Ва ҳар кас ки онро аз фалаку кавокиб ва буруҷ донад , офаридагорро аз миёна бардораду мӯътазилӣу зиндиқӣ ва даҳрӣ бошаду ҷой ӯ дӯзах буд , наузи биллоҳи ман алхзлон .

Пас қувваи пайғамбарон , алайҳими ассалом , мӯъҷизот омад яъне чизҳое ки халқ аз овардан монанди он оҷиз оянду қувваи подшоҳони андешаи борӣку дарозии дасту зафару нусрат бар душманон ва дод ки диҳанд мувофиқ бо фармонҳои эзади таъолӣ , ки фарқи миёни подшоҳони муаййиди муваффақу миёни хориҷии мтғлб онаст ки подшоҳонро чун додгару некӯи кирдору некӯи сирату некӯ осор бошанд , тоъат бояд дошт ва гумошта ба ҳақ бояд донист ,у мтғлбонро ки ситамкор ва бдкрдор бошанд , хориҷӣ бояд гуфт ва бо эшон ҷиҳод бояд кард .

Ва ин мизонеаст ки никўкрдору бдкрдорро бидон бисанҷанд ва пайдо шаванд , ва ба зарурат битавон донист ки аз он ду тани кадоми касро тоъат бояд дошт . Ва подшоҳони моро онкӣ гузаштаанд , эзадашон биёмурзоду ончӣ бар ҷойанд , боқии дороад - нигоҳ бояд кард то аҳволи эшон бар чаҳ ҷумла рафтааст ва меравад дар адлу хӯбии сирату иффату диёнату покизагии рӯзгору нарм кардани гарданҳоу бқътҳоу кӯтоҳ кардани дасти мтғлбону ситамкорон то муқарар гардад ки эшон баргузидагони офаридагор , ҷли ҷалолау тақаддусати асмоؤаҳ , бӯдаанду тоъати эшон фарз бӯдааст ва ҳаст . Агар дар ин миёни ғзозтии биҷои ин подшоҳони мо пайваст то нокомии диданду нодарра ӣӣ афтод ки дарин ҷаҳон бисёр дидаанд , хирадмандонро ба чашми хирад мебояд нагиристу ғалатро сӯии худ роҳ намебояд дод , ки тақдири офаридагор , ҷли ҷалола , ки дар лавҳи маҳфӯзи қалами чунон рондааст , тағйири наёбаду лои марди лқзоӣаҳи ъззкраҳ . Ва ҳақро ҳамеша ҳақ мебояд донисту ботилро ботил , чунонкӣ гуфтаанд « Фолҳқи ҳақу ани ҷаҳлаи алўрӣ ва алнҳор наҳору ани лами ираҳи алоъмӣ . »у асأли аллоҳи таъолии ани иъсмноу ҷамеъи алмуслимӣни ман алхтоءу алзлли батӯлиаи вуҷӯдау саъаи раҳмата .

Ва чун аз хутба фориғ шудам , воҷиб дидам иншо кардани фаслии дигар ки ҳам подшоҳонро бакор ояд ва ҳам дигаронро , то ҳар табақа ба миқдори дониши хеш аз он баҳра бурдоранд , пас ибтидо кунам бдонкаҳи бознмоим ки сифати марди хирадманд одил чист то раво бошад ки ӯро фозил гӯйанду сифати мардум ситамкор чист то ночор ӯро ҷоҳил гӯйанд , ва муқарар гардад ки ҳар кас ки хирад ӯ қавитар , забонҳо дар ситоиш ӯ кушодатар , ва ҳар ки хиради ваии андактар ӯ ба чашми мардумони сабктар .

фасл

Ҳукамои бузургтар ки дар қадим бӯдаанд чунин гуфтаанд ки аз ваҳии қадим ки эзад , ъзўҷл , фиристод ба пайғамбари он рӯзгор онаст ки мардумро гуфт ки « зот хеш бидон ки чун зоти хешро бдонстӣ , чизҳоро дарёфтӣ . »у пайғамбари мо , алайҳи ассалом , гуфтааст : ман урф нафса Фқди урфи раба , ва ин лафзӣаст кӯтоҳ бо маъонӣ бисёр , ки ҳар кас ки хештанро натавонади шинохти дигари чизҳоро чигуна тавонад донист ? вай аз шумор бҳоӣмаст балки низ бтар аз бҳоӣм ки эшонро тамиз несту вайро ҳаст . Пас чун некӯ андеша карда ояд , дар зери ин калимаи бузурги сабку сухани кӯтоҳ бисёр фоидааст ки ҳар кас ки ӯ хештанро бишнохт ки ӯ зиндаасту охир ба марг ночиз шаваду боз ба қудрати офаридагор , ҷли ҷалола , ночор аз гӯр бархезаду офаридагори хешро бидонасту муқарари гашт ки офаридагор чун офарӣда набошад , ӯро дайни росту эътиқоди дурусти ҳосили гашт . Ва онгоҳи ваии бидонад ки мураккабаст аз чаҳор чиз ки тан ӯ бидон бпоӣасту ҳаргоҳ ки як чиз аз онро халал афтод , тарозуии рости ниҳодаи бгшту нуқсон пайдо омад .

Ва дар ин тани се қуввааст яке хираду сухан ,у ҷояши сар ба мушорикати дил ;у дигари хашм , ҷойгоҳаши дил ; ва се дигари орзӯу ҷойгоҳаши ҷигар . Ва ҳар якеро азин қӯтҳо маҳал нафасӣ донанд , ҳарчанд марҷаъи он бо як танаст . Ва сухани андари он боб дарозаст , ки агар ба шарҳи он машғӯл шуда ояд , ғараз гум шавад , пас ба нкт машғӯл шудам то фоида пайдо ояд . Аммо қувваи хираду сухан : ӯро дар сари се ҷойгоҳаст якеро тахайюл гӯйанд , нахустин дараҷа ки чизҳоро битавонад дид ва шунид ;у дигар дараҷа онаст ки тамиз тавонад кард ва нигоҳ дошт ; пас аз ин тавонад донист ҳақро аз ботилу некӯро аз зишту мумкинро аз номумкин . Ва сеюм дараҷа онаст ки ҳарчӣ бидида бошад , фаҳм тавонад кард ва нигоҳ дошт . Пас азин бибояд донист ки азин қиёси миёнаи бузургвор тараст ки ӯ чун ҳокимаст ки дар корҳо руҷӯъ бо вай кунанду қазоу аҳком ба вайаст , ва он нахустин чун гувоҳи адлу рост гӯйаст ки ончии шунӯд ва бинад бо ҳоким гуяд то ӯ ба сеюмин диҳад ва чун бозхўоҳд , сетанд . Инаст ҳоли нафаси гӯянда . Ва аммо нафаси хашми гӣранда : ба вайаст ному нанг ҷустан ва ситам нокашӣдан , ва чун бар вай зулм кунанд ба интиқоми машғӯл бӯдан . Ва аммо нафаси орзӯ , ба вайаст дӯстии таому шаробу дигари лиззатҳо .

Пас бибояд донист некӯтар ки нафаси гӯянда подшоҳаст , муставлеи қоҳири ғолиб , бояд ки ӯро адлӣ ва сиёсатӣ бошад сахти тамому қавӣ , на чунонкӣ ночиз кунад ,у меҳрбонӣ на чунонкӣ ба заъф монад . Ва пас хашми лашкари ин подшоҳаст ки бадишони халалҳоро дарёбаду суғурро устувор кунаду душманонро ?бурмаанду раиятро нигоҳ дорад . Бояд ки лашкар сохта бошад ва бо сохтагӣ ӯро фармон бурдор . Ва нафаси орзӯи раияти ин подшоҳаст , бояд ки аз подшоҳ ва лашкар битарсанд тарсидании тамом ва тоъат доранд . Ва ҳар мард ки ҳоли ваии барин ҷумла бошад ки ёд кардам ва ин се қувваро ба тамомии биҷои орад , чунонкии баробар якдигар уфтад бўзнии рост , он мардро фозилу комили тамоми хирад хондан равост . Пас агар дар мардуми яке азин қавӣ бар дайгарӣ ғалаба дорад , онҷои ночор нақсоне ояд ба миқдори ғалаба . Ва таркиби мардумро чун некӯ нигоҳ карда ояд , бҳоӣми андари он бо вай яксонаст локини мардумро ки эзад , ъззкраҳ , ин ду неъмат ки илмасту амал , ато додааст , лоҷарам аз бҳоӣм ҷудост ва ба савоб ва уқоб мерасад . Пас акнӯн ба зарурат битавон донист ки ҳар кас ки ин дараҷа ёфт бар ваии воҷиби гашт ки тани хешро зери сиёсат худ дорад то бар роҳӣ равад ҳарчӣ сутӯдатару бидонад ки миёни некӣу бадии фарқ то кадом ҷойгоҳаст то ҳарчӣ сутӯдатар сӯй он гароед ва аз ҳар чаҳ накӯҳидатар аз он давр шавад ва бипарҳезад .

Ва чун ин ҳол гуфта шуд , акнӯн ду роҳи яке роҳи неку дигари роҳи бад падед карда меояду онрои нишонеҳост ки бидон нишоне ҳо битавон донист некӯу зишт . Бояд ки бинанда таъаммул кунад аҳволи мардумонро , ҳарчӣ аз эшон ӯро некӯ меояд , бидонад ки некӯаст ва пас ҳоли хешро бо он муқобила кунад ки агар бар он ҷумлаи наёбад , бидонад ки зиштаст ки мардуми айби хешро натавонад донист . Ва ҳакимӣ ба рамз вонамӯдааст ки ҳеҷ касро чашми айб байн нест , шеър :

Ва чун мард уфтад бо хурдии тамому қувваи хашму қувваи орзӯ бар вай чира гирданд то қувваи хирад мунҳазим гардад ва бигурезад , ночори ин кас дар ғалат уфтад . Ва бошад ки донад ки ӯ миёни ду душмани бузург афтодааст ва ҳар ду аз хиради вай қавӣ таранду хирадро бисёр ҳила бояд кард то бо ин ду душман бртўонд омад ки гуфтаанд : ?вили ллқўии байни алзъиФин .

Пас чун заъифӣ уфтад миёни ду қавӣ , тавон донист ки ҳол чун бошад ,у онҷои маъоӣибу мсолб зоҳир гардаду маҳосину маноқиб пинҳон монад . Ва ҳукамои тани мардумро ташбеҳ кардаанд ба хонае ки андари он хонаи мардӣу хӯкӣ ва ширӣ бошад ва ба мард хирад хостанд ва ба хӯки орзӯӣ ва ба шери хашм , ва гуфтаанд азин ҳар се ҳар ки ба нерутар хона ӯ рост . Ва ин ҳолро ба аён май бенанд ва ба қиёс медонанд , ки ҳар мардӣ ки ӯ тани хешро забт тавонад карду гардани ҳирс ва орзӯ битавонад шикаст , равост ки ӯро марди хирадманди хештан дор гӯйанд , ва он кас ки орзӯии вай ба тамомӣ чира тавонад шуд , чунонкии ҳамаи сӯй орзӯӣ гароеду чашми хирадаш нобӣно монад , ӯ ба манзалат хӯкаст , ҳамчинонкии он кас ки хашм бар вай даст ёбаду андари он хашми ҳеҷ сӯии ибқоу раҳмати нгроид , ба манзалат шераст .

Ва ин масъалаи ночори равшантар бояд кард : агар тоънӣ гуяд ки агар орзӯ ва хашм набоистӣ , худоӣ , ъзўҷл , дар тан мардум наёфаридӣ . Ҷавоб онаст ки офаридагорро , ҷли ҷалола , дар ҳар чаҳ офарӣдааст маслиҳатӣаст ому зоҳир . Агар орзӯ наёфаридӣ , каси сӯии ғизо ки он бақоӣ танасту сӯии ҷуфт ки дар ӯ бақоӣ насласт , нгроистӣу мардуми нмондӣу ҷаҳони вайрони гаштӣ . Ва агар хашм наёфаридӣ , ҳеҷ кас рӯй наниҳодӣ сӯй кӣна кашӣдану хештанро аз нангу ситами нигоҳи доштан ва ба мукофоти машғӯл бӯдану аёлу моли хеш аз ғосибони даври гардонӣдан ,у маслиҳати якборагии мунқатиъи гаштӣ . Аммо чунон бояду сутӯда онаст ки қувваи орзӯу қувваи хашм дар тоъати қувва хирад бошанд , ҳар дуро ба манзалат сутурӣ донад ки бар он нишинад ва чунонкӣ хоҳад , меронад ва мегирданд , ва агар рому хуш пушт набошад , ба тозӣона бим мекунад дар вақт , ва вақте ки ҳоҷат ояд мезанад , ва чун орзӯ ояд , сголш кунад ва бар охураши устувори бибандад , чунонкии кушода натавонад шуд , ки агар кушода шавад , хештанро ҳалок кунад ва ҳам он касро ки бар вай буд . Ва чунон бояд ки марди бидонад ки ин ду душман ки бо вайанд , душманонеанд ки аз эшон саъбтару қавитар натавонад буд , то ҳамеша аз эшон бар ҳазар мебошад ки мабодо вақте ӯро бФрибоннду бадви намоянд ки эшон дӯстон вайанд , чунонкӣ хирадаст то чизе кунад зишту пиндорад ки некӯаст ва ба касе ситамии расонад ва чунон донад ки дод кардааст . Ва ҳар чаҳ хоҳад кард , бар хирад ки дӯст ба ҳақиқат ӯст , арза кунад то аз макри ин ду душман эмин бошад .

Ва ҳар банда ки худоӣ , ъзўҷл , ӯро хурдии равшан ато дод ва бо он хирад ки дӯст ба ҳақиқат ӯст , аҳвол арза кунад ва бо он хиради дониш ёр шаваду ахбори гузаштагонро бихонаду бигардаду кори замонаи хеш низ нигоҳ кунад , битавонад донист ки некӯкорӣ чист ва бдкрдорӣ чисту саранҷом ҳар ду хубаст ё на ,у мардумон чаҳ гӯйанд ва чаҳ писанданд ва чист ки аз мардум ёдгор монад некӯтар .

Ва бисёр хирадманд бошад ки мардумро бар он дорад ки бар роҳ савоб бираванд , аммо худ бар он роҳ ки намӯдааст , наравад . Ва чаҳ бисёр мардуми байнам ки амр ба маърӯф кунанд ва наҳй аз мункир ва гӯйанд бар мардумон ки фалон кор набояд карду фалони кор бибояд кард ,у хештанро аз он даври бенанд , ҳамчинонкӣ бисёр табибонанд ки гӯйанд , фалон чиз набояд хӯрд ки аз он чунин иллат ба ҳосил ояду онгоҳ аз он чиз бисёр бихӯранд . Ва низ файласуфон ҳастанд - ва эшонро табибон ахлоқ донанд - ки наҳй кунанд аз корҳои сахти зишту ҷойгоҳ чун холӣ шавад , он кори бикунанд . Ва ҷамъии нодон ки ндонанд ки ғӯру ғояти чунин корҳо чист , чун нодонанд , маъзӯр над ,у локини доноён ки донанд маъзӯр нестанд . Ва марди хирадманд бо азму ҳзм онаст ки ӯ ба рои равшани хеш ба дили яке буд бо ҷамъият ,у ҳамияти орзӯии маҳолро бинишонад . Пас агар мард аз қувваи азми хеши мусоидатии тамоми наёбад , танӣ чанд бгзинд ҳар чаҳ носеҳтару фозилтар ки ӯро бозмеи намоянди айбҳои вай , ки чун ваии муҷоҳидат бо душманон қавӣ мекунад ки дар миёни дилу ҷони вай ҷой доранд , агар аз эшон оҷиз хоҳад омад бо ин носеҳон мушовират кунад то рӯй савоб ӯро бинмоӣанд ки Мустафо , алайҳи ассалом , гуфтааст : алмؤмни мроаҳи алмؤмн . Ва ҷолинус - ва ӯ бузургтар ҳукамои асри хеш буд , чунонкӣ нест ҳамто омад дар илми тибу гӯшту хӯну табоиъи тани мардумон ва нест ҳамтотар буд дар муъолиҷати ахлоқу вайро дар он расоълӣаст сахти некӯ дар шинохтан ҳар касе хешро ки хонандагонро аз он бисёр Фоӣдаҳ бошаду умдаи ин кор онаст - [ гуфтааст ] ки « ҳар он бихарад ( хирадманд ) ки айби хешро натавонад донист ва дар ғалатаст , воҷиб чунон кунад ки дӯстиро аз ҷумла дӯстон баргузинад хирадмандтару носеҳтару роҷҳтар ,у тафаҳҳуси аҳволу одоту ахлоқи хешро бадв мФўз кунад то некӯу зишт ӯ бемуҳобо бо ӯ бозмеи намояд . Ва подшоҳон аз ҳамагони бад-ӣн чаҳ мегӯям ҳоҷатманд тар над ки фармонҳои эшон чун шамшер баронаст ва ҳеҷ кас Зуҳра надорад ки эшонро хилоф кунад ,у хатое ки аз эшон равад , онро душвор дар тавон ёфт . » ва дар ахбори мулӯк аҷам хондам тарҷумаи ибни мқФъ ки бузургтару фозилтар подшоҳони эшон одат доштанд [ ки ] пайваста ба рӯзу шаб то онгаҳ ки бхФтндӣ , бо эшон хирадмандон будандӣ нишаста аз хирадмандтарон рӯзгор , бар эшон чун зимомону мушаррафон , ки эшонро боз менамудандӣ чизе ки некӯ рафтӣу чизе ки зишт рафтӣ аз аҳволу одоту фармонҳои он гардани кашон ки подшоҳон буданд , пас чун вайро шаҳватӣ биҷунбад ки он зиштаст ва хоҳад ки он ҳишмат ва стўт баранд ки андарони рехтани хӯнҳоу истисоли хонадон ҳо бошад , эшон онро дарёбанду маҳосину мқобҳи он ӯро бознмоинду ҳикоёту ахбори мулӯки гузашта бо вай бигӯянду танбеҳ ва инзор кунанд аз роҳи шаръ , то ӯ онро ба хираду ақли худ истинбот кунад ва он хашму стўт сукӯн ёбаду ончӣ ба ҳукми муъаддилату ростӣ воҷиб ояд , бар он равад , чаҳ вақте ки ӯ дар хашм шаваду стўтӣ дар ӯ пайдо ояд , дар он соъати бузурги офатӣ бар хиради вай муставле гашта бошад ва ӯ ҳоҷатманд шуд ба табибӣ ки он офатро алоҷ кунад то он бало биншинад .

Ва мардумонро хоҳии подшоҳу хоҳии ҷузи подшоҳ , ҳаркасиро нафасӣаст ва онро рӯҳ гӯйанд , сахти бузургу пари моя , ва танӣаст ки онро ҷисм гӯйанд , сахти хираду фурӯмоя . Ва чун ҷисмро табибону муъолиҷон ихтиёр кунанд то ҳар беморӣ ӣӣ ки уфтад зуди онро алоҷ кунанд ва доруҳо ва ғизоҳои он бисозанд то бслоҳ бозояд , сазовортар ки рӯҳро табибон ва муъолиҷон гузинанд то он офатро низ муъолиҷат кунанд , ки ҳар хирадмандӣ ки ин накунад бади ихтиёрӣ ки ӯ кардааст ки муҳимтарро фурӯгузоштаасту даст дар номуҳим тар задааст . Ва чунонкии он табибонро доруҳо ва ъқоқираст аз Ҳиндӯстон ва ҳар ҷо оварда , ин табибонро низ дорўҳост ва он хирадасту таҷориби писандида , чаҳ дида ва чаҳ аз кутуби хонда .