Ончӣ аз издивоҷ улувва рӯҳонӣ ва улувва ҷисмонӣ падед омад ду навъ буд : осмонҳоу малоика ва азин ду навъи иборати ду рӯз фармуд ки « Фқзиҳни сабъи смўоти фии явмин . »у ончӣ аз издивоҷи сФли рӯҳонӣу сФли ҷисмонӣ падед омад аз чаҳор навъ буд : мураккаботи аносиру наботу ҳайвону инсони онро ҳаволаи бчҳор рӯз кард ки « фии арбаъаи айёми сўоءи ллсоӣлин . »
Пас ҷумлагии осмонҳо ва заминҳоу ончӣ дар миёни он офарӣдааст азин шаш навъ берун нест аз ӣнҷо фармуд : « халқи алсмўоту аларз ва мо бинҳмои фии сетаи айём » .
Ончӣ аз суфлои рӯҳонӣ таъаллуқ гирифт бмркботи аносири онро нафас наУмия хонданд ва он мураккабро набот гуфтанд ва аз натиҷаи таъаллуқ рӯҳонӣ бидон мураккаб нашаву намоу ҳаракат дар он падед омад ва дар наботи малакӯти унсурӣу малакӯти наботӣ ҷамъ шуду ончии азрўҳонӣ таъаллуқ гирифт бмркби наботи ҳайвон ҳосил омад ва дар ҳайвони малакӯти унсурӣу малакӯти наботӣу малакӯти ҳайвонӣ ҷамъ шуд пас ончӣ аз рӯҳонии бҳиўони таъаллуқи гирифта буд онро рӯҳи ҳайвонии гуфтану натиҷа он нашаву намоу ҳаракату идроки ҳавоси хумса буду мадракоти қувои ҳайвонӣ чун ваҳму хаёлу мафкурау зокирау ҳофизау ғайри он , ва он мояи рӯҳониро ки бҷсмонӣ таъаллуқ мегирифт аз аҷроми самовӣ то бмртбаҳи наботии онро нафас мехонанд чун нуфуси самовӣу нуфуси кавокиб ва нафас наУмия чун бмртбҳаҳ ҳайвонӣ расед онро рӯҳ хонанд зеро ки мадрак ва ҳассос бошад болти қавӣу идрок аз хосият ақласт .
Аммо дар ҳайвон чун идроки бавоситаи олат буду ноқис буд ӯро оқил нахонданд аммо бмносбти идроки исми рӯҳ бар вай афтод зеро ки ақли бҳқиқти сифати рӯҳу нур ӯ омад шарҳи ин маънии биҷой хеш бияёд .
Аммо ҳайвонро чун роҳи бъолм рӯҳонӣ набӯду бархӯрдории вай аз сФли рӯҳонӣ буд аз пас чандини ҳуҷб ва бо олами бақои бъолми боқӣ пайвандӣ надошт чун дигари мавҷӯдоти наботӣу мураккаботи унсурӣу аҷроми фалак фанопазир омад .
Аммо ончӣ аз рӯҳонии таъаллуқи бқолб инсонӣ гирифт на аз қабили дигари таъаллуқоти рӯҳонӣу ҷисмонӣ буд балки қолаби инсонро баъд аз ҳусӯли малакӯти унсурӣу малакӯти наботӣу малакӯти ҳайвонии бохтсоси тахмир « хамрати тинаҳи одами бедӣ » махсӯс гардониданду басари ин ихтисос ӯро мартабаи масҷудии млоикаҳ арзонӣ доштанд ки « мо мнъки ани тсҷди лмои хилқати бедӣ . »
Ва ин сиррии бузург бо ҳар ҷони ошнои фарои надиҳад ва чун бкмоли тасвияи Фозои сўитаҳи расониданди рӯҳи инсониро ки файзи фазли аввал буду ташрифи азоФти ман рӯҳии бад-ӣн хосият ёфта бнФхаҳи хосу нафхат ва ҳеҷ мавҷӯди ин хусусият наёфта буд аз аъло маротиби олами рӯҳонии босФли маротиби олами ҷисмонӣ ки қолаб инсонӣаст расониданд бар ҷумлагии аволими алавӣу суфлои рӯҳонӣу ҷисмонӣ убӯр дода бар арвоҳи мулкӣу ҷинӣу нуфуси самовӣу малакӯти ҳайвонӣу наботӣу унсурии гузаштау босФли алсофлини мавҷӯдоти расида ки : « сами рддноаҳи асфали соФлин . »
Пас ҳар ҳасани истеъдод ки дар қабули файзи ҳақи малику ҷсну ҳайвону наботу ҷамодро доданд ки рӯҳонияту ақлу малакӯтяти иборат аз онаст ҷумла бонсон доданд .
Ва аммо он камоли истеъдод ки : « лақади хлқнои алонсони фии аҳсани тақвим » иборат аз онаст дар қобилияти файз бевосита ки нури аллоҳи иборат аз онаст чунонкӣ бонсон доданд бҳичи мавҷӯд дигар надоданд сар « анои ързнои аломонаҳи алии алсмўоту аларзу алҷболи Фобини ани иҳмлнҳоу ашФқни минҳо ва ҳамлҳо алонсон » ин маънӣ буд пас бад-ӣни тақрир муҳаққиқ шавад ки инсони қобили ду навъ камолятаст як навъи онкии муштараки дигар мавҷӯдотаст ва як навъи онкӣ ӯ бидон махсӯсаст ки ва ҳамлҳо алонсон .
Аммо онкии муштарак мавҷӯдотаст хосияти ҷамодӣу наботӣу ҳайвонӣу шайтонӣу мулкӣ буд ва ин ҷумла дар инсони бкмол ҳосиласту камоляти дарин маротиби ақли росту ақли миёни малику инсон муштаракасту бас аммо малик дар қабули файзи ақли қобил тараққӣ нест агар чаҳ млоикаҳ ҳар якро дар қабули файзи ақли мақомӣу мартаба Эй дигараст ки яке бмқом дайгарӣ натавон расед ки : « ва мо мнои алои ?лаи мақоми маълум . »
Аммо инсон дар қабули файзи ақли қобил тараққӣаст то ба тарбияти ақл ҳар як аз қӯт бФъл ояду ақл ҳар як шояд ки бъқл дайгарӣ бирасад ва аз вай дар гузарад пас камоляти маротиби ақлии ҳам инсонро тавонад буд ки олоти парвариши он аз ҳавоси зоҳиру қувои ботину дигари мадракоти дилӣу сиррӣу рӯҳонӣ бкмол дорад .
Аммо навъи дувум дар қобилияти камолят ки хоси инсони рости қобилияти файз бевоситааст ки онро нур аллоҳ мехонем ва агар чаҳ инсон мутлақан мустаъиди қабули ин файзаст аммо саодат ёфт ин файзи баҳр инсон намедиҳанд бхлоФи файзи нури ақл ки мутлақан баҳри инсонии асарӣ аз он файз додаанд ки бидон мустаҳаққ хитоб шаванд ва дар тарбияти он ақли бахуд мустақиланд дар парвариши он муҳтоҷ пайғамбарӣ нестанд то он ақл бкмол расонанд чунонкии фалосифаи бостбдоди хешу таълими устодии ҷинси хеши ақлро бнўъии камоли расониданд ки мадраки дақоиқи улӯми тиббӣу нуҷӯмӣу мантиқӣу риёзӣу ғайр он шуданд ва дар илми илоҳӣ хавз карданд ончии ҳад ақл набӯд ки он навъ идрок кунад бахудии худ дар он шурӯ карданд лоҷарам дар шубаҳоту кФрёти афтоданд .
Ва дар илми илоҳии хавз кардани ҷузи бавоситаи файз бе воситаи касро мусаллам нашавад ва саодат ёфт он файзи бмшиту иродату талаби инсонӣ муяссар нест ки он мавҳибатӣаст аз мавоҳиби ҳақу бмшиту иродату анояту фазл ӯ таъаллуқ дорад ки :
« злки фазли аллоҳи иؤтиаҳи ман ишоء . » ҳар чанд онҳоро ки бад-ӣни мавоҳиб махсӯс гардониданд ҳам бдрҷҳду касб ва бандагӣ дароварданд ки : «у аллазӣнаи ҷоҳдўои Финои лнҳдинҳми сблно . » аммо он ҷаҳди ҳам натиҷаи фазли тавфиқ ҳақаст чунонкии хоҷаи слии аллоҳ алайҳ фармуд : « азои ?ераади аллоҳи хирои астъмлаҳи қил ё расӯли аллоҳ , ва мо истеъмола , қол : иўФқаҳи ллъмли алсолҳ . »