Қоли аллоҳи таъолӣ : «у аллазӣнаи аўтўои алълми дараҷот »

Ва қол алнабӣ слии аллоҳи алайҳу силам : « алълмоу рсаҳи алонбёء »у қол « уламои умматии конбёء банӣ Исроил » .

Бдонки илми шарифтарин ва силтӣаст қурбати ҳақроу сифат ҳақасту бўсилти илми бдрҷот алӣ метавон расед ки « волзин ӯ тўои алълми дараҷот » .

Валикин бидон шарт ки бо илми хавфу хашяти қарин буд зироки сари ҳамаи илмҳо худоӣ тарсӣасту ҳақи таъолии олам касеро мехонд ки ӯ хашят дораду худои тарс буд ки « анмои ихшии аллоҳи ман ибодаи алълмоء » . Ва ҳар чанд ки илми бёФзоиди хашяти мёФзоид . Чунонк хоҷаи алайҳ алслўаҳ фармуд « анои аълмкми биллоҳ ва ахшикм манеҳ » . Ва нишони хашят онаст ки бидон илм кор кунад ва онро всилти дараҷот охират созад на всилти ҷамъи молу иктисоби ҷодаи днёўӣу таматтуъоти бҳимӣ . Ва ҳар кас ки бидон амал накунаду всилти молу ҷоҳ днёўӣ созад ӯ ҷоҳиласт бҳқиқт на олам . Ва ҳақи таъолӣ мисли ӯ ҳошои бадар аз гӯш задааст ки « мисли аллазӣнаи ҳмлўои алтўриаҳи сами лами иҳмлўҳои кмсли алҳмори иҳмли асФоро » . Ва илм мирос анбиёст алайҳими ассалом «у ани уланбиёи лами иўри сўои динороу лои дрҳмоу лкнҳми иўрсўои алълми Фмни ахз ба Фқди ахзи бҳзи вофир » .

Ва анбиёи алайҳими исломи ду навъи илм мирос гузоштанд : илми зоҳиру илми ботин .

Илми зоҳири он илм нофеъаст ки саҳобаи разии аллоҳи анҳуам аз қавлу феъли хоҷаи алайҳи ассалом гирифтаанд то бъини воӣмаҳи салафи татаббуъ он карда вхўондаҳ ва омӯхта ва бидон амал карда аз илми китоби вснту тафсиру ахбору осори вақфау онч аз тавобеъи инҳост .

Ва илми ботини маърифати он маъонӣаст ки бе воситаи Ҷабраил аз ғайби алғиб дар мақом « аўоднӣ » дар ҳолат « лии маъаи илоҳи вақт » зқаҳи ҷони хоҷаи алайҳ алслўаҳ мекарданд ки « Фоўҳии илои абдаи мо аўҳӣ » ва аз вилояти набуввати ҷуръаи он ҷомҳои моломол бар суннати киром бар ҷону ҷгрсўхтгони олами талаби мирихтнд ки « мосби аллоҳи фии садрии шиӣои алоу сбитаҳи фии садри абии бикр » .

Ва ҳамчунонк илми зоҳири анвоъ бисёраст танаввуъи илми ботин зиёдатаст чун илми имону илми ислому илми эҳсону илми аиқону илми аёну илми айну илми тўбту илми зуҳду илми вараъу илми тақвоу илми ихлосу илми маърифати нафаси вълми сифоту офоти нафасу илми маърифати дилу илми сифоти вотўору аҳволи дилу илми тзкиту тарбияти нафасу илми тасфияу парвариши дилу илми фарқи миёни хавотири нафсонӣу шайтонии вдлӣу ақлӣу ӣмонӣу мулкӣу рӯҳонӣу раҳмонӣу илми фарқи миёни ишорату илҳому хитоби вндоу ҳотифу каломи ҳақу илми таҳзиби ахлоқи вълми табдили сифоту илми тхлқи бохаллоқи ҳақи вълми мушоҳидоти вонўоъи ону илми мукошифоту тафовути ону илми тавҳиду тафовути ону илми сифоти ҷалоли вълми маъонии сифоту илми таҷаллии сифоту илми таҷаллии зоту илми мақомоту илми аҳволу илми қурбу баъду илми вусӯлу илми фаноу илми бақоу илми скру илми сҳўу илми маърифату анвоъи ону ғайри ин аз улӯми ғайбӣ ки баршумурдан он итнобӣ дорад ва ин ҷумла онаст ки соликони ин роҳро бтълми илм «у илми одами алосмоءи кулҳо » ҳосил шавад . Аммо онҳо ки азин саодат маҳрӯманд чун азин навъи улӯм чизе бишинаванд бонакор падед оянд чунонк хоҷаи алайҳи алслўаҳи миФрмоид « ани ман алълми кҳиӣаҳи алмкнўни лоиълмоҳои алои алъмлмоءи биллоҳи Фозои нтқўои баҳои лоинкрҳои алооҳли алъзаҳи биллоҳ » . Ва Абуҳурираи разии аллоҳи анҳу азинҷо мегуфт « ҳифзати ман расӯли аллоҳи слии аллоҳи алайҳи вслму ъоӣини ман алълм аммо аҳади ҳумо фақат бсстаҳ ва аммо алохри лўбсстаҳи лқтъи ҳозои алблъўм » .

Ва уламои се тайифаанд : яке онки илм зоҳир донад дувуми онки илм ботин донад сими онки ҳам илми зоҳир ва ҳам илм ботин донад ва ин нодарра буд . Дар ҳар аср агар панҷ кас дар ҷумла ҷаҳон бошанд бисёр буд балки баракати яке аз эшон шарқу ғарби оламро фаро расаду қутби вақт буду оламён дар паноҳи давлату сояи ҳиммат ӯ бошанд . Ва ӯ он оламаст ки хоҷаи алайҳи ассаломи бадв тафохур мекунад ки « уламои умматии конбёء банӣ Исроил » вмироси хорони анбёءи алайҳими ассалом азин уламоанд алии алҳқиқаҳ ки мироси улӯми зоҳиру улӯми ботин эшон ёфтаанд ки « ани алълмои варасаи алонбёء »у уламои зоҳири ҳам се тайифаанд : муфтёну музаккарону қазоа .

Аммо муфтён аҳл даросту назар ва фатвоанд ва инҳо ду тайифаанд : яке онки олами дилу олам забонанд даришон хавф ва хашятаст бо илм амал доранд ва бо фатво тақво варзанду таҳсили илму нашри он барои наҷот ва дараҷот кунанду назар аз ҷоҳу моли дунё мунқатиъ доранд эшон онҳоанд ки миФрмоид « анмои ихшии аллоҳи ман ибодаи алълмоء » .

Дувуми онки олами забон ҷоҳил диланд дар дили эшон аз худои хавф ва ҳаё набӯд ва дар илми омухтану нашр кардани нияти таҳсили савоби охирату қурбат ҳақ набӯд бФрзи таҳсили ҷоҳу молу қабули халқи вёФти маносиби татаббуъ илм кунанд . Лоҷарами ҳавои барояшон ғолиб шаваду илми эшон мтобъ ҳаво гардаду кор бҳўо кунанду бълм амал накунанд ва бар уламои муттақеу дайндор ҳасад баранд вдри пӯстин эшон уфтанду барояшон ифтиро кунанд ва дар мақоми баҳси бҷдл бо дид оянду аизои кнндўи сухани бтўҷиаҳи нгўинду ҳақро гардан наниҳанд ва хоҳанд ки бҷлдӣу забоноварӣ ҳақро ботил кунанду ботили родри кисвати ҳақи Фронмоинду изҳор фазл кунанд . Азин ҷинси уламо аз онҳоанд ки хоҷаи алайҳи алслўаҳи миФрмоид « атқўи кули мунофиқи алӣами аллсони иқўли мо търФўну иФъли мотнкрўн » .

Ва бҳқиқти он офат ки дар дайни вмёни уммати бавоситаи чунин олами фоҷиру зоҳиди ҷоҳили падед омадааст ба ҳеҷ чиз падед наёмадааст чунонк Амиралмӯъминини алии разии аллоҳ анҳу мегуяд « мо қатъи зуҳрии фии алисломи алорҷлони олами Фоҷрўи носки мбтдъи Фолъолми алФоҷри изҳди анноси фии илмаи лмоирўни ман фуҷураи волмбтдъи алноски ирғби анноси фии бидъатаи лмои ирўн ман насикка » .

Лои ҷурми бшўмии уламои сӯъу зоҳидии мароеу даравишони гадоӣ ки аз ҳризии дайни бадунёи миФрўшнду пайваста бар даргоҳи мулӯки бмзлти мигрднду бадари амирони хоҷагони бостхФоФи дрмирўнду бхўорӣу иҳонати эшонро хизмат мекунанду мадҳу фазли мигўинду бнФмоқи эшонро бдонҷ дар эшон нест ситоиш мекунанду бмдоҳнаҳи баҳри ботил ки эшон мекунанд ё мигўинди сидқи аломири мизннду бтмъи фосиди тарки амри маърӯф ва наҳй ммнкр мекунанд . То ҳосили кор ё дарме чанд ҳаром азишон бустонанд ё ришватии дигари бидиҳанду амалӣ ва мансабӣ бигиранд . Эътиқоди умароу хоҷагону лашкарёни воридоти подшоҳони фосиди ббўд . Ва қиёс карданд ки ҷумлаи уламоу машойихи ҳамин сирати баду хисол мазмум доранд то бичишам ҳақорати бхўоси ҳақу авлиёии иззати нгрстнду бакулӣ рӯй аз инҳо бгрдониднд ва аз фавойиди хизмату суҳбати эшон маҳрӯми монданд ва аз нури илму партави вилояти эшон бенасиб шуданд . Дар ҳадис меояд ки чунин олимӣ ки ғараз ӯ аз илм дунё бошад ӯро аз савоби илми насиба беш аз он нест ки дар дунё аз мол ва ҷоҳ биёбад ва дар о ] рати аввали оташи афрӯзи дӯзах ӯ буд .

Аз чунин илм ки нофеъ бошад астъозт воҷибаст чунонк хоҷаи алайҳ алслўаҳ фармуд : « аъўзбки ман илми лои инФъ » . Ва илми лоинФъи ду навъаст : яке илми шариъат чун бидон кор накунанд нофеъ набошад агарчӣ он фӣ нафса нофеъ буду дувуми илми нуҷуму кҳонту анвоъи улӯми фалсафа ки онро ҳикмати михўоннд ва баъзе бо калом бромихтаҳанду онрои усӯл ном карда то баноми неки куфру залолат дар гардани халқ оҷиз кунанд воин навъ ғайринофеъаст фии зота ва агар бидон амал кунанд мӯҳлику мФўӣ ва мзл буванд . Ва басии саргаштагони бад-ӣни илм аз роҳи дайну ҷодаи истиқомати биФтоднди бғрўри онки мо илми маърифату шинохти ҳақиқат ҳосил мекунем ва надонистанд ки маърифати ҳақи бқроӣту ривоят ҳосил нашавад алои бррўши мтобъти зоҳиру ботини Муҳамади алайҳи ассалом чунонк ҳақи таъолӣ хабар медиҳад ки «у ани ҳозои сиротӣ мустақиман Фотбъўаҳу лонтбъўои алсбли ФтФрқи бкми ани сиблата . . . » алоиаҳ .

Пас муфтии муттақе бояд ки азин анвоъи улӯму офоти он эҳтироз кунад ва дар тхлис ният кӯшад то фатво ки диҳаду дарсӣ ки гуяду мунозирае ки кунад назар бар савоби охирату қурбати ҳақи вншри илму изҳори ҳақу баёни шаръу тақвияти дайн нааду нафасро аз ръўноти илм пок гирданд ва аз олоиши ҳирсу тамаъ татҳир диҳад ки мазаллати уламои дрҳрс ва тамаъаст . Чунонк мегуяд :

Ва дар фатво додани эҳтиёти тамоми биҷои орад то бмили нафасу ғаразу иллати фатвои надиҳад ва агар вақфӣ дар даст ӯ бошад дар он тасарруф фосид накунаду моли ҳароми нстонд ки чун луқмаи ошуфтаи ббўди ҳирсу шаҳвату ҳасаду риё падед ояд онгаҳ ҳарч дар муддати умри ранҷ барда бошад ҳбоء мансур шавад ва аз бидъатҳо боидкаҳ мҳтрз бошад ва бар ҷодаи суннату мтобъти собити қадам буд ва бар сирату эътиқоди салаф солеҳ раваду мазҳаби аҳли суннат ва ҷамоат дорад .

Ва авқоту соъоти хеш муваззаф гирданд чунонк умри азизи ҳеҷ дар битолату ҳазлу лағв сарф накунад . Бомдод чун намози субҳи бгзорди бзкрўи қироати қуръон машғӯл шавад то бар омадани офтобу баъд аз намози дигари соъатӣ то бшби ҳам бзкр машғӯл шавад то бошорт « возкри исми рбки бикраи восило » амал карда бошад ки дар он хайр бисёраст . Ва чун офтоб тулӯъ кард дўркътии бгзорду бтдрису аФодту астФодти илм машғӯл шавад ва чун аз он бипардохт намози чошт бпоӣ дорад он қадр ки тавонад аз ду ракаат то дувоздаҳ ракаати баъд аз он ба масолеҳи маоши хешу фарзандону осоишу риояти ҳақи зарурии нафас машғӯл шавад то байни алслўтини дигари бораи ббҳси илмӣ ё мутолиа ё аФодти машғӯл буд тоохри рӯз ки ба зикр машғӯл шавад то намози шоми гузорад ва агар байни алъшоӣин эҳё тавонад кард ба зикру қироату авроди саодатии шигарфат буд ва чун намоз хуфтани гузорад сухан нагӯяд ки суннат инаст . Пас бмтолъаҳ ё такрор машғӯл шавад то донагӣ шаб бугзарад пас соъатӣ рӯй бқблаҳ ва нишинад бзкр машғӯл шавад чун хоб ғлб кунад аз сари ҷамъияту зикр бар паҳлавии рост рӯй бқблаҳи бхсбду бадалу забони ин дуо ки суннат аст мехонд ки « аллоҳами ании аслмти нафасии алику ваҷҳати ваҷҳеи алику алҷأти зуҳрии алику Фўзти амреи алики рҳбаҳи мнку рғбаҳи алики ломлҷоу ломнҷأу ломФри мнки алои алики омнти бктобки алзии анзлту бнбики алзии арслт » пас бадалу забон зикр мегуяд то бо зикр дар хоб шавад . Дар хабараст ки ҳар ки бар вузӯ ва зикр хусбад рӯҳ ӯро бзир арш баранд то бтоъти ҳақи машғӯл буд ва ҳар хоб ки бинад сидқу ҳақ буд ки « навами Алъолами ибода » ин чунин хобӣаст .

Пас ҷаҳд кунад ки дар миёнаи шаб соъатӣ бархезаду бнмози таҳаҷҷуд ки суннат хоҷааст алайҳи ассалом машғӯл шавад ва он сездаҳ ракаат намозаст бо ватар вҳр чанд қроът дарозтар хонд фозилтар буду дигари бора агар хоҳад бхсбд то буқат субҳ бархезаду таҷдид вузӯ кунад вбзкр машғӯл шавад то вақти намоз .

Ва бояд ки азин тааббудот басӯрат бемаънӣ қонеъ нашаваду пайвастаи нафасро аз навъе муҷоҳида фориғ нагузораду дили хешро бози талабад . Ва аз онч дар фусӯли боби маош аз тазкияи нафаси втсФиаҳи дилу тҳлиаҳи рӯҳ шарҳ додаем бақадр вусъ ҳосил мекунад то батадрӣҷи баъзе ҳақоиқ ӯро рӯй менамояду асрор кашф мешавад .

Аммо музаккарони се тайифаанд : яке онҳоанд ки фаслӣ чанд аз суханони маснӯъи мусаҷҷаъ бемаънӣ ёд гиранд ки аз илми динӣ дарон ҳеҷ набошад ва зФон бидон ҷорӣ кунанд ва он навъи барзанаду бғрзи қабули халқи вҷмъи мол дар ҷаҳони мигрднду бсдгўнаҳи тасаннӯъу тслсу шайёдгарӣу булъаҷабӣ падед Эйанд то чигуна мақсӯди днёўӣ ҳосил кунанд ва бар сари минбари бмдҳу маддоҳии мулӯку салотину умароу вузароу судӯру акобру асҳоби муносибу қазоау ҳукком машғӯл шаванд то бар ҷои пайғамбари алайҳи ассаломи чандини дурӯғу бидъат раво доранд ки бигӯянду бикунанд ва бар сари минбар гадоӣҳо кунанд ва аз золимон мол ситонанд ва тавзеъ хоҳанд то гоҳ буд ки аз даравишон бҳкм бустонанд ба дили нохушӣу бештари он буд ки баришон зкўаҳ воҷиб набӯд ва аз мардум зкўаҳ ситонанд ҳаром хуранд ва ҳаром пӯшанд ва ҳикоятҳои дурӯғ ифтиро кунанду аҳодӣси мавзӯу мтъўн ривоят кунанд ва гӯйанд ҳадисӣ саҳеҳасту халқ ва ҷоҳои мазмум кунанд ва бар хуш омад эшон сухан ронанду халқро дар бидъат ва залолат андозанду гоҳ буд ки таассубҳо кунанду фитна ҳо ангезанду авомро бар таассуби ағро ва иғво кунанд .

Инҳо аз қабили уламои олами забон ҷоҳил диланду оташи афрӯзи дӯзах .

Дувуми тайифаи аъимма солеҳанд ки сухан аз баҳри худоӣу савоб охират гӯйанду азбдъту залолат давр бошанд ва аз тафсиру ахбору осору сайр слҳо гӯйанд бар ҷодаи суннату сирати салафи солеҳи вхлқро бўъзу нсҳиту ҳикмат бо худоӣу ҷодаи шариъату навбату зуҳду вараъ ва тақво хонанд чунонк ҳақи таъолии миФрмоид « адъи илои сиблати рбки болҳкмаҳи волмўъзаҳи алҳасана » . Ва халқро на ба раҷои мазмум далер гардонанд ва на дрмболғти тхўиФ аз карами ҳақ навмед кунанд ки он ҳам мазмумаст . Вхўдро болоиши тамаъи днёўӣ мулаввас накунанд токлмаҳ алҳақ тавонанд гуфту сухан бетамаъ муассир ояд ки чун бҳби дунёу тамаъи олӯда буд сухани ҳам олӯда буд ва аз манша нафас ояд на онч ояд ҳақ буд вена бар дил муассир ояд ва агар низ онч гуяд ҳақ гуяд валикин аз ҳақ наёяд аз сари ботил ва ҳаво ояд бар дил наёяд . Бузургон гуфтаанд онч аз дили оидбр дил ояд .

Ва дар ривоят омадааст ки « аўҳии аллоҳи таъолии илои Довӯди Фқол ё Довӯди лои тсأлни ани олами қади аскртаҳи ҳуби алднёи Фоўлӣки қитоъи алтриқи алии ибодӣ » .

Ва Абдуллоҳи бен аббоси разии аллоҳи ънҳмо ривоят мекунад аз хоҷаи алайҳи алслўаҳ ки фармуд : « уламои ҳзаҳи аломаҳи раҷулони Фрҷли атоаҳи аллоҳи уламои Фбзлаҳи ллносу лами иأхзи алайҳи тмъоу лами иштр ба смнои Фзлки ислии алайҳи тайри алсмоءи ваҳйатони алмоءу дўоби аларзу алкроми алкотбини иқдми алии аллоҳи ъзўҷли явми алқимаҳи сидои шриФо ҳатто ироФқи алмрслину раҷули атоаҳи аллоҳи уламои фии алднёи Фзн ба ани ибодуллоҳу ахзи алайҳи тмъоу уштурӣ ба смнои иъзб ҳатто иФрғи аллоҳи ман ҳисоби алхлоиқ » .

Ва дар қӯти улқулуби шайхи Абӯтолиби ?маккеии раҳма аллоҳ овардааст ки : « ва ман ағлзи мосмъти Фимни атбоъи алднёи болълми моҳдсўнои ани ъбидбни воқди ани Усмон бе абии сулаймон . Қоли кони раҷули ихдми Мӯсои слии аллоҳи алайҳи Фҷъли иқўли ҳдснии Мӯсои сафии аллоҳи ҳдснӣ Мӯсо наҷай аллоҳи ҳдснӣ Мӯсо кулем аллоҳ ҳатто асарӣу аксари молаи вФқдаҳи Мӯсои слии аллоҳи алайҳи Фҷъли исأли анҳу Флоиҳс манеҳ асро ҳатто ҷоءаҳи раҷули зоти явму фии ядаи хнзири фии ънқаҳи ҳабли асвадаи Фқоли ?лаи Мӯсои слии аллоҳи алайҳи търФи Флонои Фқоли нъми ҳўи ҳозои алхнзири Фқоли Мӯсо ё раби асолки ани трдаҳи илои ҳола ҳатто асأлаҳи Фимоособаҳи ҳозои Фоўҳии аллоҳи таъолии илайҳи лўдъўтнии болзии дъонӣ ба одами Фмни дунаи мо аҷибки фӣаи влкни ахбрки лами санъати ҳозо ба ло на кони итлби алднёи боладин » .

Тооини ҷумла ҳақиқат шиносанд уламои дайн ва аз ҳирси дунёу талаби он бад-ӣни эҳтирози намоянд ки дарин боб ва ид бисёраст барин ақтсор намудем .

Чун музаккари днётлб буд ва бидон шароиту одобу аврод ки муфтӣ ронмўдаҳ омад қиёми намояд аз онҳо буд ки « ирФъи аллоҳи аллазӣнаи омнўи мнкми волзини аўтўи алълми дараҷот » .

Дар ривоят меояд аз ибни аббос – разии аллоҳи анҳу – ки уламоро бар муъминон фазилатаст бҳФтсди дараҷаи миён ҳар дараҷае панҷсад сола роҳаст ҳар насиҳату ваъз ки чунин олам фармоед баҳри ҳарфии ӯрои қрбтӣу дрҷтӣ ҳосил мешавад ва ҳар кас ки бавоситаи ваъз ӯ тавба кунаду бтоът машғӯл шавад ва рӯй баҳақи оради ҷумла дар каффаи ҳасанот ӯ бошад рӯзи қиёмат .

Сими тайифа машойиханд ки бҷзботи анояти ҳақи сулӯки роҳи дайну сайри бъолми яқин ҳосил кардаанд ва аз мукошифоти алтофи худовандии улӯм ладуннӣ ёфтаанд ва дар партави анвори таҷаллии сифоти ҳақи бинои маъонӣу ҳақоиқ ва асрор гаштаанд ва бар аҳволи мақомоту сулӯки роҳи ҳақи вуқуфӣ тамом ёфтаанд ва аз ҳазрати иззату вилояти машойихи бдлолту тарбияти халқу даъвати баҳақ маъмур гашта . Баъд аз анки умрии воъизи нафас хеш бӯдаанд ки « ъзи нФски ?фони атъзти Фъзи анноси волои Фостҳии ман аллоҳ » ва аз воъиз « валлоҳи фии қалби кули муъмин » қабул ваъз кардаанду камӣнгоҳи макри вҳилти нафас нигоҳ доштаанду бҳкми фармони бдъўти халқи машғӯл шудау халқро аз хароботи дунёу хамри шаҳавоту мастии ғФлоти боҳзоири қудсу маҷлиси инс « фии мақъади сидқ »у шароби таҳуру таҷаллии ҷамоли соқӣ «у сқиҳми рбҳм » михўоннд «у зкрҳми боёми аллоҳ » ва эшонро аз завқи мшорби мардони мичшоннду силсилаи шавқу муҳаббати дили эшон миҷнбоннду бҳсби ақлу шинохту завқу шавқ ҳар тайифае аз шариъату тариқату ҳақиқат баён мекунанд то ҳар каси ҳаззу насиби хеш бақадр ҳиммати хеши брмидорнд ки « қади илми кули аноси мшрбҳм » .

Ва агар мурғи ҷонӣ ки аз ошиёна « иҳбҳм » паридааст бар шабака иродат меуфтаду бадона « иҳбўнаҳ » дар доми балои ишқ банд мешавад он шаҳбози сипедро ки сахти бадеъу ғариб афтодааст дар кризи хилват хона мекунанду чашми ҳавои нафас ӯ аз ҷаҳони муродоти ду ҷаҳонии брмидўзнду бтъмаҳи зикр парвариш медиҳанд . То онгаҳ ки он ваҳшати илтимоси бмосўои ҳақи азу мунқатиъ шаваду мақоми инс ҳосил кунад мустаъиду мустаҳаққ он шавад ки нишемани даст малик созад .

Инҳо хулосаи офаринишу Халифаи ҳақи нойибу мирос дор анбиёанд ки « уламои умматии конбёء банӣ Исроил » дида ҳар кас бар ҷамоли камол эшон науфтад ки дар зери қбоби ғайрати ҳақ мутаворӣанд .

Халқ азишон ҳамин сарваряши бенанд ки аз хеши қиёси аҳволи эшон бар хеш вдигрон кунанд ва эшонро воъизӣ аз воъизон ё олимӣ аз олимон зоҳир шимуранд ва ндонанд ки « лои иқоси алмлоӣкаҳи болҳдодин » .

Аммо қазоаи ҳам се тайифаанд чунонк хоҷаи алайҳи алслўаҳи миФрмоид : « алқзоаҳи сулси қозӣони фии алнору қози фии алҷнаҳ » . Фармуд қозӣон сеанд : ду дар дӯзаханд ва яке дар биҳишт .

Он ду ки дар дӯзаханд яке онаст ки бълми қазо ҷоҳил бошад ва аз сари ҷаҳлу ҳавоу майли нафас қазо кунад . Дувуми онки бълми қазои олам буд аммо бълм кор накунад бҷҳлу ҳаво кор кунаду майл вмҳобо кунаду ҷониби халқ бар ҷониби худои тарҷеҳ наад ва ришват сетанду китобати сҷлоту ъқўдонкҳаҳ бқболаҳ диҳад ва аз он мол ва хидматӣ сетанд ва ниёбатҳо дар вилоят бимол ва ришват диҳад . Ва хидматкоронро муставле кунад то ришватҳо ситонанд ва дар ибтол ҳуқуқ кӯшанд ва дар амволи маворису айтоми тасарруф фосид кунанд ва тазвирот бурдоранд ва ботилҳоро баҳақи Фронмоинду ҳақро бпушонанд ва ботил кунанду амсоли ин . Чунонк тасарруф дар авқофи баннои воҷиби намоянди вмносби вмсоҷду мадорису хонақоҳоти баъиллатиҳо ва ғаразҳо ва ришватҳо бнооҳлон ва мстأклаҳ диҳанд втқўити аҳл дайн накунанду кори эҳтисоби вомри маърӯф ва наҳй мнткр мӯҳмал гузоранду ончи бобўоби албр таъаллуқ дорад ки бар қозии воҷиб буд ғмхўоргии он кардан зойеъ гузоранд ин ҷумла онаст ки бидон мустуҷиб дӯзах гирданд .

Ва аммо он қозӣ ки дар биҳиштаст магар ишорат бидонаст ки худ дар биҳишт қозӣасту алои онк дар дунё қозӣ бошад риояти ин ҳуқуқ бар ваҷҳи хеши куҷои тўондкрд ? хоҷаи алайҳи ассалом азинҷо фармуд « ман ҷаъли қозёи Фқди забҳи бғири скин .

То ин заъиф дар билоди ҷаҳони шарқу ғарби қурби сӣ соласт то мегардад ҳеҷ қозӣ наёфт ки аз ин офот мубарроу масӯн буд алои мошооллаҳ . Маъаи ҳозо агар касе аз ин хисоли нописанди пок ва мубарро буду бзди ин бхсоли ҳамидаи мавсуф бар ҷодаи шариъат ва бидон сирату сарират ки шарҳ дода омад олами омил дарро муттасиф гардаду авқофи хешро бидон аврод ороста дораду миёни мусулмонони ҳукӯмат бар суннату сирати салаф солеҳ тавонад кард вале ман аўлёءоллаҳ бошаду хосу гузидаи ҳақ буду баҳри ҳукӯматӣ ки баҳақи бгзорду шафқатӣ ки бар аҳволи халқи бабради воқомти ҳудӯди шаръ ки биҷои оради дрҷтӣу қрбтӣу рифъатӣ шариф ёбад ва аз нодарраи ҷаҳон буду бчнини қозии табарруки намӯдану тақарруб ҷустани воҷиб буд . Ва слии аллоҳи алии Муҳамаду ?ала .