Қоли аллоҳи таъолӣ : « риҷоли лои тлҳиҳми туҷҷораи влобиъи ани зкроллаҳ » .

Ва қол алнабӣ слии аллоҳи алайҳу силам : « алтоҷри алсдўқи аломини иҳшри маъаи алонбёءи волмрслини явми алқёмаҳ » .

Бдонки тиҷорати ду навъаст : тиҷорати дунёу тиҷорати охират . Ва тиҷорати дунёи ҳам бар ду навъаст : яке онк аз баҳри нафъ днёўӣасту баси дувуми онк аз баҳри нафъ охиратӣаст . Ва нафъи днёўии худ табаъ буд ки « ман кони ириди ҳрси алохраҳ назд дилаи фии ҳрсаҳ » .

Аммо он тиҷорат ки аз барои нафъ днёўӣасту баси бғоит мазмумасту ҳосилаши биҳослӣу визру ваболу ҳисобу табаъати охирати рбҳи он ҳама хусронасту зёдтши ҳамаи нуқсону судаши ҳамаи зиён .

Ҳақи таъолии ин тиҷоратро болҳўқрин мекунад ки « қул мо ъндоллаҳи хайри ман аллҳў ва ман алтҷораҳ »у хоҷаи алайҳи ассаломи миФрмоид « алтҷори иҳшрўни явми алқёмаҳи Фҷорои алои ман атқӣ ва бар всдқ » тоҷирони дунёро ки даришон тақвоу некуӣ ва сидқ набӯд Фҷор мехонду ҳақи таъолии миФрмоид «у ани алФҷори лФии ҷҳими ислўнҳои явми аддӣн » .

Ва аммо он тиҷорат ки барои нафъ охиратӣаст онаст ки ҳақи таъолии миФрмоид « риҷоли лотлҳиҳми туҷҷорау лои байъи ани зкроллаҳ . . . » алоиаҳ ва ин оятро муфассирони ду маънӣ гуфтаанд : яке онки бтҷорти охиратӣ таъаллуқ дорад яъне мардонеанд ки басӯрат тиҷорату байъи днёўӣ машғӯл нашаванд то аз худоӣу зикри худоӣ боз намонанд инҳо бтҷорти охирати машғуланди нафасу моли бҷмлгии базли роҳи ҳақ таъолӣ кард ҳанду бакулӣ аз дунё эъроз намӯда . Чунонк миФрмоид « ё аиҳо аллазӣнаи омнўи ҳилли адлкми алии туҷҷораи тнҷикми ман азоб ?илем . . . » ило .

« ани кантами тълмўн » маънии дувум онаст ки бтҷорти днёўӣ таъаллуқ дорад валикини тиҷоратӣ ки барои нафъ охиратӣаст . Яъне мардонеанд ки сӯрати тиҷорати вбиъу шарӣ бар сӯрати эшон агарчӣ равад валикини дили эшон аз зикри худоӣ боз намонад . Ва тафсири ин ояти бад-ӣни маънии муносиб тараст зеро ки ҳам дарин ояти миФрмоид ки «у ақоми алслўаҳу аитоءи алзкўаҳ » ва аз намоз кардану зкўаҳ додан боз намонанд . Ва зкўаҳ вақте тавон дод ки бтҷорти днёўӣ машғӯл буданду алои онки моли бакулии дрбозд ва аз дунё эъроз кунад ӯ зкўаҳ натавонад дод .

Пас шароити онки тиҷорат барои рбҳ охират кунаду суҳбати анбиёу русул онаст ки тақворо шиори вдсор хеш созаду молро мол худоӣ донаду ният он кунад ки дар моли худоӣ барои бандагони худои бомари худоӣу ризои худоӣ тасарруф мекунам то онч барон рбҳ падед ояд онро бар бандагони худоӣ сарф кунам ва худроу аёли худ яке аз он ҷумлаи шуморад .

Ва аз амонату диёнати ҳеҷ дақиқа фурӯ нагузорад ва дар харид ва фурухт инсофи нигоҳи дордФи бмсоҳлаҳи хираду фурушад ки хоҷаи алайҳи ассаломи миФрмоид « раҳми аллоҳи омросҳли албиъу саҳли алшрӣ » .

Ва албата дар байъу шарӣ савганд барост ва дурӯғ нахурд ки ҳақи таъолии боиъи ҳлоФро душман дорад . Ва бар андаки рбҳӣ қаноат кунад ки баракати қарин қаноатасту ҳурмони қарини ҳирс ки « алҳриси маҳрӯм » ва дар амонат кӯшад ва аз хиёнат эҳтироз кунад ки хоҷаи алайҳи ассаломи миФрмоид « аломонаҳи тҷри алрзқу алхёнаҳи тҷролФқр »у матоъро дарон вақт ки хирад накӯҳиш накунад ва дарон вақт ки фурушад мадҳ нагӯяду айби он пинҳон накунаду ҳунарӣ ки онро бошад фаро нанамояд ва ғулом нахирад ва нафурӯшад ки харидани ғуломи маърази офат втҳмтасту фурӯхтани ғулом навъе аз фитнааст вагуфтаанд « атқўои мавозиъи алтҳм » алои ғуломии сиқт ки аз баҳри силаҳ ё хизмат доранд ки харид ва фурухт он саҳлтар буд .

Ва бҳршҳр ки бирасад бояд ки аз мазорҳоу мавозиъ мутабаррик бипурсад ва онҷо раваду бнёзии тамоми зиёрати он биҷои орад ва аз зӯҳҳоду ибоду машойих ваема ва гӯша нишинону азизон ҳар шаҳрӣ баҳс кунаду баҳр ҷо бараваду хизмати эшон бсдқ дарёбад ва ҳар касро бо ндк ва бисёр табаррукӣ дилдорӣ кунад ва онро ғанимати шимурд ки дар сафари ҳеҷ ғанимат ва рой дарёфт суҳбати мардони ҳақу хизмат эшон несту даравишону заъифонро дар ҳар шаҳр бонч тавонад мадад кунад .

Ва бояд ки аз ҳар сафар ки бикунад ё баҳри муомилау муъориза ки дар ҳзр карда бошад ончи риҳи бўдҷмлаҳ дар ваҷҳи хайрот наад алои он қадр ки нафақа аёл кунад ва албата дар банди ҷамъи молу адхор ва таксир набошад ки ҳақи таъолии миФрмоид « аллазӣнаи икнзўни алзҳбу алФзаҳу лои инФқўнҳои фии сиблати аллоҳи Фбшрҳм бъзоб ?илем . . . » илои қавла « Фзўқўои мо кантами ткнзўн » .

Боидкаҳи зиндагонӣ чунон кунад ки чун вақти сафари охират дар ояд ҷумлаи суду сармояи хеш аз пеш бФрстодаҳ бошад то аз пас мол хеш тавонад рафтан . Ҳамчун бозаргонӣ ки бсФрӣ хоҳад рафт молро аз пеши бифиристад ӯро дар шаҳри қрорў ором намонад . Ва дар ан кӯшад ки то чигуна аз пас мол баравад ва он соъат ки вақти раҳил корвон бошад ӯро азон вақт хуштар набӯд . Ва чунон кунад ки онч аз ваии бозмонд бақадр кафофӣ бФрзндон диҳаду боқии вақфӣ ва хайрӣ кунад ки баъд аз ваии садақаи ҷорӣа буд воло дареғ бошад ки ӯ ранҷи бараду дайгарии бархӯрд .

Дар ҳадис меояд аз хоҷаи алайҳи ассалом ки рӯзи қиёмати он ҳасрат ки бар чаҳор кас бошад дар ърсот бар аҳли аввалин ва охирин бар ҳеҷ кас набӯд : аввал бар олимӣ ки ҷамъии бълм ӯ кор карда бошанд бқўл ӯ ва ӯ бълми хеш кор накарда бошад дар ърсот бинад ки он ҷамъро ббҳшт мебаранд ва ӯро бдўзх . Гуяд оўхи инҳо бълми ман кор карданд биҳишт ёфтанд ва ман бълми хеш кор накардам дӯзах ёфтам . Дувуми хоҷае ки банда Эй дорад хоҷаи бФсод машғӯл шаваду бандаи бслоҳ чун дар ърсот бинад ки ғулом ӯро ббҳшт мебаранд ва ӯро бдўзх гуяд оўхи бандаи ман тоъат кард биҳишт ёфт ва ман хоҷа ӯ фасод кардам дӯзах ёфтам .

Сими шахсе ки тоъат бисёр карда бошад аз ҳар навъ аммо бар касе зулм карда буд ва якеро дашном дода ва аз яке бмзлмаҳ эй барда ва якеро ғайбат кардау бӯҳтони ниҳода ва якеро зада врнҷонидаҳ . Чун дар ърсот ояд ин хасмон меоянд яке намоз мебарад вики рӯза мебарад ва яке зкўаҳ мебарад яке ҳаҷ то он шахс муфлис монад аз гуноҳи он хасмон баргиранд ва бар гардон ӯ ниҳанд ва ӯро бдўзх мебаранду хасмонро ббҳшт . Гуяд оўхи тоъат бисёр ман кардаму гуноҳи эшон марои бгноаҳи эшон бдўзх мебаранд ва эшонро бтоъти ман ббҳшт . Чаҳоруми соҳиби молӣ буд ки мол буд ки мол ба ранҷи фаровон бадаст оварад ва нахурд ва бо худ набарди ӣнҷои бўорсии бигузорад . Ворис бидон мол хайрот кунад ва сидқот диҳад то ҷумла дар роҳи худоӣ сарф кунад . Ҳар дуро дар ърсот оваранд он соҳиби молро баҳисоби он мўохзт кунанду бсўболи он бдўзх баранд ва он ворисро бихироти он ббҳшт баранд . Соҳиб мол гуяд оўхи ранҷи ман барадаму мол аз ҳалоли вҳром ҷамъ кардам бўболи он маро бдўзх мебояд шуд ва аз интифоъи он дайгарӣ биҳишт меравад . Ҳеҷ қавмиро ин ҳасрат набӯд ки ин чаҳор қавмро . Пас саъии балиғ бояд кард то ҳақи таъолии азин офот маҳфӯз дорад .

Ва бозаргони амини бросткорӣу рости гуфторӣу рости кирдории бдрҷаҳи растгорӣ ва растгорон расад . Чунонк хоҷаи алайҳ ассалом фармуд : « алтоҷри алсдўқ . . . » алҳдису росткорӣ онаст ки дили венят бо худоӣ рост дорад ва онч кунад аз баҳр худоӣ кунад . Ва рости гуфторӣ онаст ки бо халқ рост гуяду рост рӯ бошаду макру ҳиялат ва хдиът накунад . Ва рости кирдорӣ онаст ки бар ҷода шариъат бошад ва аз равиши тариқат низ бо хабар буд .

Ва гӯш дорад то ҷониби масолеҳи дунё бар ҷониби масолеҳи дайни дрҳичи вақти мрҷҳи ндордў дар ҳеҷ ҳолати бшғли днёўӣ аз кори динӣ боз намонад ва дар кули аҳволи зокири ҳақу толиби охират буд . То азон зумра бошад ки ҳақи ҷли вълои миФрмоид « риҷоли лои тлҳиҳми туҷҷораи влобиъи ани зкроллаҳ » вҳқи таъолии эшонро мардон мехонд яъне ҳар ки на бад-ӣн мсобтаст мард нест . Ҳркрои ақлу дайн ҷамъ шавад ҷузи бмқоми мардии сар фурӯ наёраду бҷмошии ин гандаи пери раънои қаттолаи дунё фирефта нашавад . Ллшихи шихнои мҷдолдини алБағдодӣ қудси аллоҳи рӯҳаи алъзиз .

Ва слии аллоҳи алии Муҳамаду ?ала .