Аммо одоб дар таловат низ шашаст :

Адаби аввал

Он ки азимати сухани бидонад ки сухани худоӣ таъолӣаст ва қадимасту сифат вайаст қоим ба зоти вайу ончӣ бар забон меравад ҳуруфаст ва ҳамчунон ки оташ ба забони гуфтан осонаст ва ҳар касе тоқат он дорад , аммо тоқати нафас оташ надорад , ҳамчунин ҳақиқати маъонии ин ҳуруф агар ошкоро шавад , ҳафт осмон ва ҳафт замини тоқати таҷаллӣ он надорад ва аз ин буд ки ҳақ таъолӣ гуфт , « луи анзлнои ҳозои алқрони ҷабали лроитаҳи хошъои мтсдъои ман хшиаҳи аллоҳ » .

Валикини ҷамолу азими қуръонро ба кисвати ҳуруф бпўшидаҳанд то забонҳо ва дилҳо тоқат он бидораду ҷуз дар ин кисвати ҳуруф ба одамии расонӣдан сӯрат набандад ва ин далел он накунад ки варои ҳуруфи корӣ азим нест , ҳамчунон ки бҳоемро рондану об додану кор фармудан ба сухани одамӣ мумкин нест ки вайро тоқати фаҳм он нест , лоҷарами овозҳо ниҳодаанд наздик ба овоз бҳоем то эшонро бидон огоҳӣ диҳанд ва эшон овоз бишинаванду кори бикунанду ҳикмат он ндонанд ки гов ба бонгӣ ки бар вай май знндди замин нарм мекунаду ҳикмати замини нарм кардан надонад ки мақсӯд онаст то ҳаво дар миён хок шаваду об ба ҳар ду омехта шавад то чун ҳар се ҷамъ шаванд онро шояд ки ғизоӣ тухм гардаду вайро тарбият кунад .

Насиби бештари одамиён аз қуръони ҳам овозӣу зоҳири маънӣ беш нест то гуруҳе пиндоштанд ки қуръони худ ҳуруф ва асвотаст ва ин ғояти заъфу салим дилӣаст ва ин ҳамчунон буд ки касе пиндорад ки ҳақиқати оташи алиф ва то ва шинаст ва надонад ки оташ агар коғазро бинад бисӯзаду тоқат вай надорад , аммо ин ҳуруф ҳамеша дар коғаз бошад ва ҳеҷ асар накунад дар вай ва чунон ки ҳар колбудиро рӯҳӣаст ки бо вай бимонад , маънии ҳуруф чун рӯҳасту ҳуруф чун колбуду шарафи колбуд ба сабаб рӯҳасту шарафи ҳуруф ба сабаби рӯҳ маъонӣасту пайдо кардани тамомии таҳқиқи ин дар чунин китоб мумкин нагардад .

Адаби дувум

Он ки азимати ҳақи таъолӣ ки ин сухан вайаст дар дил ҳозир кунад пеш аз қуръони хондану бидонад ки сухан ки мехонд ва дар чаҳ хатар менишинад ки вай мегуяд , « лоимсаҳи алоолмтҳрўн » ва чунон ки зоҳири мусҳафро нбсоўди алои дастии пок , ҳақиқати сухани ҳақро дрнёбди алои дилии пок аз наҷосат , ахлоқи бадви ороста ба нури таъзиму тўқир ва аз ин буд ки ҳргаҳи ъкрмаҳи мусҳафи бозкрдӣ , вайро ғашӣ афтод ва гуфтӣ , « ҳўи каломи рабӣ , ҳўи каломи рабӣ » , ҳеҷ каси азимат қуръон надонад то азими ҳақ таъолӣ нашносад ва ин азимат дар дил ҳосил наёяд то аз сифоту афъол ӯ боз на андешад , чун аршу курсӣ ва ҳафт осмон ва ҳафт замин ва ҳарчӣ дар миён эшонаст аз млоикаҳу ҷину инс ва бҳоему ҳашароту ҷамодоту набототу аснофи хилоиқ дар дил ҳозир кунаду бидонад ки ин қуръони калом онаст ки ин ҳама дар қабза қудрат ӯст ки агар ҳамаро ҳалок кунад бок надорад ва дар камоли ваии ҳеҷ нақс набӯду офаринандау дорандау рӯзидиҳанда ҳама ӯст , онгоҳ бошад ки шамае аз азимат дар дили вай ҳозир шавад .

Адаби сим

Он ки дил ҳозир дорад дар хондан ва ғофил нашаваду ҳадиси алнФси вайро ба ҷониби парокандаи беруни набард ва ҳарчӣ ба ғифлати хонда нохонда донаду дигари бори боз сар шавад ки ин ҳамчунон буд ки касе ба тамошо дар бастоне шаваду онгоҳ ғофил бошад аз аҷоиби бустон то берун ояд ки ин қуръони тмошогаҳ муъминонаст ва дар ваии аҷоиби ҳкмтҳост ки касе ки дар он тааммул кунад ба ҳеҷ чизи дигари напардозади пас агар касе маънӣ қуръон надонад , насиби вай андак бошад , лекин бояд ки азимати он дар дили ваии ҳозир буд то пароканда андеша набӯд .

Адаби чаҳорум

Он ки дар маъонӣ ҳар клмтӣ андеша мекунад то фаҳм кунад ва агар ба як бор фаҳм накунад аъодт мекунад ва агар аз вай лиззатӣ ёбад аъодт мекунад ки он аўлитр аз бисёр хондан ва Абӯзар мегуяд разии аллоҳи анҳу ки расӯл ( с ) як шаб то рӯз дар намози ин як оят аъодт мекард , « ани тъзбҳми ъбодк ,у ани тғФри ?лаами Фонки анати алъзизи алҳким » ва « бисмии аллоҳи арраҳмони арраҳим » бист бор аъодт карду Саиди бен ҷбири шабӣ дар ин оят тааммул кард ки , «у амтозўи алиўми аиҳо алмҷрмўн » ва агар оятӣ мехонду маънии оятии дигар май андешади ҳақи он оят нгзордаҳ бошад .

Омири бен Қайс аз васвос гила мекард гуфтанд , « он ҳадис дунё бошад » гуфт , « агар корд дар сина ман кунанд бар ман осонтар аз он ки дар намози ҳадиси дунёи андешам , валикини дил машғӯл ояд ки паии ҳақи таъолӣ чун истам ва чун бозгардам ? » ин ҷумла васвос медонист , ба ҳукми он ки ҳрклмаҳ ки дар намоз мехонд бояд ки ҷузи он маънӣ дар он вақти ҳеҷ чиз наяндешад ва чун андешаи дигар буд , агарчӣ ҳам аз дайн буд васвос буд балки бояд ки дар ҳар оятии ҷуз аз маъонии вай на андешад ва чун оёти сифоти ҳақ таъолӣ хонд дар асрори сифот тааммул кунад то маънии қуддусу азизу ҷаббору ҳакиму амсол ин чист ? ва чун оёт афъол хонд чун , « халқи алсмўоту аларз » аз аҷоиби халқ , азимати холиқ фаҳм кунаду камоли илму қудрат вай бишносад то чунон шавад ки дар ҳарчӣ нигарад ҳақро бинад ва аз вай бинаду ҳама ба вай бинад ва чун ин оят хонд ки , « анои хлқнои алонсони ман нутфа » , дар аҷоиби нутфаи андешад ки як қатраи оби як сифат аз вай чигуна чизҳои мухталиф падед ояд , чун гӯшту пӯсту рагу устихону ғайри ону онгоҳ аз ваии аъзо чун сару дасту пойу чашму забону ғайри он чун офарӣда шуду онгоҳи аҷоиби ҷавоҳири маъонӣ чун самъу басару ҳаёту ғайри он чун офарӣда шуду онгоҳи аҷоиби ҷавоҳири маъонӣ чун самъу басару ҳаёту ғайри он чун офарӣда шуд ва чун падед омад ?

Ва маънии қуръони ҳамаи шарҳ кардани душвор буду мақсӯд аз ин танбеҳ бар ҷинси тафаккур дар қуръону маъонии қуръони се танро зоҳир нашавад : яке он ки аввали тафсири қуръони зоҳир нахонда бошаду арабят нашинохта бошад дигари он ки гуноҳии бузург аз кбоир Миср бошад , яъне бидъатӣ эътиқод карда бошаду дили ваии торик шуда буд ба зулмати бидъату маъсияту дигари он ки дар каломи эътиқодӣ хонда бошад ва бар зоҳири истода ва ҳарчӣ ба хилофи он ба дил вай бугзарад аз он нафрат гирад ва мумкин нагардад ки ин каси ҳаргиз аз он зоҳир фаротар шавад .

Адаби панҷум

Он ки дили вай ба сифатҳои мухталиф мегардад , чунон ки маъонӣ оёт мегардад , чун ба оёт хавф расад , ҳамаи дили ваии бим ва зорӣ гардад ва чун ба оёт раҳмат расад , кушодагӣу хуррамӣ дар вай падед ояд ва чун сифоти ҳақи таъолии шунӯд , айни тавозуъ ва шикастагӣ гардад ва чун ба маҳолоти куффори шунӯд ки дар ҳақи худоӣ таъолӣ гуфтаанд , чун шарику фарзанд , овози нарм тар кунад ва бо шарм ва хиҷолат хонду ҳмичнин ҳар оятиро маънӣӣаст ва он маъниро мқтзоӣӣаст бояд ки бидон сифат мегардад то ҳақи оят гзордаҳ бошад .

Адаби шашум

Он ки қуръони чунон шунӯд ки аз ҳақи таъолии шунӯд ва тақдир кунад ки аз вай май шунӯд дар ҳол . Ва яке аз бузургон мегуяд , « ман қуръон мехондаму ҳаловат он менаёфтам то тақдир кардам ки аз расӯл май шинавам , пас аз он фаротар шудам , тақдир кардам ки аз Ҷабраил май шинаваму ҳаловат зиёдат ёфтам , пас фаротар шудам ва ба манзалати маин расидам ва акнӯн чунон мехонам ки аз ҳақи таъолӣ май шинавам бевосита ва акнӯн лиззатӣ меёбам ки ҳаргиз наёфта будам . »