Бидон ки ҳасбат бар ҳамаи мусулмонон воҷибаст . Ин илми ҳасбату шарти он донистани воҷиб буд ки ҳар фаризае ки шароит он нашносанд , гузордан он мумкин нашавад . Ва ҳасбатро чаҳор рукнаст : яке мӯҳтасиб ва яке он ки ҳасбат бар вайаст ва яке он ки ҳасбат дар вайаст ва яке чигунагии эҳтисоб .

Рукни аввал ( мӯҳтасибаст )

Ва шарти вай беш аз он нест ки мусулмон ва мукаллаф бошад ки ҳасбати ҳақ дайн гузорданаст . Ҳарки аз аҳл дайнаст аҳл ҳасбатаст . Ва хилофаст ки адолату дастурии султон шарт ҳаст ё нау дурусти наздики мо онаст ки шарт нест .

Аммо адолату порсоӣӣ чигуна шарт буд ки агар ҳасбат касе хоҳад кард ки ҳеҷ гуноҳ накунад , худ ҳаргизи ҳасбат сӯрат набандад ки ҳеҷ кас аз маъсият маъсӯм набошад . Саиди бен ҷбиз мегуяд , « агар мо ҳасбати он вақт кунем ки ҳеҷ гуноҳ накунем , пас ҳаргиз ҳасбат накунем » . Ҳасани басариро гуфтанд ки касе гуяд ки халқро даъват макунед то нахусти худро пок накунед . Гуфт , « шайтон дар орзӯии ҳеҷ чиз нест , магари он ки ин калима дар дили мо ороста кунад то дар ҳасбат баста шавад .

Ва инсоф дар ин масъала онаст ки бадоне ки ҳасбат аз ду гӯна буд : яке насиҳату ваъз ва ҳар корӣ ки мекунад ва касеро панд диҳад ва гуяд макун , ҷузи он ки бар вай хандад ҳеҷ фоида набӯду ваъзи ваии ҳеҷ асар накунад . Ин ҳасбати фосиқро нишоед , балки бошад ки бизиҳкор шавад чун донад ки нашунаванд ва бар ваии хнднд ки равнақи ваъзу ҳишмати шаръ дар чашми мардумон ботил шавад . Ва бад-ӣн сабабаст ки ваъзи донишмандоне ки фисқи эшон зоҳир буд , халқро зиён дорад ва эшон бидон бизиҳкор шаванд . Ва аз ин буд ки гуфт расӯл ( с ) , « он шаб ки маро ба миъроҷи бурданд , қавмиро дидам ки лабҳои эшон ба нохуни барӣ оташин мебуриданд . Гуфтам шумо кистед ? гуфтанд , мо онем ки ба хайр мефармудем ва худ намекардем . Ва аз шар тиҳӣ мекардем ва худ даст надоштем . » ваҳй омад ба исо ( ъ ) ки ё писари Марями пештари худро панди даҳ . Агар бипазирӣ нигоҳи дигаронро панди даҳ ва агар на , аз ман шарми дор .

Навъи дигари ҳасбат онаст ки ба даст буд ва ба қаҳр , чунон ки хамр бинад бирезаду чангу рубоби бишиканад ва касе ки қасд фасодӣ кунад вайро ба қаҳр аз он манъ кунад . Ин фосиқро раво бошад , ки бар ҳар касе воҷибаст , яке он ки худ накунаду дайгарии он ки нагузорад ки дайгарӣ кунад . Агар яке дасти бдошти дайгариро чаро бояд дошт ? агар касе гуяд , зишт буд ки касе ҷомаи абрешимин пӯшидау боз ҳасбат кунад ва аз сар дайгарӣ баркашад ва худ шароб мехӯрду шароби дигарон май резад , ҷавоб онаст ки зишти дигар буду ботили дигар . Ин аз он зишт бошад ки меҳтарии дасти бдошт на аз он ки ин нишоед ки агар касе рӯза дорад ва намоз накунад , ин зишт бошад ки аз мҳмтрии дасти бдошт , на аз он ки рӯзаи доштани ботил буд , лекин аз он ки намоз муҳимтараст . Ҳамчунин кардан аз фармудан муҳимтараст , валикини ҳарду воҷибаст ва яке дигар дар шарт нест ки ин бидон адо кунад ки гуяд манъ кардан аз хамр бар вай воҷибаст бо он ки вай нахурд , чун хӯрд ин воҷиб аз ӯ биафтад , ва ин маҳол буд .

Ва аммо шарти дувум ва он дастурии султону маншури ҳасбати навиштан . Ин низ шарт нест ки бузургони салафи худ бар султонону хулафо ҳасбат кардаанду ҳикояти он дароз шавад . Ва ҳақиқати ин масъала бидон маълум шавад ки дараҷот ҳасбат бишносӣу ҳасбатро чаҳор дараҷааст :

Дараҷаи аввали панд доданасту трсонидн ба худои ъзўҷлу ани худ бар ҳамаи мусулмонон воҷибаст , ба маншур чаро ҳоҷат ояд ? балки фозилтарин ибодатӣ онаст ки султонро панд диҳад ва ба худоӣ таъолӣ битарсанд .

Дараҷаи дувуми сухан зиштаст , чунон ки гуяд , « ё фосиқ , ё золим , ё аҳмақ ё ҷоҳил , аз худоӣ натарсӣ ки чунин кунӣ ? » ва ин суханҳо ҳама ростасту дуруст дар ҳақи фосиқи гуфтан , ба ҳеҷ маншур ҳоҷат нест .

Дараҷаи сими он ки ба даст манъ кунад , шароби бирезади даври боби бишиканаду дастори абрешимин аз сар вай баргирад ва ин ҳамчун ибодат воҷибаст . Ва ҳар чизе ки дар боби аввал ривоят кардем залил кунад , бар он ки ҳарки муъминаст вайро ин салтанат додааст шаръ бе дастурии султон .

Дараҷаи чаҳоруми он ки бузанд ва ба задан ҳам бим кунад ва бошад ки чун он қавм дар муқобила оянд ва ба мадад ҳоҷат уфтад , қавмиро ҷамъ кунад ва ин бошад ки ба фитна адо кунад чун бедастурӣ султон бошад аўлитри он буд ки ин бедастурӣ султон набӯд .

Ва на аҷаб агар дараҷоти ҳасбати бигардад ки агар ки агар фарзандӣ бар падар ҳасбат кунад , вайро беш аз насиҳат ба лутф мусаллам набошад . Ҳасан басарӣ мегуяд , « панд диҳад ва чун хашмгин хоҳад шуд хомӯш бошад » , аммо сухани дурушти гуфтан чун аҳмлу ҷоҳил ва монанди ин нишоед , ва задани ваии худ албата нишоеду куштани вай агарчӣ кофар буд ва задан дар ҳад , агарчӣ писар ҷаллод бошад нишоед , ин аўлитр буд . Агар тавонад ки хамри ваии бирезаду ҷомаи абрешиминро дарз боз кунаду чизе ки аз идрори ҳаром ситадааст ба худованди расонаду кӯзаи симини бишиканаду сӯрат ки бар девор нақш карда бошанд табоҳ кунаду амсоли ин . Зоҳир онаст ки ин раво буд агарчӣ падар хашмгин шавад ки кардан ин ҳақасту хашми падар ботиласт ва ин масрафӣ нест дар нафаси падар чун задану дашном додану мумкин буд ки касе гуяд ки чун сахти ранҷур хоҳиш шуд падар , накунад . Ҳасани басарии разии аллоҳ анҳу мегуяд , « чун хашмгин хоҳад шуд хомӯш бошад ва аз ваъз даст бидорад » .

Ва бидон ки ҳасбати хоҷа бар бандау ҳасбати банда бар хоҷау ҳасбати зан бар шавҳару ҳасбати раият бар султон ҳамчунин буд ки ҳасбати фарзанд бар падар ки ин ҳуқуқи ҳама муаккадаст азим аммо ҳасбати шогирд бар Авестоади осон тараст , чаҳ он ҳурмат ба муҷаррад дайнаст , чун бидон илм ки аз вай омӯхтааст кор кунад маҳол набошад , балки олам ки ба илми хеш кор накунад ҳурмати хеши фурӯ ниҳода бошад .

Рукни дувум ( ончии ҳасбат дар вай буд )

Бидон ки ҳркорӣ ки мункир буд ва дар ҳол мавҷӯд бошаду мӯҳтасиб бетаҷассус он бишносаду ношойистагии он ба яқин маълум бошад , ҳасбат дар ваии раво буд , ва аз ин ҷумлаи чаҳор шарт дар вай маълум шавад :

Шарти аввали он ки мункир бошад , агарчӣ маъсият набошад ва агар чаҳ сағира буд ки агар девона ё кӯдакиро бинад ки бо бҳимаҳ эй суҳбат мекунад , манъ бояд кард , агарчӣ инро маъсияти нгўинд ки эшон мукаллаф наанд , валикини ин феъли худ дар шаръ мункирасту фоҳиш . Ва агар девонаро биндкаҳ шароб мехӯрд ё кӯдакро бинад ки мол касе талаф мекунад , ҳам манъ бояд кард . Ва ончии маъсият буд , агарчӣ сағира бошад , ҳасбат бояд кард , чун урати бараҳна кардан дар гармоба ва аз пас занон нигаристан ва ба хилват бо эшон истодану ангуштарии заррину ҷомаи абрешимин доштан ва аз кӯзаи симини об хӯрдан ва мисли ин сғоири ҳамаи ҳасбат бояд кардан ;

Шарти дувуми он ки маъсият дар ҳоли мавҷӯд буд , аммо агар касе фориғ шуд аз хамр хӯрдан , пас аз он нишоед вайро рнҷонидни ҷуз ба насиҳат кардан . Аммо ҳад задани ҷузи султонро нишоед . Ҳамчунин касе ки азм кунад ки имшаб шароб бихӯрад нишоед вайро рнҷонидн , ҷузи насиҳат кардан ки бошад ки нахурд . Ва чун гуяд нахоҳам хӯрд , нишоед гумони бади бурдан . Аммо чун бо занӣ ба хилват биншинад , ҳасбати раво буд пеш аз он ки қарор шавад , чаҳ хилвати нафас маъсиятаст ; балки агар дар гармоба занон боистад то чун берун меоянд менигарад , ҳасбат бояд кард ки ин истодан маъсиятаст .

Шарти сими он ки маъсияти зоҳир буд бе таҷассуси мӯҳтасиб , аммо таҷассус нишоед ва ҳар ки дар хона шуд ва дар бибаст , нишоед бедастурӣ дар шудану талаб кардан то чаҳ мекунад ва аз роҳ дару боми гӯши доштан то овоз равад шунӯд ва ҳасбат кунад , балки ҳар чаҳ худоӣ таъолӣ бпушонед пӯшида бояд дошт , магар ки овоз раваду овози мисатон берун мерасад , онкӣ раво бошад бедастурӣ дар шудану ҳасбат кардан . Ва агар фосиқии чизе дар зери доман май бараду раво буд ки хамр бошад , нишоед ки гуяд бинмоӣ то бубинам ки чист . Ин таҷассус буд ва чун мумкинаст ки хамр набошад нодидаи пиндорад , аммо агар буи хамр бияёд раво буд ки бирезад , ва агар барбатӣ дорад ки бузург буду ҷомаи борӣк буд ки битавон донист , раво буд ки бияфканад ва агар мумкинаст ки чизе дигараст нодида бояд ингошт .

Ва қиссаи умр ки ба бомис фурӯ шуд ва якеро дид бо занӣ ва бо хамр , дар китоби ҳуқуқ суҳбат биоварадем ва маърӯфаст . Ва яке рӯз бар минбари мшлўрт бо саҳоба кард ки бигӯед ки агар эмом ба чашми хеш мункирӣ бинад раво буд ки ҳад занад ? гуруҳе гуфтанд , « раво бошад » . Алӣ ( ъ ) гуфт , « ин корӣаст ки худои ъзўҷл дар ду одил бастааст , ба як тан кифоят науфтад ва раво надошт ки эмом ба илми хеш дар вай кор кунад ва воҷиб дошт пӯшидан » .

Шарти чаҳоруми онкии маълум буд ба ҳақиқат ки он ношоистаст , на ба гумону иҷтиҳод , пас шофиии мазҳабро раво набӯд ки бар ҳанафии мазҳаб эътироз кунад ки бе вале никоҳ кунаду шафъа ҷавор сетанду амсоли ин , аммо агар шофиии мазҳаби никоҳ ки бе вале кунад бо нбиз хурмо хӯрд , бар ваии эътирози раво буд ки мухолифат кардани соҳиби мазҳаби хеши наздики ҳеҷ кас раво набӯд .

Ва гуруҳе гуфтаанд ки ҳубаст дар хамру зиноу чизеи раво буд ки ҳаромии он ба иттифоқу яқин буд , на он ки ба иҷтиҳод буд . Ва ин дуруст нест ки иттифоқи муҳассилон онаст ки ҳар ки ба хилофи иҷтиҳоди хеш ё ба хилофи иҷтиҳоди соҳиби мазҳаби хеш кор кунад осӣаст . Пас ин ба ҳақиқат ҳаромаст ҳаркиро ки дрқблаҳи иҷтиҳод ба ҷиҳатӣ адо кунад ки пушт ба он ҷониб кунаду намози гузорад . Ва осӣ буд агар чаҳ дайгарӣ май пиндоради дайгарӣ май пиндорад ки вай мсибаст ва он ки мегуяд ки раво буд ҳар касе мазҳаб ҳар ки хоҳад фарогирад , суханӣ беҳудааст , эътимодро нишоед , балки ҳар касе мукаллафаст бдонкаҳ ба занни хеши коркунад ва чун занни ваии ин буд Маслан ки шофиӣ оламтараст , вайро дар мухолифати ваии ҳеҷ узр набошад ҷузи муҷарради шаҳват .

Аммо мбтдъ ки ваии худоиро ҷисм гуяду қуръонро махлуқ гуяд , ва гуяд худоиро натавон дид ,у амсоли ин , бар ваии ҳасбат бояд кард , агар чаҳ бўҳниФаҳу молик ҳасбат накунанд , ки ?хитои он қавм қатъаст ва дар фиқҳи хато ба қатъ маълум нашавад . Валикин бар мбтдъи ҳасбат дар шаҳрӣ бояд кард ки мбтдъи ғарибу нодир буд бештари мазҳаб суннат доранд , аммо чун ду гуруҳ бошанд ва агар ту бар мбтдъ ҳасбат кунӣ , вай низ бар ту ҳасбат кунад ва ба фитна адо кунад , ин чунин нишоед ало ба дастурии султони вақт .

Рукни сим ( он ки ҳасбат бар вай буд )

Ва шарти вай онаст ки мукаллаф буд то феъли ваии маъсият буд ва ӯро ҳурматӣ набошад ки монеъ буд , чун падар ки ҳурмати ваии монеъ буд аз ҳасбат кардан ба дасту истихфоф аммо агар девонау кӯдакро аз фавоҳиш манъ кунем , чунон ки гуфтеми инро ном ҳасбат набӯд , балки агар сутурро байнем ки ғалла мусулмонон мехӯрд манъ кунем барои нгоҳдошти моли мусулмон , валикини ин воҷиб набӯд , магари онгоҳ ки осон буду зӣоне ҳосил наёяд , барои ҳақи мусулмонӣ , чунон ки агар мол касе зойеъ хоҳад шуд ва ӯро шаҳодатӣ бошаду роҳ давр набошад , бар ваии воҷиб буд гувоҳӣ барои ҳақи мусулмонон .

Аммо чун оқили моли кас итлоф кунад , ин зулм буду маъсият , агар чаҳ дар вай ранҷӣ бошад ҳасбат бояд кард ки маъсияти дасти бдоштну манъ кардан беранҷ набошаду лобуд бибояд кашид , магар ки ранҷӣ буд ки тоқат он надорад ва аз он оҷиз ояд . Ва мақсӯд аз ҳасбат кардани изҳори шъоир исломаст , пас таҳаммули ранҷ дар ин воҷибаст . Маслан агар ҷое хамр бисёр буд ва то он бирезад монда хоҳад шуд , воҷиб ояд ва агар гӯсфандон бисёр ғалла мусулмонӣ мехуранд ва чун гӯсфандонро аз ғалла берун мекунад рӯзгори вай табоҳ мешавад , нишоед ки рӯзгори худ дар ивази мол касе дигар бар бод диҳад , аммо воҷиб буд ки дар иваз дайн бидиҳад ва аз маъсият манъ кунад .

Ва дар ҳасбат низ ҳамаи ранҷии таҳаммул кардан воҷиб наёяд ки дар он низ тафсилӣасту тафсил онаст ки агар оҷиз буд маъзӯр буду ҷузи инкор ба дил воҷиб наёяд , аммо агар оҷиз набӯд влкни тарсад ки вайро бизананд ва ё донад ки аз сухани ваии фоида Эй нахоҳад буд , инро чаҳор сӯратаст :

Яке он ки донад ки вайро бизананд ва аз маъсият даст надоранд , бар вай воҷиб набӯд , влкни мубоҳ буд ки ба даст ё забон эҳтисоб кунад ва бар захм сабр кунад , балки бар ин савоб бояд ки дар хабараст ки ҳеҷ шаҳид аз он фозилтар нест ки бар султони золим ҳасбат кунаду вайро бикашанд .

Дувуми он ки донад ки маъсият манъ тавонад кард ва ҳеҷ бим набӯд қодири мутлақи ин буд ва агар накунад осӣ бошад .

Сими он ки маъсияти дасти бндорду лекин ӯро тавонанд зад , ҳасбат кардан ба забони воҷиб буд таъзими шаръро ки чунон ки аз ингор ба дил оҷиз нест аз инкор ба забони ҳам ки сухани вай шояд бишинаванд оҷиз нест .

Чаҳоруми он ки маъсиятро ботил тавонад кард , валикин ӯро бизананд , чунон ки сангӣ бар қробаҳ ё хнбу рубобу чанги зндўи бишиканад . Ин воҷиб наёяд , лекин дар ҳасбат кардан агар ӯро брнҷоннди он ранҷ кашӣдану сабр кардан фозилтар . Агар касе гуяд ки худоӣ мефармоед , «у лотлқўои боидикми илои алтҳлкаҳи хештан дар тҳлкаҳи мёФкнид » , ҷавоб онаст ки ибн аббос мегуяд ки мол нафақа кунед дар роҳи худоӣ то ҳалок нашавед . Ва броءи бен ъозб мегуяд , « маънӣ онаст ки гуноҳ кунад ва онгоҳ гуяд тавбаи ман қабул накунанд » . Ва абӯ убайда мегуяд , « маънӣ онаст ки гуноҳ кунад ва пас аз он ҳеҷ хайр накунад . »

Ва бар ҷумлаи раво буд ки як мусулмони хештанро бар саф куффор занад ва ҷанг мекунад то кушта шавад , агар чаҳ хештанро дар тҳлкаҳ афканда бошад , лекин чун дар он фоида бошад ки ӯ низ касеро бикашад то дили куффор шикаста шавад . Ва гӯйанд ки мусулмони ҳама ҳамчунин диловар бошанд , дар ин савоб бошад , аммо агар нобенаӣ ё оҷизии худро бар саф занад раво набӯд ки ин худро бе фоидаи ҳалок кардан буд .

Ва ҳамчунин агар ҳасбат ҷое ки вайро бизананду брнҷоннду маъсияти дасти бндорнд , ва бар он салобат ки ваии фарои намояди дардӣу шикастӣ дар дили фосиқон падед нахоҳад омад ва касеро рағбат хайрӣ нахоҳад буд , ҳам нишоед ки зарарии эҳтимол кардан бефоидае раво набӯд .

Ва дар ин қоидаи ду ашколаст : яке он ки бисёраст ки ҳарос ӯ аз баддилӣу гумони бад буду дигари он ки бошад ки аз задан натарсад , лекин аз ҷоҳу молу ранҷи хуишони тарсад аммо дар аввал онаст ки агар ба ғолиб занн донад ки ӯро бизананд маъзӯр бошад ва агар ғолиби занни он буд ки назананд , ҳаргиз дар ин маъзӯр набошад ки ин эҳтимолу гумони бади ҳаргизи брнхизд ва агар шак буд , муҳтамил буд ки гӯйем ҳасбат воҷибаст ба яқин ва ба шак нахезад ва бошад ки гӯйем , « ҳасбати худ ҷое воҷиб ояд ки ғолиби саломат буд , аммо ашколи дигар онаст ки зарарӣ ки бошад , гоҳ буд ки бар мол буд ё бар ҷоҳ ё бар тан ё бар хуишону шогирдон ё бим он бошад ки бадв дароз кунанд ё бими он буд ки дар фоидаи динӣу дунёе бар вай баста ояду ақсоми ин бисёраст ва ҳар якеро ҳукмӣасту ончӣ дар ҳақи худ тарсади ду қисмаст :

Яке он ки тарсад ки чизе дар мстқбл ҳосил наёяд , чунон ки агар бар устод ҳасбат кунад дар таълим ӯ тақсир кунад ва агар бар табиб ҳасбат кунад алоҷ ӯро тимор надорад ва агар бар хоҷа ҳасбат кунад идрор ӯ бозгирд ва ё чун вайро корӣ уфтад ҳимоят накунад , ин ҳама онаст ки бад-ӣн маъзӯр набошад ки ин зарарӣ нест , балки ҳароси фӯт шудан зёдтӣаст дар мстқбл . Аммо агар дар вақте буд ки бидон муҳтоҷ бошад чунон ки бемор буду табиби ҷома абрешимин дорад , агар ҳасбат кунад назд ӯ наёяд ва ё дарвешу оҷиз буду қӯт ва таваккул надорад ва як кас буд ки ӯро нафақа медиҳад , агар ҳасбат кунад бозгирд ё дар дасти шарирӣ монда бошад ва як тан буд ки ӯро ҳимоят медорад . Ин ҳоҷатҳо дар вақтаст . Баъӣд набӯд агар ӯро бад-ӣни узрҳо рухсати диҳем дар хомӯшӣ ки ин зарар дар вақт зоҳираст , валикин ба аҳволи бигардад ва ин ба андешау иҷтиҳод таъаллуқ дорад . Бояд ки дайни худро назар кунаду эҳтиёт ба ҷои орад то безарурат аз ҳасбати дасти бндорд .

Қисми дувуми он буд ки тарсад ки чизе ки ҳосиласт фӯт шавад , чунон ки мол фӯт шавад , бдонкаҳ донад ки мол бустонанду сарой ӯ хароб кунанд ё саломат фӯт шавад ки бизананд ё ҷоҳ фӯт шавад бдонкаҳи Маслан бараҳна дар бозораш баранд , агар тарсад , дар ин ҳамаи маъзӯр буд . Аммо агар бар чизеи тарсад ки дар мурувват қадаҳ накунад , лекини таҷаммулу ръўнтро зиён дорад , чунон ки пиёда ба бозор баранд ва нагузоранд ки ҷомаи таҷаммули пӯшад ё дар рӯй ӯ сахт дурушт гӯйанд , ин ҳамаи зёдтии ҷоҳ буд ва ба чунин асбоб маъзӯр набошад ки мувозибат бар чунин корҳо Маҳмӯд нест дар шаръ , аммо ҳифзи мурувват Маҳмӯдаст дар шаръ .

Аммо агар аз он тарсад ки ӯро айб кунанд взбон дароз кунанд ва душман гиранд ва дар корҳо ӯро мтобът накунанд , шак нест ки ин узрӣ бошад ки ҳеҷ ҳасбат аз ин холӣ набӯд , магари он маъсияти ғайбат буд ва донад ки агар ҳасбат кунад даст аз он бндорнд ва ӯро низ ғайбат кардан гиранд ва дар маъсияти дроФзоинд , онгоҳ дар ин узри раво буд .

Аммо агар аз ин маъонии тарсад дар ҳақи пайвастагону хуишони худ , чун зоҳидӣ ки донад ки ӯро назананд ва мол надорад ки бустонанд , лекин ба интиқом ӯ хуишону муттасилон ӯро брнҷоннд , ӯро нишоед ҳасбат кардан , чаҳ зарар дар ҳақи худ шояд ва дар ҳақ дигарон нишоед , балки нигоҳи доштани ҳуқуқи эшон ҳақи дайн буд ва ин низ муҳим бошад .

Рукни чаҳорум ( чигунагӣ эҳтисобаст )

Бидон ки ҳасбатро ҳашт дараҷааст :

Аввал донистани ҳол , онкии таъриф кардани онкасро , онгоҳи панд додан , онгоҳи сухани дурушти гуфтан , онгоҳ ба дасти тағайюр кардан , онгоҳ ба захми бим кардану таҳдид кардан , онгоҳи силаҳ баркашидану ёварон хостану ҳашар кардан ва дар ин тартиби нигоҳи доштан воҷибаст :

Дараҷаи аввал

Донистан ҳоласт . Бояд ки аввал ба яқину таҳқиқи бидонад ки бетаҷассус зоҳир бошанд ва аз дару бом гӯш надорад ва аз ҳамсоягон суол накунад ва агар чизе дар зер доман доранд даст фароз накунад , балки онгоҳ ки овоз равад шунӯд ё буии хамри шунӯд ё бинад , онгоҳ ҳасбат кунад . Ва агар ду одил ӯро хабар диҳанд қабул кунад ва раво бошад ки бедастурӣ дар хона шавад ва ба қавли ду одил , аммо ба қавли як одили он аўлитр ки нашавад ки сарой малик ӯст ва ба қавли як одили ҳақи малик ӯ ботил нашавад . Ва гӯйанд ки нақши ангуштарии луқмони ин буд ки пӯшидан ончӣ дидӣ ба аён , аўлитр аз расво кардан ба гумон .

Дараҷаи дувум

Таърифаст ки бошад ки касе корӣ кунад ва намедонад ки нишоед ки рӯстоӣ дар масҷид намоз кунаду рукӯъу суҷуди тамом ба ҷой наёвард ё дар кафш ӯ наҷосат буд ва надонад , агар донистӣ ки ин намоз дуруст нест худ накардӣ , пас ӯро бибояд омухту адаби он инаст ки ба лутф омӯзад то ӯро ранҷур нашавад ки рнҷонидни мусулмонон безаруратӣ нишоеду ҳаркиро чизе биёмухтӣ , ӯро ба ҷаҳлу нодонӣ сифат кардӣу айб ӯ фарои чашм ӯ доштӣ ва ин ҷароҳатро бемарҳамӣ эҳтимол натавон карду марҳами он буд ки узрии Фропиши дорӣу гӯйӣ ки ҳарки аз модари бзоид олам набӯд , лекини биомузад ва ҳарки надонад тақсирӣ буд ки аз модару падар ва Авестоад бошад . Магар ки дар ноҳити шумо касе нест ки ба шумо омӯзад ? ва ба ину амсоли ин дил ӯ хуш кунаду ҳарки чунин накунад то касе биринҷад мисли ӯ чун касе буд ки хӯн аз ҷома ба бўл мешавед ё хоҳад ки хайрии бикунад ва шарӣ карда бошад .

Дараҷаи сим

Ваъзу насиҳат буд ба рФқ на ба унф ки чун донад ки ҳаромаст , дар таъриф фоида набӯд , тхўиФ бояд карду лутф дар ин он бошад ки Маслан чун касе ғайбат мекунад , гуяд кист аз мо ки дар вай айбӣ нест , пас ба хештани машғӯл бӯдани аўлитр ё хабарӣ бархонад дар ғайбат .

Ва ӣнҷои офатӣ азимаст ки аз он саломати наёбади ало касе ки муваффақ буд , чаҳ дар насиҳат кардан ду шарафаст : яке он ки ъзи илму вараъи хеш изҳор кунад , дигари ъзи таҳаккум ва улувва рифъати худ бар он каси намӯдан . Ва ин ҳар ду аз дӯстии ҷоҳи хезад ва ин табъ одамӣасту ғолиб он бошад ки ӯ пиндорад ки ваъз медиҳаду тоъат шаръ медорад ва ба ҳақиқати тоъати шаҳват ва ҷоҳ доштаасту маъсият ки бар вай рафтааст , аз ончӣ онкас мекунад , бошад ки бтар буд ва бояд ки ба худ назар кунад , агар тавбаи онкас аз сари насиҳати дайгарии дӯст тар дорад аз он ки аз насиҳат ӯу насиҳати худро корааст , худ насиҳат ӯро мусалламаст ва агар он дӯст тар дорад ки ба қавл ӯ даст бидорад , бояд ки аз худои тарсад , чаҳ бим онаст ки бад-ӣни насиҳат ба хад даъват мекунад на ба ҳақ .

Довӯди тоиро гуфтанд , « чаҳ гӯйӣ ки касе дар наздик султон шаваду ҳасбати ганд ? » гуфт , « тарсам ки ба тозӣонаи бзнндш . » гуфтанд , « қӯт он дорад . » гуфт , « тарсам ки бикашадаш . » гуфтанд , « қӯт он дорад . » гуфт , « тарсам аз он иллати азимтарин ва он аҷабаст . » бўслимон дороне гуфт , « бар фалони Халифаи инкор хостам кард ва донистам ки бикашад ва аз он нтрсидм , валикини мардумон бисёр буданд . Тарсидам ки халқи марои бенанд дар он сидқу салобат ва он назари халқ дар дили ман ширин шавад , онгоҳ беихлос кушта шавам . »

Дараҷаи чаҳорум

Сухани дурушт гуфтанаст ва дар ин ду адабаст : яке он ки то ба тлтФ метавонад гуфт ва ба кифоят буд , дурушт нагӯяду дигари он ки фӯҳш нагӯяду ҷуз рост нагӯяду ҷузи золиму фосиқ ва аҳмақ нагӯяд ки ҳарки маъсият кунад аҳмақ буд ки расӯл гуфт , « зирак онаст ки ҳисоб худ баргираду сӯй марг менигараду аҳмақи он буд ки аз пас ҳавоӣ худ шаваду хештанро ишва диҳад ва умед дорад ки аз ӯ дргзорнд » . Ва сухани дурушти он вақти раво буд ки донад ки фоида Эй хоҳад дод . Чун донад ки фоида накунад , рӯй турш кунад ва ба чашми ҳақорат ба вай нигарад ва аз ӯ эъроз кунад .

Дараҷаи панҷум

Тағайюр кардан ба даст ва дар ин ду адабаст : яке он ки то тавонад он касро фармоед ки тағайюр кунад , Маслан ӯро гуяд то дарзи ҷомаи дебо боз кунад ва аз замини ғасб берун шаваду хамри бирезад ва аз фарш дебо бархезад ва агар ҷанбаст аз масҷид берун шавад . Адаби дувуми он ки агар аз ин оҷиз ояд вайро берун кунаду адаби ин онаст ки бар камтарин ақтсор кунад , чун даст тавонад гирифт ки берун кунад риш нагирад ва пой нагирад ва накушуд ва чун чанг бинад бишиканаду реза реза накунаду дарзи оҳиста боз кунад то бандараду ҷой шароб нашканад . Агар тавонад ки бирезад ва агар натавонад раво бошад ки сангӣ бар ӯ занаду бишиканаду ҳақи он мол ботил шавад ва агар обгинаи сар танг бошад ва агар ба рехтан машғӯл шавад ӯро бигиранд ва бизананд , раво буд ки бишиканад ва ба як сӯ шавад . Ва дар ибтидои таҳрими хамр фармӯдаанд ба шикастани ҷои хамр , валикини он мансӯхаст ва низ гуфтаанд ки он ӯоне буд ки ҷузи хамр ар нишоед , аммо имрӯз беузрӣ шикастан он раво набӯду ҳаркии бишиканад бар ӯ товон буд .

Дараҷаи шашум

Таҳдид бошад , чунон ки гуяд , « бирез он хамрро вагарнаи саратро башиканам ва бо ту чунин ва чунин кунам , ва ин он вақт буд раво буд ки бад-ӣн ҳоҷат ояд ва ба лутфи бнризду адаби ин ду чиз буд :

Яке он ки ба чизе таҳдид накунад ки раво набошад , чунон ки гуяд , « ҷомаи ту бадараму хонаи ту бикунаму зану фарзанди туро брнҷонм » . Ва дигар он гуяд ки тавонад кард то дурӯғ набошад ва нагӯяд , « бародар кунам ва гардан бизанам » ва монанди ин , ӣнҳамаи дурӯғ буд . Аммо агар мболғтӣ зиёдат кунад аз он ки азм дорад ва донад ки аз он ҳаросӣ ҳосил ояд , барои ин маслиҳатро шояд , чунон ки агар миёни ду тан сулҳ хоҳад дод , агар зиёдату нақсоне роҳ ёбад дар сухан , раво буд .

Дараҷаи ҳафтум

Задан бошад ба даст ва ба пой ва ба чӯб ва ин раво буд ба вақти ҳоҷат ва ба қадари ҳоҷату вақти ҳоҷати он буд ки даст аз маъсияти бндорд безахм чун дасти бдошт захм нишоед ки уқубати пас аз маъсият тъзиз бошаду ҳаду ҷузи султонро нарасад . Ва адаби ин онаст ки тоздн ба дасти кифоят буд ба чӯб назанад ва бар рӯй назанад ва агар кифоят нашавад раво буд ки шамшер баркашад ва агар касе даст дар занӣ зада бошаду даст аз вай надорад ало аз бими теғ , раво буд ки теғ бараҳна кунад ва агар миён ӯу мӯҳтасиби ҷӯӣ буд , тир бар камон наад ва гуяд , « даст бидор , вагарна бизанам . » онгоҳ агар дасти бндорд , лекин бояд ки дасти фиророн ва соқ дорад ва аз ҷое ки бохатар буд ҳазар кунад .

Дараҷаи ҳаштум

Он ки агар мӯҳтасиб танҳо басанда наёяд ҳашар кунаду мардуми фароҳами орад ва ҷанг кунад ва бошад ки фосиқон низ қавмии ҷамъи созанд ва ба қаттол адо кунад гуруҳе гуфтаанд , « чун чунин буд бедастур султон нишоед , чун аз ин фитнаи хезад ва ба қаттол адо кунад » . Ва гуруҳе гуфтаанд , « чунон ки раво буд ки гуруҳе бе дастурии эмом ба ғзоӣ куффор шаванд , раво буд ки ба ҷанги фосиқони раванду мӯҳтасибро низ агар бикашанд шаҳид буд » .