Бидон ки алоҷи хашм воҷибаст ки бештари халқро хашм ба дӯзахи барад . Ва алоҷи ваии ду ҷинсаст : яке ҷинси вай чун мсҳласт ки беху Модати он аз ботин бар кунаду ҷинси дувум мисли скнҷбинаст ки таскин кунаду Модати набард .
Ва ҷинси аввал ки мисли мсҳласт онаст ки нигоҳ кунад ки сабаби хашми андар ботин чист . Он асбобро аз бехи бикунад . Ва онро панҷ сабабаст .
Сабаби аввал кибраст ки мутакаббир ба андаки моя эй сухан ё мъомлт ки дар хилофи таъзими вай буд хашмгин шавад . Бояд ки кибрро ба тавозуъи бишиканаду бидонад ки вай аз ҷинси бандагон дигараст ки фазл ба ахлоқи некӯ буду кибр аз ахлоқ бадасту ҷуз ба тавозуъи кибр ботил нашавад .
Сабаби дувум аҷабаст ки андари шаъни хештан эътиқодӣ дорад . Ва алоҷ онаст ки худро бишносаду тамомии алоҷи кибру аҷаб ба ҷой худ гуфта шавад .
Сабаби сим мазоҳаст ки андари бештари аҳвол ба хашм адо кунад . Бояд ки хештанро ба ҷад машғӯл кунад андар шинохтани кори охирату ҳосил кардани кору ахлоқи некӯ ва аз мазоҳи бози истад . Ва ҳамчунин пар хандидану схрит кардан ба хашм адо кунад . Бояд ки худро аз он сиёнат кунад ва агар дайгарӣ бар вай истеҳзо кунад худ аз он эъроз кунад .
Сабаби чаҳоруми маломат кардану айб карданаст ки ин низ сабаб хашм гардад аз ҳардуи ҷониб . Ва алоҷи он буд ки бидонад бе айби худоӣ таъолӣасту ҳарки ( ба ) айби худ ( машғӯл ) бошад ( ба ) айб дигарон нарасад . Ва маломати ҳамин сиблат . Пас агар ба айбу маломати худ машғӯл шавад то хашми дайгарӣ аз миён бархезад аўлитр .
Сабаби панҷуми ҳирсу оз буд бар зиёдати молу ҷоҳ ки бидон ҳоҷат бисёр шаваду ҳаркии бахил буд ба як донг ки аз ваии бишавад хашмгин гардаду ҳаркии томъ буд ба як луқма ки аз вай фӯт шавад хашмнок гардад ва ин ҳамаи ахлоқ бадаст .
Ва асли хашм инаст . Ва алоҷи ин ҳам илмӣаст ва ҳам амалӣ . Аммо илмӣ онаст ки офату шари ваии бидонад ки зарари он бар ваии андари дайну дунё то ба чаҳ ҳадаст то ба дил аз он нФўр шавад , онгоҳ ба алоҷи амалӣ машғӯл гардад ва он бошад ки аз ин сифот ба мухолифат бархезад ки алоҷи ҳама ба мухолифати ҳавоу ҳавасу ахлоқ бадаст . Чунон ки андари риёзат нафас бигуфтем . Ва ангехтани хашму ахлоқи бади бештар аз онаст ки мхолтт бо гуруҳе кунанд ки хашм бар эшон ғолиб бошад ва бошад ки онро шуҷоату салобат ном кунанд ва бидон фахр оваранд . Ва ҳикоят кунанд ки фалони бузург ба як калимаи фалонро бикушт ё хону мол ӯ бабрад ки кас Зуҳра надоштӣ ки бар хилофи вай сухан гуфтӣ ки ваии мардии мардона буду мардон чунин бошанду фарои гузоштани он хорӣ ва беҳамиятӣ ва нокасе бошад , пас хашмро ки хуй сегонаст шуҷоату мардонагии ном ниҳода бошаду ҳалам ки ахлоқ пайғамбаронаст нокасе ва беҳамиятӣ ном кунад . Ва кори шайтон инаст ки ба талбис ва ба алфози зишт аз ахлоқи некӯ боз медорад ва ба алфози некӯ ба ахлоқи бад даъват мекунад . Ва оқил донад ки агар рондани ҳаяҷони хашм аз мардӣ будӣ , боистӣ ки занону кӯдакону перони заъифи нафасу беморон ба хашми наздиктар набудандӣ ва маълумаст ки ин қавми зӯдтар хашм гиранд . Балки ҳеҷ мардӣ дар он нарасад ки касе бо хашм хеш барояд . Ва ин сифат анбиёст ( ъ ) . Ва он дигар сифат кардону таркону арабу касоне ки ба сбоъ ва бҳоем нздиктронд . Бингар ки бузургӣ дар он бошад ки монанди анбиё бошӣ ё монанди ғофилон ва аблаҳон бошӣ ?