Бидон ки дараҷоти риё мутафовитаст ва баъзе азим тарасту тафовути он аз се асли хезад :

Асли аввал

Он ки қасди риё беқасд савоб бошад . Чунон ки намоз кунад ва рӯза дорад ва агар танҳо будӣ накардӣ ва ин сахти азим буду уқоби ин бузург бошад . Аммо агар қасд савоб дорад низ валикин агар танҳо будӣ накардӣ ин низ ба дараҷаи аввали наздик буд ва ин қасди заъифи вайро аз хашми ҳақи таъолӣ берун наёвард . Аммо агар қасди савоби ғолиб буд ва агар танҳо будӣ бкрдии валикин чун касе ҳаме бинад андари нишоти биафзояд ва бар ваии осонтар буд , чунин умед дорем ки ибодати бад-ӣн ботил нашаваду савоб ҳбтаҳ нашавад , аммо бидон қадар ки шурб риё бӯдааст вайро уқубат кунанд ё бидон қадар аз савоби вай камтар кунанд , аммо агар ҳар ду баробар буд чунон ки яке ғолибтар набошад ин ширк бӯдау зоҳири ахбор онаст ки аз ин ба саломату сар ба сар наҷаҳд балки мъоқб бошад .

Асли дувум

Тафовути ончии риё ба вай кунанд ва он тоъатаст ва он бар се дараҷааст :

Дараҷаи аввал риё бошад ба асли имон ва ин имони мунофиқ буд . Ва кори ваии саъбтар буд аз коФркаҳи вай низ ба ботин кофараст ва ба зоҳири талбис ҳаме кунад ва чунин андари ибтидои ислом бисёр бӯдаанд ва акнӯн камтар бошад , аммо абоҳтёну касоне ки мулҳид шудаанд ва ба шариъату охират имон надоранд ва ба зоҳири хилофи он ҳамеи намоянд , аз ҷумлаи ин мунофиқон бошанд ки ҷовид ба дӯзах бошанд .

Дараҷаи дувуми риё буд ба асли ибодот , чун касе ки намоз кунад бе таҳорати пеши мардумон ва ё рӯза дорад ва агар танҳо будӣ накардӣ . Ва ин низ азимаст валикин на чун риё буд ба асли имон . Ва бар ҷумла чун манзалати наздики халқи дӯст тар медорад аз он ки ба наздики ҳақи таъолӣ , имони ваии заъиф буд , агарчӣ кофар нест , валикини андари вақти марги андари хатар куфр бошад агар на тавба кунад .

Дараҷаи сеюм он ки риё ба асли имон ва фароиз накунад , валикин ба суннат кунад чунон ки намоз шаб кунад ва садақа диҳад ва ба ҷамоат шаваду рӯзи арафау ошуроу душанбеу панҷшанбе рӯза дорад барои он ки то вайро мазаммат накунанд ё бар вай сано гӯйанд ва бошад ки гуяд : ҳамон ангорам ки накардам ки ин бар ман воҷиб набӯд акнӯн савобӣ наме биўсм бояд ки уқобӣ набошад . На чунинаст ки ин ибодатҳо барои ҳақ таъолӣасту халқро дар он насибӣ нест ва чун барои халқ кунад халқро Фропиш дошта бошад андари чизе ки он ҷузи ҳақи таъолиро нест ва ин истеҳзо буду сабаб уқоб бошад , агарчӣ бидон саъбӣ набошад ки андари фароиз буд . Ва наздик бошад бад-ӣни он риё ки ба суннатҳо кунанд ки сифоти ибодот буд , чунон ки чун касеро бинад рукӯъу суҷуд некӯтар кунад ва илтифот накунад ба ҳеҷ чизу қироати зиёдати бикашаду талаб ҷамоат кунад ва танҳо накунад васф пешин гираду андари зкўаҳ он диҳад ки беҳтар бошаду андари рӯзаи забон нигоҳ дорад ва ба хилват биншинад .

Асли сеюм

Тафовути мақсӯди марое буд ки лобуди мароеро ғаразӣ бошад аз риё ва он бар се дараҷааст : дараҷаи аввали мақсӯди вай ҷоҳӣ бошад то аз он ба фисқӣ ва маъсиятӣ расад , чунон ки амонату тақвоу ҳазар аз шубаҳот аз худ фарои намояд то вилояти авқофу қазоу васоёу вадиату моли ятем Фроўӣ диҳанд то андари он хиёнат кунад , ё мол Фроўӣ диҳанд то ба зкўаҳ ва садақа диҳад ва ба мустаҳаққи расонад ё дар роҳи ҳаҷ бар даравишон нафақа кунад ё андари хонақоҳи суфиён харҷ кунад ё бар масҷиду работу иморати он сарф кунад ва ё маҷлис кунад ва худро ба порсоеи Фронмоиду чашм бар занӣ афганда бошад ки хоҳад он зани андари вай рағбат кунад ё ба фасод бо вай биншинад ё ба маҷлис шавад , мақсӯди вай он бошад ки андари занӣ ё амрдӣ нигараду амсоли ин саъбтарин мақсӯдҳо буд ки ибодати ҳақро роҳии сохта то бидон ба маъсият вай расад . Ва ҳамчунин бошад ки касе ба молӣ ё ба зании вайро тӯҳмат кунад . Мол ба садақа бидиҳаду парҳези Фронмоид то он тӯҳматро аз хеш бияфканад то гӯйанд касе ки мол хеш бидиҳад моли дигарон чун ба ҳалол дорад .

Дараҷаи дувуми он ки ғарази ваии мубоҳӣ буд , чун музаккар ки хештанро порсои намояд то вайро чизе диҳанд ё зании андари никоҳи вай рағбат кунад . Ва ин низ андари схти ҳақ таъолӣаст , агар чаҳ кор вай бидон саъбӣ нест ки он пешин буд , чаҳ ин низ тоъати ҳақи таъолиро роҳии сохт ба матоъи дунёу тоъати роҳи тақарруб ба ҳазрати ҳақи таъолӣ ва ёфт саодати охират буд . Чун роҳи дунёи сохт хиёнати вай бузург бошад .

Дараҷаи сеюм он ки чизе талаб намекунад , валикини ҳазар ҳаме кунад ки вайро ба чашм ҳурмат нанигаранд чунон ки зоҳидироу солеҳонро нигаранд , чунон ки зуд равад ва чун касеро бинад оҳиста раваду сари андари пеши афканду шайхи вор рафтан гирад то нгўинд ки вай аз аҳл ғифлатаст ва пиндоранд ки вай низ андари миёни кор дайнаст . Ва ё хоҳад ки бихандад фурӯ гирад то нгўинди ҳазл бар вай ғолибаст ё боди сардии бикашаду ранҷии Фронмоид ё порае сари андар пеш кашад ва истиғфор кунад ва гуяд , « субҳони аллоҳ аз ин ғифлати одамӣ ! моро чаҳ ҷои ғифлат бо он ки моро Фропишаст »у ҳақи таъолӣ аз дил вай донад ки агар танҳо будӣ он таассуф ва он истиғфор набӯдӣ ва ё андари пеши вай касе ғайбат кунад гуяд , « мардумро аз ин муҳимтар кор ҳаст . Ба ғайбату айби худ машғӯл шудани аўлитр » . То гӯйанд ки вай ғайбат намекунад . ё қавмиро ҳаме бинад ки намоз ҳаме кунанд аз троўиҳ ё намози шаб ё рӯзи панҷшанбеу душанбеи рӯза ҳаме доранд ва агар вай надорад коҳилаш шимуранд аз бими ин мувофиқат кунад . Ва ё андари арафау ошуро рӯза надорад ва ташна шавад , об нахурд то пиндоранд ки рӯза дораст ва ё касе гуяд таом хур гуяд маро узрӣаст яъне рӯза дорам ва надораду бад-ӣни ду палидӣ ҷамъ кунад , яке нифоқ ки худ рӯза надораду дигари он ки Фронмоид ки ман сариҳ ҳаме нагӯям ки рӯза дораму ибодати хеши ҳамеи пӯшам ки ҳаме гӯям узрӣ ҳаст . намегӯям ки рӯза дорам . Ҳаме хоҳад ки хештани мухлиси намояд ва бошад ки об бихӯрад ва сабраш набӯду узрӣ гуфтан гирад ки « дӯш ранҷур будаму имрӯз рӯза натавонистам доштан » ва ё « фалони каси маро рӯза бикшод » ва бошад ки андар вақт нагӯяд ки онгоҳ бидонанд ки раёсат . Соъатӣ сабр кунаду онгоҳи суханӣ аз ҷое дигар фароз оварад ва гуяд , « ин дили модари сахт заъиф бошаду пиндорад ки агар фарзанди вай рӯза дорад ҳалок шавад » . Яъне ки барои дили модар рӯза намедорам ва ё гуяд , « чун мардуми рӯза ҳаме дорад ба шаби зуди хоб ҳаме гираду эҳёӣ шаб наметавонанд кард »у амсоли ин шайтон бар забон рондан гирад . Чун палидии ин риё дар ботин бошаду қрои мискин аз ин ғофил ки надонад ки аслу бехи хеш ҳаме кунаду ибодат ба риё ҳаме диҳад . Ин худ саҳласт ки аз риё баъзе ҳаст ки аз овоз рафтани мӯрчаи пӯшида тараст ки зиракону уламо аз андар ёфтан он оҷиз оянд то онгоҳ ба обидони аблаҳ чаҳ расад .