Бидон ки ин беморӣу алоҷи ин воҷибасту ҷуз ба ҷаддии тамом алоҷ напазирад ки ин иллатӣаст бо мизоҷи дили одамии омехтау андари ваии росих шуда . Алоҷи душвори пазираду сабаби съўбти ин беморӣ онаст ки одамӣ аз кӯдакии бози мардумонро мебинад ки рӯу риё бо якдигар нигоҳ медоранд ва худро андари чашми якдигар ҳаме оройанду ҳамаи шуғли эшон ё бештар он бошад ва ин табъи андари дили кӯдак растан гирад ва ҳар рӯзи зиёдат ҳаме шавад то онгоҳ ки оқилӣ тамом шаваду бидонад ки ин кор зиёнкоронаст ва он одати ғолиб шуда бошаду маҳв кардан он душвор гашта бошад . Ва ҳеҷ кас аз ин беморӣ холӣ набошад ва ин муҷоҳидати фарзи айни ҳама халқасту андари муъолиҷати ду мақомаст : яке талаби мсҳл ки Модати ин аз ботини бабрад ва қалъ кунад ва ин мураккабаст аз илму амал :

Аммо илмӣ онаст ки зарурӣ бишносад ки одамӣ ончӣ кунад аз он кунад ки вайро лиззатӣ бошад дар вақт . Чун шиносад ки зарари он андари оқибат ба дараҷа Эйаст ки тоқат он надорад дасти бдоштн бар вай саҳл шавад , чунон ки бидонад ки дар ангабини заҳр қотиласт ва агарчӣ бар ваии ҳарис буд аз вай ҳазар кунад . Ва асли риё агарчӣ бар ҷумла бо дӯстии ҷоҳ ва манзалат ояд , валикини се бех дорад : яке дӯстии Муҳамадати сано , дувуми бими нкўҳидну мазаммат , сими тамаъи андари мардумон . Ва барои ин буд ки аъробии расӯлро гуфт ки чаҳ гӯйӣ дар мардӣ ки ҷиҳод кунад барои ҳамият ё барои он ки мардии вайро бибинад ё ҳадис вай кунанд ? расӯл ( с ) гуфт , « ҳарки ҷиҳод бидон кунад то калимаи тавҳид ғолиб шавад ваии андари роҳи ҳақ таъолӣаст » ва ин ҳамаи ишорат ба талаби зикру саноу бим мазамматаст . Ва расӯл ( с ) гуфт , « ҳарки ғзо кунад то зонўбнди шутурӣ ба дасти оради вайро ҷуз он нест аз ғзо ки ният кардааст » .

Пас ҳосили риё аз ин се асл ояд . Аммо шараи санои халқ бояд ки бишиканад бидон ки бияндешад аз Фзиҳтии хеши андари қиёмат ки бар сари мулло мунодӣ кунанд , « ё марое ё фоҷир ё гумроҳ ! шарм надоштӣ ки тоъати ҳақи таъолӣ ба ҳадиси мардумони бФрўхтӣу дили халқ нигоҳ доштӣ ва ба ризои холиқ бок надоштӣу даврӣ аз ҳақи таъолӣ ихтиёр кардӣ то ба халқи наздики шӯйу қабули халқ аз қабули ҳақи дӯст тар доштӣ ва ба мазаммати холиқ ризо додӣ бо санои халқ ? ҳеҷ каси наздики ту аз ҳақи таъолӣ хортар набӯд ки ризоӣ ҳама биҷустӣ ва ба хати вай бок надоштӣ ? » чун оқил аз ин Фзиҳт бияндешад донад ки санои халқи бад-ӣн қиём накунад хосса ки бошад ки он тоъат ки ҳаме кунад сабаби руҷҳони каффа ҳасанот хоҳад буд , чун ба риё табоҳ гардад сабаби руҷҳони каффа сиӣот шавад . Агар ин риё накардӣ рафиқи анбёءу авлиёъи хостӣ буд . Акнӯн бад-ӣни риёи андари даст забонӣа афтоду рафиқ маҳҷӯрон шуд . Ва ин ҳама ба ризоӣ халқ карду ризои халқи ҳаргизи худ ҳосил наёяд ки то яке хушнӯд шавад дайгарӣ нохушнӯд гардад . Ва агар яке сано гуяд яке мазаммат кунад . Ва онгоҳ агар ҳама сано гӯйанд ба дасти эшон на рӯзӣ вайаст ва на умри вай ва на саодати дунёу саодати охират . Ҷаҳлии тамом буд ки дили худ андари ҳол пароканда кунаду андари хатари уқобу мқти афканд барои чунин ғараз . Ва амсоли ин бояд ки бар дили худ тоза ҳаме дорад .

Ва аммо тамаъро бидон ки гуфтаем андари китоби дӯстии мол алоҷ кунад ва бо хештан тақдир кунад ки ин тамаъ вафо накунад ва агар кунад бо мазаллату миннат буду ризои ҳақи таъолӣ фӯт шавад ба нақд ва дилҳои халқ мусаххар нашавад ало ба машйати ҳақи таъолӣ , чун ризои ҳақи таъолӣ ҳосил кунад ваии дилҳоро худ мусаххар вай гирданд . Ва чун ризои ҳақи таъолӣ ҳосил накунад , Фсиҳтии вай ошкоро шавад ва дилҳо низ нФўр гардад , ва аммо алоҷ мазаммат бидон кунад ки бо хештан гуяд ки агар ба наздики ҳақи таъолии сутӯда буд накӯҳиши халқи вайро зиён надорад ва агар накӯҳида буд санои халқи ҳеҷ суд надорад ва агар роҳ ихлос гираду дил аз парокандагии халқ пок дорад , ҳамаи дилҳоро ҳақи таъолӣ ба дӯстии вай ороста кунад ва агар накунад худ зуд буд ки риёу нифоқ вай бишносанд ва он мазаммат ки аз он ҳамеи тарсад ба вай расаду ризои ҳақи таъолӣ фӯт шавад ва чун дил ҳозир кунад ва як ҳиммат ва як андеша шавад , андари ихлос ва аз мурооти дили халқ халосӣ ёбад , анвор ба дили вай пайваста шаваду латоифу мадади аноят мутавотир шаваду роҳи ҳаловату лиззати он бар вай кушода шавад .

Аммо алоҷи амалии он буд ки хайроту тоъоти хешро ҳамчунон пинҳон дорад ки касе фавоҳишу маосӣ пинҳон дорад то одат кунад ба қаноат кардани андари тоъат кардан ба илми ҳақи таъолӣ ва ин андари ибтидои душвор буд , валикин чун ҷаҳд кунад бар вай осон шаваду лиззати ихлос ва муноҷот биёбад ва чунон шавад ки агар халқ низ бенанди ваии худ аз халқ ғофил бошад .

Мақоми дувуми таскини хотири раёсат , чун хотири риё падед ояд агарчӣ ба муҷоҳидат чунон кард ки тамаъ аз моли халқ ва аз саноӣ халқ бибареду ҳамаи андари чашми вай ҳақир шуд , валикини шайтони андари миёни ибодати хотирҳои риёи андари пеш овардан гирад : аввали хотири он буд ки бидонад ки касеро итилоъ афтод ё умед онаст ки итилоъ уфтад . Дувум рағбатӣ бошад ки андари нафас падед ояд ки бидонад ки вайро манзалатӣ буд наздики эшон . Сими қабули ин рағбат буд то азм кунад ки таҳқиқ гирданду ҷаҳд бояд кард то аввали хотирро дафъ кунад ва бигӯед ки итилоъи халқ чаҳ кунам ки холиқ матлаъасту марои итилоъи вай кифоятасту кори ман ба даст халқ нест . Агар хотири дувуми андари рағбат қабул биҷунбад ончӣ аз пеши брхўиштн тақдир кардааст бо ёд оварад ки қабули эшон бо раду мқти ҳақи таъолӣ чаҳ суд то аз ин андешаи кроҳитӣ падед ояд андари муқобилаи он рағбат , пас он шӯҳрати вайро ба қабули халқ ҳаме хонд ва ин кроҳити вайро манъ ҳаме кунад . Ва он ки ғолиби ваии кроҳит буд , нафаси мутӣъ вай гардад , пас андари муқобилаи он се хатари се кор дигар бошад :

Яке маърифати он ки дар лаънату схти ҳақ таъолӣ хоҳад буд , дувуми кроҳитӣ ки аз ин маърифат таваллуд кунад , сими бозоистодну дафъ кардани хотири риёро ва бошад ки шаҳвати риёи чунон заҳмат кунад ки андари дил ҷой намонад маърифату кроҳитроу фаро дидор наёяд агарчӣ пеш аз он бисёр бар худ тақдир карда бошад . Ва чун чунин буд дасти шайтонро буд ва ин ҳамчунон буд ки хештанро бар ҳалами рости бунааду офати хашм бо хештан тақдир кунад . Чун Фроон вақт расад хашм ғалаба гираду ҳама фаромӯш кунад ва бошад ки маърифат ҳозир шаваду бидонад ки ҳамаи раёсати валикин чун шаҳват қавӣ бошад кроҳит падед набошад ва бошад ки кроҳит низ буд валикин бо он шаҳвати брнёиду дафъ натавонад кард ва ба қабули халқ майл кунад ва бисёр олам буд ки сухан ҳаме гуяд ва ҳаме донад ки ба риё ҳаме гуяд ва он хусрон вайасту тавбаи тохир ҳаме кунад . Пас дафъи риё ба миқдори қӯт кроҳит бошаду қӯти кроҳит ба миқдори қӯти маърифат буду қӯти маърифат ба миқдори қӯти имон буду мадади ин аз млоикаҳ бошаду риё ба миқдори қӯти шаҳват дунё бошаду мадади он аз шаётин шудау дили бандаи миёни ду лашгари мутанозиъ буду вайро ба ҳарякӣ шбҳтӣаст . Чун як шубҳа бар ваии ғолибтар буд , асари вайро қобилтар буду майл ба вай беш кунад ва ин шубҳа аз пеш фарогирифта бошад , ки бандаи пеш аз намоз бо хештан чунон карда буд ки ахлоқи млоикаҳ бар вай ғолибтар бошад ё чунон ки ахлоқи шаётин бар вай ғолибтар бошад , пас андари миёни ибодат чун хотири риё андар расад он падед омадан гирад . Ва тақдири азалу рои ин ҳамаи вайро ҳаме тозанд то бидонҷо ки насиби вай омадааст аз қисмати азалӣ аз ғалабаи шубҳаи млоикаҳ ё шубҳаи шаётин .