Бидон ки ҳарки такаббур кунад аз он кунад ки худро сифатӣ донад ки дигаронро аз он нест ва он сифати камол буд ва онро ҳафт сабабаст :

Сабаби аввали андари кибр илмаст ки олам чун хештан ба камол ороста бинад , дигаронро дар ҳақи худ чунон бҳоем бинад ва ин бар вай ғолиб шаваду асари ин он буд ки аз мардумони мурооту хизмату таъзиму тақдим чашм дорад . Агар накунанд аҷаб дорад ва агар вай бадишон нигарад ё ба даъват касе шавад миннатӣ донад ба наздики вай ва аз илми хештани миннатӣ бар халқ нааду андари ҳадиси охирати худро аз эшон беҳтар донад ба назд ҳақи таъолӣу кори хеш умедвортар бинад ва бар эшон битарсад ва гуяд ҳамаро худ ба дуои ману иршоди ман ҳоҷатаст ва аз дӯзах ба ман халос хоҳанд ёфт .

Ва бад-ӣн сабаб гуфт расӯл ( с ) , « оФаҳи алълмои алхилоъаҳи офати уламои бузург хештанӣаст » . Бошад ки хатари кори охирати вайро маълум кунад борикии сирот мустақӣм бишносад моу ҳаркии он ба ҳақиқати шинохти чунин касро ҷоҳили гуфтани аўлитр аз он ки олам ки илми ҳақиқӣ он бошад ки хатари кори охирати вайро маълум кунаду борикии сирот мустақӣм бишносаду ҳаркии он шинохти хештанро ҳамеша аз кибр давр бинад ва муқассир донад ва аз хатари оқибати кори хеш ва аз ҳароси он ки илм бар вай ҳуҷб хоҳад буд ба такаббури напардозад , чунон ки гуфт Абудардои разии аллоҳи анҳу ки ба ҳар илмӣ ки зиёдат шавад дардӣ зиёдат шавад .

Аммо он касоне ки илм ҳаме омӯзанду кибри эшон зиёдат ҳаме шавад , аз ду ваҷҳаст : яке он ки илми ҳақиқии илм дайнаст нёмўзнд ва он илмӣаст ки бидон худро бишносанд ва аз ин илм дард афзоеду шикастагӣ на такаббур , аммо чун илми тибу ҳисобу нуҷуму наҳву луғату илми ҷадал ва хилоф омӯзанд аз ин ҷузи такаббури ниФзоиду қарибтарину азизтарин илмии илми Фтоўӣ буд , чаҳ он илми ислоҳи халқи дунёсти пас он илми дунёст , агарчӣ дайнро дар он ҳоҷат буд аз он хавф нахезад , балки чун бар он муҷаррад боистаду дигар илм нахонд дил торик шаваду кибр ғолиб гардад . Влиси алхбри колмъоинаҳ назора кун андари ин қавм ки чигунаанд .

Ва ҳамчунин илми тайёроти музаккарону саҷъу томоти эшону талаби суханҳо ки халқро ба наъра овараду нуктаҳо ки бидон андари мазоҳиб таассуб кунанд то авом пиндоранд ки он аз роҳ дайнаст . Ин ҳамаи тухми кибру ҳасаду адовати андари дилҳо бикораду дарду шикастагии ниФзоид ки боди бтр ва фахр афзоед . Ва дигари ваҷҳ онаст ки бошад ки касе илм нофеъ хонд чун тафсири қуръону ахбору сирати салаф ва изоин ҷинси улӯм ки дар ин китоб ва дар китоб эҳё биоварадаем ва ҳам мутакаббир шаваду сабаби он буд ки ботини ваии андари асли хабис афтодаасту ахлоқ бад дораду ҳиммати вай аз хондани илму гуфтани дрнгзштаҳ буд то бидон таҳаммул кунад на брзидни илм , пас чун доруе ки андар меъда уфтад пеш аз аҳтмо ба сифати хилт меъда гардад . Ва чун обӣ ки аз осмон бияёд як сифат буд ва ба ҳар наботӣ ки ҳаме расад сифати вайро ҳаме афзоед , агар ба талх расад талх тар шавад ва агар ба ширин расад ширин тар шавад .

Ибни аббоси разии аллоҳи анҳу ривоят мекунад аз расӯл ки қавмӣ бошанд ки қуръон хонанд ва аз ҳанҷараи эшон барнагзарад ва гӯйанд кист ки қуръон чун мо хонд ва ки донад он ки мо донем ? онгоҳ бо асҳоб нагирист ва гуфт , « эшон аз шумо бошанд ё аз уммати ман , эшон ҳамаи алаф дӯзах бошанд » . Умри разии аллоҳ анҳу гуяд , « аз ҷабборон уламо мебошеду онгоҳи илми шумо ба ҷаҳли шумо вафо накунад » . Ва худои таъолии расӯл ( с )ро ба тавозуъ фармуд ва гуфт , «у аҳФзи ҷноҳки лмни атбъки ман алмўмнину бад-ӣни сабаб буд ки саҳоба бар хештан ҳаросон буданд аз кибр . То ҳзиФаҳи як бор имомӣ кард , пас гуфт , « имомии дигар талаб кунед андари дили ман ҳаме ояд ки ман аз шумо беҳтарам » . Ва ҳргаҳ ки эшон аз хаёл кибр тарсанд дигарон чаро натарсанд ва чун раҳанд ?

Ва чунин олам куҷо ёбанд андари ин рӯзгор , балки азиз бошад олимӣ ки бидонад ки ин сифат мазмумаст ва аз ваии ҳазари ҳаме бояд кард ки бештари халқи андари ин ғофил буванд ва низ ба такаббури хеш фахр кунанд ва гӯйанд мо фалонро ба кас надорем ва вазн нанаҳему андар вай нанигарему амсоли ин , пас агар касеро аз ин маънии огоҳӣ буд сахти азиз буду дидори ваии ибодат буду ҳамаи касро ба ваии табаррук бояд кард . Ва агар на онстӣ ки андар хабараст ки рӯзгорӣ бибояд ки ҳаркии даҳ як мъомлти шумо бикунад наҷот ёбад , бими навмидӣ будӣ , валикини андакии андари ин рӯзгор бисёраст , чаҳ андари дайн ёвар намондаасту ҳақоиқи дайни мундарис шудаасту ҳарки роҳ равад бештари он буд ки танҳо равад ва ёр надораду ранҷи вай музоъаф шавад , пас бояд ки бо вай кифоят кунад бад-ӣн .

Сабаби дувуми андари кибри зуҳд ва ибодатаст ки обиду зоҳиду сӯфӣ холӣ набошад аз кибр ва дигаронро ба хизмату зиёрати хеш аўлитр бинаду миннатӣ бар мардумони ҳаме наад аз ибодати хеш ва бошад ки пиндорад ки дигарон ҳалок шуданду вай омирзидааст ва бошад ки касе вайро биринҷанду вайро офатӣ бирасад бар каромоти хеш наад ва чунон пиндорад ки барои вайаст . Ва расӯл ( с ) мегуяд ки ҳргаҳи мардумони ҳама ҳалок шуданд ҳалоки вай шуда бошад , яъне ба чашми ҳақорат ба мардумон нигарад ва гуфт , « гуноҳӣ тамом бошад ки касе бародари мусулмонро ҳақир бинад » . Ва тафовути миёни вайу миён касе ки ба вай табаррук мекунаду вайро беҳтар аз хеш донад ва барои худои вайро дӯст дорад бисёр буд . Ва ҳаркии худро беҳтар аз дигарон донад бими он буд ки дараҷаи ваии худоӣ ба эшон диҳаду вайро аз баракати ибодати хеш маҳрӯм кунад , чунон ки дар банӣ Исроили мардӣ буд ки аз вай обидтар набӯду дайгарӣ буд ки аз вай фосиқ набӯд , ин обид нишаста буду порае меғ бар сари ваии истод . Он фосиқ гуфт , « биравам ва бо вай биншинам бошад ки худои таъолӣ ба баракоти вай бар ман раҳмат кунад » . Чун биёмад ва бинишаст обид бо худ гуфт ки ин кист ки дар бар ман бинишаст ва аз ваии нобакортар кас нест ва аз ман обидтар кас нест . Пас гуфт , « бархез ва бирав » . Фосиқ бирафту меғ бо вай ба ҳам бирафт . Пас ваҳй омад ба расӯли он рӯзгор ки бигӯӣ то ҳардуи корро аз сар гиранд ки ҳарчӣ фосиқ карда бидон имони некӯии вай афв кардем ва ҳарчӣ обид карда буд бидон кибри вай ҳбтаҳ кардем .

Ва яке пой бар гардани обидии ниҳод . ӯ гуфт баргир ки ба худоӣ ки худоӣ бар ту раҳмат накунад . Ваҳй омад ба пайғомбари он вақт ки вайро бигӯӣ ки эй он ки бар ман савганд таҳким мекунӣ ки вайро нёмрзм балки туро нёмрзму ғолиби он буд ки ҳаркии обидро биринҷанд пиндорад ки худои таъолии раҳмат бар вай нахоҳад кард ва бошад ки гуяд ки зуд бош ки бинад ҷазои ин . Ва чун офатӣ ба вай расад гуяд дидӣ ки бо вай чаҳ рафт , яъне ки аз ин каромоти ман буд . Ва ин аҳмақ надонад ки бисёр куффори расӯл ( с ) робрнҷониднд ки худои таъолӣ аз эшон интиқом накард ва баъзеро мусулмонӣ рӯзӣ кард . Пиндорад ки ваии гиромӣ тараст аз пайғомбар , аз барои вай интиқом хоҳанд карду обидони ҷоҳил чунин пиндоранду зиракон чунон бошанд ки ҳарчӣ ба халқ расад аз бало пиндоранд ки аз шавамӣ гуноҳу тақсир эшон бӯдааст .

Чун умри разии аллоҳи анҳу бо он сидқу ихлосӣ ки дошт аз ҳзиФаҳ мепурсед ки бар ман аз нишони нифоқ чаҳ бинӣ рост бигӯӣ ва миндиш . Пас муъмини роҳ тақво меравад ва май тарсаду обиди аблаҳ ба зоҳир амалӣ мекунаду дил ба палидии кибру пиндори олӯда ва аз он натарсад . Ва ба ҳақиқати ҳарки қатъ кард ки вай аз дайгарӣ беҳтараст , ибодати худ бад-ӣни ҷаҳл ҳбтаҳ кард ки ҳеҷ маъсият аз ҷаҳл азимтар нест .

Ва як рӯзи саҳоба бар мардии сано бисёр гуфтанд . Ба иттифоқи соъатии ин мард фаро расед онҷо . Гуфтанд , « ё расӯли аллоҳ ! он марди нек ки ҳамеи гуфтем инаст » . Расӯл ( с ) гуфт , « андари ваии нишони нифоқ май байнам » . Аҷаб бимонаданд ҳама . Чун наздик расед , расӯл ( с ) гуфт , « ба худоӣ бар ту ки рост бигӯӣ ҳеҷ андари хотири ту ҳаме ояд ки ҳеҷ каси андари ин қавми беҳтар аз ту нест ? » гуфт , « ояд » . Пас расӯл ( с ) ин хбс дар ботини вай бар рӯй вай бидид ба нури набувват ва инро нифоқ хонд . Ва ин офатӣ азимаст уламоу ибодро , валикини эшонро андари ин бар се табақаанд :

Табақаи аввали он буд ки дил аз ин холӣ натавон кард , лекин ба муҷоҳидаи тавозуъ ҳаме кунаду феъл касе ҳаме гуяд ки вайро аз худ беҳтар донад то ҳеҷ бар мъомлту забони вай пайдо наёяд , ин марди дарахти кибр аз ботини қатъ натавонад кард , аммо шохаҳои вай ҷумла бузанд .

Табақаи дувуми он ки забон нигоҳ дорад ва изҳор накунад ва гуяд хештанро аз ҳамаи каси вопас тар донам , валикини андари мъомлту афъоли ваии чизҳо пайдо ояд ки нишон кибр бошад аз ботин , чунон ки ҳркҷо ки буд садр ҷӯяду андар пеш равад ва он ки олам бошад сар бар як сӯ наад чунон ки нанг ҳаме дорад аз мардумон ва он ки обид буд рӯй турш дорад ки гӯйӣ бо мардумон ба хашмаст ва ин ҳарду аблаҳ ндонанд ки илму амал на андар саркашидан буд ва на андари турши рўӣӣ , балки андари дил буду партави нури он бар зоҳири ҳамаи шафқату тавозуъ ва кушодагӣ бошад ки расӯл ( с ) оламтарину муттақетарин ҳамаи халқ буд ва ҳеҷ каси мутавозеътару кушода рӯйтар аз вай набӯд , андари ҳеҷ каси ннгристии магар ба хандау кушодагӣ . Ва бо ваии хитоб ҳаме омад ки «у аҳФзи ҷноҳк » ва ҳаме гуфт , « Фбҳмои раҳмаи ман аллоҳи лнти ?лаам . . . Алоиаҳ аз раҳмати ҳақи таъолии бртўи он буд ки бо ҳамаи кушодау мушфиқу нарм будӣ то аз ту ҳама нФўр нашуданд » .

Табақаи сеюм он ки бар забон низ изҳору тафохур ва мубоҳот кунанд ва бар худ сано гӯйанду аҳволу каромот даъвӣ кунанд . Обид гуяд фалони касяту ибодат вай чист ? ва ман ҳамеша ба рӯза бошаму шаб бедор бошаму ҳамаи рӯз хатм кунам ва ҳеҷ каси қасд ман накунад ки ҳалок шаваду фалон маро биринҷанд ва дид ончӣ диду молу фарзанди вай ҳалок шуд . Ва бошад ки ин набард кунад то агар қавмиро бинад ки намоз шаб мекунад вай ҷаҳд кунад то эшон аҷз оваранд ва агар рӯза доранд ваии муддатӣ гурусна биншинад .

Ва аммо олам гуяд ки ман чандини навъ илм донам . Фалон чаҳ донаду устоди вай ки бӯдааст ? ва агар мунозира кунад андар он кӯшад то хасмро асири орад ва агар ҳама ба ботил буду шабу рӯзи андар он бошад то иборатӣу саҷъии ғариб ёд гирад то андар маҳофил бигӯед ва бидон хештанро андари пеши дигарон афканд ки луғати ғарибу алфози ахбор ёд гирад то бар дигарон зиёдат овараду нуқсони эшон Фронмоиду одами кадоми обид ва олам бошад ки аз чунин маъонӣ холӣ бошад андак ё бисёр ? пас чун ин ҳама бинаду ҳамеи шунӯд ки расӯл ( с ) ҳаме гуяд ки ҳарки дар дили миқдори як ҳуба кибраст биҳишт бар вай ҳаромаст , вайро ҷузи дарду биму андӯҳи ниФзоид ва ба такаббури напардозад ва дониста бошад ки худоӣ ҳаме гуяд , « туро назд мо қадреаст , агар наздики хеш бе қадре ва агар худро қадре шиносии наздики мо бе қадре » . Ва ҳарки аз ҳақоиқи дайни ин фаҳм накунад вайро ҷоҳили гуфтани аўлитр аз он ки олам .

Сабаби сеюм кибр ба нисбат бошад то гуруҳе ки алавӣ бошанд ё хоҷа зода бошанд пиндоранд ки мардумони ҳамаи мавло ва ғулом эшонанд , агарчӣ порсо бошанду ағлаби ин кибри андари ботин эшон бошад , агарчӣ изҳор накунанду амсоли ин . Абӯзари разии аллоҳ анҳу гуфт бо яке ҷанг кардам ва гуфтам , « ёбни алсўдоء ё сиёҳи бача » расӯл ( с ) гуфт , « берун машав ки ҳеҷ сифеди бачаро бар сиёҳи бача фазлӣ нест » . Абӯзар гуфт , « бихуфтам ва он мардро гуфтам пой бар гардани ман ва рӯй ман на бад-ӣни сухан ки гуфтам бо ту » . Нигоҳ кун ки чун вайро маълум шуд ки ин кибраст чаҳ тавозуъ кард то он кибрро бишиканад ? ва ду мард ба наздики расӯл ( с ) тафохур карданд . Яке гуфт , « писари фалони бен фалонам , ту кистӣ ? » расӯл ( с ) гуфт эшонро ки ду каси андари пеши Мӯсо ( ъ ) фахр карданд . Яке гуфт ки ман писари фалони бен фалонам ва то на падари баршумурд аз меҳтарон . Ба Мӯсо ( ъ ) ваҳй омад ки ӯро бигӯ ки ҳар на андари дӯзах ва ту даҳуми эшон . Ва расӯл ( с ) гуфт ки касоне ки андари дӯзахи ангушт шудаанд фахри бадишон даст бидоред , агарна хортар бошед аз гўзрӣ ки наҷосат одамӣ бинад ҳаме бӯеду ҳамеи чшд .

Сабаби чаҳоруми кибр буд ба ҷамол . Ва ин миёни занон бештар равад , чунон ки Оишаи разии аллоҳи анҳу заниро гуфт ки кӯтоҳаст . Расӯл ( с ) гуфт ки ғайбат кардӣ ва ин кибр буд ба болои хеш . Агар кӯтоҳ будӣ ин нагуфтӣ .

Сабаби панҷуми кибр ба тавонгарӣ бошад ки гуяд молу неъмати ман чунинаст ва ту ки эй эй муфлис ? ва агар хоҳам чун ту чандини ғуломи бихараму амсоли ин . Ва қиссаи он ду бародар ки дар сӯра алкҳФаст ки гуфт « анои аъзи мнки молоу влдо » аз ин ҷумлааст .

Сабаби шашум такаббур бошад ба қӯт бар аҳли заъфи чунон ки расӯл ( с ) фармуд ки , « қӯт на онаст ки касе дайгариро бияфканад . Қӯт онаст ки нафасу ҳаворо қаҳр кунад » .

Сабаби ҳафтуми такаббур ба табаъу шогирду ғулому чокару мурӣд ва дар ҷумла ҳарчӣ касе онро неъмати шиносад ва бидон фахри оради он кибр буд ва чизҳо ҳаст ки агарчӣ неъмат набошад ҳам фахр кунанд то мхнс низ ба асбоби мхнсӣ бо дигари мхнсон фахр оварад .

Инаст асбоби такаббур , аммо сабаби он ки зоҳир гардад адоват буду ҳасад ки ҳргаҳи одамии вайро душман дорад хоҳад ки бар ваии такаббур ва фахр кунад . Ва бошад ки сабаби риё буд ки андари пеши мардумони такаббур кардан гирад то ба чашми некӯ ба вай нигаранд ё бо касе мунозира кунад ки донад вай фозилтарасту андари ботин мутавозеъ бошад валикин ба зоҳир такаббур кунад то мардумон ндонанд , акнӯн чун ин асбоби бдонстии алоҷ бибояд шинохт ки алоҷ ҳар иллатии ботил кардани сабаб вай бошад .