Бидон ки чун ният бишнохтӣ ки боис бар амал вайасту мутақозӣ вайаст , он мутақозӣ агар яке буд онро холис гӯйанд . Ва чун ду бошад омехта бошад ва холис набӯд . Маслан ҳарки рӯза дорад барои худои таъолӣ , влкни парҳез аз хӯрдан низ мақсӯд буд барои тандурустӣ , ё кам мўнтии мақсӯд буд низ ё он ки ӯро дар табху таоми сохтан ранҷ нарасад ё он ки корӣ дорад то бидон пардозад ё хобаш нагирад ва корӣ битавонад кард ё бандае озод кунад то аз фиқҳи ваии барраад ё зои хуии бади ваии барраад ё ҳаҷ кунад то дар роҳи қавӣ ва тундараст шавад ё тамошо кунад ва шаҳрҳо бинад ё аз ранҷи зану фарзанди бросоид ё аз ранҷи душмании барраад ё шаб намоз кунад то хобаш нагирад то коло нигоҳ тавонад дошт , ё илм омӯзад то кифояти хеш ба даст тавонад оварад ё асбобу зёъ нигоҳ тавонад дошт то азиз ва муҳташам бошад ё дарс ва маҷлис кунад то аз ранҷи хомӯшии барраад ва дилтанг нашавад , ё мусҳаф нависад то хаташ мустақӣм шавад ё ҳаҷ пиёда кунад то киро суд бошад ё таҳорат кунад то хунак шавад ва покиза гардад ё ғусл кунад то хушбӯӣ шавад ё дар масҷид эътикоф гирад то ки ҷояш набояд дод ва ё соилро садақа диҳад то аз иброми ваии барраад ё дарвеширо чизе диҳад ки аз манъи вай шарм медорад ё ба иёдат бемор шавад то чун вай бемор шавад , ба иёдат вай оянд ва бо вай итоб накунанд ва озор нагиранд , ё хайрӣ кун ки ба салоҳ маърӯф шавад , ин риё бошаду ҳукм риё гуфтаем .
Аммо ин ҳамаи андешаҳо ихлосро ботил кунад агар андак буд ё бисёр , балки холиси он буд ки дар ваии нафасро ҳеҷ насиб набӯд , балки барои худои таъолӣ буду бас , чунон ки аз расӯл ( с ) пурседанд ки ихлос чист ? гуфт , « он ки гӯйии рабии аллоҳи сами тстқими комаи амрат . Гӯйии худоу баси роҳи ростгирӣ , чунон ки фармӯдаанд ва аз ин гуфтаанд ки ҳеҷ чизи саъбтару дшхўортар аз ихлос нест ва агар ҳамаи умри як хтўаҳ ба ихлос дуруст шавад умеди наҷот буд . Ва ба ҳақиқати кории софӣу холис аз миёни ағрозу сифоти башарияти берун овардан ҳамчун берун овардан шераст аз миёни Фрсу дам .
Нон ки гуфт , « ман байни Фрси вдми лбнои холсои соӣғои ллшорбин » пас алоҷ инаст ки дил аз дунё гусаста кунад то дӯстии ҳақи таъолӣ ғолиб шавад ва чун ошиқӣ шавад ки ҳарчӣ хоҳад барои маъшӯқ хоҳад . Ин кас агар таом хӯрд ё ба қазоӣ ҳоҷат шавад Маслан , мумкин буд ки ихлос тавонад кард андари он , ва он ки дӯстии дунё бар ваии ғолиб буд дар намозу рӯзаи ихлос дшхўортр тавонад кард ки ҳамаи аъмоли сифат дил гирад ва бидон ҷониб майл кунад ки дил бидон майл дораду ҳаркии ҷоҳ бар вай ғолиб шуд ҳамаи корҳои вай рӯй дар халқ оварад то бомдод ки рӯй бишӯяду ҷомаи дарушад барои халқ бошад .
Ва ихлос дар ҳеҷ кори дшхўортр аз он нест ки дар маҷлису дарсу ривояти ҳадису ончӣ рӯй дар халқ дорад ки бештари он буд ки боиси он қабули халқ буд ё бидон омехта буд , онгоҳи қасди қабул чун қасди тақарруб буд ё қавитар буд ё заъифтар , аммо аз он андешаи софии доштани бештар уламо оҷизанд , алои аблаҳон ки пиндоранд ки мухлисанд ва бидон фирефта мешаванду айб хеш нашносанд , балки бисёре зиракон аз ин оҷиз бошанд .
Яке аз перон мегуяд , сӣ солаи намоз қазо кардам ки ҳама дар саф пешин карда будам , локини як рӯзи дайртар расидам дар саф борпсин бимонадам . Дар ботини худ хиҷлатӣ ёфтам аз мардумон ки гӯйанд ки дайр омадааст . Бдонстм ки шурби ман ҳама аз назар мардумон бӯдааст ки маро дар сафи пешини бенанд . Пас ихлос онаст ки бдонстни он дшхўораст ва кардан он дшхўортр ва ҳарчӣ ба ширкатаст беихлосаст ва нопазируфтааст .