Бидон ки расӯл ( с ) гуфтааст , « тафаккури соъатаи хайри ман ибодаи сана . Як соъати тафаккури беҳтар аз як соли ибодат » , ва дар қуръони ҷойҳои бисёраст ки тадбиру назару эътибор фармӯдаанд . Ва ин ҳамаи тафаккур буд . Ва ҳар касе фазл тафаккур бишносад влкни ҳақиқати вайу чигунагӣ вай нашносад ки ин тафаккур дар чист ва барои чисту самарати ваии чсит . Пас шарҳи он муҳимаст . Ва мо аввали фазилати ваии бигӯем , пас ҳақиқати вай , пас ончии тафаккур барои вайаст , пас он чаҳ тафаккур дар вайаст .

Фазилати тафаккур

Бидон ки корӣ ки як соъат аз он ибодати солии фозилтар буд дараҷаи ваии бузург буд ,у ибни аббоси рҳмҳм аллоҳ гуяд ки қавмӣ тафаккур мекарданд дар худои таъолӣ . Расӯл ( с ) гуфт , « дар халқи вай тафаккур кунед , дар вай тафаккур макунед ки тоқат он надореду қадар вай натавонед шинохт » . Ва Оишаи разии аллоҳ анҳо мегуяд ки расӯл ( с ) намоз мекард ва мегирист . Гуфтам , « чаро майгаре ки гуноҳони ту афв кардаанд ! » гуфт , « чаро нигарем ва ин оят бар ман фурӯд омадааст , « ани фии халқи алсмўоту аларзи вохтлоФи аллилу алнҳори лойоти лоўлии алолбоб » пас гуфт , « вой бар он кас ки бархонад ва тафаккур накунад » . Ва исо ( ъ )ро гуфтанд ки бар рӯй замин мисли ту ҳаст ё рӯҳи аллоҳ ? гуфт , « ҳаст . Ҳаркии сухани ваии ҳамаи зикр буду хомӯшии ваии ҳамаи фикр буду назари ваии ҳамаи ибрат , мисли манаст » . Ва расӯл ( с ) гуфт , « чашмҳои хешро аз ибодат насиб диҳед » . Гуфтанд , « чигуна ? » гуфт , « ба хондани қуръон аз мусҳафу тафаккури андари ону ибрат аз аҷоиби вай » Абусулаймон дороне мегуяд , « тафаккур дар дунёи ҳиҷоб охиратасту тафаккур дар охирати самарати вай ҳикматасту зиндагонии дилҳо » . Довӯди тоӣ дар малакӯти осмон тафаккур мекард ва мегирист то ба сарои ҳамсоя фурӯ афтод . Ҳамсоя бурҷаст ва шамшер барграфт . Пиндошт ки дуздаст чун вайро дид гуфт , « туро ки андохт ? » гуфт , « бехабар будам надонам » .

Ҳақиқати тафаккур

Бидон ки маънии тафаккур илмаст . Ва ҳрълм ки аз бдиҳаҳ маълум набӯд вайро талаб мебояд кард ва он мумкин нест ало бидон ки маърифати дигарро бо якдигар ҷамъ кунӣу миёни эшон таълиф кунӣ то ҷуфт гиранд ва аз миёни он ду маърифати симӣ таваллуд кунад , чунон ки миёни нару модаи бача таваллуд кунад . Он ду маърифат чун ду асл бошад ин маърифати симро , онгоҳ бо дайгарӣ ҷамъ кунад то аз ваии чаҳорумӣ падед ояд . Ҳамчунин таносули улӯм бениҳоят меафзоед . Ва ҳаркии бад-ӣни тариқи улӯми ҳосил натавонад кард аз онаст ки роҳ бидон улӯм ки усӯласт наме барад . Ва мисли вай чун касе буд ки сармоя надорад , тиҷорат чун кунад ?

Ва агар медонад , влкн намедонад ки миёни эшон ҷамъ чун бояд дошт , чун касе буд ки сармоя дорад влкн бозаргонӣ надонад . Ва шарҳи ҳақиқати ин дарозаст ва дар ин як мисоли бигӯем : касе ки хоҳад ки бидонад ки охирати беҳтар аз дунё , натавонад то онгоҳ ки ду чиз надонад аз дунё . Яке он ки бидонад ки боқӣ аз фонии беҳтар , дигари он ки бидонад ки охират боқӣасту дунёи фонӣ . Чун ин ду асл бидонаст ба зарурати ин дигари илм ки охирати беҳтар аз дунёст аз вай таваллуд кунад . Ва бад-ӣни таваллуд наме хоҳеми он ки мӯътазила мехоҳанд . Ва шарҳи ин дарозаст .

Пас ҳақиқати ҳамаи тафаккурҳо талаб илмаст аз эҳзори ду илм дар дил , влкни чунон ки аз ду асб ки ҷуфт гиранд гўспндӣ таваллуд накунад , ҳамчунин аз ҳардуи илм ки бошад ҳар илм ки хоҳӣ таваллуд накунад , балки ҳар навъеро аз илми ду асл дигараст . То он ду асл дар дил ҳозир накунӣ ин фаръ падед наёяд .