Бидон ки ҳарчӣ дар вуҷӯдаст ҳамаи сунъ вайасту ҳамаи аҷиб ва ғарибаст ва ҳеҷ зарра нест аз зарраҳо , осмону замин ки на бар забони ҳоли тасбеҳу тақдис ҳаме кунанд офаридагори худро ва мегӯйанд : инат қудрат бар камол ва инат илмӣ бениҳоят . Ва ин бисёртар аз онаст ки тафсили пазирад , балки агар ҳамаи дарёҳо мидод шаваду дарахтони қаламу ҷумлаи офаридагон котиб шаванд ва ба умрҳои дароз менависанд , ончӣ гӯйанд андакӣ бошад аз ончӣ ҳаст , чунон ки гуфт , « қул луи кони албҳри мдодои лклмоти рабӣ . . . Алоиаҳ » влкн бар ҷумла бидон ки офарӣдаҳо бар ду қисмаст : як қисми худ моро аз он ҳеҷ хайр нест дар вай тафаккур натавонем кард , чунон ки гуфт , « субҳони алзии халқи алозўоҷи кулҳо тунбати аларз ва ман анФсҳму ммои лои иълмўн » .

Ва аммо ончии моро аз он хабараст ду қисмаст : яке он ки ба чашм натавон дид чун аршу курсӣу млоикаҳу деву парӣу аҷноси ин ,у тафаккур низ дар ин мухтасар буду дшхўор , пас бар он ихтисор кунем ки дӣданӣаст ва он осмону офтобу моҳу ситорагон ва заминасту ончӣ бар вайаст чун кӯҳу биёбон ва шаҳрҳо ва дарёҳоу ончӣ дар кӯҳ ҳоаст аз ҷавоҳиру маодину ончӣ бар рӯй заминаст аз анвоъи наботот ,у ончӣ дар бар ва баҳраст аз анвоъи ҳайвоноти ҷузи одамӣ то ба одамӣ расаду вай аз ҳама аҷибтарасту ончии миёни осмон ва заминаст чун меғу борону барфу тагаргу раъду барқу қавси қзҳу ъломотӣ ки дар ҳаво падед ояд , пас ҷумлау Фзлк инаст ва дар ин ҳар яке маҷол тафаккураст , чаҳ ҳамаи аҷоиби сунъи ҳақ таъолӣаст .

Пас ба баъзе аз ин ишоратӣ мухтасар букунем ва ин ҳамаи оёти ҳақ таъолӣаст ки туро фармӯдааст то дар он назар кунӣ ва тафаккур кунӣ , чунон ки гуфт , « ва кин мами ояи лии алсмўоту аларзи имрўни алайҳо ва ҳам анҳо мързўн » ва гуфт , « аввалами инзрўои фии малакӯти алсмўоти волорз ва мо халқи аллоҳи ман шиӣӣ » ва гуфт , « ани фии халқи алсмўоту аларзи вохтлоФи аллилу алнҳор . . . Алоиаҳ » ва чунин оёт бисёраст , пас андари ин оёт тафаккур кун . Ояти аввал ки ба ту наздиктараст туе ва аз ту аҷабтар бар рӯй замин ҳеҷ нест ва ту аз худ ғофил . Ва мунодӣ ҳаме ояд ки ба хештан фурӯ нигаред то азимат ва ҷалол байнед . «у фии анФскми аФлои тбсрўн » .

Пас дар ибтидои хеш тафаккур кун ки аз куҷое ки аввали туро аз қатрае бёФриднд ва он обро қароргоҳи аввали пушти падару сина модар кард , пас он тухми офариниши ту сохт , пас шаҳватро бар нару мода муваккил кард ва аз раҳми модари замини сохт ва аз оби пушти марди тухми сохту шаҳватро бар ҳарду муваккил кард то тухм дар замини афканд , пас аз хӯни ҳайзи оби он тухми сохт ва туро аз нутфау хӯни ҳайзи бёФрид . Аввали порае хӯн баста гардонид ки онро ълқаҳ гӯйанд пас гӯшт гардонид ки онро мзғаҳ гӯйанд . Пас ҷон дар вай дамид . Пас аз он хӯну оби як сифат дар ту чизҳои мухталиф падед оварад чун пӯсту гӯшту рагу пайу устихон . Пас аз ин ҷумлаи андомҳои ту сӯрат кард : сиррии мудаввар ва ду дасту пои дарозу ҳарякӣ ба панҷ шохи бёФрид . Пас бар беруни чашму гӯшу даҳону бинӣу забону дигари аъзои бёФрид ва дар ботини ту меъдау кулияу спрзу раҳму масонау рӯда бисёр бёФриду ҳарякӣ бар шакли дигар ва ба миқдории дигар .

Пас ҳарякӣ аз ин ба чанд қисмати бикрад : ҳар ангуштии се банд ва ҳар узвии мураккаб аз пӯсту гӯшту рагу пайу устихон . Ва чашм ки чанд миқдори лузӣ беш нест ба ҳафт табақаи бёФрид , ҳар табақае ба сифатии дигар ки агар яке аз он табоҳ шавад ҷаҳон бар ту торик шавад . Ва агар шарҳи аҷоиби чашм танҳо бигӯему рқъаҳҳои бисёр сиёҳ бояд кард . Пас нигоҳ кун ба устихон ки чигуна ҷисмии сахту муҳками изоин оби латифи тнки бёФрид ва ҳар порае аз вай бар шаклӣу миқдорӣ . Баъзе гирд ва баъзе дароз ва баъзе паҳн ва баъзе миёни оканда .

Ва ҳама бар якдигар таркиб кард . Ва дар миқдору шаклу сӯрати ҳарякии ҳикматӣ балки ҳикматҳои бисёр . Ва онгоҳи устихонро сутуни тани ту сохт ва ҳам бар он банно кард . Агар ба як лухт будӣ пушти ду то натавонистӣ кард . Ва агар пароканда будӣ пушти рост боз натавонистӣ дошт ва бар пой натавонистӣ истод , пас онро муҳраи муҳраи бёФрид то ду то шавад ,у онгоҳи дарҳами сохту пайу раг бар вай бипечеду муҳками бикрад то ҳамчунон як лухт рост боистад чун ҳоҷат буд . Ва дар сар ҳар муҳрае чун нару модае бсохт то дар ҳам нишинад ва бо якдигар муҳкам шаванд , ва аз ҷавониби муҳраҳо чун ҷиноҳҳо берун оварад то пайҳои заъиф ки бар вай печидааст аҳкоми вайро бар вай такя занад .

Ва ҷумлаи сарро аз панҷоҳ ва панҷ пораи устихони бёФрид ва дар ҳам пайваст ба бандҳои борӣк то агар як гӯшаро офатӣ расад он дигарон ба саломат бимонанду ҳама шикаста нашаванд . Ва дандонҳо бёФриди баъзе српҳн то луқма ос кунад ва баъзеро сари борӣку тез то таом хирад кунаду бабрад ва ба Асия андозад . Пас гардан аз ҳафт муҳраи бёФриду баргу пай ки бар ваии печидаи муҳками бикраду сар бар вай таркиб кард . Ва пушт аз бист ва чаҳор муҳраи бёФриду гардан бар ваии ниҳод . Пас устихонҳои синаи бёФрид бар паҳно ва дар он муҳраҳо сохт . Ва ҳамчунин дигари устихонҳоу шарҳи он дарозаст .

Ва дар ҷумлаи тани ту дивист ва чиҳил ва ҳашт устихони бёФриди ҳарякӣ барои ҳикматии дигар то кори ту рост ва сохта бошад , ва ин ҳама аз ин оби сахефи офарид . Агар яке аз устихонҳо камтар шавад боз аз кори бозамонӣ ва агар яке зиёдат шавад бози дармонӣ . Пас чун туро дар ҷнбонидни он устихонҳо ва андомҳо ҳоҷат буд дар ҷумлаи андомҳои ту панҷсад ва бист ва ҳафт азулаи бёФриди ҳарякӣ бар шаклӣ . Баъзе бар шакли моҳии миёни ситабру сари борӣк , баъзе хирад ва баъзе бузург , мураккаб аз гӯшту пай ва аз пардае ки ғилоф вай бошад . Бист ва чаҳор аз барои онаст то ту чашму пилк аз ҳамаи ҷавониб туоне ҷунбонед ва дигарон бар ин қиёс кун ки шарҳи он низ дарозаст .

Пас дар ту се ҳавзи бёФрид ва аз ваии ҷӯйҳо ба ҷумлаи тан кушода кард : яке димоғ ки аз он ҷӯйҳои аъсоб берун ояд ва ба ҳама тан расад то қудрати ҳису ҳаракат дар он меравад . Ва аз ваии ҷӯӣ ба даруни муҳраҳои пушти беруни ниҳод то аъсоб аз мағз давр нашаваду ало хушк шудӣ . Ва дигари ҳавзи ҷигар . Ва аз ваии рагҳо ба ҳафт андом кушода кард то ғизо дар вай равон бошаду сими ҳавзи дил ва аз ваии рагҳо ба ҳамаи тан кушода кард то рӯҳ дар вай равон бошад ва аз дил ба ҳафт андом мерасад . Пас тафаккур дар як узв хеш кун ки ҳар яке чун офарид ва барои чаҳ офарид . Чашмро аз ҳафт табақаи бёФрид бар ҳайату лавнӣ ки аз он некӯтар набошад ва пилкҳо бёФрид то гирд аз вай мешавед ва май стрду мижаҳоро бёФриди росту сиёҳ то некӯ тар бошад ва то дидор чашм бидон қӯт мегирад ва то чун ғуборӣ бошад ба ҳам дргзорӣ то гирд ба вай нарасад , ва аз миёни он берун тавон нигареду хошокӣ ки аз боло фурӯд ояд мижаи онро нигоҳ дорад ва чун парчин чашм бошаду аҷабтар аз ин ҳамаи он ки ҳадақа чанд адасӣ беш нест сӯрати осмону замини бад-ӣни фарохӣ дар вай пайдо ояд то дар як лаҳза ки чашм боз кунӣ осмон бо даврии ваии бинӣ ва агар аҷоиби дидори чашму дидори оинау ончӣ дар вай пайдо ояд бигӯянд дар муҷалладҳои бисёр тавон гуфт .

Пас гӯшро бёФриду обии талх дар ваии ниҳод то ҳеҷ ҳайвон ба вай фурӯ нашаваду онгоҳи сандӯқи гӯши бёФрид то овоз ҷамъ кунад ва ба сӯрохи гӯши расонад ва дар ваии печу таҳриф бисёр бёФрид то агар хуфта бошаду мӯрчае қасд он кунад роҳ бар вай дароз шавад ва бисёр гирд бароед то туро огоҳӣ буд . Ва агар шарҳу даҳону бинӣу дигари аъзои бигӯеми ҳам дароз шавад . Ва мақсӯд аз ин онаст то роҳи бозёбӣ ва дар ҳар яке андеша мекунӣ ки ин барои чист ва бидон аз ҳикмату азимату лутфу раҳмату илму қудрати офаридагори огоҳ май шӯй ки аз сар то пои ҳама аҷоибаст .

Ва аҷоиби ботину хазонаҳои димоғ ва қӯтҳои ҳис ки дар вай ниҳодааст аз ҳамаи аҷибтар , балки ончӣ дар сина ва шикамаст ва ҳамчунин ки меъдаро бёФрид чун диягии гарм ки бар давом меҷӯшад то таом дар вай пухта мегардаду ҷигари он таомро хӯн мегирданд ва рагҳо он хӯнро ба ҳафт андом май расонаду Зуҳраи кафи он хӯнро ки чун сафро буд месетанду спрзи дарди он хӯнро ки савдо буд аз вай месетанд . Ва кулияи об аз вай ҷудо мекунад ва ба масона мефиристаду аҷоиби раҳму олоти вилодат ҳамчунин .

Ва аҷоиби маъонӣ ва қӯтҳо дар ваии офарид чун биноӣӣу шнўоӣӣу ақлу илм ,у амсоли ин бештар . Пас ё субҳони аллоҳ ! агар касе сӯратии некӯ бар деворӣ кунад аз устодии ваии аҷаби Бамоне ва бар ваии сано бисёр кунӣ . Ва май бинӣ ки бар қатраи оби ин ҳамаи нақш дар зоҳири ботини вай пайдо меояд ки на қаламро бинӣ ва на наққошро ва аз азимати ин наққош аҷаб наМонӣ ва дар камоли қудрату илми вай мадҳуш нашӯй ва аз ҷамолу камолу шафқату раҳмати вай таъаҷҷуб накунӣ ки туро чун ба ғизои ҳоҷат буд дар раҳм , агар даҳони бозкрдӣу хӯни ҳайз на ба андоза ба меъда ту раседӣ табоҳ шудӣ , пас аз роҳи гузари нофи ғизои ту рост кард . Ва чун аз раҳм берун омадӣ нофро бибасту даҳон кушода кард ки модари ғизо ба қадар хеш тавонад дод , пас чун тани ту дар он вақти заъифу нозук буду тоқат таомҳо надошт аз шери модар ки латиф бошад ғизои ту сохту пистони модари бёФрид ва сӯрохҳои танг дар ваии бёФрид то ир бар ту неру накунаду гозрӣ дар дарун сина бинишонад то он хӯни сурх ки ба вай мерасад вай сипед мекунаду поку латиф ба ту мефиристад . Ва шафқатро бар модари ту муваккил кард то агар як соъати ту гуруснаи шӯии қарору ором аз ӯ бишавад , пас чун шерро ба дандон ҳоҷат набӯд дандон наёфарид то синаи модарро ҷароҳат менакунӣ .

Ва онгоҳ ки қӯти таом хӯрдан падед омад ба вақти хеши дандони бёФрид то бар таоми сахти қодири шӯй . Инат кӯру нобӣно ки ин мебинад ва дар азимати офаридагор мадҳуш нашавад ва аз камолу лутфу шафқат ӯ мутаҳайир нагардаду барӣни ҷамолу ҷалол ошиқ намонад ва инат ғофилу пуршаҳвату сутури табъ касе ки андари ин тафаккур накунад ва изоин худ наяндешад ва он ақл ки ба вай додаанд ки азизтарини чизҳост зойеъ кунад , ва беш аз ин надонад ки чун гурусна шавад нон хӯрд ва чун хашм гирад дар касе уфтад ва ҳам чун бҳоем аз тамошо кардан дар бустони маърифати ҳақи таъолӣ маҳрӯм монад .

Ин қудрат кифоят бошад танбеҳроу бештар аз ин аҷоиби офариниши ту яке аз сад ҳазор несту бештари ин аҷоиб дар ҳамаи ҳайвонот мавҷӯдаст . Аз пашшаи даргир то пелу шарҳи он дароз буд .