Бидон ки таваккул ҳолатӣаст аз аҳволи дайн . Ва он самара имонасту имонро абвоб бисёраст , влкни таваккул аз ҷумлаи он бар ду имон банност : яке имон ба тавҳиду дигари имон ба камоли лутфу раҳмати ҳақи таъолӣ . Аммо шарҳи тавҳид дарозасту илми ваии ниҳояти ҳамаи ълмҳост , локини мо он миқдор ки баннои таваккул бар онаст ишорат кунем :
Бояд ки бадоне ки тавҳид бар чаҳор дараҷааст : вайро мағзӣаст ва он мағзро мағзӣасту вайро пӯстӣаст , ва он пӯстро пӯстӣ . Пас ду мағз дораду дўпўст . Дар мисли вай чун ҷўзтр буд ки мағз ва ду пӯсти вай маълумасту равғани мағз вайаст .
Дараҷаи аввал онаст ки ба забони лоолаҳ алооллаҳ бигӯед ва ба дил эътиқод надорад , ва ин тавҳид мунофиқаст . Дараҷаи дувуми он ки маънии ин ба дил эътиқод кунад чун омӣ , ё ба навъе аз далел , чун мутакаллим .
Дараҷаи сеюм он ки ба мушоҳидаи бенанд ки ҳама аз як асл мераваду фоили яке беш нест ва ҳеҷ каси дигарро феъл нест , ва ин нурӣ буд ки дар дил пайдо ояд дар он нури ин мушоҳида ҳосил ояд , ва ин на чун эътиқоди омӣу мутакаллим буд ки эътиқоди эшон бандӣ бошад ки бар дил афкананд ба ҳиялати тақлид ё ба ҳиялати далел , ва ин мушоҳидаи шарҳи дил буду банд ҳама баргир ,у фироқ буд миён касе ки хештанро бар он дорад ва ё эътиқод кунад ки фалони хоҷа дар саройаст ба сабаби он ки фалон кас мегуяд ки дар саройаст ва ин тақлиди омӣ буд ки аз модар ва падар шунида бошаду миёни он ки истидлол кунад ки вай дар саройаст ба далели он ки асбу ғулом бар дар саройаст .
Ва ин назири эътиқоди мутакаллим буду миёни он ки вайро дар сарой ба мушоҳида бибинад ва ин мисли тавҳид орифонаст ва ин тавҳид агарчӣ ба дараҷа бузургаст , влкн дар ваии халқро мебинад ва медонад , пас дар ин бисёр касрат ҳаст то ду мебинад дар тафриқа бошад ва ҷамъ набӯд . Ва камоли тавҳиди дараҷа чаҳорумаст ки ҷузи якеро набинаду ҳамаро худ яке бинад ва яке шиносаду тафриқаро бад-ӣни ҳеҷ роз набӯд . Ва инро суфиён фано гӯйанд дар тавҳид , чунон ки ҳусайни ҳаллоҷ , хавосро дид ки дар биёбон мегардид . Гуфт , « чаҳ мекунӣ ? » гуфт , « қадами хеш дар таваккул дуруст мекунам » , гуфт , « ҳамаи умр дар ободонии ботини бгзоштӣ , пас дар тавҳид кӣ рисӣ ? »
Пас ин ба чаҳор мақомаст : аввали тавҳид мунофиқаст ва он пӯст пӯстаст , чунон ки пӯсти беруни ҷўз агар бихӯрӣ нохуш буд ва агар дар ботини вайнигарӣ зишт буд , агарчӣ зоҳираши сабз буд ; ва агар бисӯзӣ дӯд кунаду оташи бикашад ва агар дар хонаи бунаӣ ба кор наёяду ҷойгоҳ танг дорад ва ҳеҷ корро нишоед магари он ки рӯзӣ чанд бигузорад то пӯсти даруниро тоза медорад ва аз офат нигоҳ медорад . Тавфиқи мунофиқ низ ҳеҷ корро нишоед магари он ки пӯсти вайро нигоҳ медорад аз шамшеру пӯсти ваии колбуд вайасту бад-ӣни сабаб аз шамшер халос ёфт ва аммо чун колбуд бишуд ва ҷон бимонад он тавҳиди ҳеҷ суд надорад .
Ва чунон ки дарунии ҷўз сӯхтанро шояд ва онро шояд ки бар мағз бигузоранд то мағз ҳамеша дар хона вай бошад ва табоҳ нашавад , влкн дар ҷанби мағзи мухтасар буд , тавҳиди омӣу мутакаллим низ онро шояд ки мағзи вайро ва он ҷон вайаст , аз оташи дӯзах нигоҳ медорад , влкн агарчӣ ин кори бикунад аз латофати мағзу равған холӣ бошад ва чунон ки мағзи ҷўз мақсӯдаст ва азизаст , влкн чун бо равған азоФт кунӣ аз гунҷондае холӣ нест ва дар нафаси хеш ба камол сафо нарасидааст , дараҷаи сим дар тавҳид низ аз тафриқау касрату зиёдӣ холӣ нест , балки софӣ ба камоли тавҳид чаҳорумаст ки андари он ҳамаро ҳақ донаду басу ҷузи якеро набинад ва худро низ фаромӯш кунад , ва дар ҳақи дидор худ нест шавад чунон ки дигар чизҳо нест шуд дар дидори вай .