Бидон ки таваккул бар се дарҷатаст : яке он ки ҳоли вай чун ҳоли он мард бошад ки дар хусумати вакил фароз кунад ҷилду ҳодӣу фасеҳу дайру мушфиқ ки эмин бошад бар вай . Дараҷаи дувуми он ки ҳоли вай чун бошад ки дар ҳар чаҳ Фроўӣ расад ҷузи модари надод агар гурусна шавад вайро хонд . Ва он табъ вай бошад ва на ба таклиф ихтиёр кунад ва ин мутаваккилӣ бошад аз таваккули хеш бехабар , аз мустағриқӣ ки бошад ба вакил , аммо он аввалро аз таваккули хеши хабар буд ва ба такаллуфу ихтиёри хештанро фаротар кул оварда бошад .
Дараҷаи сеюм он ки ҳоли вай чун мурда бошад пеш мурда бошад пеши мурдаи шӯии хештанро мурда Эй бинад мутаҳаррик ба қудрати азалӣ на ба худ , чунон ки мурдаи мутаҳаррик ба ҳаракат ғосл бошад агар кории пеш вай ояд дуо низ накунад , на чун кӯдакӣ ки модарро хонд балки чун кӯдакӣ буд ки донад ки агар модарро нахонд модар худ донаду тадбир вай кунад .
Пас дар мақоми бозпасин ҳеҷ ихтиёр набӯд ва дар мақоми дувуми ҳеҷ ихтиёр набӯд магари абтҳолу дуоу даст дар вакил задан ва дар мақоми аввали ихтиёр буд влкн дар тадбири асбоб ки аз суннату одати вакили маълум шудааст . Маслан чун донад ки одати вакил онаст ки то вай ҳозир наёяду сҷл ҳозир накунад вай хусумат накунад лобуди ин суннат ба ҷой оварад , онгоҳи ҳама интизор гардад то вакил чаҳ гуяд ва чаҳ кунад ва ончӣ равад ҳама аз вакил бинаду эҳзори сҷл низ ҳам аз вай донад ки аз ишорати вай шинохтааст , пас касе ки дар таваккул дар ин мақом буд тиҷорату ҳросту асбоби зоҳир ки аз суннати худои таъолии маълум шудааст даст надорад , влкни бози он ба ҳам мутаваккил буд . Ва эътимод бар тиҷорату ҳрост хеш надорад балки бар фазл худованд дорад ки аз ҳросту тиҷорат ба мақсӯди расонад , чунон ки ҳаракоту асбоби ҳрост бар вай баранд ва чунон ки вайро ҳидоят он дорад , пас ин корҳо мекунад ва ончӣ бинад аз худоӣ таъолӣ бинад чунон ки шарҳи ин бибояд .
Ва маънии лоҳўли влои қувваи алои биллоҳи ин буд ки ҳавли ҳаракат буду қӯти қудрат буд . Чун донад ки ҳаракату қудрати ваии ҳарду ба вай нест балки ба офаридагораст ончӣ бинад аз вай бинад . Ва дар ҷумла чун ҳўолтаст корҳо бо асбоб аз назари вай берун шуд то ҳеҷ чизи ҷузи ҳақ таъолӣ набинад мутаваккил буд .
Аммо аъло мақомоти вай онаст ки боязид бастомӣ гуфтааст ки Абумусо дайламӣ гуяд вайро пурсидам ки таваккул чист ? гуфт ту чаҳ май гӯйӣ ? гуфт машойих гуфтаанд : он ки агар чапу рости ҳамаи мору каждуму аждаҳо буд сари дили вай ҳаракат накунад . Гуфт ин саҳласт , влкн агар аҳли дӯзахро ҷумла дар азоб бинаду аҳли биҳиштро ҳама дар неъмату миёни эшон ба дил тамиз кунад мутаваккил набошад . Аммо ончӣ Абумусо гуфтааст аъло мақомот таваккуласт ,у шарти вай он нест ки ҳазар накунад ки садиқи пошна дар сӯрохи мор наад ва он вақт ки дар ғор буд ,у ваии мутаваккил буд , влкни ҳароси вай на аз мор буд , балки аз офаридагори мор буд ки морро ваии қӯт ва ҳаракат диҳад . Влои ҳавли влои қувваи алои биллоҳ дар ҳақ ҳама набинад . Аммо ончӣ Абуязид гуфта аст бидон имон ки асл таваккуласт ишорат кардааст ва ин имон азизаст ва он имонаст ба адлу ҳикмату фазлу раҳмат ки донад ки ҳарчӣ кунад чунон май бояд ки мекунад пас дар ин маънии миёни азобу неъмат фарқ накунад .