Ъҷоӣби оламҳои дилро ниҳоят несту шараф вай бидонаст ки аҷибтар аз ҳамаасту бештари халқ аз он ғофил бошанду шарафи вай аз ду ваҷҳаст яке аз рӯй илм , дувум аз рӯй қудрат аммо шарафи вай аз рӯй илм бар ду табақааст : яке онаст ки ҳамаи халқи анро тавонад донистану дигар онаст ки пӯшида тараст ва ҳар кас нашносад ва он азизтараст , аммо он чаҳ зоҳираст онаст ки вайро қӯти маърифати ҷумла ӣ илмҳоу сноътҳост то бидон ҷумлаи саноатҳо бидонад ва ҳар чаҳ дар ктобҳост бар хонду бидонад , чун илми ҳандасау ҳисобу тибу нуҷуму улӯми шариъат ва бо он ки ваии як чизаст ки қисмат напазирад , ин ҳамаи илмҳо дар вай гунҷад , балки ҳамаи олам дар вай чун зарра бошад дар биёбоне ва дар як лаҳза дар фикрату ҳаракати хеш аз срӣ ба ъло шавад ва аз машриқ ба мағриб шавад .

Бо он ки дар олами хок боздоштааст , ҳамаи осмонро масоҳат кунаду миқдор ҳар ситора бишносад ва масоҳат бигӯед ки чанд газасту моҳиро ба ҳиялат аз қаъри дарёи براردу мурғро аз ҳаво ба замин овараду ҳайвонот бо қӯтро чун пелу уштуру асби мусаххар хеш кунад ва ҳар чаҳ дар олами аҷоибҳоу ълмҳост , пеша вайаст ва ин ҷумлаи ълмҳост ки вайро аз роҳи панҷ ҳавос ҳосил шавад , бад-ӣни сабаб ки зоҳирасту ҳамгинони роҳ ба вай донанд .

Ва аҷибтар онаст ки андаруни дили равзанӣ кушодааст ба малакӯти осмон , чунонкӣ аз беруни дили панҷ дарвоза гушӯда ҳаст ба олами маҳсусот ки онро олам ҷисмонӣ гӯйанду олами малакӯтро рӯҳонӣ гӯйанду бештари халқ , олами ҷисмонии маҳсусро донанд ва ин худ мухтасарасту далел бар он ки андаруни дили равзанӣ дигараст , улӯмро ду чизаст : яке хобаст ки дар хоб чун роҳи ҳавос баста гардад , он дар дарунӣ кушода шавад ва аз олами малакӯт ва аз лавҳи маҳфӯзи ғайб намӯдан гирад то ончӣ дар мстқбл хоҳад бӯдан бишносад ва бибинад , аммо равшан , ҳамчунон ки хоҳад буд , ва аммо ба мисолӣ ки ба таъбир ҳоҷат уфтад ва аз онҷо ки зоҳираст , мардумон пиндоранд ки касе бедор буд , ба маърифати аўлитр буд ва ҳаме бинад ки дар бедорӣ ғайб набинад ва дар хоб бинад , на аз роҳи ҳавос ,у шарҳи ҳақиқати хоб дар ин китоб мумкин нест .

Аммо ин қадар бибояд донист ки мисли дил чун оинааст ва мисли лавҳи маҳфӯз чун оина ки сӯрати ҳамаи мавҷӯдот дар вайаст , чунонкии сӯратҳо аз як оина дар дигар уфтад чун дар муқобила он бидорӣ ҳамчунин сӯратҳо аз лавҳи маҳфӯз дар дил пайдо ояд чун софӣ шавад , аз маҳсусот фориғ шавад ва бо вай муносибат гирад ва то ба маҳсусоти машғӯл буд , аз муносибат бо олами малакӯти маҳҷӯб буд ва дар хоб аз маҳсусот фориғ шавад , лоҷарами ончӣ дар гавҳар вайаст , аз мутолиаи малакӯти пайдо шудан гирад лекин агар чаҳ ҳавос ба ҷиҳати хоби фурӯи истад , хаёл бар ҷой хеш бошад , бидон сабаб буд ки ончӣ бинад дар кисвати мисолӣ хаёлӣ бинад сариҳ ва макшуф набошад ва аз ғтоу пӯшиш холӣ набӯд ва чун бимирад ба хаёл монад ва на ҳавос , онгоҳи корҳо беғто ва бехаёл бинад ва бо вай гӯйанд : « ФкшФнои ънки ғтонки Фбсрки алиўми ҳадид » ва гуяд : « рбнои абсрноу смъно Форҷъно наамал солҳо » .

Далели дигар онаст ки ҳеҷ кас набошад ки вайро фаросатҳоу хотираҳои рост бар сиблати илҳом дар дил наёмада бошад ки он на аз роҳ ҳавос бошад , балки дар дил пайдо ояд ва надонад ки аз куҷо омад .

Ва бад-ӣн миқдор бишносад ки илмҳо ҳама аз роҳ маҳсусот нест , балки аз олам малакӯтасту ҳавос – ки вайро барои ин олам офарӣдаанд – лоҷарами ҳиҷоби вай буд аз мутолиа ӣ он олами малакӯт то аз вай фориғ нашавад , бидон олами роҳи наёбад ба ҳеҷ ҳол .