Акнӯн бидон ки ин рӯҳи ҳайвонӣ аз ин олам суфлоаст ки мураккабаст аз латофати бухори ахлот чаҳораст : хӯну блғму сафроу савдоу асли ин чаҳору оташу хок ва ҳавосту ихтилофу эътидоли мизоҷ , аз ин тафовути мақодӣри ҳарорат ва баравадату рутӯбат ва юбусатасту мақсӯди санъати тиб онаст ки эътидоли ин чаҳор табъ дар ин рӯҳ нигоҳ дорад то бидон шоиста бошад ки мураккабу олати он рӯҳ дигар гардад ки онро рӯҳи инсонии гуфтем ва он аз ин олам нест , балки аз олам алавӣаст ва аз ҷавоҳир млоикаҳаст ,у ҳубути ваии бад-ӣни олам ғарибаст аз табиати зоти ваии влкни ин ғурбат барои онаст то аз ҳудои зоди худ бар гирад , чунон ки ъзўҷл гуфт : « қлнои аҳбтўои минҳои ҷмиъои Фонмои ётинкми манӣ ҳудо , Фмни табаъи ҳудои Флои хавфи алайҳиму лои ҳам иҷзнўн . »
Ва он ки ҳақ ъзўҷл гуфт , « ании холиқи бшрои ман тин , Фозои сўитаҳу нФҳти фӣаи ман рӯҳӣ » ишорат ба ихтилофи ин ду олам рӯҳаст ки якеро ботин ҳўолт кард ва аз эътидоли мизоҷи вай ба дайн ибодат кард ки гуфт , « сўитаҳ – вайро рости вмҳёи бкрдм »у эътидоли ин буд , онгоҳ гуфт , «у нафхати фӣаи ман рӯҳӣ » ин бо худ азоФт карду бас ва ин бар мисоли он буд ки касе хирқаи карбос сӯхта кунад то муҳайё шавад қабули оташро , онгоҳи наздики оташи барад ва нафх кунад то оташ дар вай уфтад .
Ва чунон ки он рӯҳи ҳайвонӣу суфлоро эътидолӣасту табиби асбоби эътидол он бишносад то беморӣ аз вай дафъ кунаду вайро аз ҳалок нигоҳ дорад , ҳамчунин рӯҳи инсонии алавиро ки аз ҳақиқат диласт , эътидолӣаст ки илми ахлоқу риёзат ки аз шариъати шиносад , эътидоли онро нигоҳ дорад ва он сиҳҳат вай бошад , чунон ки пас аз ин дар миёни арқон мусулмонӣ гуфта ояд .
Пас маълум шуд ки то касе ҳақиқати арвоҳи одамиро нашносад , мумкин нест ки охиратро ба басират бишносад чунон ки мумкин нест ки ҳақро ъзўҷл бишносад то худро нашносад , пас шинохтани нафаси худ калиди маърифат ҳақасту калиди маърифат охиратасту асли дайн « алоямони биллоҳу алиўми алохр »асту бад-ӣни сабаби ин маърифатро тақдим кардем .
Аммо як сар аз асрори авсофи вайу асл онаст ки бнгФтим ки рухсат нест дар гуфтани он ки аФҳоми эҳтимол он накунаду тамомии маърифати ҳақи ъзўҷлу маърифати охират бар он мавқуфаст ҷаҳд он кун то аз худ , ба тариқи муҷоҳида ва талаб бишносӣ ки агар аз касе бишинавӣ , тоқати самоъи он надорӣ ки бисёр каси он сифат дар ҳақи ҳақи таъолии бншиднд ва бовар надоштанд ва инкор карданд ва гуфтанд , « ин худ мумкин нест » ва ин на тнзиаҳаст , балки таътиласт пас ту тоқати самоъи он дар ҳақи одамӣ чун дорӣ балки он сифат дар ҳақи ҳақ , сариҳ , на дар қуръонаст ва на дар ахбор , ҳам барои ин сабаб ки чун бишинаванд инкор кунанду анбиёро гуфтаанд , « клмўои анноси алии қадари ъқўлҳм бо халқ он гуед ки тоқат он доранд . » ва ба баъзе аз анбиё ваҳй омад ки аз сифоти мо чизе ки халқи онро фаҳм накунанд магӯӣ ки онгоҳ инкор кунанд ва эшонро забон дорад он миқдори гўӣид ки бидонанд .