Ҳикоят кард марои дӯстӣ ки синае мҳрҷўӣ дошту забонии ростгӯӣ , ки вақте мавсими ҳаҷи ислому зиёрати равзаи расӯл ( с ) даромаду овози табли ҳуҷҷоҷ аз чаҳор сӯии баромад , ишқи он ҳазрати шарифу меҳри он Утба мниФ ғурем вор доманам бигирифту сӯзи он ҳадис пиромнм бигирифт .

Гуфтам нафрин бар ғибтаи ин иқомати боду хок бар фарқи ин истиқомат , пой бар сари хору фарқи мор ниҳодан хуштар аз қадами ткосл дар доман тағофул кашӣдан .

Пас бар мтиаҳи чунин шавқӣу бомсқлаҳи чунин тавқии мароҳил ва манозил менавиштам ва бар мшорби вмноҳл май гузаштам , чашмии пари серумаи бедорӣу дилии пари ҳирси ҳақи гузорӣ

БорФқаҳ эй ки бо якдигар аз май бо ҷоми тозандатар ва аз роҳ бо рӯҳи созандатар , ҷумла бар тариқи муруввату футувват , на баъиллатии Абуту бнўт дар силсилаи маваддату ухуввати омада .

Бо чунин дӯстони корӣу ёрони ғории роҳ май супурдаму манзил май шимурдам то расидами онҷо ки сарҳад хуросонаст бшҳрӣ ки номаш домғонаст .

Рӯзии ду се онҷои рафиқони ббўднд ва аз ранҷ роҳ биёсуданд , бори мшоҳдт аз коҳил муҷоҳидат ниҳоданд , ман низ тавфиқи он мувофиқати бёФтму риштаи ин мроФқт битофтам дар мазорҳо ва бозорҳои он шаҳр тавоф мекардаму дарди ахлоқро брёзти сафарҳо соф , нодидаҳоро бичишам ибрат медидам ва ношунидаҳоро бигӯаш астФодт ме шунидам

То дувуми рӯзи он иқомат дар хайру саломат аз сқоту амноءу ахёру слҳои он шаҳр шунидам ки дар ӣнҷои перии баси бузургвор аз шаҳри булғори омада ва мехоҳад ки бо ин эмоми маъсӯм ки бўФоء мавсӯмаст , дар усӯлу фурӯъи мунозирау ҷидол шурӯ кунаду фардо ки субҳи сими андом аз пардаи злом берун ояду хусраву анҷум дар сояи чархи панҷуми бисоти нури бгстрди ман зўобаҳи алФлқи илои знобаҳи алғсқи ин мунозира дар мҳозраҳ хоҳад буд , то сӯрати арӯси ҳақи бкдоми забони чеҳраи намояду мухаддираи сидқу савоб дар кадоми ҳуҷра рӯй кушояд .

Лиҳлки ман ҳлки ани байнау яҳёи ман ҳии ани байнаи фалони мавзеи мъҳди он издиҳомасту мавъиди он интизом , уламои Фриқину уманои тариқин мутавассити он ҳукӯмату масолеҳи он хусумат хоҳад буд , то дасти ҷидол дар тайу нашр эй мақол киро хоҳад буду кадоми мазҳаб Мансур ояду кадоми миллат мақҳур гардад .

Бо худ гуфтам инат шарбатии мҳно ва инат давлатии муҳайё , арҷу ки дар сафи нъоли он садри риҷол роҳӣ ёбам ва дар сафаи он хсому ҷидоли паноҳии гираму байнам ки он дар шери ърин дар маъракаи дайн чигуна броўизнду оташи ҷидол чигуна ангезанд ?

Бо табақае ки машъуфи он шикори млҳўФи он пайкор буданд , он шаби ҳам ҷомау ҷому ҳамкоса ва шом шудам , сипедаи дами бкўрӣ ғробӣ кардаму мурӯрии саҳобй , чун бқдми ҷустуҷӯии ббтҳои он гуфтугӯ , расидами бўзъӣ ки аз ҷодаи оми давртар буд ва аз модаи издиҳоми иксўтр

Байни алсоқаҳу алшҷру алнҷўму алзҳр бисотӣ дидам кашидау смотии дарҳами танидаи маснадӣ дар садри ниҳодау ҷамъи брқдми интизори истода бар ҳар тарафии нқбои малеҳу хутабоӣ фасеҳ нишаста , икФрқаҳ дар хирқаи аббосӣ ва як зумра дар кисвати қртосӣ , ҷамъӣ дар либоси оли аббосу фавҷӣ дар зии аҳлбити хиролнос , баъзе чун бунафшаи сиёҳи гилӣму ҷамъӣ чун шукуфаи сипеди адим .

Касро Зуҳраи лаб сифтану ёроии сухани гуфтан , смўти колҳитону сукути колҳитони ман низ боҳамроҳони бгўшаҳ эй боистодму чашм бар сӯрат эшон биниҳодам то баъд аз соъатии хафифу лаҳзае латифи пери суннӣ бар хар ?зина меомад , бо ҷамъии анбӯҳу табақае бошукӯҳи тилсон бар сари дроъаҳ эй дар бар .

Чун қадами азиз дар сафи ниҳоди забон муборак бикшод вагуфт : ассаломи алии аҳли алислому алтҳиаҳи алии алқўми алкроми сиёҳи пӯшон бар пои хостнду забонро бсно биёростанд

Гуфтанд ва алейк ассалому алии ман роФқку фии тариқи алислому аФқки пас пер дар гӯшаи он маснад бинишаст , мутафаккиру ҳақи таъолиро мутазаккир , чун шамъи фалакии сари броФрохту ниқоб аз моҳ тамом барандохт

Аз тарафи дигари мақдами спидпўшон аз болои ҳисори блб ҷӯйбор омад бо ададӣ бисёр вҷмъии бишмор , фавҷӣ дар либоси аҳли салоҳу қавмӣ дар кисвати аҳли силаҳ ҳар як бадасти теғу синони гирифтау перро дармиён , пер чун моҳ дар ҷомаи нӯронӣ , бар астръмонии мёмд

Чун бар гӯшаи бисоти пои ниҳоду лаб аз лаб баргушоду бзбони фасеҳу баёни малеҳ овоз дод ки ассаломи алии ман атбъи алҳдии пас онон ки атбоъу ашёъ ӯ буданд ҷавоб доданд ва алейк ассалому алии аҳли алтқўӣ

Пас бар гӯшаи дигар бар болаш бинишаст ва бо худ чун гул табассумӣ мекард ва аз ҳргўшаҳ тнсмӣ меҷуст , соъатии тамом бар омаду ҷӯшу хурӯши нзоргён басар омад , ҳавос аз гуфту шунӯд ором гирифту дидаи бросўд .

Пас пери ҳисорӣ рӯй ба пер булғорӣ оварад ки аиҳо ашшайхи алснои ҷлснои ломри иъмноўи лҳоли измнои пер булғорӣ гуфт нъми волзии фалақи алҳби антқи алзби пас аз ончии туро сӯдмандасту гӯши дори ончии ҳикмат ва пандаст .

Пер болоӣӣ гуфт эй шайхи сўдоӣии суханро мнқҳу санҷидау пардохтау сохтаи гӯй то дар бўори нодони вор гирифтор нагардӣ ки ъсрти суханро ақолт несту зулати мақолатро истимолати не , ки ҳар ки аз болои сухан дар афтод ва аз мураккаби гуфтан базмин омад , ҳркзи поиши бркоби саворӣу дасташи бънон комкорӣ нарасад .

Пер булғорӣ гуфт бо чун ту хасмии суханро чандини ранг ванигору пуду тор дар кор нест .

эй пери сўдоӣӣ , азин мақом ки моӣим то сари ҳикмату панд ва занаду познд беш аз онаст ки аз Мисри тохҷнд , пайдост ки хусумату пайкору таслиму инкори ту дар майдони фурӯъу усӯли чндост ва ин сухан ки маърифат боритъолӣаст таъаллуқ бмъқўл дорад ё бмнқўл .

Агар ин сухан аз сар инсоф равад на аз рӯй газофи сари ин маънӣ дар ойинаи тавҳид бар дидаи тақлиди ту чунон арза кунам ки бе дидаи бинӣ ва бихонӣ ва беақл дарёбӣу бадоне .

Пер ҳисорӣ гуфт : басари кӯй мақсӯд раседӣ дрмгзру ббсот мақсӯд раседӣ паии мспр , таваққуф кун то дарин майдон қадам занем ва дарин пардаи дам , ки ту меҳмонӣу шарт меҳмон онаст ки масъӯл буд на соилу мҷиб буд на муътариз .

Пас гуфт : аиҳо ашшайхи Бами търФи рбки хдоитъолиро бачаи шиносӣу холиқи борӣ бо бачаи доне ? гуфт ин суоли мункир ва накираст на суол чун ту пер , агар хоҳӣ то бадоне бишинав ва чун шунидӣ баҳақи бгрў ва бидон ки маърифатро олатӣаст мавзӯ ва адотӣаст маснӯъу олати мавзӯи маърифатро ақл салимаст , аз ақли бнқл омадан чаҳ ҳоҷатаст ?

Ту дар банд нақулӣ ман дар банди ақли мазҳаби ман онаст ки ақлро дарини майдон бар нақл тарҷеҳасту ёни сухан бе шаки собиту саҳеҳ , ки дар қазоёии нақли дурӯғу рост ва бешу кост мумкин бошад

Аммо дар ойинаи ақли ҷузи сӯрати сидқу ҷамол савоб натавон дид , ки ақли машъалаи тариқу қоид тавфиқаст ва аз ӣнҷост ки ҳркрои зевари ақл шариф надоданд бори таклиф бар вай наниҳоданд ки аҳкоми самъ ки мақбули ин ҷамъаст муштарак аст

Ҷуз бо забони гӯянда ва гӯш шунаванда фароҳам наёяд ва ҳеҷ ҳукми самъӣ дар олам собит нашавад , пас ақли бтриқи истибдод бе ӣнҳамаи истимдоди бидонад ва маълум кунад ки на ҷорҳаҳ гуё дар миён бошад ва на ҳиси шунаво

Пас фоидаи ақли бзоти омадау фоидаи самъи бодоту олот ва ин тафовут бар уқало пӯшида нашавад ва ҷаҳонён донанд ки то нақли ақл бар моидаҳ вуҷӯд наниҳоданд қалами таклифро иҷозат ҳаракат надоданд .

Чун сухани пери булғории бад-ӣн дараҷа раседу пери ҳисории ин таҳқиқ ва тадқиқ бидид , донист ки агар Аннани сухани бадаст вай бимонад , асби баён дар майдон тезтар ронад , то он сухани мадад ва қӯт гираду рнқу таровати пазирад

Гуфт : аиҳо ашшайхи аксор дар каломи шарт назар нест , алзолклом ӯ ҷузау аҳсанаи аъҷзаҳ чун моҳии соъатӣ хомӯш бош ва чун садафи лухтии гӯш , сухани аҳли ҷидоли бмноўбаҳу суол некӯ гардад , чун булбули чандон дастон худ мазан ва чун хурӯси ошиқи хурӯш худ машав , бишинав то бадоне ки ҳеҷ наме донеу гӯши дори тобшносӣ ки ҳеҷ наме шиносӣ .

Шихо чун чандини тараоти манзуму сухан номафҳум гуфтӣ , гӯши дор то суолот хасм бишинавӣу даст аз маҳолоти битоӣл худ бидорӣ , ту надонистае ки ақл бо ҳасану қубҳ омезишӣ дорад ва бо неку бади оўизшӣ , ки хайру шар аз ақл зояду фоида ӯ баҳри ду тарафи роҳи намояд ки ақли кадхудои офият ҷӯйасту воъизи маслиҳати гӯ .

Ҳар ки аз ақл насибӣ дорад дар маслиҳат худ бакӯшаду озодагӣ ббндгӣ нафурӯшад ки ақли абтлоء ва имтиҳон набинаду мазаллату ҳўон бохтёр нагузинад , кун вмкн аз ҷавоиз шаръаст на аз натоиҷи ақл .

Ҳакими ълом аз шурби мудому самоъи ҳаром манъ накунад ки ҳокими ақли иллати ҷӯ ва ъзргўӣаст , он яке муҳаррики истифроғу ондигри муқаввии димоғ ва ин ҳар ду дар қолаб одамӣ боиста ва шоистааст ва азин возеҳтару лоиҳтр чаҳ гўӣӣ дар абдаи нозу мутааббидони чилипоу зуннор ва онҳо ки бутӣ дар пеш ниҳодаанду ононкаҳи мусаххари сами харӣ мондаанд инҳо ҷамоат уқалоанд ё мҷонин ?

Боҷимоъи уламои оламу ҳукамоӣ банӣ одам , ин фарқ дар камоли ақл бо аҳли имони ҳамонанд ва бо табақаи тавҳиди ҳамшаън ва аз ӣнҷост ки боямон ва тавҳид мухотабанд ва бар тарки ин мъомлти мъоқбу мъотб

Агар дар ақли эшон халалӣ будӣ ин хитоб бар эшон ворид набӯдӣ , ки таклифи оҷизи нотавону илзоми заъифи нодон аз мансаби ҳикмату қоидаи суннат давраст .

Агар бъқли кӯтоҳи байни ғалати андеши ман ва ту корҳоро давому низому илтиём будӣ ба беъсати русулу даъвати анбёءу ваъзи Фқҳоءу иршоди уламо ҳоҷат набӯдӣ ва дар ин қоида ки тўминҳии маҳви набуввату хрқ рисолатаст .

Муаллим ақл мефармоед ки чун шаби даройади бхсб ки хоби сабаби осоиш ҳавосасту қолаби одамии мтиаҳи бору мураккаб кораст , то бшб наёсоед , бурузи бор натавонад кашид воин маънии ихтиёри муаллим ақласт . Бози мؤдби самъи намозу дебои зебои таҳрис дар ин боб меороед .

Шайх аз ин ду насиҳати кадом ихтиёр мекунад ва аз ин ду миллати бкдом ихтилоф медорад ? ончӣ май гӯйӣ ки то ъқол аз пой ақл барнадоштанд қалами амр ва наҳй бар таҳта таклиф наронданд ин сухани ҳам мусаллам нест ва ин қоидаи ҳам муҳкам на

Бидон маънӣ ки ақли иллати таклиф ва мӯҷиб кун ва макун нест балки шарт ткиФаст ва фарқаст миёни иллату шарт , иллати мғир зотасту шарт аз зўоиди сифот

Бемориро бидон маънӣ иллат хонанд ки мғири зот беморасту чунонкии ақли шарт таклифаст булӯғи ҳам шартаст , аммо ҳеҷ чиз аз ин ҷумлаи иллат таклиф нест , балки илали таклифи сифати бандагӣу наът рқитасту саёқи ин сухани шарҳ пазирасту ҷомаи ин ҳадис ранг баргир .

Чун бад-ӣни мхоили равшану далоили мубарҳани маълуми гашт ки тамассуки бсмъу нақли воҷибтар аз таъаллуқи бълм ва ақласт , лобуди бтриқи зарурат аз мустамеъӣу наққолӣ чора нест ки дар нақли ривояти гӯяндаро аз шунавандау мустамеъро аз мсмъӣ гурез набӯд ва он мсмъ бояд ки маъсӯми алзоту алсФот буд ва он мухбир бояд ки содиқи аллҳҷаҳ ва алмқол бошад , то хабар ӯ мғлб алзн ояд ва монанди муъоина уфтад ва агар на чунин буд , мӯҷиби илм ва амал наёяду ақҳому илзоми хасмро нишоед .

Моӣим ки асли ин қоидаро бар пой медорему асоси ин маъниро бар ҷой , алъқли ишку ирибу алрои ихтӣу исиб чун пери болоӣии сухани бҳсрои ниҳоду ҷаъба броът бипардохту тири шуҷоати биндохт .

Пери суннӣ чун далерон аз камӣн ва чун шерон аз ърини беруни ҷуст ва гуфт хаи хау лои алейк айни аллоҳ эй пай бетадбир , ани анкролосўоти лсўти алҳмир , калоғро аз бонги номавзуни ҷамол афзӯн нашавад ин тараоти аҳли ҳангомау иҷтимои оммаро шояд на лофи борномаҳро , мухаддираи илмро дар пардаи нози арӯси вор ҷилва кунанд , на дар саҳрои овоз

Оҳиста бош ки ончӣ гуфтӣ на аз нўозл танзиласт ва на аз ҳукми тўроаҳу Инҷил , баланду паст ва нест вҳсти ин сухани баси тароватӣ ва ҳаловатӣ надорад ва беш диққатӣ ва риққатӣ наёрад .

Пас бишинав то бадоне ки ин варақи маҳфӯзи брзои эзадӣ млҳўз нест ва аз ончӣ хондӣ ва бар забон ронадӣ аътзору истиғфор воҷибаст .

Агар длоӣл нақулӣу мхоӣл самъӣ инаст ки ту хондае ва бар забони рондае пас тўҳидмўҳдонро бар тақлиди муқаллидон чаҳ тарҷеҳ ва тафзиласт ки сухани мо дар баён усӯласт ва ин сухан аз завоиди фузул , аз сурайё то срии вози Фаластин то ҳарӣ масофат бисёрасту мхоФти бишмор .

Саволӣ ки кардае ин баён он несту дъўоӣӣ ки кардае ин бурҳони он не , ту суол аз олат маърифат кардае на аз ҳолати маърифат , ва ҳар вақт ки суол аз олат маърифат равад лобуди ббёни он машғӯл мебояд шуду баёни он олат онаст ки гуфта шуд ки ҳақи таъолии мари маърифат ҳар чизеро олатӣ офарӣдааст , мавзӯу маснӯъ

Мари идроки он чизро ки дар олам таркибаст беолатӣ раво набошад , ки фаъол бе олати вълом беиллат борӣаст ҷли шаъна чунонкӣ мефармоед : волсмоءи бниноҳо бояд

Яъне болқдраҳи лобололаҳ аммо чун аз олами бсоӣти бдоролмлки всоӣти оӣӣ , бдоникаҳи фарроши ин Хизрат бе олати ҷоруб хона надонад рафту наққоши ин айвон бехома нигор надонад сифт ва бе лаби сухан натавонад гуфт , ки мо бе олати шнўоӣии дарин олам шнўоӣӣ надидем ва бе адоати биноӣии дарин гетии биноӣӣ мушоҳида накардем ва то ҳакими қодири олатӣ таркиб накард аз шаст ваанд пораи устихони мҷўФ дар чаҳор кисвати мухталиф

Ва мؤтлФи қолабро ботанобу аъсоби дарҳам ва барҳам несту урӯқи ракаи анҳори хӯн баданаст дар вай ҷорӣ накарду сқбу нақби онрои блҳму шҳм фароҳам наёварду кисвати ҷилдро ки халқон хилқатӣаст дар вай напушед

Хитоб бигир ва бигзору амр ва наҳйу буна ва бурдор дуруст наомад ва яке аз он олоти маснӯъу адоати мавзӯ самъаст , ки мураккабаст аз ғзориФу ҷилаваду слослу ағлоли муқайяду мшдўду боди хонае бар сар ӯ ки боди ҳаворо ки мураккаб асвотаст бахуд мекашиду чашмае дар поён ӯ ки мафҳуми мустамеъ дар вай муҷтамаъ ме гардад

То аз онҷои блўҳ ҳофиз расад , ки он суханро ёд гирад ва нигоҳ дорад ва ҳам бар ин минвол дар ҳамаи ҷавориҳу аъзоъу абъозу аҷзоъи пас чун кори бълму маърифат ва дарёфт зоти муқаддаси лами изл ва лоязол расед олатӣ мебост ки на мураккаби венаи мураттаб буд аз ин аносиру ҷавоҳир

Ки болти мураккаби ҷузи ҷавҳари мураккабро идрок натавон кард ва чун зоти муназзаҳи борӣ мураккаб набӯд ва аз ин ҷавҳари мураттаб на , маърифат ӯ ҷами болтӣ ки бе ин всоӣт дар олами бсоӣт парвариш ёфта будӣ рост намеояд .

Пас ақли мудаббир ки бтдбири ин афлок барпост воин амлок бар ҷой фармуд ки меъёри сидқу мизони ҳақу устурлоби яқин маърифат бош ва дар ойина ҳар оина бар тариқи мушоҳидау муъоинаи худро дар дидаи ҷҳолу асҳоби залол арза кун ки бтриқи зарарати ин қолабу сӯратро мўҷдӣ бояд ва он қодири ҳакиму алӣаму доноу тавоно буд .

Пас зот ӯ муназзаҳ аз сифоти маҳолу нъўт мутаноқизаст ва ин тариқи дақиқу мушкили рақиқи ҷузи бмшълаҳи ақл нӯронӣ натавон донист ки мудаббири салоҳу фасоду тафреқу иттиҳоду тхлиқ эҷод ӯст ва агар тақвиму таълим ӯ дар даст иброҳӣм набӯдӣ аз ғалати афканони роҳ яъне офтобу моҳи баборгоҳ бо тӯлу арзи ании ваҷҳати ваҷҳеи ллзии Фтролсмўот ва аларз нараседӣ

Ва писари хитобро ёроии ин даъвӣ кӣ будӣ ки раъйати рабии бқлбӣу писари абўотолби алайҳи ассаломро ин лоф нараседӣ ки луи кашфи алғтоءи мо азддт яқинан ва агар сад ҳазор шамъ дар даст самъ наҳй дар мзоиқи ин зулмоту дақоиқи ин Флўоти роҳбарӣ натавонад карду қадамӣ бар нуқтаи савоби натавонади ниҳод .

Венис маълумаст ки самъ маҳал хитобасту ҳукми самара Эй дорад ки парвариш дар вай меёбад , бози ақли мақару мунаббат самарааст ки ӯро ҳукми шаҷара буд вози шаҷара то самараи фарқ бисёрасту тафовути бишмор , аммо ин остонаи бас рафеъаст ва ин ҳазрати мниъ , пои шикастаи ин талабро нишоеду дасти бастаи ин тарабро нзибд .

Чун баёни шайхи суннӣ аз маду эҷози бҳд эъҷоз расед аз чапу рости таҳсини муҷтамаъону хурӯши мустамеъону нолаи сӯхтагони маваддату овози муштоқони муҳаббати бхост ки ҷоء алҳақу зҳқи алботл .

Пери суннӣ аз ҷой бархест ва рафтанро бёрсоту рдоءи зафар дар сар овараду пой дар рикоби хар , чун насими саҳаргоҳ дар фарозу нишеб роҳ баранду табъи хотир дар ҳавои қафоӣ ӯ бимонад , баъд аз он бисёр бишитофтам он сайди муборакро дрнёФтм .