Дар ҷумлаи муҳаббати андари миёни ҳамаи аснофи халқ маърӯфаст , ва ба ҳамаи забонҳо машҳур ва ба ҳамаи луғатҳо мутадовил ва ҳеҷ синф аз уқалои мари онро бар худ бнтўоннди пӯшед .
Ва аз машойихи ин тайифаи смнўни алмҳби разии аллоҳи анҳу андари муҳаббати мазҳабӣ ва машрабӣ дорад махсӯс ва гуяд ки : « муҳаббати аслу қоидаи роҳи ҳақ таъолӣасту аҳволу мақомот нозиланду андар ҳар маҳал ки толиби андар он бошад завол бар он раво бошад , ало дар маҳали муҳаббат ва ба ҳеҷ ҳолеи завол бар он раво набошад модом то роҳи мавҷӯд буд . »
Ва машойихи дигари ҷумлаи андари ин маънӣ бо вай мувофиқат карданд ; аммо ба ҳукми он ки ин исмии ом буд зоҳир , хостанд ки ҳукми ин андари миён халқ бапушанду исмро мубаддил кунанд андари таҳқиқи вуҷӯди маънии он , сафои муҳаббатро сФўт ном карданду муҳибро сӯфии хонданду гуруҳеи мари тарки ихтиёри муҳибро андари исботи ихтиёри ҳабиби фақри хонданду муҳибро фақир ном карданд ; аз он чаҳ камтарини дараҷаи андари муҳаббат мувофиқатасту мувофиқати ҳабиби ғайримухолифат буд .
Ва ман андари ибтидои китоби ҳукми Фқрўи сФўтро кашф кардааму андари ин маънии он пер бузургвор гуяд : « алҳб ъанд алзҳоди أзҳри ман алоҷтҳод , ҳуб ба наздики зӯҳҳоди зоҳиртар аз иҷтиҳодаст ба маърӯфӣ ва ъанд алтоӣбини أўҷди ман ҳнину أнин , ва ба наздики тоибон осон ёбтар аз нола ва фиғонаст . Ва ъанд алأтроки أшҳри ман алФтрок , ва ба наздики таркони машҳуртар аз олати савории эшону сбӣ алҳб ъанд алҳнўдأзҳри ман сбии Маҳмӯду захму лҳби муҳаббат ба наздики ҳиндӯони андари шуҳрагӣ чун захм Маҳмӯдаст андари Ҳиндӯстон . Ва қиссаи алҳб ва алҳбиб ъанд алрўми أшҳри ман алслибу қиссаи ҳубу ҳабиби андари рӯм зоҳиртараст аз салиб . Ва фии алъараби фии кул ҳӣ манеҳ тарабу ?вилу ҳузн ,у азмҳбти андари араби андар ҳар ҳе тарабӣаст ва ё ҳузнӣ ва ё нилӣ ва ё ?вилӣ . »
Ва мурод аз ин ҷумла онаст ки ҳеҷ ҷинс мардум нест ки вайро андари ғайби корӣ афтода нест ки на андари дил аз муҳаббат фараҳӣ дорад ва ё дилаш ба шароби он мастаст ва ё аз қаҳри он махмури монда ; аз он чаҳ таркиби дил аз анзъоҷ ва изтиробаст ва ба ҷузи ақди дӯстии андари он ба ҷой саробасту дилро муҳаббат чун таом ва шаробасту ҳрдл ки аз он холӣаст он дил харобасту такаллуфро ба дафъу ҷалби он роҳ нест внФс аз латоифи он чаҳ бар дил гузарад огоҳ нест .
Ва ъмрўбни Усмон алмкӣ гуяд раҳмаи аллоҳи алайҳи андари китоби муҳаббат ки : худованди таъолии дилҳоро пеш аз танҳо бёФрид ва ба ҳафт ҳазор солу андари мақоми қурби бдошт ;у ҷонҳоро пеш аз дилҳо бёФрид ба ҳафт ҳазор солу андари равзаи инси бдошт ; ва сарҳо ропиш аз ҷонҳо бёФрид ба ҳафт ҳазор солу андари дараҷаи васли бдошт ; ва ҳар рӯзи сесад ва шаст бор ба кашфи ҷамол бар сар таҷаллӣ кард ва сесад ва шаст назар каромат карду калимаи муҳаббати мари ҷонро бшнўонид ва сесад ва шаст латифаи инс бар дил зоҳир кард ; то бҷмлаҳи андари кун нигоҳ карданд аз худ гиромитар касе надиданд . Зҳўӣу фараҳии андари миёни эшон падедор омад . Ҳақи ҷл ҷалола бидон мари эшонро имтиҳон кард сарро андари ҷон ба зиндон карду ҷонро андари дил маҳбӯс карду дилро андари тан боз дошт . Онгоҳи ақлро андари эшон мураккаб гардониду анбёءи салавоти аллоҳи алайҳими бФрстоду фармон ҳо дод . Онгоҳ ҳар касе аз аҳли он мари мақоми худро ҷӯён шуданд . Ҳақи таъолӣ намоз бифармудашон ; то тани андар намоз шуд дил ба муҳаббати пайвасти ҷон ба қурбат расед сар ба васлат қарор гирифт .
Ва дар ҷумлаи иборат аз муҳаббат на муҳаббат буд ; аз он чаҳ муҳаббат ҳоласту ҳоли ҳаргиз қол набошад . Ва агар олимӣ хоҳанд ки муҳаббатро ҷалб кунанд натавонанд кард ва агар такаллуф кунанд то дафъ кунанд натавонанд кард ; ки он аз мавоҳибаст на аз макосиб ва агар ҳамаи олам муҷтамаъ шаванд то муҳаббатро ҷалб кунанд ба касе ки толиби он буд натавонанд ва агар хоҳанд то дафъ кунанд аз касе ки аҳли он буд натавонанд кард ва оҷиз шаванд ; ки он илоҳӣасту одамии лоҳӣу лоҳии илоҳиро идрок натавонад кард . Вассалом .