Ҷаҳд кун эй писар ки то ошиқ нашӯй , хоҳ ба перӣу хоҳ ба ҷавонӣ , пас агар иттифоқ уфтад яқин дил мабошу пайвастаи дил дар лаъиби мадор бар ишқ , ки мтобъи шаҳват бӯдан на кор хирадмандонаст . Аз ишқ то туоне парҳез кун , ки ошиқии кор бо балост , хоссаи перӣу ҳангоми муфлисӣ , ки як солаи роҳати висол ба як рӯзаи ранҷи фироқ на арзад , ки сари тосри ошиқӣ ранҷасту дарди дилу меҳнат , ҳар чанд ки дардӣ хушаст , агар дар фироқ бошӣ дар азоб бошӣ ва агар дар висол бошӣу маъшӯқи бдхў ӣ буд , аз ранҷи нозу хуии бад ӯ роҳат висол ндонӣ ва агар мисли маъшуқаи ту Фриштаҳ муқаррабаст ки ба ҳеҷ вақт аз маломати халқон руста набошӣу мардум ҳамеша дар мусовӣ ту бошанд ва дар накӯҳиши маъшӯқи ту , аз онкии одати халқ чунинаст . Пас хештанро нигоҳи дор ва аз ошиқӣ парҳез кун , ки хирадмандон аз чунин кор парҳез тавонанд кард , аз ончӣ мумкин нагардад ки ба як дидор касе бар касе ошиқ шавад , аввал чашм бинад , онгаҳ дили писандад ; чун дил писанд кард табъи бадв моил шавад , онгоҳи мутақозии дидор ӯ кунад ; агар ту шаҳвати хешро дар амр дил кунӣу дилро мтобъи шаҳвати гирдонеи тадбир он кунӣ ки як бори дигар ӯро ба бинӣ , чун дидор дубора шаваду табъи бадв музоъаф гардаду ҳавои дили ғолиб тар шавад пас қасди дидор сиўм кунӣ , чун сим бор дидӣ ва дар ҳадис омад ва сухан гуфт ва ҷавоб шунид , хар рафту расани барад ва дариғо чанбар .

Пас аз он агар хоҳӣ ки хештанро нигоҳ дорӣ натавонӣ дошт , ки кор аз дасти ту рафта бошад , ҳар чаҳ рӯз ояд балои ишқ зиёдат шаваду турои мтобъи дил бояд буд . Аммо агар { аз }и дидори аввали хештанро нигаҳи дорӣ чун дил тақозо кунад худро ба дил муваккил кунӣ ва беш ном ӯ набарӣу хештан ба чизе машғӯл кунӣу ҷои дигари истифроғ шаҳват кунӣу чашм аз дидор вай барбандӣ , ҳамаи ранҷи як ҳафта буд ва беш ёд наёяд , зуди худро аз он битавонӣ раҳонидан ; валикини ин на кори ҳамаи кас буду мардӣ бояд бо ақли тамом ки ин битавонад кард ва агар марди комили оқил буд ӯро ин ҳол худ науфтад ва агар иттифоқан ногоҳ рӯй намояд ба ақли дафъ он тавонад кард , аз баҳри онки ишқ иллатаст , чунонкии Муҳамади закариё дар тафосири алълл ёд кардааст : ба сабаби иллати ишқу дору ӣ ӯ чун рӯзаи доштани пайвастау бор гарон кашӣдану роҳи дароз рафтанасту доими хештан дар ранҷи доштану таматтуъ кардану онч бад-ӣн монад ; аммо агар касеро дӯсти дорӣ ки туро аз хизмату дидор ӯ роҳатӣ бошад раво дорам , чунонк шиихи Абӯсаид бўолхир гуяд ки : одамиро аз чаҳор чизи ногурез буд : аввали ноне , дувуми халқоне , сими вайронӣ , чаҳоруми ҷононе ва ҳар касеро ба ҳаду андоза ӯ аз рӯй ҳалол , аммо дӯстӣ дигарасту ошиқии дигар , дар ошиқии касро вақт хуш набошад , ҳар чанд он ошиқ байтӣ мегуяд ; назм :

Бдонкаҳ дар дӯстии мардум ҳамеша бо вақте хуш бошад ва дар ошиқии доим дар меҳнат бошад ; агар хоҳӣ ки ба ҷавонии ишқи варзии охир узрӣ бошад , ҳар ки бингараду бидонад маъзӯр дорад , гуяд ҷавони сет ва ҷаҳд кун то ба перӣ ошиқ нашӯй , ки перро ҳеҷ узр нест ва агар чунонк аз ҷумлаи мардумон ом бошӣ кори осон тар бошад , пас агар подшоҳ бошӣ ва пер бошӣ зинҳор то ин маънӣ андеша накунӣ ва ба зоҳири дил дар касе набандӣ , ки подшоҳи перро ишқ бохтани сахти корӣ душвор бошад .

Ҳикоят : ба рӯзгори ҷади ман шамси алмъолӣ хабар доданд ки дар Бухорои бозаргонӣ ғуломӣ дорад , баҳоии ваии ду ҳазор динор , Аҳмади саъдии пеши амири ин ҳикояти бикрад , амири {ро } гуфт : моро кас бояд фиристод то ин ғуломро бихарад , амир гуфт : туро бибояд рафт . Пас Аҳмади саъдӣ ба Бухоро омаду нхосро бидид ва бигуфт то ғуломро ҳозир карданд ва ба ҳазор ва дивист динор бихаред ва ба гиреҳгон оварад . Амир бидид ва бипасандед ва ин ғуломро дастордор ӣ дод , чун даст бишустӣ дастор буи додӣ то даст хушк кардӣ . Чандгоҳи баромад , рӯзии амир даст бишуст , ин ғуломи дастор ба вай дод , амири даст пок кард ва дар ғулом ҳаме нагирист ; баъд аз онкии даст хушк карда буд ҳам чунон даст дар дастор ҳаме молида ва дарин ғулом менагирист , магари вайро хуши омада буд дидори вай , дастор боз доду замонии азин ҳол бигузашт , абўолъбоси ғонмро гуфт : ин ғуломро озод кардаму фалони даҳро ба ӯ бахшедам , маншур банавис ва аз шаҳри духтари кадхудоеро аз баҳр ӯ бихоҳ ва бигӯ то вай дар хона биншинад , то онгоҳи мӯӣ рӯй برارد ; онгоҳи пеш ман ояд . Абўолъбоси ғонми вазир буд , гуфт : фармони худованди рост , аммо агар раъии худованд иқтизо кунад бандаро бигӯед ки мақсӯди азин сухан чист ? амир гуфт : имрӯзи ҳоли чунин ва чунин буду сахт зишт бошад ки подшоҳ сипас ҳафтод сол ошиқ шаваду марои баъди ҳафтод сол ба нигоҳ дошт бандагони худои таъолии машғӯл бояд буд ва ба салоҳи лашкару раияту мамлакати хеш , ман ба ишқ машғӯл бошам на наздики ҳақи таъолӣ маъзӯр бошам на ба наздики халқон .

Балии ҷавон ҳар чаҳ бикунад маъзӯр бошад , аммо як бора ба зоҳири ишқро набояд буд , ҳар чанд ҷавон бошӣ бо тариқи ҳикмату ҳишмат ва сиёсат бош , то халал дар малики роҳи наёбад .

Ҳикоят : шунӯдам ки ба ғазнӣни даҳ ғулом буд , ба хизмати султони масъӯд ва ҳар даҳ ҷомаи дори ан хос буданд , аз он даҳ ғуломи якеро нўшткини ном буд , султони масъӯд ӯро ба ғоят дӯст доштӣ ва чанд соли азин ҳадиси баромад , ҳеҷ кас надонист ки маъшӯқ масъӯд кист , аз баҳри онк ҳар атое ки бидодӣ ҳамаро ҳамчунон додӣ ки нўшткинро , то ҳар касе на пиндоштӣ ки маъшӯқи султон масъӯд ӯст ; то азин ҳадиси панҷ соли баромад ва ҳеҷ касро итилоъи нёФтод , аз озоду банда , то рӯзӣ гуфт : ҳар чаҳ падари ман Аёзро дода буд , аз иқтоъу маош , нўшткинро маншур диҳед . Онгоҳи мардумони бдонстнд ки ғараз ӯ нўшткин бӯда сет .

Акнӯн эй писар ҳар чанд ки ман ин ҳама гуфтам агар турои иттифоқ ишқ уфтад донам ки ба қавли ман кор нахоҳӣ кард ва ман ба перони сиррӣ байтӣ мегӯям , байт :

Ҳар чанд ки ман чунин гуфтаам ту бад-ӣни ду байтии ман кор макун , ҷаҳд кун то ошиқ набошӣ , пас агар касеро дӯсти дории борӣ касеро дор ки бирзду маъшӯқи Батламиюс ва афлотӯн набошад , локин бояд ки андаки хӯбии ббошдш ва донам ки Юсуф ёқӯб набошад , аммо ҳам малоҳатӣ бибояд ки дар ваии ббошд , то баъзе забони мардумон баста шаваду узри ту мақбул доранд , ки халқон аз ғайбат кардану ғайбат ҷустани якдигар фориғ набошанд , чунонк якеро гуфтанд кӣ айби дорӣ ? гуфт : на ; гуфтанд : айби ҷӯии дорӣ ? гуфт : бисёр . Гуфт : чунон донкаҳи маъюбтарин халқи тӯй . Аммо агар меҳмон рӯй маъшӯқ бо худ мабар ва агар барии пеши бегонагони бадв машғӯл мабошу дил дар ваии бастаи мадор , ки ӯро касе натавонад хӯрдан ва мапиндор ки ӯ ба чашми ҳамаи каси чунон намояд ки ба чашми ту , чунонк шоир гуфт , назм :

Чунонкӣ ба чашми ту некӯтар аз ҳамаи касҳо намояд бошад ки ба чашми дигарон зишттар намояд ва низ ҳар замон ӯро дар маҷлиси миваи мада ва тафаққуд макун ва ҳар соъат ӯро махон ва дар гӯши ваии хира суханӣ магӯӣ , ки суд ва зиён мегӯям , ки донанд ки бо вай чизе нагуфтӣ .