Бидон эй писар ки агар табиб бошӣ бояд ки усӯли илми тиби бадонеи нек , чаҳ ақсоми илмӣ ва чаҳ ақсоми амалӣу бадоне ки онч дар тан мавҷӯдаст ё табиатаст , ё хориҷ аз табиату табиии се қисмаст : як қисм аз вай онаст ки саботу қавом тан бадваст ва як қисм онаст ки тавобеъаст он чизҳоро ки саботу қавом тан бадваст ва як қисм онаст ки танро аз ҳоли баҳоли мигрдонду онк хориҷаст аз табиат ё бФъли музирати расонад бо восита , ё бевосита , ё худ нафаси зарари феъл буд ; аммо он қисм ки саботу қавоми тан мардум бадваст ё аз ҷинс Модатаст ё аз ҷинси сӯрат ; онк аз ҷинс Модатаст ё сахт давраст , чун астқсот ва ададаш чаҳораст : ҳавоу оташу хоку об , ё наздиктар аз астқсотст , чун амзҷаҳу ададаш нааст : яке муътадил ва ҳашт номуътадил , чаҳор муфрад ва чаҳор мураккаб , ё наздиктар аз амзҷаҳаст , чун ахлоташ ва ададаш чаҳораст , чун гшу сафроу савдоу хӯн , ё наздиктар аз ахлотаст , чун аъзоу ададаши наздик ваҷҳ чаҳорасту наздики ваҷҳи дуу маънии ин сухан кӣ гуфтем онаст ки : таркиби алоъзо аз ахлотасту таркиби ахлот аз мизоҷасту таркиби мизоҷ аз астқсотсту астқсоти дуртарин модаасту онч аз ҷинс сӯратаст бар се қисмаст : нафсонӣу ҳайвонӣ ва табиӣаст , нафсонӣ қӯтаст ва ҳисаст ва ин панҷ қисмаст : басару завқу самъу шимуру ламс ва қӯтасту ҳаракату ададу ақсоми вай бар ҳасби адади ақсом аъзоеаст ки онро ҳаракатасту қӯти сиёсат ва ин бар се қисматаст : тахайюлу фикрату зикру ҳайвонӣ бар ду қисмаст : фоилу мунфаилу табиӣ бар се қисматаст : муваллидау мартабау ғозбаҳу афъол бар адад қавӣаст : нафсонӣу ҳайвонӣу табиӣ , аз баҳри онки рӯҳи ходим қавӣаст , чун барин ҷумла бошад рости адади афъол бар адад қавӣ бошаду онк тавобеъаст чизҳоеро ки қавому сабот тан бадваст , чун фарбеҳӣ ки тобеъ сардӣаст , мизоҷаст ва чун лоғарӣ ки тобеъ гармӣаст , мизоҷаст , чун сурхии гӯнаи тобеъи {и хӯн }аст , ё чун зардӣ ки тобеъ сафрост ва чун ҳаракати {и набзи }и тобеъи қӯт фоилааст { аз }и ҳайвонӣ , чун хашм ки тобеъи қӯт мунфаилааст аз ҳайвонӣ , чун шуҷоат ки тобеъи эътидоли {и қӯти } ҳайвонӣаст ва чун иффат ки тобеъи эътидоли {и қӯти } шаҳавотӣаст , чун ҳикмат ки тобеъи эътидоли нафас нотиқааст ва чун арзҳоу кайфӣот ки тобеъ Модат бошад ё тобеъи сӯрату онки танро аз ҳол баҳол бигардонад асбоб зарурӣ хонанд ва ин шаш қисмаст : аввал ҳавост , дувуми таом , сиўми ҳаракату сукӯн , чаҳоруми хобу бедорӣ , панҷуми кушодагии табиату бастагӣ , шашуми эҳдоси нафсонӣ : чун андӯҳу хашму бим ва монанди ин ва инҳоро аз баҳри он зарурӣ гӯйанд ки мардумро чора нест аз ҳар як ва ҳар якро азин ҷумла таъсираст дар тани мардум , ҳар кадоми тамомтар ; чун яке азин ҷумла бар ҳол эътидол бошад {и истеъмоли ин ҷумлаи мардумро бар савоб ва бар ваҷҳи эътидол буду } чун баъзеро азин ҷумла аз ҳоли эътидол тағайюр уфтад ё истеъмоли мардуми баъзеро азин ҷумла бар ваҷҳ хато бошад беморӣу иллатӣ падед ояд бар мӯҷиби ифротӣ ки рафта бошаду онки хориҷ аз табиатаст се қисмаст бсбби маразу сабаби арзу сабаб бар се қисмаст : ё сабаби бемории аъзоҳоءи муташобиҳ [ бошад , ё сабаби бемории аъзоҳои олӣ , ё сабаби тафарруқи алотсол ; аммо сабаби бемории аъзоҳои муташобиҳ ё сабаби беморӣ гарм бошад ва ин бар панҷ қисматаст , ё сабаби бемории сард ва ин бар ҳашт қисматаст , ё сабаби беморитар , ё сабаби бемории хушк ва ҳар як азин бар чаҳор қисматаст ; сабаби бемории аъзоҳоءи олӣ ё сабаб беморӣ бошад ки андар хилқат уфтад , { ё андари миқдор , ё дар вазъ , ё андари ададу сабаби беморӣҳои хилқат ё сабаби беморӣ шакл бошад ва ё сабаби бемории тъқиру тҷўиФи воин бар ҳафт қисмаст : ё сабаби хушунат ва он бар ду қисм бошад ё сабаб млосаҳ бошад ва ин бар ду қисматасту сабаби бимориҳоءи миқдор бар се навъасту сабаби бимориҳоءи вазъу сабаби бимориҳоءи адад ҳар як ду навъаст , тафарруқи алотсол чаҳор навъасту мараз бар се қисматаст : бимориҳоءи аъзоъи муташобиҳу бимориҳоءи олӣу тафарруқи алотсол , ки онрои мараз муштарак хонанд , дар аъзоҳоء муташобиҳ уфтад ва ҳам дар аъзоъи олӣу бемории аъзоъи муташобиҳ бар ҳашт қисматаст : чаҳор муфрад : гарму сард ватару хушк ва чаҳор мураккаб : гарм ватару гарму хушки {у сард ватар }у сарду хушку бимориҳоءи олӣ бар чаҳор навъаст : беморӣҳое ки дар хилқат уфтад ва дар миқдор ва дар вазъ ва дар адад , бимориҳоءи хилқати чаҳор қисматаст : онк дар шакл уфтад ва дар сқъаҳу онк бар тариқ хушунат уфтаду онк бар тариқ муллосту бимориҳоءи миқдор бар ду гӯнааст : онк аз тариқ зиёдат уфтаду онк аз тариқи нуқсону бимориҳоءи вазъи ҳам бар ду гӯнааст : ё узв аз ҷойгоҳи хеш зоил шавад ё пайванди дигари аъзо бФсод овараду бемории ҳоءи адади ҳам бар ду гӯнааст : ё бар тариқи зиёдат буд ё бар тариқи нуқсону тафарруқи алотсол ё дар аъзоъ муташобиҳ уфтад , ё дар аъзоъи олӣ , ё дар ҳар ду ; арз бар се қисматаст : ё арзҳо бошад ки таъаллуқ бофаъол дорад , { ё боҳўоли тан , ё андари истифроғот падедор ояду ончии таъаллуқ бофаъол дорад }и он бар се қисматасту {и ончии таъаллуқ бар аҳвол дорад бар чаҳор қисмаст , }и ончи таъаллуқ бостФроғот дорад бар се қисматаст ва бояд ки бадоне ки илм бар ду қисматаст : илмасту амал , қисм илм инаст ки гуфтам ва бигӯям ки ҳар илмӣ аз неку бад туро гуфтам ки аз куҷои талаб бояд кард , то ҳар якро бшрҳу астқсои бадоне ки аз куҷо бояд талабидан , ки ин илмҳо ки мо ёд кардем ҷолинуси бшрҳу астқсо ёд кунад , бештар дар сетаи ъушр ва баъзе беруни сетаи ъушр ; аммо илми астқсоти он қадар ки табибро бакор ояд китоби астқсот талаб кун , аз ҷумлаи сетаи ъушру илми мизоҷ аз китоби мизоҷ талаб кун аз сетаи ъушру илми ахлот аз мақолати дувум талаб кун аз китоби қавии алтбиъаҳи ҳам аз ҷумлаи сетаи ъушру илми аъзоъи муташобиҳа аз ташреҳи кучак талаб кун ҳам аз сетаи ъушру илми аъзоъи олӣ аз ташреҳи бузург талаб кун , беруни сетаи ъушру илми қавии табъ аз китоби қавии алтбиъаҳ талаб кун аз сетаи ъушру қавии ҳайвонӣ аз китоби алнбз талаб кун ҳам аз ҷумлаи сетаи ъушри {у қавии нафсонӣ аз рои Буқроту афлотӯни талаби } ва ин китобаст аз ҷумлаи таснифи ҷолинуси беруни сетаи ъушр ва агар хоҳӣ ки мусаххари шӯии дарин китоб ва аз пойгоҳ талаб бигузарӣ илми астқсоту илми мизоҷ аз китоби алкўну алФсод ва аз китоби алсмоءу Алъолам талаб куну илми қавӣу афъол аз китоби алнФсу китоби алҳсу алмҳсўси вълми аъзо аз китоби алҳиўоноту ақсоми аломроз аз мақолати нахустин аз китоби алъллу алأмроз талаб кун , аз ҷумлаи сетаи ъушру асбоби эъроз аз мақолати сими ҳам азин китоб талаб куну асбоби амроз аз мақолати чаҳоруму панҷуму шашум талаб кун , ҳам азин китоб ки гуфтам .

Фасл : чун қисми илмӣ ёд кардам ночораи симатӣ аз қисми амалӣ ёд кунам , агар чаҳ сухан дароз шавад , аз баҳри онки илму амал чун ҷисму рӯҳ ҳар ду баҳамаст , ҷисм берӯҳу рӯҳ беҷисм тамом набӯд ва чун муъолиҷати хоҳӣ кардан андеша кун аз хўршҳоءи перону ҷавонону бемори хезон , ки муъолиҷати беморон бар ду гӯнаасту муъолиҷ бояд ки ҳеҷ гӯнаи мъолҷтӣ ибтидо накунад то нахуст огоҳ нагардад аз қӯти бемору навъи иллату сабаби иллату мизоҷу солу санъати бемору шахсу табъашу ҷойгоҳу ҳоли мизоҷ .

Фасл :у обу мҷсу ҷинсу арзу зоҳиру ъломтҳоءи неку ъломоти баду анвоъи русӯбу ъломоти беморон ва беморӣҳо ки дар ботин меуфтаду ншониҳоءи буҳрон ки дар ошуфта буд бишносаду аҷноси ҳмёти маълум гардонида бошаду тадбири амрози мода бар чаҳ сон бошад ва бар таркиби адвияи моҳир шуда бошад , бар мазҳаби асҳоби қиёсу қонӯни муъолиҷот , ки илм ҳар як аз кадом бояд талабидан , то туро маълум шавад , то буқати ҳоҷат талаб кунӣ . Аммо ҳифзи сиҳҳат аз тадбири асҳои талаб бояд кард , аз ҷумлаи сетаи ъушру муъолиҷати беморону қавонини алоҷ аз ҷумлаи сетаи ъушр талаб куну ъломоти неку бад аз тақаддумаи алмърФаҳ ва аз фусӯли Буқрот ва аз илми алнбзи кабӣр ва аз набзи сағиру илми бўл аз мақолати аввал талаб кун аз китоби албҳрон , аз ҷумлаи сетаи ъушри { дар китоби ҷолинус ки беруни сета ъушрааст ва нишонҳои бемор ки андари ботин тан бошад аз Асои акмаҳи талаб бояд кардан , ҳам сетаи ъушру илми буҳрони ҳам аз китоби албҳрон аз сетаи ъушру илми айёми албҳрон аз китоби айёми албҳрони ҳам аз сетаи ъушри талаб бояд карду илми ҳмёт аз китоби алҳмёт , аз ҷумлаи сетаи ъушраи }у тадбири амрози ҳода аз китоби моءолшъири талаб бояд кард , аз ҷумлаи тасонифи Буқрот ва аз аъзоءоллаҳу ҳилаи албрءу таркиби адвияи ҷолинусу муъолиҷ бояд ки таҷриба бисёр кунаду тҷрбт бар мардуми маърӯф ва машҳур накунад ва бояд ки хизмат бемористонҳо карда бошаду беморон бисёр дидау муъолиҷат бисёр карда , то ълтҳоءи ғариб бар вай мушкил нагардаду аълоли аҷсои {и ми } бар вай пӯшида намонаду онч дар кутуб хонда бошад барои алъайн ҳаме бинаду бмъолҷт дар намонад ва бояд ки всоёءи Буқрот хонда бошад то дар муъолиҷати беморони амонату ростӣ биҷой тавонад овардану пайвастаи хештанроу ҷомаро пок дораду мтиб ва муаттар бошад ва чун басар беморон равад бо бемори тоза рӯйу хуш дил бошаду хуши сухану беморро дили гармӣ ҳаме диҳад , ки тақвият додани табиби беморро қӯти ҳарорати ғарӣзии биафзояд .

Фасл : агар беморӣ буд ки пиндорӣ ки дар хобаст чун бихонӣ посух диҳаду локин туро нашносад , чашми боз май кушояд ва боз меғунуд , аломат бад бошад ва низ агар мадҳушии бинӣу даст дар ҳар ҷой мезанад ва худроу ҷои худро низ мишўронд , ҳам аломат бад бошад ва низ агар мадҳуш буд ва ҳар вақте нърۂ бузанду дасту ангуштони худ ҳаме гирад ва мефишорад , ҳам аломати бад буд ва агар сипедии чашми бемори сипедтар аз одати хеш буду сиёҳии сиёҳтару забони гирди даҳон май براردу дам ҳаме кашад , ҳам аломати бад буд ва агар аз рашк ё аз ғами саъби бемор буд ё дама дорад , ҳам бад бошад ва агар бемори пайваста қӣ мекунад лавни сурху зарду сиёҳу сипед ё қии боз на истади ҳам махуф бошад ва агар беморро коҳишу сурфа буд хдўӣ ӯ бигир бар кўӣӣ ва хушк кун , онгоҳи ркўро бишӯй , агар нишон бимонад ҳам аломати бад буд . Ин ҷумларо ки гуфтам ҳеҷ дору макун , то ин аломат бо эшон бошад , ки муъолиҷат суд надорад , пас эй писар агар бемори шӯй ва ин аломатҳо ҳеҷ набошад аўмидўортр бошад .

Фасл : онгоҳи даст бар мҷсаҳи бемор на , агар бар ҷаҳду зер ангушт баравад бдонки хӯн ғолибаст ва агар зери ангушти борӣки {у тез ҷаҳд бидон ки сафро ғолибаст ва агар зери ангушти сусту борӣки }у нармак ва дайртар ҷаҳди савдо ғолиб бошад ва агар зери ангушти дайру астбру сусти ҷаҳди рутӯбат ғолиб бошад ; пас агар мухолиф буд аз он сӯ ки майлаши бештари бинии ҳукмаш бар он ҷониб кун , пас чун ҳоли мҷс маълум кардӣ дар қорўраҳ нигоҳ кун .

Фасл : агар обии сипеди бинӣ на равшан буд аз ғамии бемор буд ва агар сипед равшан бошад иллат ӯ аз {и ди }и ҳоми бод буду рутӯбату ногуворад ва агар чун оби равшан буд аз кроҳитӣ бемор бошад ва агар брнг биринҷ бошад ва дар ваии зарраи зарра буд беморӣ аз шикам рафтан буд ва агар об чун равғани бинӣ ва дар бен қорўраҳи хаттии бинии иллати қурбати аҳд буд ва агар брнги заъфарони бинии бдонк ӯро табасту сафроу хӯн бо сафро низ ёр бошад ва агар бар сари об зардӣ бошад ва так оби сёہи фом буд иллаташи азгш зард бошад , дору макун ва агар бар сари оби сиёҳӣ буд ҳам чунин бошад ва агар так қорўраҳ бзрдӣ занад ё бсбзӣ , зуд ба гардад ва агар бемор ҳазён гуяду оби сурх буд ё сёہи фом , гши сиёҳ бо хӯни омехта буду лҳби вай бар сари рафтаи ҳам азу мҳтрз бош ва агар сиёҳ буд ва бар сари вай чун хӯнии истода буд бар сари он бемори Марви { ва агар сиёҳ буд ва монанди сабӯси чизе буд ё бар сари вай чун хӯнии истода буд онро бадрӯд кун } ва агар оби зард буд ва он чунон намояд чун офтоби ломъ ё зардӣ буд сурхи фом , иллат аз хӯн буд , Фсди фармой ки зуд ба шавад ва агар зард буд ва дар ваии хати ҳоءи сурхи бхдоиш таслим кун ва агар оби зард буд ва дар ваии хтҳоءи сипеди беморӣ дайртар кашад ва агар сабзи ранг буд иллат ӯ аз сбрз буд ва агар сабзи сиёҳи бинӣ бешаш тозаи бинӣ ва агар сабзу сипеди бинӣ дар ваии хӯни гарми сар ки ӯро бо боди бавосир буд , ҷимоъи натавонад кардан ; чун об ва мҷс дидӣ онгоҳи ҷинси иллати ҷӯй , чун аҷноси иллатҳо на як гӯна бошад .

Фасл : чун чунин донистӣ то баъд аз он кифоят гардад бдорў втлӣ макуш ва то бнқўъу хумори втлӣ кифоят гардад бҳб ва мтбўх макушу нигар ки бдорў кардан далерӣ накунӣ , то бтскину талтиф кор барояд дар истифроғ таҷовуз макун , чун кор аз ҳад бихоҳад шуд пас бдўои маҳз машғӯл бош , бтскин кардан машғӯл мабошу ҳаргизи беморро муттаҳам макун {у Тааҳҳудномаи бештар аз он кун ки аз он марӣз , магӯӣ ки он беҳтар шуд } ва бар бемори шиками бандаи парҳез сахт манеҳ , ки қабул накунад , лекини ту дафъи музирати он чиз ки хӯрда бошад ҳаме куну беҳтарини чизеи табибро дору шинохтанасту иллат шинохтан ва андарин боби сухан бисёр гуфтем , аз ончи ман ин илми тибро бғоит дӯст медорам , ки илмӣ муфидаст , пас бисёр азин гуфтам ки сухани дӯстонро мардумон бисёр гуфтан дӯст доранд ; аммо агар иттифоқи ин илм науфтад илми нуҷуми илмии бғоит шарифаст , ҷаҳд кун дар омухтани илми нуҷум , ки илмӣ сахт бузургаст аз он сабаб ки муъҷизаи пайғамбарӣ мурсал бӯдааст ки аз азизтарин пайғомбарон бӯдааст алайҳими ассалом , пас бе шаки ин илми илмӣ набавӣаст , агар чаҳ дарин вақти бҳкм шаръ мансӯхаст .