Дар илми нафаси муқарар шудааст ки нафаси инсониро се қӯти мтбоинст ки ба эътибори он қӯтҳо масдари афъолу осор мухталиф мешавад ба мушорикати иродат , ва чун аз он қӯтҳо бар дигарон ғолиб шавад дигарон мағлуб ё мафқуд шаванд : яке қӯти нотиқа ки онро нафас мулкӣ хонанд , ва он мабдаи фикру тмиизу шавқи назар дар ҳақоиқи умӯр буд ,у дувуми қӯти ғазабӣ ки онро нафас сабъӣ хонанд , ва он мабдаи ғазабу далерӣу иқдом бар аҳўолу шавқи тасаллуту трФъу мазиди ҷоҳ буд ,у сими қӯти шаҳвонӣ ки онро нафас бҳимӣ хонанд , ва он мабдаи шаҳвату талаби ғизоу шавқи алтзоз ба моклу мшорбу мнокҳ буд , чунонкӣ дар қисми аввали ишоратӣ ба ин қисмат тақдим афтод .

Пас адади фазойили нафас ба ҳасби аъдоди ин қавӣ тавонад буд , чаҳ ҳар гоҳ ки ҳаракати нафаси нотиқа ба эътидол буд дар зоти хешу шавқ ӯ ба иктисоби маорифи иқиқнӣ буд , на ба ончӣ гумон баранд ки яқинӣасту бҳқиқти ҷаҳли маҳз буд , аз он ҳаракати фазилати илм ҳодис шавад ва ба табаъияти фазилати ҳикмат лозим ояд . Ва ҳар гоҳ ки ҳаракати нафаси сабъӣ ба эътидол буд ,у инқиёди намояди нафаси оқиларо , ва қаноат кунад бар ончии нафаси оқилаи қист ӯ шимурд ,у тҳиҷ бевақту таҷовуз ҳад нанамояд дар аҳволи хеш , нафасро аз он ҳаракати фазилати ҳалам ҳодис шаваду фазилати шуҷоат ба табаъият лозим ояд . Ва ҳар гоҳ ки ҳаракати нафаси бҳимӣ ба эътидол буд ,у мтоўъти намояди нафаси оқиларо , ва ақсор кунад бар ончии оқилаи насиб ӯ наад , ва дар атбоъи ҳавои хеши мухолифат ӯ накунад , аз он ҳаракати фазилати иффат ҳодис шаваду фазилати сахо ба табаъият лозим ояд .

Ва чун ин се ҷинси фазилат ҳосил шавад ва ҳар се бо якдигари мтмозҷ ва мтсолм шаванд аз тркб ҳар се , ҳолатии муташобиҳ ҳодис гардад ки камолу тамоми он фазойил ба он буд ва онро фазилат адолат хонанд . Ва аз ин ҷиҳатаст ки иҷмоъу иттифоқи ҷумлагии ҳукамои мтأхру мутақаддим ҳосиласт бар онкии аҷноси фазойил чаҳораст : ҳикмату шуҷоату иффату адолат . Ва ҳеҷ каси мустаҳаққи мадҳу мустаъиди мубоҳот ва мафохират нашавад ало ба яке аз ин чаҳор , ё ба ҳар чаҳор , ҳи касоне низ ки ба шарафи насабу бузургии дудмон фахр кунанд марҷаъ бо он буд ки баъзе аз обоу аслофи эшон ба ин фазойил мавсуф бӯдаанд ва агар касе ба тафаввуқу тғлб ё касрати мол мубоҳот кунад аҳли ақлро бирав инкор расад .

Ва ба иборатии дигар , пеш азин гуфта омад ки нафасро ду қӯтаст :

Яке адорк ба зоту дувуми таҳрик ба олот ; ва ҳар яке аз ин ду муншаъиб шавад ба ду шуъба : аммо қӯти адорк : ба қӯти назарӣу қӯти амалӣ ; ва аммо қӯти таҳрик : ба қӯти дафъ яъне ғазабӣу қӯти ҷазб яъне шҳўӣ . Пас бад-ӣни эътибори қавӣ чаҳор шавад , ва чун тасарруф ҳар як дар мавзӯъоти хеш бар ваҷҳи эътидол буд , чунонкӣ бояду чндонкаҳ бояд , беифроту тафрити фазилатӣ ҳодис шавад .

Пас фазойил низ чаҳор буд яке аз таҳзиби қӯти назарӣ ва он ҳикмат буд ,у дувум аз таҳзиби қӯти амалӣ ва он адолат буд ,у сим аз таҳзиби қӯти ғазабӣ ва он шуҷоат буду чаҳорум аз таҳзиби қӯти шҳўӣ ва он иффат буд . Ва чун камоли қӯти амалии он буд ки тасарруфот ӯ дар ончии таъаллуқ ба амал дорад ба ваҷҳе бошад ки бояд ,у таҳсили ин фазойили таъаллуқ ба амал дорад , аз ин ҷиҳати ҳусӯли адолати мавқуф буд бар ҳусӯли се фазилати дигари чунонкӣ дар эътибор аввал гуфта омад .

Ва ӣнҷои ашколӣ воридаст ва он онаст ки ҳикматро қисмат кардем ба назарӣу амалӣ ,у ҳикмати амалиро ба се синф ки яке азон муштамиласт бар фазойили чаҳоргона ки яке азон ҳикматаст . Пас нафаси ҳикмат қисмӣ бошад аз ақсоми ҳикмат , ва ин қисматии мдхўл буд . Ва ҳали ин ашкол онаст ки ҳамчунон ки амалро таъаллуқӣаст ба назар ,у бад-ӣни сабаб дар ақсоми улӯми қисмӣ ки мқсўр буд бар илм ба умӯрӣ ки вуҷӯди он таъаллуқ ба тасарруф олам дорад , мавсӯм шудааст ба қисми амалӣ , назарро низ таъаллуқӣаст ба амал , чаҳ назар аз амўрист ки вуҷӯди он таъаллуқ ба тасарруф нозир дорад ; пас аз ин ҷиҳати таҳсили асли ҳикмати қисмӣ аз ақсоми ҳикмат амалӣ омад , то чунонкии адолат аз ҳикматаст , ҳикмат аз адолат буд , бо онкии мурод аз ҳикмат дар ин мақоми истеъмоли ақл амалӣ бошад чунонкӣ бояд , ва онро ҳикмати амалӣ низ хонанд , ва ба сабаби ихтилофи эътибори ихтилол аз қисмат зоил шавад ва шак бархезад .

Ва ҳар яке аз ин фазойили иқтизои истеҳқоқи мадҳи соҳиби фазилат ба шарт таъаддӣ кунад азу ба ғайр ӯ , чаҳ модом ки асари он фазилати ҳам дар зот ӯ буд танҳо , ва ба ғайр ӯ сироят накунад , мӯҷиби истеҳқоқ мадҳ нашавад . Мисолаши соҳиби саховатро ки саховат ӯ азу таъаддӣ накунад ба ғайриӣ мнФоқ хонанд на сахӣ ,у соҳиби шуҷоатро чун бад-ӣни сифат буд ғаюр хонанд на шуҷоъ ,у соҳиби ҳикматро мстбср хонанд на ҳаким . Аммо чун фазилат ом шаваду асари хайраш ба дигарон сироят кунад ҳроинаҳи сабаби хавфу раҷоӣ дигарон гардад , пас сахои сабаби раҷо буду шуҷоати сабаби хавф , аммо дар дунё , чаҳ ин ду фазилати таъаллуқ ба нафаси ҳайвонӣ фонӣ дорад ,у илм , ҳам сабаби раҷо буд ва ҳам сабаби хавф , ҳам дар дунё ва ҳам дар охират , чаҳ ин фазилати таъаллуқ ба нафаси мулкӣ боқӣ дорад . Ва чун раҷоу ҳайбат , ки сабаби сиёдат ва эҳтишом бошанд ҳосил ояд , мадҳ лозим шавад .

Ва дар русуми ин фазоъил гуфтаанд ки : ҳикмат онаст ки маърифат ҳар чаҳ самт вуҷӯд дорад ҳосил шавад . Ва чун мавҷӯдот ё илоҳӣаст ё инсонии пас ҳикмати ду навъ буд : яке донистанӣу дигар карданӣ , яъне назарӣу амалӣ , ва шуҷоат онаст ки нафаси ғазабии нафаси нотиқаро инқиёди намояд , то дар умӯри ҳавлнок музтариб нашаваду иқдом бар ҳасб рой кунад , то ҳам феълӣ ки кунад ҷамил буд ва ҳам сабрӣ ки намояд Маҳмӯд бошад ; ва иффат онаст ки шаҳвати мутӣъи нафас нотиқа бошад , то тасарруфот ӯ ба ҳасби иқтизои рой буду асари ҳуррияти дарав зоҳир шавад ва аз тааббуди ҳавои нафасу истихдоми лаззот фориғ монад ; ва адолат онаст ки ин ҳамаи қӯтҳо бо якдигар иттифоқ кунанду қӯти мумайизаро амтсоли намоянд , то ихтилофи ҳавоҳоу тҷозби қӯтҳо соҳибашро дар вартаи ҳайрати ниФгнду асари инсофу антсоФи дарав зоҳир шавад , валлоҳи аълам .