Ба ҳукми онкӣ ҳар мураккабиро ҳукмӣу хосиятӣу ҳиأтӣ буд ки бидон мутахассис ва мунфарид бошаду аҷзоӣ ӯро бо ӯ дарон мушорикат набӯд иҷтимои ашхоси инсониро низ аз рӯй тأлФу тркби ҳукмӣу ҳиأтӣу хосиятӣ буд бхлоФи ончӣ дар ҳар шахсе аз ашхоси мавҷӯд буд , ва чун афъоли ародии инсонӣ мнқсмаст ба ду қисм , хайроту шарӯр , иҷтимоъот низ мнқсм бошад бад-ӣни ду қисм : яке ончии сабаби он аз қабили хайрот буд ,у дигари ончии сабаби он аз қабили шарӯр буд ,у аввалро Мадина фозила хонанду дувумро Мадинаи ғайри фозила . Ва Мадинаи фозилаи як навъ беш набӯд , чаҳ ҳақ аз такассур муназзаҳ бошаду хайротро яке тариқ беш набӯд . Ва аммо Мадинаи ғирФозлаҳи се навъ буд : яке онкии аҷзои Мадина , яъне ашхоси инсонӣ , аз истеъмоли қӯти нутқӣ холӣ бошанду мӯҷиби тамаддуни эшон татаббуъи қӯтӣ буд аз қувои дигар ва онро Мадина ҷоҳила хонанд ,у дувуми онкӣ аз истеъмоли қӯти нутқӣ холӣ набошад аммо қувои дигари истихдоми қӯт нутқӣ карда бошанду мӯҷиби тамаддун шуда , ва онро Мадина фосиқа хонанд ;у сими онкӣ аз нуқсони қӯти фикрӣ бо худ қонӯнӣ дар тахайюл оварда бошанд , ва онро фазилати номи ниҳода , ва банно барон тамаддуни сохта , ва онро Мадина зола хонанд . Ва ҳар яке аз ин мдн муншаъиб шавад ба шуъаби номутаноҳӣ , чаҳ ботилу шарро ниҳоятӣ набӯд . Ва дар миёни Мадинаи фозилаи ҳам мдни ғайри фозила таваллуд кунад аз асбобӣ ки баъди азин ёд кунем , ва онро наввобат хонанд ;у ғараз аз ин мдни маърифати Мадина фозилааст то дигари мднро биҷаҳад бидон мартаба расонанд .

Аммо Мадинаи фозилаи иҷтимои қавмӣ буд ки ҳимматҳои эшон бар ақтнои хайроту азолти шарӯри муқаддар буд ,у ҳроинаҳи миёни эшон иштирок буд дар ду чиз , яке ороу дувуми афъол , аммо иттифоқи орои эшон чунон буд ки муътақиди эшон дар мабдау маъоди халқу афъолӣ ки миёни мабда ва маъод уфтад мутобиқи ҳақ буду мувофиқи якдигар , ва аммо иттифоқи эшон дар афъоли чунон буд ки иктисоби камоли ҳама бар як ваҷҳ шиносанду афъолӣ ки аз эшон содир шавад мФрўғ буд дар қолаби ҳикмат ,у муқаввим ба таҳзибу тсдиди ақлӣу муқаддар ба қавонини адолату шароити сиёсат , то бо ихтилофи ашхосу табюни аҳволи ғояти афъоли ҳамаи ҷамоати яке буду туруқу сайри мувофиқи якдигар .

Ва бибояд донист ки қӯти тмиизу нутқ дар ҳамаи мардумон яксон наёфаридаанд , балки онро дар маротиби мухталиф аз ғоятӣ ки варои он натавонад буд то ҳаддӣ ки фурӯтар азон дараҷа бҳоем буд мутараттиби гардонида , ва ин ихтилофи сабабӣ аз асбоби низом шуда , чунонкӣ ёд карда омад ; ва чун қӯти тмииз мутасовӣ набӯд идроки ҳамаи ҷамоати мабдау мунтаҳиро , ки бо мадракоти дигар дар ғоят мбоинтанд , бар як нсқи натавонад буд , балки касоне ки ба уқули комил ва фитратҳои салиму одоти мустақӣм махсӯс бошанд ,у таъӣди илоҳӣу иршоди раббонии мутакаффили ҳидояти эшон шуда , ва эшон ба адад дар ғоят қиллат тавонанд буд , ба маърифати мабдау маъоду кайфияти судӯри халқ аз мабдаи аввал ва интиҳои ҳама бо ӯ бар ваҷҳи ҳақ , ба қадари ончӣ дар вусъи амсол эшон тавонад омад , расида бошанд .

Ва чун нафаси инсониро қӯтҳои дрокаҳаст ки бидон идроки умӯри ҷисмонӣ ва рӯҳонӣ мекунад , монанди ваҳму фикру хаёлу ҳис , ва онро дар сафоу кудурати тартибӣу тадриҷӣ , чунонкӣ дар илми ҳикмат муқарар бошад , ва ҳеҷ қӯт аз ин қавӣ дар ҳеҷ вақт аз авқот чаҳ дар хоб ва чаҳ дар бедории маъатталу фориғ на ,у маърифати мабдау маъоди хос ба ҷавҳари нафаси шариф , ва ҳеҷ қӯтро аз қавӣ бо ӯ дарон мушорикату мадохилат на : пас дар он ҳолат ки зоти поки он ҷамоати мазкӯр ба мушоҳидаи мабдау маъод ва ончӣ бидон мутаъаллиқ бошад машғӯл буд , ломҳолаҳи ин қӯтҳо ки мусаххар нафасанд ба тасаввури сӯратҳои муносиби он ҳол мавсӯм бошанд ;у маърӯфи нафас , чун дар ғояти баъду тнзиаҳ буд аз артсом дар қувои ҷисмонӣ ,у қувои ҷисмонии ҷуз мислиу хаёлоту сувар идрок натавонанд кард , пас он мисолҳо ҳам аз ин қабил буд : аммо ашрафу أлтФи أмслаҳ эй ки дар ҷисмонӣот мумкин тавонад буд , ва дар ҳар қӯтӣ ба ҳасби пояу мартаба ӯ аз нафас ба қурбу баъд . Валикини қӯти ақлӣ бо маърифати ҳақиқӣ ҳукм карда ки он маърӯф аз ин сувари муқаддасу мърост .

Ва ин тайифаи аФозл ҳукамо бошанд ;у қавмӣ ки дар ртбт аз эшон фурӯтар бошанд аз маърифати ақлии сарфи оҷиз монанди ,у ғояти идроки эшон тасаввурӣ буд ба қӯти ваҳм , ки дар авҳоми ҳукамо мисли он мавҷӯд бӯда бошад локини тнзиаҳ азон воҷиб донанд ; пас чун ин қавмро ба ҳақиқати маърифат тариқӣ набӯд дар иҷрои аҳкоми ин сӯрат бар мабдау маъод рухсат ёбанд , валикин ба тнзиаҳи он аз аҳкоми сӯратӣ ки дар хаёли эшон мтмсл буд , ва дар мартаба аз мартабаи сӯрати ваҳмии фурӯтар ва ба ҷисмонӣоти наздиктар , мукаллаф бошанд ,у нафйу салби он аз сӯрати ваҳмӣ аз лавозим шимуранд ,у маъаи злк бо онкии маърифати табақаи аввал аз маорифи эшон комилтар буд мӯътариф ва мақар бошанд , ва ин тайифаро аҳл имон хонанд .

Ва қавмӣ ки дар мартаба аз эшон фурӯтар бошанд , ва бар тасаввуроти ваҳмии қодир на , бар сувари хаёлии қаноати намоянду мабдау маъодро ба амслаҳи ҷисмонӣ тахайюл кунанд ,у авзоъу лўоҳқи ҷисмониро азон салб воҷиб донанд , ва ба маърифати ду табақаи аввал эътироф кунанд , ва ин тайифаи аҳл таслим бошанд . Ва қосири назароне ки дун эшон бошанд дар мартаба бар мисолҳои баъӣдтар ақтсор кунанд , ва ба баъзе аҳкоми ҷисмонӣоти тамассуки намоянд ва эшон мустазъафон бошанд . Ва имкн ки агар , ҳам бар ин нсқ , маротиб риоят кунанд навбат ба мартаба сӯрат прессатон расад .

Фии алҷмлаҳи ин ихтилофот ба ҳасб истеъдодот бошад ,у мисолаши чунон буд ки шахсе бар ҳақиқати чизеи воқиф буд ,у дайгарӣ бар сӯрат ӯ ,у солисии баракси он сӯрат ки дар оина ё об афтода бошад ,у робъӣ бар тимсолӣ ки наққош ба ҳамон сӯрат карда бошад , ва бар ин қиёс .

Ва чун ғояти қудрат ҳар касе то онҷо беш намерасад ки ба яке аз ин маротиби бозоистд ба тақсири мавсӯми натавонад буд , бали тавваҷуҳ ӯ ба камол бошад ва рӯй дар олами маърифат ба қиблаи худоӣ , ҷли ҷалола ,у соҳиби номӯс , ки такмили ҳамаи ҷамоатро муайянаст , ва бар қазияи нклми анноси алии қадари ъқўлҳми такмил ҳар касе ба қадари қӯт ӯ метавонад кард ,у қӯт ӯ азончаҳ дар фитрат дода бошанд ё ба одат иктисоб карда буд зиёдат нашавад , пас сухан ӯ гоҳи муҳкам бояду гоҳи муташобиҳ , ва дар тавҳид вақте тнзиаҳ сарф тавонад гуфт ва вақте ташбеҳи маҳз , ва ҳамчунин дар маъод , то ҳар тайифа бо ҳақ худ расанду ҳазз худ бурдоранд .

Ва ҳаким ҳамчунин гоҳи қиёсоти бурҳонӣ истеъмол кунаду гоҳ бар ақноъёти қаноати намояду гоҳ ба шърёту мхилот тамассук кунад , то иршод ҳар касе ба қадари басират ӯ карда бошад . Ва чун муътақидоти қавм , ҳар чанд дар силки тавваҷуҳ ба камол мнхрт бошад аммо дар сӯрату вазъи мухталиф , пас модом ки ба фозили аввал ки мудаббири Мадина фузало бошад иқтидо кунанд миёни эшон таассуб ва тъонд набӯд ва агарчӣ дар миллату мазҳаби мухталифи намоянд , балки ихтилофи милалу мазоҳиб , ки наздики эшон аз ихтилофи русуми хаёлоту амслаҳи ҳодис шудааст ки қолаби ҳамаи як матлӯбаст , ба манзалати ихтилофи мтъўмоту млбўсотӣ буд ки ба ҷинсу лавн мухталиф бошанд ,у ғоят аз ҳамаи як навъи манфиат .

Ва раиси Мадина , ки муқтадои эшон буду малики аъзаму раиси алрؤсои баҳақ ӯ бошад , ҳар тайифаеро ба маҳалу мавзеи худ Фрўорд ,у раёсату хизмати миёни эшон мураттаб гирданд , чунонкӣ ҳар қавмӣ ба азоФт бо қавмии дигар мрؤўсон бошанд ва ба азоФт бо қавмии дигари руасо , то ба қавмӣ расад ки эшонро аҳляти ҳеҷ раёсат набӯду хадам мутлақ бошанд ,у аҳли ин Мадина монанди мавҷӯдот олам шаванд дар тртб , ва ҳар як ба манзалати мартаба Эй бошанд аз маротиби мавҷӯдот ки миёни иллати аввалӣу маълули ахир афтода бошанд . Ва ин иқтидо буд ба суннати إлҳӣ ки ҳикмат мутлақаст . Аммо агар аз иқтидо ба мудаббири Мадина инҳироф кунанд қӯти ғазабӣ дар эшон бар қӯти нотиқаи тафаввуқи талабад то таассубу ъиноду мухолифи мазҳаб дар миёни эшон ҳодис шавад , ва чун раисро мафқуд ёфта бошанд ҳар як ба даъвӣ раёсат бархезанд , ва ҳар сӯратӣ аз он сӯрати мавҳуму мхил ки бадишон дода буданд санамӣ гардад ,у қавмиро дар мтобъти худ орад то танозӯъу тхолФ падед ояд . Ва ба истиқрор маълум мешавад ки аксари мазоҳиби аҳли ботилро манша аз аҳл ҳақ бӯдааст ,у ботилро дар нафаси худ ҳақиқатӣу бунёдӣу аслӣ на .

Ва аҳли Мадинаи фозила агарчӣ мухталиф бошанд , дар ақосии олами бҳқиқт муттафиқ бошанд , чаҳ дилҳои эшон бо якдигари рост буд , ва ба муҳаббати якдигар мтҳлӣ бошанд , ва монанди як шахс бошанд дар тأлФу тўдд , чунонкии шореъ , алайҳи ассалом , гуяд : алмслмўни яди воҳидаи алии ман сўоҳм . Ва мулӯки эшон ки мудаббирон оламанд дар авзоъи навомису масолеҳи маош тасарруф кунанд , тсрФотии мулоиму муносиби вақту ҳол , аммо дар навомиси тасарруфи ҷузвӣ , ва аммо дар авзоъи масолеҳи тасарруфи куллӣ . Ва азин сабаб бошад таъаллуқи дайну малик ба якдигар , чунонкии подшоҳу ҳакими фарси Ардашер Бобак гуфтааст : аллазӣнау алмалики тавъамони лоитми аҳдҳмои алои болохр , чаҳ дайн қоидаасту малики арқон :у чунонкии асос бе рукни зойеъ буду рукн бе асоси хароб ҳамчунон дайн бемалик номунтафаъ бошаду малик бе дайни воҳӣ .

Ва агар чанд ин қавм , яъне мулӯку мудаббирони Мадинаи фозила , ба адад бисёр бошанд , чаҳ дар як замон ва чаҳ дар азминаи мухталиф , ҳукми эшон ҳукми як шахс буд , чаҳ назари эшон бар як ғоят бошад , ва он саодат қсўӣаст ,у тавваҷуҳи эшон ба як матлӯб буд , ва он маъод ҳақиқӣаст . Пас тасарруфӣ ки лоҳқ дар аҳком собиқ кунад бҳсби маслиҳати мухолиф ӯ набошад , бали такмили қонӯн ӯ буд ,у бмсл агар ин лоҳқ дар он вақти ҳозир будӣ ҳамон қонӯн наҳодӣ , ва агар он собиқ дар ин вақти ҳозир будӣ ҳамин тасарруф ба тақдими расонидӣ , ки тариқи алъқли воҳид . Ва мисдоқи ин сухан онаст ки аз исои алайҳи ассалом нақл кардаанд ки фармуд : мо ҷӣти лأбтли алтўроаҳи бали ҷӣти лأкмлҳо . Ва тафарруқу ихтилофу ъиноди ҷамоатиро тасаввур уфтад ки сӯрат параст бошанд на ҳақиқати байн .

Ва арқони Мадинаи фозилаи панҷ синф бошанд :

Аввали ҷамоатӣ ки ба тадбири Мадина мавсӯм бошанд , ва эшон аҳли фазойилу ҳукамоӣ комил бошанд ки ба қӯти таъаққулу орои соиба дар умӯри изом аз абнои навъ мумтоз бошанд ,у маърифати ҳақоиқи мавҷӯдоти саноати эшон буд , ва эшонро аФозл хонанд .

Ва дувуми ҷамоатӣ ки авому Фрўтронро ба маротиби камол изофӣ мерасонанд ,у умуми аҳли Мадинаро ба ончии муътақиди тайифаи аввал буд даъват мекунанд , то ҳар ки мустаъид буд ба мавоъизу насоеҳи эшон аз дараҷаи худ тараққӣ мекунад ,у улӯми калому фиқҳу хитобату балоғату шеъру китобати саноати эшон буд , ва эшонро зўӣ алأлснаҳ хонанд .

Ва сими ҷамоатӣ ки қавонини адолат дар миёни аҳли Мадина нигоҳ медоранд , ва дар ахзу эътои тақдири воҷиб риоят мекунанд , ва бар тасовӣу ткоФӣ тҳриз медиҳанд ,у улӯми ҳисобу истифоу ҳандасау тибу нуҷуми саноати эшон буд , ва эшонро муқаддарон хонанд .

Ва чаҳоруми ҷамоатӣ ки ба ҳифзи ҳариму ҳимояти байзаи аҳли Мадина мавсӯм бошанд ,у арбоби мдни ғирФозлаҳро азишон манъ мекунанд , ва дар муқобилату муҳофизати шароити шуҷоату ҳамият мръӣ медоранд , ва эшонро муҷоҳидон хонанд .

Ва панҷуми ҷамоатӣ ки ақўоту арзоқи ин аснофи тартиб май созанд , чаҳ аз вуҷӯҳи муомилоту сноъот ва чаҳ аз вуҷӯҳи ҷбоёти хароҷу ғайри он , ва эшонро молён хонанд .

Ва раёсати азмиро дар ин Мадинаи чаҳор ҳол буд : аввали онкии малики алии алотлоқ дар миёни эшон ҳозир буд ,у аломат ӯ астҷмоъи чаҳор чиз буд : аввали ҳикмат ки ғояти ҳама ғоётаст ,у дувуми таъаққули том ки муъадӣ буд ба ғоят ,у сими ҷавдати иқноъу тхиил ки аз шароити такмил буд ,у чаҳоруми қӯти ҷиҳод ки аз шароити дафъ ва зб бошад ,у раёсат ӯро раёсат ҳикмат хонанд .

Ва дувуми онкии малик зоҳир набӯд , ва ин чаҳор хислат дар як тан ҷамъ наёяд аммо дар чаҳор тани ҳосил буд , ва эшон ба мушорикати якдигари кнФси воҳид ба тадбири Мадинаи қиёми намоянд , ва онро раёсат аФозл хонанд .

Ва сими онкии ин ҳар ду раёсати мафқуд буд , аммо раисии ҳозир буд ки ба сунани руасои гузашта , ки ба авсофи мазкӯр мтҳлӣ бӯда бошанд , ориф буд , ва ба ҷавдати тмииз ҳар суннатӣ ба ҷой истеъмол тавонад кард , ва бар истинботи ончии мусарраҳи наёбад дар сунани гузаштагони азончаҳи мусарраҳ буд қодир буд ,у ҷавдати хитобу иқноъу қудрати ҷиҳодро мстҷмъ ,у раёсат ӯро раёсат суннат хонанд .

Ва чаҳоруми онкии ин авсоф дар як тан ҷамъ набӯд , аммо дар ашхоси мутафарриқи ҳосил буд , ва эшон ба мушорикат ба тадбири Мадина қиём кунанд , ва онро раёсати асҳоб суннат хонанд .

Ва аммо раёсатҳои дигар ки дар таҳти раёсати азмӣ буд дар ҷумлагии сноъоту афъоли эътибор бояд кард , ва интиҳои ҳамаи руасо дар раёсат бо раиси аъзам буд ,у истеҳқоқи ин раёсатро се сабаб буд : яке онкии феъли шахсеи ғояти феъли шахсе дигар бошад , пас он шахс бар ин шахси раис буд , Маслан соҳиби Фрўсити раис буд бар роизи сутур ва бар касе ки зин ва лаҷом кунад .

Ва дувуми онкӣ ҳар ду феълро як ғоят буд , аммо яке бар тахайюли ғоят аз тлқои нафаси худ қодир буд , ва ӯро таъаққули истинбот мақодӣр бошаду дайгариро ин қӯт набӯд , аммо чун қавонини саноат аз шахси аввали биомузад бар он саноат қодир шавад , монанди муҳандису банно , пас шахси аввали раис буд бар шахси дувум ; ва дар ин синфи ихтилофи маротиб бисёр буд , чаҳ аз возеъ ҳар санъатӣ то касе ки дар он санъат ба андаки чизеи роҳи баради тафовут бисёр буд , ва фурӯтарин маротиб касеро буд ки ӯро қудрат истинбот набошад Аслан , аммо чун васиятҳои соҳиби саноат дар он боб ҳифз кунад , ва ба тааннии татаббуъи он васоё мекунад , амал тамом шавад , ва чунин шахси ходими мутлақ буд ки ӯро раёсат набӯд ба ҳеҷ эътибор .

Ва сими онкӣ ҳар ду феълро тавваҷуҳ ба як ғоят буд , ки он ғояти феъл солисӣ бошад , аммо аз ҳар ду яке шарифтар буд ва дар он ғояти боманфиаттар , монанди лаҷому даббоғ дар Фрўсит .

Ва адолати иқтизоӣ он кунад ки ҳар як дар мартаба худ бошанд ва аз он мартаба таҷовуз нанамоянд , ва бояд ки як шахсро ба саноати мухталиф машғӯл нагардонанд , аз ҷиҳати се чиз : яке онкии табоиъро хавос буд , ва на ҳар табиатӣ ба ҳар амалӣ машғӯл тавонад буд ;у дувуми онкии соҳиби як саноатро дар аҳкоми он саноат ба тадқиқи назару тараққии ҳиммати ҳаззӣ ҳосил ояд ба рӯзгори дароз , ва чун он назару ҳиммати мтўзъ ва мнқсм гардад бар сноъоти мухталифи ҳама мухтал монад ва аз камоли қосир ;у сими онкии баъзе сноъотро вақте буд ки бо Фўоти он вақт Фоит шавад , ва бошад ки ду саноатро иштирок уфтад дар як вақт , пас ба яке аз дигари бозмонд , ва чун як шахси ду се саноат донад ӯро ба ашрафу аҳами машғӯли гардонӣдан ва аз дигарон манъ кардани аввалӣ , то чун ҳар яке ба корӣ ки муносибат ӯ бо он зиёдат буд машғӯл бошад таъовун ҳосил ояду хайрот дар тзоид буду шарӯр дар тноқс .

Ва дар Мадинаи фозила ашхосӣ бошанд ки аз фазилат давр уфтанду вуҷӯди эшон ба манзалати адавот ва олот бошад , ва чун дар таҳти тадбир аФозл бошанд агар такмили эшон мумкин буд ба камолӣ барисанд ,у ало монанди ҳайвонот муртоз шаванд .

Ва аммо мдни ғирФозлаҳи гуфтем ё ҷоҳила буд ё фосиқа ё зола . Ва мдни ҷоҳилаи шаш навъ бошад бҳсби бисотат : аввалро иҷтимо зарурӣ хонанд ,у дувумро иҷтимои нзолт ,у симро иҷтимо хаст ,у чаҳорумро иҷтимои каромат ,у панҷумро иҷтимои тғлбӣ ,у шашумро иҷтимои ҳуррият .

Аммо Мадинаи зарурии иҷтимои ҷамоатӣ буд ки ғарази эшон таъовун буд бар иктисоби ончии зарурӣ буд дар қавоми абадон аз ақўоту млбўсот ,у вуҷӯҳи он макосиб бисёр буд , баъзе Маҳмӯд ва баъзе мазмум , монанди фалоҳату шабонеу сайду дуздӣ , ё ба тариқи макру фиреб ё ба тариқи мкобраҳу мҷоҳраҳ ; ва бошад ки як Мадина уфтад мстҷмъи анвоъи макосиби зарурӣ , ва бошад ки Мадина Эй уфтад муштамил бар як саноат танҳо монанди фалоҳат ё саноатии дигар . Ва афзали аҳли ин мдн ки ба наздики эшон ба манзалат раис бошад касе буд ки тадбиру ҳиялат дар ақтнои заруриёт беҳтар тавонад кард , ва дар аҳтёлу истеъмоли эшон дар тариқи нили заруриёт бар ҳамаи ҷамоати фоиқ буд , ё касе ки ақўоти бадишон бештар бахшад .

Ва аммо Мадинаи нзолти иҷтимои ҷамоатӣ буд ки бар нили сирвату ясору астксори заруриёт аз захоиру арзоқу зару симу ғайри он таъовуни намоянд ,у ғарази эшон дар ҷамъи ончӣ бар қадар ҳоҷат зояд буд ҷузи сирват ва ясор набӯд ,у инфоқи амволи ало дар заруриётӣ ки қавом абадон бидон буд ҷоиз нашмуранд ,у иктисоби он аз вуҷӯҳ макосиб кунанд ё аз ваҷҳе ки дар он Мадинаи маъҳуд буд . Ва раиси эшон шахсе буд ки тадбир ӯ дар нили амволу ҳифзи он томтар бошад ва бар иршоди эшон қодиртар буд ,у вуҷӯҳи макосиби ин ҷамоат ё ародӣ тавонад буд чун тиҷорату аҷорт , ё ғирородӣ чун шабонеу фалоҳату сайду лсўсит .

Ва аммо Мадина хаст иҷтимои ҷамоатӣ буд ки бар таматтуъ аз лаззоти маҳсуса монанди мأкўлоту машруботу мнкўҳоту аснофи ҳазлу бозӣ таъовун кунанд ,у ғарази эшон азон талаби лиззат буд на қавоми бадан , ва ин Мадинаро дар мдни ҷоҳилияти Саид ва мғбўт шимуранд , чаҳ ғарази аҳли ин Мадинаи баъд аз таҳсили зарурӣу баъд аз таҳсили ясори сӯрати бандад , ва Саидтарину мғбўттарин дар миёни эшон касе буд ки бар асбоби лаҳву лаъиби қудрат ӯ зиёдат буду нили асбоби лаззотро мстҷмъ тар бошад . Ва раиси эшон он кас буд ки бо ин хисоли эшонро дар таҳсили он матолиби муовинат беҳтар тавонад кард .

Ва аммо Мадинаи каромати иҷтимои ҷамоатӣ буд ки таъовун кунанд бар вусӯл ба каромоти қавлӣу феълӣ , ва он каромот ё аз дигари аҳл мдн ёбанд ё ҳам аз якдигар , ва бар тасовӣ ёбанд ё бар тафозул ;у каромат бар тасовии чунон буд ки якдигарро бар сиблати қарз икром кунанд , Маслан яке дар вақте дайгариро навъе аз каромат базл кунад то он дигар ӯро дар вақте дигар мисли он аз ҳамон навъ ё навъе дигар базл кунад ;у тафозули чунон буд ки яке дайгариро кароматӣ базл кунад то он дигар ӯро азъоФи он боз диҳад , ва он бар ҳасби истеҳқоқӣ буд ки бо якдигар мавозиъа карда бошанд . Ва аҳляти каромат ба наздики ин тайифа ба чаҳор сабаб ҳосил ояд : ясор , ё мусоидати асбоби лиззату лаҳв , ё қудрат бар зиёдат аз миқдори зарурӣ бетъб , монанди онкии шахсеи махдуми ҷамоатӣ буду молобд ӯ ба ҳамаи вуҷӯҳи мукфӣ , ва ё нофеъ бӯдан дар тариқи ин асбоби се гона , чунонкии шахсе бо дайгарӣ эҳсон кунад ба яке азин се ваҷҳ , ва ду сабаби дигар буд истеҳқоқи кароматро ба наздики аксари аҳли мдни ҷоҳилият ва он ғалаба буду ҳасб .

Аммо ғалабаи чунон буд ки касе дар як кор ё дар корҳои бисёр бар акФо ғолиб ояд ё ба нафаси худ ё ба тавассути ансору аъвон , аз фарти қудрат ё аз касрати адад ,у шӯҳрати бад-ӣни маънии ғбттӣ азим бошад ба наздики ин ҷамоат , то бҳдӣ ки мғбўттарин касе онро донанд ки касе макрӯҳии бадви натавонади расонид ва ӯ ба ҳар ки хоҳад тавонад расонид .

Ва аммо ҳасби он буд ки падарон ӯ ба ясор ё кифояти заруриёт ё нафъи ғайр ё ҷаллодту астҳонти мӯат бар дигарон ғолиб бӯда бошанд . Ва муомила дар каромат ба тасовии шабиҳ буд ба муомилоти аҳли бозор . Ва раиси ин Мадина касе буд ки аҳляти каромат бештар дорад аз ҳамаи аҳли Мадина , яъне ҳасб ӯ аз аҳсоби ҳамаи бештар буд , агар эътибори ҳасбро кунанд , ё ясор ӯ бештар буд агар эътибори нафаси раисро кунанд , ва агар эътибори нафъ ӯ кунанд беҳтарини руасо касе буд ки мардумонро ба ясору сирват беҳтар тавонад расонид аз қабл худ ё аз ҳасани тадбир ,у муҳофизати ясору сирват бар эшон беҳтар тавонад кард , ба шарти онкии ғараз ӯ каромат буд на ясор , ва ё эшонро ба нили лаззоти зӯдтару бештари расонад , ва ӯ толиби каромат буд на толиби лиззат ,у толиби каромати он буд ки хоҳад ки мадҳу иҷлолу таъзим ӯ ба қавлу феъли шойиъ буд , ва дигарамам дар замон ӯу баъди азу ӯро бидон ёд кунанд .

Ва чунин раис дар аксари аҳвол ба ясори муҳтоҷ буд , чаҳ аисоли аҳли Мадина ба манофе беясор мумкин набӯд ,у чндонкаҳи афъоли ин раиси бузургтар эҳтиёҷ ӯ бештар . Ва бошад ки ӯро дар тасаввури чунон буд ки инфоқ ӯ аз рӯй карам ва ҳурриятаст на аз ҷиҳати илтимоси каромат , ва он мол ки сарф кунад ё ба хароҷ сетанд аз қавми худ , ё бар сиблати тғлби ҷамоатиро ки мзодт эшон кунад дар ороу афъол , ва ё ба навъе аз эшон ҳқдӣ дар замир дошта бошад , қаҳр кунаду амволи эшон дар байти алмоли худ ҷамъ кунад , пас нафақа мекунад то исмӣу ситӣ иктисоб кунад , ва бидон сяту исми молик рқоб шавад ,у фарзандон ӯро баъди азу ҳсиб донанд ,у малики баъд аз худ ба фарзандон диҳад . Ва тавонад буд ки худро тахсӣс кунад ба амволӣ ки нафъи он ба дигарон нарасад , то он амволи сабаби истеҳқоқи каромат ӯ шимуранд . Ва низ бошад ки бо акФои худ аз мулӯки атроф каромат кунад бар сиблати муовиза ё муробаҳа , то ҳамаи анвоъи каромот истифо карда бошад .

Ва чунин каси хештанро ба таҷаммулӣу тзинӣ ки мстдъии баҳоу ҷалолату Фхомти шаън ӯ буд , аз аснофи млбўсот ва мафрушоту хадаму ҷноиб мтҳлӣ гирданд то вақъ ӯ бештар шавад ,у мардумонро ба ҳиҷоб аз худ боздорад то ҳайбат ӯ биафзояд , ва чун раёсат ӯ собит шаваду мардумон бъодт гиранд ки мулӯку руасои эшон ҳам азон ҷинс бошанд , мардумонро мураттаб гирданд дар маротиби мухталиф , ва ҳар якеро ба навъе аз каромат ки аҳлят ӯ иқтизо кунад махсӯс кунад , монанди ясорӣ ё сноӣӣ ё либосӣ ё мураккабӣ ё чизеи дигар , то бидон таъзими амр ӯ ҳосил ояд .

Ва наздиктарин мардумони бадв касе буд ки ӯро бар ҷалолати мъўнт зиёдат кунаду толибони каромат ба ӯ қурбати ҷӯянди бад-ӣни всилт то каромати эшон зиёдат шавад ,у аҳли ин Мадинаи мдни дигарро ки ғайри эшон буд мдн ҷоҳилият шимуранд ва худро ба фазилат мансӯб доранд . Ва шабиҳтарин мдни ҷоҳила ба Мадинаи фозилаи ин Мадина буд , хосса ки маротиби раёсат бар қиллату касрати нафъ муқаддар доранд , ва чун каромат дар амсоли ин Мадина ба ифрот расад Мадина ҷабборон шаваду наздик буд ки бо Мадина тғлб гардад .

Ва аммо Мадинаи тғлби иҷтимои ҷамоатӣ буд ки таъовун якдигар бидон сабаб кунанд то эшонро бар дигарон ғалаба буд , ва ин таъовун онгоҳ кунанд ки ҳамаи ҷамоат дар муҳаббати ғалаба иштирок дошта бошанд ва агарчӣ ба қиллату касрат мутафовит бошанду ғояти ғалабаи мутанаввиъ буд , баъзе бошанд ки ғалаба барои хӯн рехтан хоҳанд , ва баъзе бошанд ки барои мол бурдан хоҳанд , ва баъзе бошанд ки ғарази эшон истило буд бар нуфуси мардумон ва ба бандагӣ гирифтан эшон ,у ихтилофи аҳли Мадина ба ҳасби фарту қусӯри ин муҳаббат буд ,у иҷтимои эшон ба ҷиҳати тғлб буд дар талаби дамо ё амвол ё азўоҷу нуфус то аз дигари мардумон интизоъ кунанд ,у лиззати эшон дар қаҳру азлол буд ,у бад-ӣни сабаби гоҳ буд ки бар матлӯбӣ зафар ёбанд беонкӣ касеро қаҳр кунанд ва бидон матлӯб илтифот нанамоянд ва азон даргузаранд , ва азишон баъзе бошанд ки қаҳр ба тариқ кеду фиреби дӯст тар доранд , ва баъзе бошанд ки ба мкобраҳу мукошифаи дӯст тар доранд , ва баъзе бошанд ки ҳар ду тариқ истеъмол кунанд , ва бисёр буд ки касоне ки ғалаба бар дамоу амвол ба тариқ қаҳр хоҳанд , чун ба сари шахсе хуфта расанд ба таъаррузи хӯну мол ӯ машғӯл нашаванд , балки аввал ӯро бедор кунанд ва гумон баранд ки қатл ӯ дар ҳоле ки ӯро имкони муқовиматӣ буд беҳтар бошад , ва он қаҳр дар нуфуси эшон лазиз тар ояд ,у табиати ин тайифаи иқтизоӣ қаҳр кунад алии алотлоқ , алои онкӣ аз қаҳри Мадинаи худ имтиноъи намояд ба сабаби эҳтиёҷ ба таъовуни якдигар дар бақо ва дар ғалаба .

Ва раиси ин ҷамоат касе буд ки тадбир ӯ дар истеъмоли эшон аз ҷиҳати муқобилау макру ғдр овардан ба анҷоҳ наздиктар бошаду дафъи тғлби хасмон аз эшон беҳтар тавонад кард ,у сирати ин ҷамоати адовати ҳама халқ бошаду русуму сунани эшон русуму сунанӣ буд ки чун барон раванд ба ғалаба наздиктар бошанд ,у тноқсу тафохури эшон ба касрати ғалаба ё ба таъзими амр он бошад , ва ба мафохирати аввалӣ касеро донанд ки аъдоди навбатҳое ки ӯ ғалаба карда бошад бештар буд ,у олоти ғалаба ё нафсонӣ буд чун тадбир , ва ё ҷисмонӣ чун қӯт , ё хориҷ аз ҳар ду чун силаҳ . Ва аз ахлоқи ин ҷамоати ҷафо буду сахти дилӣу зўдхшмӣу такаббуру ҳақаду ҳирс бар бисёре аклу шурбу ҷимоъ ,у талаби он аз ваҷҳе ки муқорини қаҳру азлол буд .

Ва бошад ки аҳли ин Мадинаи ҳамаи ҷамоатро дар ин сирати мушорикат буд , ва бошад ки мағлубони ҳам бо эшон дар як Мадина бошанд ,у аҳли ғалаба дар маротиби мутасовӣ ё мухталиф ,у ихтилофи эшон ё ба қиллату касрати навбатҳои ғалаба буд , ё ба қурбу баъд аз раиси худ , ё ба шиддати қӯту ройу заъфи он , ва бошад ки қоҳир дар Мадинаи як шахс буду боқии олот ӯ бошанд дар қаҳр , ҳар чанд эшонро бтбъ иродатӣ набӯд бидон феъл , валикин чун он қоҳири умӯри маоши эшон мукфӣ дорад ӯро мъўнт кунанд , ва ин қавм ба нисбат бо ӯ ба манзалати ҷавориҳ ва сегон бошанд ба нисбат бо сайёд ,у бақиятаи аҳли Мадина ӯро ба манзалат бандагонӣ бошанд ки хизмат ӯ мекунанд ва ба мтоҷраҳу мазореъа машғӯл мебошанд , ва бо вуҷӯд ӯ молики нафас худ набошанд ,у лиззати раиси эшон дар мазаллати ғайр буд .

Пас Мадинаи тғлб бар се навъ буд : яке онкии ҳамаи аҳлаш тғлб хоҳанд ,у дувуми онкии баъзе аз аҳлаш ,у сими онкии як шахс танҳо ки раис буд . Ва касоне ки тғлб ба ҷиҳати таҳсили заруриёт ё ясор ё лаззот ё каромот хоҳанд бҳқиқти роҷеъ бо аҳли он мдн бошанд ки ёд карда омад , ва баъзе аз ҳукамои эшонро низ аз мдни тғлбӣ шимурдаанд , ва ин тайифа низ бар се ваҷҳ бошанд ва ҳам бар он қиёс , ва бошад ки ғарази аҳли Мадинаи мураккаб аз ғалаба ва яке аз ин матлӯбот буд ,у бад-ӣни эътибори мтғлбони се синф бошанд : яке онкии лиззати эшон дар қаҳр танҳо буд ва мғолбаҳ кунанд бар сари чизҳои хасис , ва чун барон қодир шаванд бисёр буд ки тарк он гиранд , чунонкии одати баъзе аз араб ҷоҳилият бӯдааст ;у дувуми онкии қаҳр дар тариқи лиззат истеъмол кунанд ва агар беқаҳр матлӯб биёбанд истеъмол қаҳр накунанд ;у сими онкии қаҳр бо нафъ муқорин хоҳанд , ва чун нафъ аз базл ғайриӣ ё аз ваҷҳеи дигар беқаҳр бадишон расад бидон илтифот нанамоянд ва қабул накунанд , ва ин қавми худро бузург ҳаматон шимуранду асҳоб рҷўлит хонанд ;у қавми аввал бар қадари зарурӣ ақтсор кунанд ва авом бошад ки эшонро барон мадҳ гӯйанд ва икром кунанд ,у муҳибони каромат низ буд ки иртикоби ин афъол кунанд дар тариқи иктисоби каромат ,у бад-ӣни эътибор ҷабборон бошанд , чаҳ ҷаббори муҳаббати каромат буд бо қаҳру ғалаба .

Ва чунонкӣ аз хавоси Мадинаи лиззату Мадина ясор онаст ки ҷҳоли эшонро некбахт донанд ва аз мдни дигари фозил тар шимуранд аз хавоси Мадина тғлб онаст ки эшонро бузург ҳиммат донанд ва мадҳ гӯйанд , ва бошад ки аҳли ин се Мадина мутакаббир шаванд ва ба дигарон астҳонт кунанд , ва бар тслФу ифтихору аҷабу муҳаббати мадҳи иқдоми намоянд , ва худро лақабҳои некӯ ниҳанд ,у матбӯъу зарифи худро шиносанду дигари мардумонро аблаҳу кжтбъи бенанд ,у ҳамаи халқро ба нисбат бо худ аҳмақ донанд , ва чун нихвату кибру тасаллут дар димоғи эшон тамаккун ёбад дар зумра ҷабборон оянд .

Ва бисёр буд ки муҳиби каромати талаби каромат ба ҷиҳат ясор кунад ,у икроми ғайр аз рӯй илтимос ясорӣ кунад азу ё ғайр ӯ ,у раёсату тоъати аҳли Мадинаи ҳам ба сабаб мол хоҳад ; ва бошад ки ясор ба ҷиҳати лиззат ва лаҳв хоҳанд ва чун ҳурмати зиёдат буд моли беҳтар бадаст ояд ва бо мол ба лиззати осонтар тавон расед , пас толиб лиззат бошад ки толиб ҳурмат гардад аз ин сабаб , ва чун ӯро тафаввуқӣу раёсатӣ ҳосил шавад ба всилти он ҷалолати ясор бисёр касб кунад то бидон машруботу мнкўҳотӣ ки дар каммияту кайфияти зиёдат азон буд ки дайгариро даст диҳад бадасти орад . Фии алҷмлаҳи тркби ин ағрозро бо якдигари вуҷӯҳ бисёр буд , ва чун бар бсоити вуқуф афтода бошад маърифати мураккабот осон гардад .

Ва аммо Мадинаи аҳрор , ва онро Мадина ҷамоат хонанд , иҷтимоӣ буд ки ҳар шахсе дар он иҷтимои мутлақ ва мухиллӣ бошад бо нафаси худ , то ончӣ хоҳад кунад ,у аҳли ин Мадина мутасовӣ бошанд ва якеро бар дайгарии мазиди фазлӣ тасаввур накунанд ,у аҳли ин Мадинаи ҷумла аҳрор бошанд ва тафаввуқ набӯд миёни эшон алои сабабӣ ки мазиди ҳуррият буд , ва дар ин Мадинаи ихтилоф бисёру ҳамми мухталифу шаҳавоти мутафарриқ ҳодис шавад чндонкаҳ аз ҳаср ва ъад мутаҷовиз буд ,у аҳли ин Мадина тавоиф гирданд , баъзе муташобиҳ ва баъзе мтбоин , ва ҳар чаҳ дар дигари мдни шарҳи додем чаҳ шариф ва чаҳ хасис дар тавоифи ин Мадинаи мавҷӯд буд , ва ҳар тайифаеро раисӣ буд ,у ҷумҳӯри аҳли Мадинаи бррؤсо ғолиб бошанд , чаҳ руасоро он бояд кард ки эшон хоҳанд , ва агар таъаммул карда шавад миёни эшон на раис буд ва на мрؤўс , алои онкии Маҳмӯдтарин касе ба наздики эшон касе буд ки дар ҳуррият ҷамоат кӯшад ва эшонро бо худ гузорад ва аз аъдод нигоҳ дорад , ва дар шаҳавоти худ бар қадари зарурат ақтсор кунаду макраму афзалу матоъи эшон касе буд ки бад-ӣни хисоли мтҳлӣ буд , ва ҳар чанд руасоро бо худ мусовӣ донанд чун азуи чизеи бенанд аз қабили шаҳавоту лаззот , худ каромоту амвол дар муқобили он бадв диҳанд .

Ва бисёр буд ки дар чунон мдн раисоне бошанд ки аҳли Мадинаро аз эшон интифоъӣ набӯд ,у каромоту амвол бадишон медиҳанд аз ҷиҳати ҷлолтӣ ки эшонро тасаввур карда бошанд , ба мувофиқат бо аҳли Мадина дар табиат , ё ба раёсатии Маҳмӯд ки ба ирси бадишон расида бошад ,у муҳофизати он ҳақи аҳли Мадинаро бар таъзим ӯ дорад табъан ,у ҷумлагии ағрози ҷоҳилият ки баршумурдем дар ин Мадина бар тамомтарин ваҷҳе ва бисёртарин миқдории ҳосил тавон кард , ва ин Мадинаи мъҷбтарин мдни ҷоҳилият буд , ва монанди ҷомаи вшӣ ба тамосилу асбоғи мтлўн ороста бошад ,у ҳамаи каси мақоми онҷо дӯст дорад , чаҳ ҳар касе ба ҳавоу ғараз худ тавонад расед , ва аз ин ҷиҳатамаму тавоиф рӯй бад-ӣн Мадина ниҳанд ва дар камтари муддатӣ анбӯҳ шаваду тўолду таносул бисёр падед ояд ,у авлод мухталиф бошанд дар фитрату тарбият , пас дар як Мадинаи Мадинаҳои бисёр ҳодис шавад ки онро аз якдигар мтмиз натавон кард ,у аҷзои баъзе дар баъзе дохил , ва ҳар ҷузвӣ ба маконеи дигар . Ва дар ин Мадинаи миёни ғарибу муқӣм фарқӣ набӯд , ва чун рӯзгор барояд аФозлу ҳукамоу шуъароу хутабо ва ҳар синфӣ аз аснофи комилон бисёр , ки агар эшонро илтиқот кунанд аҷзои Мадина фозила тавонанд буд , падед оянд ва ҳамчунин аҳли шару нуқсон .

Ва ҳеҷ Мадина аз мдни ҷоҳилияти бузургтар аз ин Мадина набӯду хайру шар ӯ бғоит бирасаду чндончаҳи бузургтар ва бо хсбтар буд шару хайр ӯ бештар буд .

Ва рёсоти мдни ҷоҳила бар адади мдни муқаддар буд ,у адади он шашаст чунонкии гуфтем , мансӯби бад-ӣни шаш чиз : зарурат ё ясор ё лиззат ё каромат ё ғлбт ё ҳуррият . Ва чун раис аз ин манофеи мутамаккин буд гоҳ буд ки раёсатӣ аз ин рёсот ба молӣ ки базл кунад бихарад ,у хоссаи раёсати Мадинаи аҳрор , ки онҷо касеро бар касе тарҷеҳии натавонад буд , пас раисро ё ба тФзл раёсат диҳанд ё дар ивази молӣ ё нафъӣ ки азу бустонанд ,у раиси фозил дар Мадинаи аҳрори раёсат натавонад кард , ва агар кунад махлуъ шавад ё мақтӯл ё музтариби алрёсаҳи базӯдӣ ,у мнозъ ӯ бисёр буд , ва ҳамчунин дар мдни дигари раиси фозилро тамкин накунанд .

Ва иншои мдни фозилау раёсати аФозл аз мдни зарурӣу мдни ҷамоати осонтар азон буд ки аз дигари мдн ва ба имкони наздиктар ,у ғалаба бо зарурату ясору лиззат иштирок кунад , ва дар он мдн , яъне мдни мураккаба , нуфус ба қасовату ғлзу ҷафоу астҳонти марги мавсуф буд ,у абадони башиддату қӯту бтшу саноати силаҳ . Ва асҳоби Мадинаи лиззатро шарау ҳирси доимо дар тзоид буд ва ба лини табъу заъфи рой мавсӯм гирданд , ва бошад ки аз ғалабаи ин сирати қӯти ғазабӣ дар эшон чунон мнФсх шавад ки онро асарӣ боқӣ намонад , ва дар он Мадинаи нотиқаи ходими ғазабӣ буду ғазабии ходими шҳўии баракси асл , ва бошад ки шаҳвату ғазаб ба мушорикати истихдом нотиқа кунанд , чунонкӣ аз бодия нишинон арабу сҳроншинон тарк гӯйанд ки шаҳавоту ишқи занон дар миёни эшон бисёр буду занонро бар эшон тасаллут буду маъаи злк хӯнҳо резанду таассубу ъиноди барзанад . Инаст аснофи мдни ҷоҳлиаҳ .

Ва аммо мдни фосиқа ки эътиқоди аҳли он мдни мувофиқи эътиқоди аҳли Мадинаи фозила буд ва дар афъоли мухолиф эшон бошанд : хайрот донанд аммо бидон тамассук нанамоянд , ва ба ҳавоу иродат ба афъоли ҷоҳилият майл кунанд , эшонро маданӣ буд ба адади мдни ҷоҳила , ва ба истинофи сухан дарон эҳтиёҷ науфтад .

Ва аммо мдни золаи он буд ки саодатии шабиҳ ба саодати ҳақиқӣ тасаввур карда бошанд ,у мабдау маъодии мухолифи ҳақ таваҳҳум карда ,у афъолу ороӣӣ ки бидон ба хайри мутлақу саодат абадӣ натавон расед ки дар пеши гирифта ,у адади онро ниҳоятӣ набӯд , аммо касе ки аъдоди мдни ҷоҳила муқарар кунад ва ба қавонини эшон нек мутасаввир шавад ӯро маърифати афъолу аҳкоми эшон осон буд . Ва аммо наввобат ки дар мдни фозила падед оянд монанди кара дар миёни гандуму хор дар миёни киштзори панҷ синф бошанд :

Аввали мроӣён , ва эшон ҷамоатӣ бошанд ки афъоли фузало азишон содир шавад аммо ба ҷиҳати ағрозии дигари ҷузи саодат , монанди лиззатӣ ё кароматӣ .

Ва дувуми мҳрФон , ва эшон ҷамоатӣ бошанд ки ба ғоёти мдни ҷоҳила моил бошанд , ва чун қавонини аҳли Мадинаи фозилаи монеъи он буд онро ба навъе аз тафсир бо ҳавои худ мувофиқат диҳанд то ба матлӯб барисанд .

Ва сими боғён , ва эшон ҷамоатӣ бошанд ки ба малики фузало розӣ нашаванду майл ба малик тғлбӣ кунанд , пас ба феълӣ аз афъоли раис ки мувофиқи табъ авом набошад эшонро аз тоъат ӯ беруни оранд .

Ва чаҳоруми морқон , ва эшон ҷамоатӣ бошанд ки қасди таҳриф қавонин накунанд , аммо аз сабаби сӯъи фаҳм бар ағрози фузало воқиф набошанд , онро бар маъонии дигар ҳамл кунанд ва аз ҳақи инҳирофи намоянд , ва бошад ки ин инҳирофи муқорини астршод буд ва аз тънту ъиноди холӣ буд , ва ба иршоди эшон умедвор бояд буд .

Ва панҷуми мғолтон , ва эшон ҷамоатӣ бошанд ки тасаввури эшон том набӯд ва чун бар ҳақоиқ воқиф набошанд ва аз ҷиҳати талаби каромат ба ҷаҳл мӯътариф натавонанд шуд ба дурӯғи суханҳое ки ба ҳақ монад мегӯйанд ва онро дар сӯрати адилла ба авом май намоянд ва худ мутаҳайир бошанд .

Ва ҳар чанд адади наввобати зиёдат аз ин аъдод тавонад буд аммо эроди ончӣ дар ҳиз имкон ояд муъадӣ буд ба ттўил .

Инаст сухан дар ақсоми иҷтимоъоти маданӣу баъди азин сухан дар ҷзўёти аҳком тамаддун гӯйем ва аз борӣ , субҳона , ёрии хоҳем , анаи хайри муваффақу муайян .