Қавлаи таъолӣ : ё أиҳои аллазӣнаи омнўо . . . Алоиаҳ муфассирон гуфтанд ин оят дар шаъни ду қабӣлаи араб фурӯд омад яке шарифу дигари вазеъ , мигўинди аўс ва Хазраҷ буданд , ва баъзе гуфтанд қризаҳ ва нзир буданд , бо якдигар ҷнк карданд ва аз эшон ки шариф буданд қавмӣ кушта шуданд бадасти онон ки вазеъ буданд , ва ин дар бдоити ислом буду бҷоҳлити қариб алъҳд буданд , ҳам бар одату ҳукм ҷоҳилият гуфтанд лнқтлни болъбди мно алҳр манеҳам ,у болмрأаҳи мно алрҷл манеҳам ,у болрҷли мно алрҷлин манеҳаму лнзоъФн алҷрўҳ гуфтанд ба бандаи мо озоди эшон бози кашем ва бизан мо марди эшону бики марди мо ду мард азишон ,у қисоси ҷароҳатҳо музоъаф кунем , ки мо азишон меҳтару шриФтрим , он гуҳи қиссаи хеши бҳзрти набавӣ анҳо карданд . Мустафои эшонро баростӣ ва баробарӣ фармуд , раби Алъоламин дар шаъни эшон оят фиристоду расӯли худо бар эшон хонд ,у ҳама мнқод шуданду бҳкми худоу расӯл фурӯ омаданд .

Алҳри болҳри озоди бозоду алъбди болъбду банда ба банда , ва дар абтдоءи ислом зан бизан кштндид ва мард бамурду алأнсии болأнсии мансӯхи гашт ба алнФси болнФсу алъбди болъбд мустасно монад бдлолти суннат .

Акнӯн ҳукми ояти алӣ алҷмлаҳ бидон ҳар ду шахс ки дар дайн ва дар ҳуррият баробар бошанд ва дар ҳурмат , ва яке аз он дигарро бикашади бқсд , равост ки ӯро бози кашанди буи , пас мусулмони бмслмони бози кашанд ,у змии бзмӣ ,у озоди бозод ,у банда ба банда , ва мард бамурд , ва зан бизан ,у мусулмонро бзмӣ боз накашанд бмзҳби шофиии рз , ва на озод ба банда ки эшон дар исмати баробар наанд . Ва амири алмؤмнини алайҳ ассалом гуфт « ман алснаҳи ани лои иқтли мусаллами бкоФру ани лои иқтли ҳури бъбд »

Аммо змии бмслмону бандаи бозоди бози кашанд , ҳамчунин фарзанд ба падару фарзанди бмодри бози кашанд ,у падарро бФрзнду модарро бФрзнд на ,у ҷамоатиро бики шахси бози кашанди бҳкми иҷмоъ ,у занро бамурд бози кашанду мардро бизан бҳкми хабар .

Фмни ъФии ?лаи ман أхиаҳи ин ҳоء дар ?ла бо қотил шавад , куштаро ба бародар кушанда хонду исмати ислому бародарии миёни қотилу қтили бхўни ноҳақи бнбрид , ва низ бқтли исми имон аз вай ба науфтод ки дар таҳти ин хитобаст ки ё أиҳои аллазӣнаи омнўо ва ин афв онаст ки авлиёъи куштаи худ ба бахшанду бадят сулҳ кунанд . Мегуяд ҳар кас ки вайро аз бародари куштаи ваии қисос афв кунанд Фотбоъи болмърўФу أдоءи إлиаҳи бإҳсони қотилро гўӣид яъне то бар паии дят супурдан равад , ба некуӣу коргзордни базӯдӣ .

Маънии дигари Фотбоъи болмърўФ ӯро гўӣид , яъне вале куштаро , ки бойен қотил мехоҳад ки бо ваии бадят сулҳ кунад , ту ҳам пас ин сулҳи фарои рӯ , ва ин дят бапазир беташдиду таҳдид . Агар касе гуяд чаҳ фоидаро Фмни ъФии ?лаи бФъл маҷҳӯл гуфт Фмни ъФии ?ла ахўаҳ нагуфт ? ҷавоб онаст ки то маълум шавад ки дар шаръ фарқ нест миёни онки соҳиби дами як кас бошад ва афв кунад , ё ҷамоатӣ бошанд ва як кас аз ҷумлаи эшон афв кунад , дар ҳар ду ҳол қисос биафтад ва бо дят гардад ,у дяти мардии мусулмон ки бқсд кушта шавад дят мғлзаҳаст ҳоле бар қотил воҷиб шавад сад уштур ба қисм , ва онро мусалласа гӯйанд сӣ ҳуққа , ва сӣ ҷзъаҳ , ва чиҳил халафа , ки бача дар шикам доранд , ва агар бхто кушта шавад ё шабаҳи амд буд на амди маҳзи дяти мухаффафа воҷиб шавад бар оқила ,у дяти мухаффафаи мؤҷл воҷиб шавад бар панҷ қисми онро мхмсаҳ гӯйанд бист ҳуққа , ва бист ҷзъаҳ , ва бист бинти лбўн , ва бист ибни лбўн , ва бист бинти мхоз , ало агар хешовандиро кашад ё дар моҳҳои ҳаром кашад . Зўи алқъдаҳу зўи алҳҷаҳу муҳарраму раҷаб , ё дар ҳарами Макка , ки он гуҳи дяти мғлзаҳ воҷиб шавад , агар чаҳ қатл хато бошад , пас агар шутур ноёфт буд ё ббҳои хеш бадаст наёяд , дяти мардии мусулмони ҳазор динори зар сурх бошад , ё дувоздаҳ ҳазор дирами сипед ,у дяти ҷуҳуду тарсои сулси дят мусулмонаст бҳкми хабар ,у дяти маҷуси хумси дяти аҳл китобаст , ва ҳаштсад дирами бқўли умри хитоб ,у дяти занон аз ҳар ҷинси нимаи дят мардонаст ,у оқилаи марди асаба вай бошанд , онон ки баъзяту ҷузъӣат дар миён эшон набошад яъне ки падарону фарзандон дар он нашаванд , ва ин бмзҳб шофиӣаст , алӣ алхусус он гуҳи ин оқилаи таҳаммули дят мухаффафа кунанд бшрти онк мукаллаф бошанд ,у тавонгару мувофиқи ҷавонӣ дар дайни бмдти се сол ҳар солии сулси дят ,у онкӣ ҳар тавонгариро ҳар соли ним динор ва агар мутавассит бошад донг ва ним ,у ончӣ дар бояд аз байти алмоли мусулмонони бидиҳанд .

Злки тахфифи ман рбкму раҳмаи ин афв кардани қисосу дят додани тахфифӣ тамомасту раҳматии фарох аз худованди шумо ,у дяти ин умматро хосса , ки ҳечкас дигарро набӯд аз валади одам , дар тӯрӣа қисосаст ё афв , ва дар Инҷил амраст бъФў , ва дар қуръони ҳам қисосаст ва ҳам афв ва ҳам дят .

Дар хабар меояд ки Мустафои слии аллоҳи алайҳу ?ала ва силам гуфт : « сами антм ё хзоъаҳи қади қтлтми қтилои ман ҳзилу аноу аллоҳи оқилаи Фмни қатли қтилои баъдаи Фоҳлаҳи байни хиртин : ани аҳбўои қтлўо ,у ани аҳбўои ахзу алъқл » .

Фмни аътдӣ . . . . Инро ду таъвил кардаанд : яке онаст ки як бор аз қотили баннои ҳақ беш дят напазиранд , агар дигари кашанди лои бади вайро қисос кунанд , ҳар чанд ки вале хӯни бадят ризо диҳад , ва ин мазҳаб қавмӣаст аз уламо . Ва дигар таъвил онаст ки аз он кас ки бо хӯн ноҳақ гардад пас онки як бор дят ситаданд азу , тўбт напазиранду лои бади фардои ботш азоб кунанд ӯро , ва аз аътдост вале хӯнро ки гуяд бадят ризо додам то қотили фаро пеш ояд эмин , он гуҳи вайро бикашад .

Ва лаками фии алқсоси ҳаёа . Алоиаҳ . . . эйу лаками фии алқсоси ноҳ , мегуяд шуморо дар бози куштани кушндагони мусулмонони бгзоФ зиндагонӣасту боздоштани дигарон мардумонро аз куштани бгзоФ .

ё أўлии алأлбоб эй худовандони хирад , вае зиракон , дар ҷоҳилияти қотилро боз намекиштанд . Мегуфтанд яке кам шуд то дайгарӣ кам нашавад . Ин ҷавоб онаст ки эй зиракони он анбӯҳӣ дар қисосаст на дар фурӯ гузошт .

Лълкми ттқўн қисос кунед то бипарҳезед .

Ани абди аллоҳи бен масъӯди қоли қоли расӯли аллоҳи слии аллоҳи алайҳу ?алау силам : « лои иҳли дами амрءи мусаллами ишҳди ани лои илоҳи алои аллоҳ ,у ании расӯли аллоҳи алои боҳаддии сулс : алнФси болнФс ,у алсиби алзонӣ ,у алморқи лдинаҳ ,у алторки ллҷмоъаҳ . »

Ва рӯй анаи қоли слии аллоҳи алайҳу ?алау силам : « лои иҳли дами амраи мусаллами ишҳди ани лои илоҳи алои аллоҳ ,у ани мҳмдои расӯли аллоҳи алои боҳаддии сулс : зинои баъди аҳсони ?фонаи ирҷм ,у раҷули харҷи мҳорбо , ллаҳу расӯлаи ?фонаи иқтл ӯ ислб ӯ инФии ман аларз , ӯ иқтл наФасо Фиқтли баҳо » .

Қоли слии аллоҳи алайҳу ?алау силам « кули занби ъсии аллоҳи ани иғФраҳи алои ман моти мшрко ӯ муъмини иқтли мؤмнои мтъмдо . »

Маънӣ дигар гуфтаанду лаками фии алқсоси ҳаёаи أрод ба фии алохраҳ яъне ки агар дарин ҷаҳон қисос кунад дар он ҷаҳон аз қисос растгорӣ ёфт , ва гарна лои бад дар он ҷаҳон қисос хоҳанд аз вай .

Қол алнабӣ слии аллоҳи алайҳу ?алау силам : « иҷии ءи алмқтўли болқотли явми алқимаҳи носитаҳу раъсаи бедау أўдоҷаҳи тшхби дамо , иқўл ё раби қтлнӣ ҳатто идинаҳи ман алърш . »

Кутуби алайкум . . . эй фарзу авҷаби алайкуми إзои ҳзри أҳдкми аламут эй асбобау муқаддамотаи ман аломрозу алълли إни тарки хиро эй моло . Хайри ӣнҷои бмънӣ моласт , чунонк дар қуръон чанд ҷойгаҳ гуфт қул мо أнФқтми ман хайр яъне ман мол , ва мо тнФқўои ман хайр . эй мол , إнии أҳббти ҳуби алхир яъне ҳуби алмол ,у إнаҳи лҳби алхири лшдид яъне лҳби алмол . Ва дар қуръон хайр ояд бмънии имон чунонк дар сӯра алонФол гуфт :у луи илми аллоҳи Фиҳми хирои лأсмъҳм яъне аимоно ,у қоли таъолии إни иълми аллоҳи фии қлўбкми хиро эй аимоно , ва дар сӯра ҳуд гуфт : лни иؤтиҳми аллоҳи хиро эй аимоно . Ва хайри бмънӣ ислом ояд : чунонк дар сӯра албқраҳ гуфт : أни инзли алайкуми ман хайри ман рбкм ва дар сӯраи алқлм : мноъи ллхир эй ллослом ,у хайри бмънӣ офият ояд , чунонк дар сӯра алонъом гуфт :у إни имсски бихир эй бъоФиаҳ , ва дар Юнус гуфт :у إни ирдки бихир , эй бъоФиаҳу хайри бмънӣ аҷр ояд : чунонк дар сӯра алҳҷ хонд : лаками фӣҳо хайр яъне фии албдни аҷру хайри бмънӣ таом ояд чунонк дар сӯра алқсс гуфт : إнии лмои أнзлти إлии ман хайри фақир яъне ман таоми фақир . Ва хайри бмънӣ зафар ояд чунонк дар сӯра алоҳзоб гуфт :у ради аллоҳи аллазӣнаи кФрўои бғизҳми лами инолўои хиро яъне алзФри фии алқтол .

Кутуби алайкуми алоиаҳ . . . Мегуяд воҷиб карданд бар шумо васият кардани модару падарроу хешу пайвандро он замон ки мхоили марг бар шумо зоҳир шавад ,у асбоби он ба байнед , ва мол доред ки дар он васият кунед . Ва ин ояти пеши оёти мавориси фурӯи омада буд , бони сабаб ки эшон дар одати ҷоҳилияти аҷнабӣонроу бегонагонро бҳкми риёу самъа васият мекарданд ,у хешовандони худро фурӯ мегузоштанд , аллоҳи таъолии эшонро азин одат бар гардониду васият аз баҳри падару модару ҷумлаи хуишон фариза гардонид , пас чун оёти маворис фурӯ омад васияти падару модару дигари ворисони мансӯх гашт бигуфт Мустафо ъу баёни вай ,у злк

Қавлаи слии аллоҳи алайҳу ?алау силами ҳайни нзлти ояи алмўорис : « أлои ани аллоҳи субҳонаи қади аътии кули зии ҳақи ҳуққа , أлои лои васӣаи лўорс »

Пас хешовандонеро ки вориси набуданди васият дар ҳақи эшон фариза бимонад бқўли баъзе уламо :у ҳўи ибни аббосу алҳсну алзҳоку қтодаҳу тоўс . Қоли алзҳок : « ман моту лами иўси лзии қробаҳи Фқди хатми амалаи бмъсиаҳ »у қавл дуруст онаст : ки фарзи васият ба куллӣ мансӯх шуд ҳечкасро воҷиб нест на хешовандонро ва на дигаронро , аммо мустаҳабаст агар васият кунад , фазилат бошад , ва агар накунад , фариза нест ва осӣ нашаваду ҳўи қавли алӣу ибни умру Оишау ъкрмаҳу муҷоҳиду Ассадии қоли ърўаҳи бен алзбир « дахли алӣ ъ алии раҷули иъўдаҳи Фқоли ании أриди أни аўсии Фқол , алии ани аллоҳи таъолии иқўл , إни тарки хироу анмои тдъи шиӣои исирои Фдъаҳи лъёлки ?фонаи афзал . «у қоли раҷули лъоишаҳ : анӣ аред ани аўсии қолат кам молик ? қоли салосаи олоФ . Қолат ва кам ъёлк ? қоли арбаъаи Фзкрти ?лаи мо зикри алӣ » ва рӯй ани ибни умри лами иўси Фқол аммо молии Фоллаҳи аълами мо канти аснъи фӣаи фии алҳёҳ ва аммо рёъии Фмои аҳби ани ишрки валадии фӣҳо аҳад »у қоли ърўаҳи бен собити ллрбиъи бен хисми аўси лии бмсҳФк , қоли Фнзри илои ибнау қолу أўлўои алأрҳоми бъзҳми أўлии ббъзи фии китоби аллоҳ .

Акнӯн агар касе васият кунад бар сиблати истиҳбобу талаби фазилати чунон бояд ки даравишонро кунад на тавонгаронро , ва бар сулси ниФзоид ки раб Алъоламин гуфт : болмърўФ маърӯф онаст ки васияти ҳамвор ва бо инсоф буд , ва иҷҳоф наёрад дар мироси ворис .

Ҳқои алӣ аламтқин эй кутубати алўсиаҳи ҳқо набишта омад васият бар шумо нбштнии баҳақу сазоу ростӣ , ки чунин сазад ва чунин бояд , алӣ аламтқин ин тақво тавҳидаст яъне прҳизкорон аз ширк бо худои ъзу ҷл .

Фмни бадалаи алоиаҳ . . . эй бадали алоисоء ҳар ки васият бигардонад ва дар он тағйиру табдили орад аз авлиёу аўсёи бузаи мандии он тағйиру табдил бар эшонаст , ки тағйир кунанд на бар мўсӣ ,у аллоҳи шунаво ва доноаст , васият азкунанда май шунӯду табдил аз хилоф кунанда медонад .

Фмни хоФи ман мўси алоиаҳ . . . Бтшдиду тахфиф хондаанд , Ҳамзаи алӣу ёқӯбу абӯи бикр бтшдид хонанд , дигарон бтхФиФ хонанд ,у маънӣ ҳар ду яксонаст . Аўсӣу васии луғатон .

Фмни хоФи ин хавфи бмънӣ илмаст эй Фмни илми ман мўси злмоу ъдўлои ан алҳақ ҳар кас ки бидонад ки он васияткунанда бедод кард дар васият , Фأслҳи бинҳми он гуҳи миёни асҳоби таркату арбоби саҳҳом сулҳ созад , ва он ҷавру зулм бо ҷои оради Флои إсми алайҳи барин бар ҷои орандаи буза мандӣ нест , ва он сулҳ ки ваии сохт аз табдили буза манд нест . Маънӣ дигар гуфтаанд ҳар кас ки бидонад ки он васияткунанда зулм хоҳад кард ,у қасди ҳайф ва ҷавр дорад бар вараса , ва ӯро нагузорад дар он ҳол ки васият мекунад , балки сулҳ созад миёни вайу миёни вараса ва ӯро бъдл ва инсоф фармоед Флои إсми алайҳи лонаи лӣси бмбдли бали ҳўи мутавассити муслеҳ

Рӯй омири бен саъди бен абии вқоси ани абӣаи қоли канти маъаи расӯли аллоҳи слии аллоҳи алайҳу ?алау силами фии ҳаҷаи ллўдоъ , Фмрзти мрзои ашрафати алии аламут . Фъоднии расӯли аллоҳи Фқлт ё расӯли аллоҳи ани лии молои ксироу лӣси ирснии алои ибнаи أи Фоўсии бслсии молӣ ? қоли лои қиллати Фбштри молӣ ?

Қоли лои қиллати бслси молӣ ? қоли нъм , алслс ,у алслси касӣр , анк ё саъди ани ттрки влдки ағнёءи хайри ман ани ттркҳми ъолаҳи иткФФўни аннос .

Ва рӯй абӯи эмомаи қоли қоли расӯли аллоҳи ман хоФи фии васиятаи алқии фии аллўӣ ,у аллўии воади фии ҷаҳаннам .

Ва ани абии ҳрираҳи қоли қоли расӯли аллоҳ : « ани алрҷли лиъмли баъамали аҳли алхири сабъин санаи Фозои аўсии хоФи фии васиятаи Фихтми ?лаи фии шари амалаи Фидхли алнор ,у ани алрҷли лиъмли баъамали аҳли алшри сабъин санаи Фозои аўсии лами иҳФи фии васӣаи Фихтми ?лаи бихири амалаи Фидхли алҷнаҳ , сами қоли абӯи ҳрираҳи ақрؤои ани шӣтми тлки ҳудӯди аллоҳи илои қавлау ?лаи азоби маин .

Он гуҳ дар охир оят гуфт إни аллоҳи ғафури раҳим яъне ки агар ин васияткунанда он ҳайфу зулм бнодонӣ кард дар васият ки ҳайф дар он нашнохт ва зулм надонист пас аллоҳи омрзгорсту бахшоянда , ӯро биёмурзад ва бибахшоед .