Қавлаи таъолии إни аллоҳи лои истҳиии ақволи муфассирон мухталифаст дар сабаби нузули ин оят , баъзе гуфтанд чун раби Алъоламин мунофиқонро мисл зад ки мслҳми кмсли алзии астўқд норо ва гуфт أўи ксиби ман алсмоء мунофиқон гуфтанд ин на сухан худост ки аллоҳи таъолӣ аз он бузургвортараст ки чунин мисл занад Фонзли аллоҳи ҳзаҳи алоиаҳ . Ва гуфтаанд сабаб нузул онаст ки ҷуҳудон дар қуръони зикри анкабут ва магас шуниданду злки фии қавлаи таъолӣ мисли аллазӣнаи атхзўои ман дуни аллоҳи أўлёءи кмсли алънкбўт . . .

Алоиаҳу қоли таъолии إни аллазӣнаи тдъўни ман дуни аллоҳи лни ихлқўои збобо . . . Ҷуҳудон чун зикри магасу тнндаҳи дарин ҳар ду оят шуниданд бтриқ астҳзоء гуфтанд ин чаҳ суханаст ! ва чаҳ мисли !у худоиро ъзу ҷл чаҳ ҳоҷати бзкри магасу анкабут ? пас эшонро ин ҷавоб омад ки : إни аллоҳи лои истҳиии أни изрби Маслан мо аллоҳ шарм накунад агар мисли ба пашша занад ё кам аз пашша . Инаст ки гуфт бъўзаҳи Фмои фавқҳо эй Фмои фавқҳо фии алсғри комаи тқўли фалони сағири Фтқўлу фавқи злк эй ҳўи Асғари ммотарӣ . Гуфтаанд ки раби Алъоламин ин мисли ба пашша аз баҳр он зад ки аз ъҷоӣбу лтоӣФ дар пашша бидон кӯчакии вазъиятӣ беш аз онаст ки дар пел бидон бузургӣу азимӣ . Ва тафовут дар ҷисму аъзоъи пашша беш аз онаст ки дар ҷисму аъзоъи пел ,у пелро чандон ранг нест ки пашшаро ки бар ҳамаи рангҳои дунё бастааст , ва ва аз онкии умраш андакаст дунё ҳамеша аз ва параст , ва ҳар чаҳ пелро ҳаст аз қувоему хартуму дигари аъзоъи ҳамаи пашшаро ҳасту зиёдат , ки пашшаи бинӣ ки ду днб дорад ва ду пар ва бошад ки чаҳор дораду дасту пой бисёр ,у пелу шеру наҳангу мору каждуми азуи гурезон ва бар ҳазар . Ва ӯро мтўръ овардаанд ки дар наҷосат науфтад чунонк магас уфтад ,у ғзоءи вай дар пӯсти одамӣ ниҳодаанд хартумӣ дорад сари он тези бпўсти одамии фурӯи бараду хӯн бар кашад ва то гуруснааст зиндагӣ меёбад чун сайр шавад дар ҳоли бимирад . Иқол « азои ҷоъти албъўзаҳи қавӣати Фторту азои шбъти тшққту талафати кзлки алонсони литғии ани роаҳи астғнӣ » .

Шуъабиро пурседанд ки ҳеҷ чиз аз ҳикмат холӣ нест дар офариниши он , дар ин пешау анкабут офаридан чаҳ ҳикматаст ? ҷавоб дод ки ҳикмати андари офариниши он агар худ он будӣ ки намруди тоғии бпшаҳ ҳалок карду Мустафоро бахонаи анкабут ки бар дар ғори сохт аз душман бурҳонед агар ҳамин будӣ ҳикмати андари офариниши он кифоят будӣ . Шофиии пеши ҳорӯн алрашед нишаста буд магасӣ бар рӯй ҳорӯн нишаст ҳорӯн баранд дигари бора боз омад , ҳорӯн гуфт « ё ибни Идрӣси лами халқи аллоҳи алзбоб ? » аллоҳи магасро аз баҳр чаҳ офарид ? шофиӣ гуфт : « мзлаҳи ллмлўк » хорӣу бечорагии мулӯки заминро қол « Фостҳснаҳу васла » . ӣнҷои латифа некӯ гуфтаанд аллоҳи таъолии магасро заъифи офарид ва бо заъфи ваии вақоҳати офариду шерро қавии офарид ва бо қӯти ваии нафрати офарид агар он вақоҳат ки дар магасаст дар шер будӣ дар замини кас аз захми ваии нрстӣ , лекини бкмоли ҳикмату нФози қудрат ҳар чизро сазоӣ хеш бидод ва бо заъфи магаси вақоҳати сазо буд ва бо қӯти шери нафрати сазо буд , ҳамаи чизи биҷои хеши офариду бсзои хеши бдошт . Иқўли таъолии адбри ибодии бълмии ании бъбодии хабири басир . Ҷуҳудон мепиндоштанд ки ҳар чаҳ бузургтар бошад ва азимтар қадари он бнздики аллоҳи бештару офариниши он азимтар , ва ҳар ки кеҳтар ва ҳақиртар офариниши он саҳлтару қадари он камтар . Ва низ мепиндоштанд ки раби Алъоламин аз зикри чизҳои ҳақир шарм дорад чунонк эшон аз он шарм медоштанд . Аллоҳи таъолии эшонро ҷавоб дод ки ман шарм накунам ва мисли занам ба пашша ё кам аз пашша , чун донам ки муъминонро дар он пандасту зиёдати басират ва бар муонидони дайни ҳуҷҷату далолат .

Баъзе муфассирон дар таъвил оят гуфтаанд إни аллоҳи лои истҳиӣ эй ло ихшӣ гуфтанд астҳёи бмънӣ хашят ояд чунонк хашяти бмънии астҳё . Ва злки фии қавлаи таъолӣу тхшии анносу аллоҳи أҳқи أни тхшоаҳу иштиқоқи ҳаё аз ҳаёааст ,у ҳаёи аввали манзил ақласт на бинӣ ки кӯдакро аввал ки аморати ақли вай падед ояд ҳаё буд , пас аввали манзил ақл ҳаёсту охири манзили ақли имону Мустафо ъ гуфт : « лои имони лмни лои ҳёءи ?ла »

Яъне ки чун бовел манзил нарасад охири манзил дар ҳақи ваии маҳол буд .

Ва маънии зарби ӣнҷо васфаст أни изрби Маслан яъне ани исФи шабҳо шубҳа ба комаи қоли зарби лаками Маслан ман أнФскм эй васфи лакам . Ҳар ҷо ки зарб мисласт дар қуръон ва дар луғати араби он зарби бмънии васф ва баёнаст ва дар қуръон зарбаст бмънии илзом чунонк гуфт зарбати алайҳими алзлаҳ ва зарбаст бмънии сайр чунонк гуфту охрўни изрбўни фии алأрзу алзрби болъсо маърӯфаст чунонк гуфт азрби бъсоки албҳр .

Маслан мо бъўзаҳи ин мо наКрет гӯйанд бмънии шайъ ءаст тақдира . Маслан шиӣои бъўзаҳи кқўлаҳи таъолии ҳозои мо лдии ътид эй ҳозои шайъи ءи лдии ътиду бъўзаҳро насбаст бар бадал яъне бадали моу албъўзи сғори албқи воҳидаи минҳои бъўзаҳ .

Фأмои аллазӣнаи омнўои Фиълмўни أнаҳ алҳақ ман рбҳми назири ин дар сӯраи алмдсру лои иртоби аллазӣнаи أўтўои алкитобу алмؤмнўну лиқўли аллазӣнаи фии қлўбҳми мараз . . .

Алоиаҳ мегуяд муъминону гиравидагон рост мешунаванду бсзо май бенанд ,у бемори дилони айб май ҷӯянд ва нодарёфтанӣ май пурсанад , муъминон майдонанд ки ин мислҳо дилҳоро чун ойинааст рӯйҳоро чунонк дар ойина нигаранд ҳар чаҳ дар вайаст бенанд , дилҳои эшон дарин мислҳо нигарад ҳар чаҳ ғайбаст ва бӯданӣ бичишам дил ба бенанд , яқини эшон дар ғайб падед ояду имони биафзояду бемори дилонро шӯри дили биафзояд . Пас раби Алъоламин хабар дод ин дарёфт ҷузи доноёну зираконро несту тлки алأмсоли нзрбҳои ллнос ва мо иъқлҳои إлои алъолмўн .

Ва мисли задани падед кардан монандаст ,у аллоҳро расад ки мисл занад бандагонроу бандагонро нест ки мисл зананд аллоҳро . Чунонк гуфт : Флои тзрбўои ллаҳи алأмсол эй алошбоаҳи худоиро ъзу ҷли ҳомтои мсозид ва анбоз магӯӣед ,у ҷузи онки аллоҳи хештанро гуфт сифат макунед , ки бони шинохт ки ваии худро шиносади шумо вайро нашносед .

Изл ба ксироу иҳдӣ ба ксирои ин ҷавоб эшонаст ки гуфтанд аллоҳ чаҳ хости бойен мисли ки зад ? раб Алъоламин гуфт ин мисл бидон зад то гуруҳеро аз расӣдани бъини ҳикмати он бироаҳ кунад ,у гуруҳеро роҳи намояди бдонстн ва расӣдани бъини ҳикмати он .

Ва мо изл ба إлои алФосқин фосиқон эшонанд ки аз фармонбардорӣ берунанд , Фсўқ хурӯҷаст аз тоъати иқоли фисқати алртбаҳи азои харҷати ани алкўӣ ,у самяти алФораҳи Фўисқаҳи лхрўҷҳои ани ҷҳрҳо . Ва қоли таъолии фии сафаи Иблиси ФФсқи ани амри рабае харҷи ани тоъата . Он гуҳи эшонро сифат кард ба наътҳои мазмум ва гуфт : аллазӣнаи инқзўни эшон ки паймони аллоҳро мешикананду аҳдӣ ки аллоҳ варишон гирифт дар тӯрят ва дар збўр бар забони Мӯсоу Довӯди бўФоءи он боз наомаданд . Ва аҳди он буд ки « ани иъбдўаҳу лои ишркўо ба шиӣоу ани иؤмнўои бмҳмди слии аллоҳи алайҳу ?алау силаму ихбрўои бнътаҳу сифатау иؤмнўои бҷмиъи алонбёءи алайҳими алслм » паймон ситаданд азишон бтўҳиди аллоҳу бтсдиқи Мустафо ъу қабули балоғ ӯ азу ,у аллоҳ баришон дар он аҳду паймони гувоҳ .

« ман баъди мисоқа » алъҳд ,у қили ман баъди мисоқи аллоҳ . Ва алмисоқи мФъоли ман алўсўқу аслаи мўсоқи Фонқлбти алўоўи ёءи лонксори мо қаблҳо кмизону миқот . Назири ин дар сӯраи алоъроФи أи лами иؤхзи алайҳими мисоқи алкитоби أни лои иқўлўои алии аллоҳи إло алҳақ ва гуфтаанд .

Аллазӣнаи инқзўн . . . Ахбораст аз ҷумлаи кофарону мунофиқони алии алъмўму аҳд ки баришон гирифта буданд онаст ки рӯзи мисоқи раби алъзаҳи эшонро аз китфи одам берун оварад ва гуфт : أи лсти брбкм ? қолўои балӣ ва дар қуръон ҷойҳо фармудаст ки бъҳд вафо кунед ва ба паймонҳо бози оӣиди қоли аллоҳи таъолӣу أўФўои бъҳди аллоҳи إзои ъоҳдтму أўФўои бъҳдии أўФи бъҳдкми أўФўои болъқўд ,у бъҳди аллоҳи أўФўо

Мегуяд агар аҳдӣ кунед ё ақдӣ бандед бо холиқ ё бо махлуқи бўФоءи он бози оӣид . Ва аҳд бо холиқ назр бошаду тавбау савгандон ва бо махлуқи шартҳо ва ақдҳо ки дар муомилоти миён эшон раваду ваъдаҳо ки якдигарро диҳанд .

Ва иқтъўни мо أмри аллоҳ ба أни иўсл ва мебаранд ончӣ аллоҳ фармуд ки онро ба пайванданд аз тасдиқи анбёء ки фароҳам пайванданд ,у тасдиқи Муҳамади фарои тасдиқ Мӯсо пайванданду таъзими одинаи имрӯзи фарои таъзими шанбе брўзгор пайванданд , ва рӯй додани бкъбаҳи имрӯзи фаро рӯй додан ба байти алмуқаддас брўзгор пайванданд ,у гардан ниҳодани қуръонро фарои гардан ниҳодани тӯрау Инҷил ва збўр пайванданд . Қтодаҳ гуфт « амрўои болқўлу алъамали Фқолўои Флми иъмлўои Флми ислўои алқўли болъмл » эшонро фармуданд ки амалро фаро қавл пайванданд ки имони қавл ва амаласт , ва на пайвастанд . Ва қили ириди бзлки қатъи алрҳми ?фони қришои қтъўои раҳм алнабӣ слии аллоҳи алайҳу ?алау силами болмъодоаҳи маъаа . Ва гуфтаанд ки эшонро фармуданд ки пайғомбаронро ҳама барост доред Фомнўои болбъзу кФрўои болбъз ,у алмؤмнўну слўо , Фқолўо ло нафарқ байни аҳади ман русула .

Ва иФсдўни фии алأрзи тбоҳкории эшон он буд ки оммаи хешро аз ислом боз медоштанд ,у заъифони мусулмононро дар шак меафканданд ва дилҳоро май шўрониднд ва роҳҳо ба бим мекарданд ва роҳ мезаданду сухан чинӣ мекарданду ббди гӯйии мардумро дар ҳам меафканданд .

أўлӣки ҳам алхосрўни зиён корон эшонанд ки нақсу хусрон дар ҳазз хеш овараданд , ки эшонро ҳар яке дар биҳишти масканӣ буд чунонк дар хабараст ,у фардо азишон Фостоннд ва бмؤмнон диҳанд .

Киеви ткФрўни биллоҳи Киеви истифҳоми ани ҳоли алшии ء ,у лами истифҳоми ани ълаҳи алшии ء ва мо ани ҷинси алшии ءи Киеви ткФрўни биллоҳи ин хитоб бо ҷуҳудону мушрикон арабаст ҳар чанд ки он мушрикони бавуҷуди сонеъу офаридагор мӯътариф буданд чунонк аллоҳ гуфту лӣни сأлтҳми ман хлқҳми лиқўлни аллоҳу Мустафо ъ падари умрони ҳсинро пурсед он гуҳ ки ҳануз мушрик буд

« кам тааббуди алиўми ?илҳо қоли сабъаи воҳдои фии алсмоءу сетаи фии аларзи қоли расӯли аллоҳи слии аллоҳи алайҳу ?алау силами Фоиҳми тъдаҳи лиўми рғбтку рҳбтк ? қоли алзии фии алсмоء . »

Ин хабар далеласт ки эшон бавуҷуди сонеъ имон доштанд аммо набуввати Мустафоро слии аллоҳи алайҳу ?алау силам мункир буданду буии кофар , ва ҳар ки бФрстодаҳи кофар буд бФрстндаҳ кофар бошад азин ҷиҳат гуфт : Киеви ткФрўни биллоҳ ва ин суханро ду махраҷаст : яке таъаҷҷубу алтъҷби ҳўи алохбори ани азими фаълаам . Иқўли аиҳо алмؤмнўни тъҷбўои ман ҳؤлоءи Киеви икФрўни аллоҳу қади сабтати ҳаҷаи аллоҳ алайҳим мегуяд шигифт монед ва таъаҷҷуб кунед азин кофарон ки ҳуҷҷати тавҳиду ришон собитасту равшан , ва намегараванд ,у махраҷи дигар тавбихасту маломат , мегуяд эй пайғомбари ман вои муъминони ин кофаронро маломат кунеду гўӣид чунаст ки биллоҳи нмигрўид ва нишонҳои ҳастӣу яктоеу доноӣу тавонои ваии шуморо пайдост он гуҳи нишонҳои равшан бар шимурд ва гуфту кантами أмўотои Фأҳёкм қавмӣ гуфтанд ин ва ӯ ҳоласту қад дар он мзмр яъне Киеви ткФрўни биллоҳу қади кантами أмўотои Фأҳёкм . Қавмӣ гуфтанд на ваов ҳоласт ки ваов ибтидоаст ва барин қавли ткФрўни биллоҳ вақф кунӣ ҷоӣзаст , он гуҳ ибтидо кунӣу кантами أмўотоу аломўоти ҷамъи аламут . Ва аламути икўни асмоу мсдрои колсўму алъдлу алФтр . Ва кантами أмўото эй лами ткўнўои шиӣо ҳатто хлқкм . Араби мӯати биҷои хмўл аззикр ниҳанд ,у ҳаёаи биҷои шуҳрагии иқоли ллшии ءи алдорсу лломри хомли аззикри ҳозои шайъ ء мет ва амр мет . Ва ллзкру аламри алмтъолми фии анноси ҳозои амри ҳӣ . Мегуяд шумо чизе ёд кардау ёд карданӣ набӯдед ному нишону расму тлл шумо набӯд то бёФриди шумороу мардумон зинда гардонид ки шуморо мешиносанд ва зикр мекунанд . Ин мӯат авваласту аҳёءи аввал . Пас гуфт сами имиткм яъне иқбз арўоҳкм ъанд анқзоءи оҷолкми пас чун рӯзгори умр шумо бирасад мемеронад шуморо то чунон гирданд ки дар аввал ки набӯдед сами иҳиикм яъне ллбъсу алқимаҳи пас он гуҳи шуморо зинда гирданд баъс ва нашӯро . Инаст ду марг ва ду ҳаёа ки онҷо гуфт : أмтнои аснтину أҳиитнои аснтин . Ин қавли ибн аббосасту муҷоҳид . Ва қоли қтодаҳи кантами أмўото эй нтФои фии алорҳоми лонҳо ткўн метаҳ баъди мФорқтҳои алрҷл

Лқўлаҳи слии аллоҳи алайҳу ?алау силам « мо абин ман ҳӣ Фҳў мет »

Мегуяд шумо нутфаҳои мурда будед дар раҳми модарони аввали нутфаи пас ълқаҳ , пас мзғаҳи пас устихону гӯшт , пас шуморо зинда гардонид бнФхи арвоҳ . Ва ба

Қол алнабӣ слии аллоҳи алайҳу ?алау силами идхли алмалики алии алнтФаҳи баъди мо тстқри фии алрҳми борбъин ӯ бхмсу арбаъӣн , Фиқўл эй раб ашқӣам Саид ? азкрам ансӣ ? Фиқўли аллоҳи таъолӣу иктбони сами иктби амалау ризқау аҷалау асарау мусӣбатаи сами ттўии алсҳиФаҳи Флои издоди фӣҳоу лои инқси минҳо » .

Сами имиткми он гуҳи шуморо мемеронад бихоб ,у зиндаи мигрдонд ба бедории вонгаҳи шуморо охир бимиранду фардои шуморо зинда гирданд . Ва қилу кантами أмўото яъне баъди ахзи алмисоқи радаами илои зуҳраи Фомотҳми Фоҳёкми бони ахрҷкми ман бутуни амҳоткми сами имиткми сами иҳиикми сами إлиаҳ трҷъўн мегуяд он гуҳи шуморо бо ӯ хоҳанд гардониду сӯй ӯ хоҳанд барад . Ин ҳамчунонаст ки гуфт сами рдўои إлии аллоҳ ва агар трҷъўни хуонеи бФтҳ то бар қроءти ёқӯб , маънӣ онаст ки он гуҳи возўшид « 1 »у кирдори шуморо подош диҳанд ва ин калима далеласт ки аллоҳи таъолӣ бар ҷиҳатӣаст аз ҷиҳатҳои олам ва он ҷиҳат болост бадалели даҳ оят аз қуръони ихоФўни рбҳми ман Фўқҳму ҳўи алқоҳри фавқи ибодаи ءомнтми ман фӣ алсмоءам амнтми фии алсмоءи إлиаҳи исъди алкулами алтиби إнии мтўФику роФъки إлии бали рафъаи аллоҳи идбри алأмри ман алсмоءи إлии алأрзи сами иърҷи إлиаҳи търҷи алмлоӣкаҳу алрўҳи إлиаҳ ёҳомон ибни лии срҳои лаълии أблғи алأсбоби أсбоби алсмоўоти Фأтлъи إлии إлаҳи Мӯсоу хабар дурустаст ки Мустафо ъ гуфт : « арҳмўои ман фии аларзи ири ҳукми ман фии алсмоء

Аммо мӯътазилӣ ки азоби гӯрро мункираст дасти дарин оя мезанад ва мегуяд ду зиндагӣ гуфт : яке дар дунё ва яке дар қиёмату зиндагӣ дар гӯр ва азоб нагуфт . Ҷавоб вай онаст ки зиндагии қавми Мӯсои пас аз соъиқа ки расед эшонро нагуфт дарин оя ва далолат накард ки несту злки фии қавлаи таъолии сами бъснокми ман баъди мўткм ва ҳамчунин уммати ҳзқил ки аз банӣ Исроил бамурданд ба тоъӯну раби Алъоламин эшонро зинда кард , он зиндагии эшон пас аз мурдан ҳам нагуфт дарин оя ва далел набӯду злки қавлаи أи ламтар إлии аллазӣнаи хрҷўои ман дёрҳми алоиаҳи зиндагӣ дар гӯру азоби қабр агар дарин оят мнсўс нест нафии он дар оят ҳам нест . Он гуҳ дар ахбори дурусти брўоити сқоту бузургони саҳоба чун умри хитобу алии бен абии толибу абди аллоҳи масъӯду абди аллоҳи бен аббосу абди аллоҳи бен умру ҷрири бен абди аллоҳу ҷобиру абӯи ҳрираҳу абӯи Саиди хидрӣу абӯи Айюби Ансорӣу инси бен молику броءи бен ъозби брўоити эшон дуруст шудааст аз Мустафо ъ ҳаёау азоби қабр , ва ҳар ки онро мункираст золсту мбтдъ .

Ҳўи алзии халқи лаками мо фии алأрзи ҷмиъои мушрикони араб чун ҳадиси мурдаи зиндаи гардонӣдану баъс ва нашӯр шуниданд мункир шуданд гуфтанд ман иъиднои азои мтноу кнои тробоу ъзомо ? кист ки моро барангезанд ва зинда гирданд пас аз онкии хоки шудем ?

Аллоҳ гуфт бҷўоби эшон ҳўи алзии халқи лаками мо фии алأрзи ҷмиъои он кас ки ҳар чаҳ дар замин чизаст аз одамӣу ғайри одамии ҳамаи бёФрид , қодираст ки шуморо пас онкии хоки шадиди бози офаринад . Ҳўи алзӣ дар қуръон бист ҷойаст вау ҳўи алзӣ бо ваов нӯздаҳ ҷойаст ҳўи ишораи фаро мавҷӯдаст агар мавҷӯд набӯдӣ ҳў маънӣ надоштӣу ҳў бон гуфт то шунаванда гӯш боз дораду ҷӯяндаи бон роҳ ёбаду нгрндаҳи фаро он бинад .

Пас аинклмаҳ на ном на сифат ишоратаст фаро ҳаст . « алзӣ » кноитст аз ҳаст то шунаванда ошно гардаду ҷӯяндаи бино ва хоҳанда доно , ва гуфтаанд ҳў ишоратаст ба зот , алзии ишорат ба сифат , халқи ишорат ба феъл . Халқи лаками мо фии алأрз ҷмиъо мегуяд бёФрид ҳар чаҳ дар заминаст аз кӯҳу дарё ва ҳар чаҳ дар онаст аз ҷавоҳиру маодин ва чашмҳо ва ҷӯйҳоу наботу ҳайвони сомиту нотиқу парандау зиндау чарандау гармоу сармоу нуру зулмату сукӯну ҳаракат . Ин ҳамаи неъмат барои шумо офаридам ва шумо худ шумурдан он тоқат надоред чунонк фармуду إн тъдўо наамма аллоҳи лои тҳсўҳо , ва ин ҷумлаи неъмат ва шуморо аз баҳри ду чизи офаридами яке онкӣ то ба неъмати ман дунё басар мебуриду рӯзгори миронид ва манфиат мегиред . Дигари онкии манъамро бони мишносид ва аз маснӯъот ба ваҳдонияти сонеъ далел мегиред .

Ва гуфтаанд ин оят радаст бар қадарён ки алии алотлоқ бе тақӣед гуфт халқи лаками мо фии алأрзи ҷмиъоу куфру фасоду маосӣ дар таҳт он шавад лои маҳола , ва на чунонаст ки қадре гуфт он дар аҷсом махсӯсасту афъолу эъроз аз он берунаст ки дар ояти тағйир ва тахсӣс нест ,у муқтазии лафзи итлоқи ҷузи умум ва астғроқ нест баъзе мутакаллимон гуфтанд халқ лакам далеласт ки ҳзр нест ва ҳар чаҳ дар дунёст ҳар ксро мубоҳаст ! ҷавоб онаст ки ин лоам на лоам тамлӣкаст ва на азоФти тахсӣси бакулаи азоФти баён ва таърифаст , факонаи иърФнои анаи халқҳо лоҷли мноФъноу мавқеи ҳоҷотно , баъзҳо лонтФоъ ва баъзҳо лоътбор . ФкиФ ки ҳзру манъи дарин оят нест дар нсўси ахбор ва сунан ҳаст , ки баъди азин ояи нсўси ахбору осор баён кард ва тафсил дод баъзе ҳаром кард ва баъзе ҳалолу кушода . Ва суннатро расад ки бар китоб ҳукм кунад кқўлаҳи таъолӣу أнзлнои إлики аззикри лтбини ллнос мо назул إлиҳму лӣси ҳозои мавзеи шарҳа . Қавмӣ гуфтанд ин хитоб бо мؤмнонсту бҳкми ин оят ҳар чаҳ коФроннд дар замину моли эшон фии мслмононст .

Сами астўии إлии алсмоءи астўӣ дар қуръон на ҷойаст ду аз он ба илои пайваста яке инаст ва яке дар ҳами алсҷдаҳ . Ва он ҳафт дигар ба алии пайвастаи яке дар сӯраи алоъроФ , дувум дар Юнус , сеюм дар раъд , чаҳорум дар тоҳо , панҷум дар фарқон , шашум дар ?илами танзил , ҳафтум дар сӯраи алҳдид .

Ва астўӣ дар луғати се маънӣ дорад . Ва аз он се маърӯфтар ва машҳуртар истиқрораст чунон ки ҷой дигар гуфту астўти алии алҷўдӣ эй : ( астқрт ) . Ва саворро ки бар пушти сутур ором гирад мигўинд « лтстўои алии зуҳӯра » дигари маънии устуво рост шуданаст аз кажӣу рости истодан . Се дигари маънӣ улуввааст чунон ки гӯйанд астўии расӯли аллоҳи алии алмнбри сами астўии илои алсмоء ки дар қуръонаст ҳар ду ҷойгаҳи бмънӣ улувва аст мегуяд бар шуду оҳанг боло кард .

Фсўоҳни сабъи самовот ва ҳар ҳафт осмон рост кард . Халил бо ёрӣ аз он худ назд абӯи рабеъа клобӣ шуданд ки аз Фсҳоءи араб буд аз ва пурсед ки : « астўии ило » маънӣ чист ? ӯро бар намеёфтанд эшонро дид ки рӯй буи доштанд гуфт ( астўёи ило ) яъне артФъои илои эшон боз гаштанд гуфтанд лиҳозои ҷӣно ? Фохзи Алхалӣли ҳзаҳи алклмаҳи Фўзъҳои фии тафсири алқуръон .

Агар касе гуяд сами астўии إлии алсмоء дар ҳар ду ояи пас аз офариниш замин гуфт ва ин далеласт ки пештари замини офариди он гуҳи осмони пас ончӣ гуфту алأрзи баъди злки дҳоҳо чаҳ маънӣ дорад ? ҷавоб вай онаст ки : ибн аббос гуфт он гуҳ ки аз ваии ҳамин масаъла пурседанд ва ин хабар дар саҳеҳ аст гуфт аввали заминро бадви рӯзи бёФрид яъне якшанбеу душанбе , чунонк гуфт қул أи إнкми лткФрўни болзии халқи алأрзи фии явмин пас қасд боло кард ва осмонҳоро рост кард ба ду рӯз яъне се шанбе ва чаҳор шанбе , чунонк гуфт Фқзоҳни сабъи самовоти фии явмин пас базмин нузул карду дҳӣ замин кард ,у дҳии он буд ки гёҳзору марғзору кӯҳу дашт ва роҳҳо пайдо кард ва ҷӯйҳо баранд пас замин ва ҳар чаҳ дар онаст ба чаҳор рӯз офарӣда бошад инаст ки мегуяд фии арбаъаи айёми сўоءи ллсоӣлини пас осмонҳо ва заминҳо бшши рӯз офаридаст чунонк гуфт фии сетаи أёми сами қоли фии охири алоиаҳу ҳўи бакули шайъи ءи алӣами худро дар қуръон аз илми чаҳор ном гуфт : оламу алӣаму ълому аълами алӣам аз олам маасту ълом аз ҳар ду ма маънӣ онаст ки ман худовандам ки ҳафт табақаи осмон ва ҳафт табақаи замини бёФридм ва ҳар чаҳ дар онаст аз ҳаракоту саканоти ҷонварон то он мӯрча ки дар зери ҳафтуми табақа заминаст ва дар худ биҷунбад ҳама медонам , пас бидонед ки аъмолу змоӣри шумо низ медонам , бтоът машғӯл шавед то аз уқубат ман барраед .