Қавлаи таъолӣ :у إзи қоли إброҳими раби أрнии алоиаҳ . . . Муфассирон гуфтанд сабаби онки иброҳӣми ин савол кард аз аллоҳи он буд ки бмрдорӣ бар гузашт бар соҳили баҳри табарӣа , дадони биёбонро дид ки меомаданду михўрднд ва ҳамчунин мурғони ҳавои ҷўки ҷўк , иброҳӣм ки он чунон дид шигифт бимонад гуфт ё раб медонам ки инро ҳама бо ҳам оре аз шикамҳои дадону ҳўосли мурғон , бо ман намой ки чун зинда кунӣ онро то муъоинаи байнам , ончӣ бхбр медонам , Флиси алхбри колмъоинаҳ , аллоҳ гуфт : أу лами тؤмн на имон овардае ?

Ин клмт гувоҳӣаст аз аллоҳ бар имони иброҳӣм . Ва дар хабараст аз Мустафои слии аллоҳи алайҳу ?алау силам ки гуфт « нҳни болшки аввалии ман иброҳӣм »

Мо бгмони сзотрим аз иброҳӣм , ин ҳам гувоҳӣаст аз Мустафои иброҳӣмро бар яқин ӯ , ва ин аввалӣ ки гуфт онро гуфт ки эмоми миллат иброҳӣмасту халқи пас вай то брстохизи ҳамаи атбоъ вайанд , ки пешвои бгмон буд пас равони ҳама бгмон бошанд . Ва ин أ ва лам ҳамчунонаст ки ҷрир гуфт :

Маънӣ онаст ки антми хайри ман ркби алмтоё .

Он гуҳ ором гирад ки аз всоўсу ҳўоҷс эмин шавад . Ибн алмборк гуфт «у локини литмӣни қалбӣ » маънӣ онаст ки балӣ имон овардааму бгмон наам , локин мехоҳам ки ин умматро ки эшонро даъват мекунам . Бинмоем манзалату маконати хеши бнздики ту , иҷобати даъват ки мекунӣ , то эшон низ иҷобат даъват кунанду бад-ӣни ҳанифӣ дар оянд . Ва гуфтаанд ки иброҳӣми он гуҳ ки бо намруди тоғӣ ҳуҷҷат гирифт ва гуфт рабии алзии яҳёу имит ва он ҷаббор гуфт أнои أҳиӣу أмити ман ҳам мурда зинда кунам , он гуҳи зиндонеро итлоқ фармуд , иброҳӣм гуфт аҳёءи мурда на инаст , балки шахсеи мурдаи биҷон бояд то ҷон дар ваии оре , намруд гуфт ту ин аз худованди хеш муъоина дидӣ ? иброҳӣм натавонист ки гуяд муъоина дидам ки надида буд интиқол кард бо ҳуҷҷатии дигар , пас аз аллоҳи бхўост то муъоинаи буии намояд , то чун душман гуяд ки ту муъоина дидӣ , гуяд дидам , ва дар эҳтиҷоҷи ҳоҷат бонтқол набӯд , ва он ҷаббори мутамаррид низ бидонад ва бишносад ки аҳёءи мурда на онаст ки вай кард .

Ибни аббосу садӣу Саид ҷбир гуфтанд ки чун аллоҳи таъолии иброҳӣмро бадваст худ гирифту вайро халил хонд , малики аламути дастурии хост то ин бишорати боброҳими барад , дастурӣ ёфт биёмад ва дар сарой иброҳӣм шуд , иброҳӣми вайро гуфт ту кистӣу туро ки дастурӣ дод ки дар сарой ман омадӣ ? малик аламут гуфт худованди сарой дастурӣ дод , иброҳӣм бидонаст ки ваии фиристода аллоҳаст , гуфт бачаи омада ? гуфт бидон то турои бишорати даҳум ки аллоҳи турои халил худ хонд , гуфт инро чаҳ нишонаст ? гуфт онки аллоҳи таъолии дъоءи ту иҷобат кунаду бсؤоли ту мурда зинда кунад , пас иброҳӣми он савол кард таҳқиқи қавли малики аламутро бони бишорат ки дода буд . Ва гуфтаанд ки аз ъзири ҳамин савол омад ки аз иброҳӣм , пас иброҳӣмро буқат иҷобат омад беблоӣӣ ки бнФс вай расед , аз онки саволи вай бар сиблати тазаррӯъ буд бо озарм ва бо лутф ,у ъзирро сад соли бмиронид ,у нишони қудрати ҳам дар нафаси вай бо вай намӯд , аз онки сухан бар сиблати инкор берун доду таъаҷҷуби ҳмикрд ки аллоҳи мурда чун зинда кунад ! саволаши дурушт буд беозарм , лои ҷурми иҷобаташ дурушт омад бемуҳобо .

Қоли Фхзи أрбъаҳи ман алтир аллоҳ гуфт шӯи чаҳор мурғи гир , гуфтанд ки хрўаҳ буду тоўсу кабӯтару калоғ . Ва брўоитии дигари биҷои кабӯтар каркас гуфтанд Фсрҳни қроءаҳи Ҳамзау рўис аз ёқӯби бкср содаст , дигарон ҳамаи бзм сод хонанд берун аз шўози Фсрҳни إлики бзми алсод эй змҳни алик , ман сори исўр , эй зму амол , Фсрҳни бксри алсод эй қтъҳн , ман сори исир , эй қатъу фарқ . Агар бксри соди хуонеи бмънии тақтеъу тафреқ дар ояти тақдим ва таъхираст , конаи қол : ( Фхзи арбаъаи ман алтири алики Фсрҳни сами аҷъл ) ва агар бзми соди хуонеи бмънии зму амолт , дар оят азмораст конаи қол : Фхзи арбаъаи ман алтири Фсрҳни алики сами қтъҳни сами аҷъл » ФҳзФи лдлолаҳи охири алкломи алайҳ . Ва гуфтаанд Фсрҳни إлик маънӣ онаст ки сарҳои он мурғон бо худ дору дигари аҷзоъу абъози он аз хӯну гӯшту пару устихони ҳамаи баҳам баромез , он гуҳ бар сари кӯҳии пора аз он омехтаи дарҳами буна , ва он чаҳор кӯҳ буданд аз чаҳор сӯ .

Сами адъҳни иأтинки съёи он гуҳи эшонро хон то бтў оянд башитоб , иброҳӣм чунон кард ки вайро фармуданд , ва он аҷзоъу зарроти он мурғон дар ҳавои парону шитобони сӯии асл хеш мешуданд , он гуҳ бо сари хеши пайваста май гаштанд , раби Алъоламин ҷли ҷалолаи хост то бо иброҳӣм намояд намӯд кори баъс ва нашӯр қиёмат , яъне чунон ки аҷзоъу зарраҳои мурғони ҳама бо якдигар оварадам ва бо асли худ расонидами азин чаҳор кӯҳ , фардо дар қиёмат ҳамин кунам , халқи аввалин ва охиринро аз чаҳор сӯии олами ҳама бо ҳам орму зиндаи гардонами бдонки саъй дар қуръон бар се ваҷҳаст : яке бмънии машй чунонк аллоҳ гуфт ӣнҷо : сами адъҳни иأтинки съё эй мшё , ҳамонаст ки гуфт Флмои блғи маъааи алсъии ҷой дигар гуфт Фосъўои إлии зикри аллоҳ эй амшўо , ваҷҳи дигари саъии бмънӣ амаласт , чунонк аллоҳ гуфту саъии лҳои саъйҳоу ҳўи муъмин яъне амали лҳои амалҳо , ҷой дигар гуфт إни съикми лштӣ эй ъмлкм , ваҷҳи сеюм бмънӣ шитофтанаст чунонк гуфту ҷоءи раҷули ман أқсии алмдинаҳи исъӣ

эй исръи сами қол :у аълами أни аллоҳи азизи ҳакиму бдонки аллоҳи тавонои биҳмтост , ва дар кирдигорӣ яктост ,у худоиро сазост ,кунанда ҳар кори бсзо ва ниҳанда ҳар чиз бар ҷо ,у созанда ҳар чиз дар ҳомто . Бӯи бикр наққош гуфт иброҳӣм ъ навад ва панҷ сола буд ки аллоҳи вайро ин фармуд , пеш аз бишорат додани бФрзнд , буду пеш аз фурӯ фиристодани суҳуфи буи , ва чун ӯро бишорат доданд бФрзнд , навад ва на сола буд , ва чун ӯро фарзанд омад сад сола буду ҷуфти вайсора навад ва на сола , бики соли иброҳӣм ма бӯда азсора мисли аллазӣнаи инФқўни алоиаҳ . . . Мисли дар қуръон бар ду маънӣаст , ҳар ҷо ки онро ҷавоб нест мисли сифатаст , чунон ки гуфт мисли алҷнаҳи алтӣ . . . Онро ҷавоб накард бмънӣ сифатаст , ва ҳар ҷо ки мисл гуфт ва онро ҷавоб дод , чунонк ӣнҷо , мисли бмънӣ шабаҳаст . Ва дар оят азмораст эй : ( мисли нафақаи аллазӣнаи инФқўн ) нмўни нафақаи эшон ки ҳазина мекунанд бар ғозён , ва бар тани хеш дар ғзоҳо аз баҳри худо , кмсл ҳуба бирасон донааст ки аз дасти корндаҳи ҳафт хӯша рӯйанд , дар ҳар хӯшаи сад дона , чунонк яке ба ҳафтсад мерасонад , раби Алъоламин бо садақаи бандаи муъмин ки дар роҳи худо буд ҳамин кунад , яке ба ҳафтод расонади вази ҳафтод ба ҳафтсад вази ҳафтсад бончаҳ кас надонад магар аллоҳ инаст ки раб алъзаҳ гуфт :у аллоҳи изоъФи лмни ишоءи аҳл маъонӣ гуфтанд ихтилофи ҷзоءи аъмоли бандагон далеласт , бар ихтилофи аъмоли эшону тафовути неот дар он , ҳар чаҳ мухолифати нафас дар он тамомтару ихлос дар он бештару рзоءи худои бони наздиктар , ҷзоءи он некӯтар ва тамомтар , азинҷост ки ҷзоءи аъмол ҷое ъушр أмсолҳо гуфт , ҷое « сбъмоӣаҳ » , ҷое أзъоФои касӣра . Ва хилоф нест ки нияту ихлоси собиқон дар тоъат тамомтараст аз нияту аъмоли муқтасидон ,у нияти муқтасидони тамомтар аз нияти золимон , пас ҷзоءи эшон лои маҳолаи тамомтар буд аз ҷзоءи ӣнон . Заҳҳок гуфт ман ахрҷи дрҳмои ман молаи абтғоءи маразоти аллоҳи фалаи фии алднёи бакули дарҳами сбъмоӣаҳи дарҳами хулафои ъоҷлоу алФои алифи дрҳмои явми алқимаҳу аллоҳи восеъи алӣами вусъи кули шайъи ءи раҳмау уламо , аллоҳи фарох раҳматасту ҳамаи дон .

Раҳмату илми ваии баҳри чизи расида , зарра аз мавҷӯдот аз илму раҳмати ваии холӣ на , умуми раҳматро гуфт раҳматии вусъати кули шайъи ءи камоли илмро гуфт қади أҳоти бакули шайъи ءи уламои аллазӣнаи инФқўни أмўолҳми фии сиблати аллоҳи ин нФқти дарин ҳар ду оя садақааст аз баҳри худо ,у пеш аз зкоаҳи мафруза фурӯ омад . Клбӣ гуфт ин ояти хосса дар шаъни Усмони бен ъФону абди арраҳмони бен ъўФ омад , аммо абди арраҳмони чаҳор ҳазор дирам оварад брсўли худо ва гуфт ё расӯли аллоҳ , ҳашт ҳазор дирами бнздики ман буд , як нимаи худроу аёлро бгзоштм , ва як нима оварадам ва бсдқаҳ медаҳум . Расӯл худо гуфт « боруки аллоҳи лаки Фимои амскту Фимои аътит »

Ва аммо Усмони бен ъФони ҳазор то уштури ҳама бо созу ҷҳоз бмслмонон дод дар ғзоаҳи табук . Ва чоҳи рӯмаи малики вай буд вақф кард бар мусулмонон , абди арраҳмони бен смраҳ гуфт Усмони ъФон дар ҷяши алъсраҳи ҳазор динор оварад наздики расӯл худо биниҳод , гуфт расӯлро дидам ки даст дар миёни он бар меоварад ва мегуфт мо зри ибни ъФони мо амали баъди алиўм ! чаҳ зиён дорад писари ъФонро ҳар чаҳ кунад пас имрӯз . Бӯи Саид хидрӣ гуфт расӯлро дидам ки даст бардошта буду Усмонро дуо мекард ва мегуфт « ё раби Усмони бен ъФони разӣати анҳу Форзи анҳу » то дарин дуо буд Ҷабраил омад ва оят оварад : аллазӣнаи инФқўни أмўолҳми фии сиблати аллоҳи сами лои итбъўни мо أнФқўои мноу лои أзии алоиаҳ . . .

Мегуяд эшон ки нФқт кунанд аз баҳри худо , он гуҳ дар он нФқти миннат бар кас наниҳанду ранҷии нрсоннд , ки дар неъмати миннат бар ниҳодан на сазоӣ махлуқаст , бал ки миннат бар ниҳодани аллоҳро сазост , ки худованд ҷаҳонёнасту дорандаи вайро эшонаст ,у ғарқкунанда ҳар яке дар дарёӣ эҳсонаст , пас сипосу миннати ҳамаи верост ки худоӣ ҳамагонаст .

Қавли маърӯфи сухани хушу ваъдаи некӯу ради бтъризи бондому мғФраҳ ва дар гузошт дуруштии сухани соил дар ҳоли рад ,у хашм ногирифтан бар алҳоҳи вай , ин ҳама бааст аз садақа додан ва бо он садақаи миннату ранҷи дил бар ниҳодан ,у соилро дар саволи тъиир кардан . Клбӣ гуфт « қавли маърӯф » ё каломи ҳасани идъўи аллоҳи ъзу ҷли алрҷли лохиаҳи бзҳри алғиб ,у мғФраҳ эй таҷовузи ани мзлмтаҳи хайр сўобо ъанд аллоҳи ман садақаи иътиҳо Аёа сами итбъҳои азӣ .

Рӯй ани расӯли аллоҳи слии аллоҳи алайҳу ?алау силам « қоли азои сأли алсоӣли Флои тқтъўои алайҳи масъалата ҳатто иФрғи минҳо , сами рдўои алайҳи бўқору лину ббзли исир ӯ баради ҷамил , ?фонаи қади ётикми ман лӣси бонсу лои ҷони инзрўни Киеви сниъкми Фимои хўлкми аллоҳи ъзу ҷл .

Ани башари бен алҳрси қоли раъйати алии бен абии толиби алайҳи ассаломи фии алмном , Фқлт ё амири алмؤмнини тқўли шиӣои лаъли аллоҳи ани инФънӣ ба , Фқол « мо аҳсани атфи алоғнёءи алии алФқроءи рғбаҳи фии савоби аллоҳ , ва аҳсан манеҳ тӣаи алФқроءи алии алоғнёءи сқаҳи биллоҳ » .

Сами қоли таъолӣ :у аллоҳи ғании ҳалими аллоҳ бе ниёзасту бурдбор , бе ниёзаст дар рӯзӣ додани халқ аз парастиши халқ , пеш аз он фаро мегузорад аз бенёзкӣ бениёз фаро мегузорад аз дарвеши дурушти сухан , гуфтаанд бе ниёзаст аз садақаи бандагон бар бандагон , агар хостии халқро ҳама тавонгарӣ додӣу рӯзии фарох , локини тавонгаронро тавонгарӣ дод то эшонро бар шукр дорад ,у даравишонро дарвешӣ дод то эшонро бар сабр дорад . Ҳамонаст ки гуфту аллоҳи фазли бъзкми алии баъзи фии алрзқ ҳар касеро ончии сазои вай буд дод ,у ончии дрбоисти кор вай кард , рӯзии яке костаи яке афзӯдаи яке бартари яке фурӯтар , яке бо душворӣу шиддат , яке бо осонӣу роҳат , дбри аломўри бқдртаҳи тдбиро ,у қадари алхлоӣқи бҳкмтаҳи тқдиро ,у лами итхзи фии злки шрикоу лои взиро , субҳонау таъолии ъмои иқўли алзолмўни ълўои кбиро .