Қавлаи таъолӣ :у إзи أхзнои мисоқкми лои тсФкўни дмоءкм муфассирон гуфтанд ки раби Алъоламин ҷли ҷалола банӣ Исроилро бчҳор чиз фармуд дар тӯрӣау аҳд ва паймон гирифту ришон ки ин чаҳор чизи биҷои оранд ва хилоф накунанд : яке қатл нокардан , дигари мардумонро аз хону мони хеши бзлми овора накардан , сдигр бо якдигар ба бедодгариҳоам пушт набӯдан , чаҳоруми асирон банӣ Исроилро агар мард бошанд вагар зани боз харидану озод кардан . Пас эшон чаҳор хислати яке биҷой овараданд ва се бгзоштнд . Раби Алъоламин эшонро маломат кард гуфт :у إзи أхзнои мисоқкми лои тсФкўни дмоءкми ин калимаи ду маънӣ дорад : яке онаст ки хӯнҳоам дайнон хеш марезед , чунонк ҷой дигар гуфту лои тқтлўои анФскм яъне аҳли динкм , маънӣ дигар онаст ки хӯн худ марезед , яъне касеро мкшид ки шуморо бқсоси бози кашанди пас хӯни худ бикрдори худ рехта бошеду лои тхрҷўни أнФскми ман дёркм ва барҳоам дайнони хеш зулм макунед то эшонро аз хон ва мон бияфканед . Сами أқрртм яъне ақрртми ани алъҳди ҳақи Фқблтм , пас онкӣ иқрор додед ки он аҳд ҳақаст ва қабул кардед . Ва гуфтаанд ки он қавм ки аҳду мисоқ бо эшон рафт фармон биҷой овараданд пас фарзандони эшон нофармонӣ карданд ва паймон бишикастанду раб Алъоламин гуфт :у أнтми тшҳдўн ва шумо ки фарзандон эшонед донистаед аз китоб ва гувоҳӣ медиҳед ки падарони шумо аҳд қабул карданд ва бидон иқрор доданд . Фарқи миёни шаҳодат ва иқрор онаст ки шаҳодат иқрорӣ бошад ки бо он иқрори илму исботу яқин буд ,у иқрори он буд ки бо он илм ва яқин набӯд , азинҷост ки мунофиқон гуфтанд ки « нашаҳд إнки лрсўли аллоҳ » раби Алъоламин эшонро дурӯғ зан хонд барои онкии илму яқин ки шарт шаҳодатаст бо он набӯд ва агар биҷой нашаҳд нқр гуфтанд эшонро дурӯғ зан накардӣ пас онкӣ хабар дод аз нақзи аҳди фарзандон ва гуфт : сами أнтми ҳؤлоءи тқтлўни أнФскм яъне ё ҳؤлоءи Фостғнии ани ҳарфи алндоءи лдлолаҳи алкломи алайҳ , пас шумо ки фарзандонед паймон бишикастед ваҳоам дайнони худро бикуштед ва ба пуштии якдигар бар мазлӯмон зӯр кардед ,у гуруҳеро аз хону мони хеш овора гардонидед .

Ва тхрҷўни Фриқои мнкми ман дёрҳми тзоҳрўни алайҳими болإсму алъдўони тзоҳрўни бтхФиФи қроءт кӯфӣонаст ,у асли тазоҳур аз зуҳрасту ҳўи ани иҷъли кули воҳиди ман алрҷлини алохри ?лаи зҳрои лтқўӣ бау истнди илайҳ . Садӣ гуфт ин оят дар шаъни қризаҳу нзиру аўс ва Хазраҷ омад ,у ҷанги эшон дар ҳарби смири гуфтои қризаҳу нзир ҷуҳудон буданду аўсу Хазраҷи мушрикон , пас қризаҳ бо аўси даст яке доштанду нзир бо Хазраҷ ҳамчунин , ва бо якдигар ҷанг мекарданд . Ва ҳар он яке аз ин ду фирқа ки бар он фирқаи дигар ғалаба кардӣ диёру аўтони эшон хароб кардӣ , то аз хону мони биФтодндӣ ,у қатл бисёр микрдндӣу асирони мигрФтндии пас ҳама фароҳам мешуданду асиронро фидо медоданд , ва май боз хридндӣ инаст ки раб Алъоламин гуфт :у إни иأтўкми أсории асорӣу асрӣ ҳар ду хондаанд , асрӣ бе алифи қроءт Ҳамзааст , асории қроءти боқии тФодўҳм бо алифи қроءти нофеъу ъосму ксоиӣ ва ёқӯбасту тФдўҳми қроءти боқӣ , асрии ҷамъ асирасту асории ҷамъи ҷамъу тФодўҳму тФдўҳм бмънӣ яксонаст ,у алосри оФаҳи тдхли алии алонсони Фтмнъаҳи ани аксари мо иштҳиаҳи колмрзу наҳва ,у маъноау ани иأтўкми мо сурин итлбўни алФдоءи Фдитмўҳму тФкўнҳми ман асри аъдоӣкм ,у ҳўи муҳаррами алайкуми إхроҷҳми ӣнҷои тақдим ва таъхираст яъне тзоҳрўни алайҳими болосму алъдўону ҳўи муҳаррами алайкуми ахроҷҳм ,у ани иأтўкми асорӣ тФодўҳм гуфт афзӯнии миҷўӣид ва бедодгарӣ мекунед ки бо якдигари ҳам пушт май бед то мазлӯмонро аз хонаҳои худ бияфканед , ва ҳаромаст бар шумо ки чунин кунед .

Он гуҳ гуфт чун бшмо асирон оянд бози харид ва аз асирӣ раҳоӣ диҳед , муҷоҳид гуфт ани вҷдтаҳи фии яди ғайрики Фдитаҳу анати тқтлаҳи бидк . Ва вроء бошад киу ҳўи муҳаррами алайкуми ахроҷҳм бар ҷой хеш ниҳанд ва тақдим накунанд , пас маънӣ он бошад ки агар бшмо ояд асиронро эшонро мебоз фурушед , ва ҳаром кардаам бар шумо ки кофаронро зинда аз даст раҳо кунед .

أи Фтؤмнўни ббъзи алкитобу ткФрўни ббъзи блхтӣ аз китоб имон доред яъне бФдоءи асирону блхтӣ кофар мешед яъне бқтлу ихроҷу тазоҳури Фмои ҷзоءи ман иФъли злки мнкм ё мъшри алиҳўд إло хазӣ фии алҳёҳи алднёу явми алқёмаҳи ирдўни إлии أшд алъзоб мегуяд эй ҷуҳудони қризаҳу нзири подоши ин нофармонӣ ки кардед шуморо дар дунё нест магари хорӣ ва беобӣ , газят аз даст ,у ғул бар гардану зуннор бар миён ,у форум бар рӯй . Ва пас аз онки қризаҳро киштанду фарзандони эшон ббрдгии бурданд ,у нзирро аз хону мони хеш овора карданд ,у бшом ӯ канданду мусулмонони биҷой эшон нишастанд , ин худ азоби дунёсту азоби охирати азин саъб тараст , ҳамонаст ки ҷой дигар гуфт ?лаами фӣ алднё хазӣу ?лаами фии алохраҳи азоби азими сами қол ва мо аллоҳи бғоФли ъмои тъмлўни иълмўни бёءи қроءти ҳиҷозӣу бӯи бикр ва ёқӯбаст , ва ҳар чанд ки хитоб бо қризаҳ ва нзираст аммо аз рӯй ваъид ом аст мегуяд ва мо аллоҳи бғоФл ё мъшри алмкзбини боётаҳ , алҷоҳдини лрсўлаҳ , ман алиҳўд ва ғайриҳам , ъмои тълмўни фии саракаму ълониткму анаи тораки лакам ҳатто иҷозикми алии аъмолкми хайрҳо ва шарҳо أўлӣки аллазӣнаи аштрўои алҳёҳи алднёи болохраҳи Флои ихФФи анҳуам алъзобу лои ҳам инсрўн эшон онанд ки днёءи ?данӣ бар охират рафеъ баргузеданду хосру хоксор касе ки дунё гирад ва уқбо диҳад . Дунёи дор алғрўрасту уқбои дори алсрўр , оқили дори алғрўрро бар дори алсрўр ихтиёр накунад . Мустафо ъ гуфт « ман аҳби дунёаи азри бохртаҳ ва ман аҳби охиратаи азри бадунёа , Фосрўои мо ибқии алии мо иФнӣ .

Қавлаи таъолӣу лақади отинои Мӯсои алкитоби китоби ӣнҷо тӯрӣааст , ҷои дигари онро фарқон ва зиё хонд ва гуфту лақади отинои Мӯсоу ҳорӯни алФрқону зиё фарқон гуфт ки ҳақ аз ботил бидон ҷудо шуд ,у зё ки дилҳо бидон равшани гашт , ва сарҳо бидон ошно . Ин ҳамчунонаст ки дар сӯра алмоӣдаҳ гуфт إнои أнзлнои алтўроаҳи фӣҳо ҳудо ва нур гуфтаанд ки чун аллоҳи таъолии тӯрӣа ба Мӯсо фурӯ фиристод , бикбор фиристод ҷумлаи воҳида ,у Мӯсоро бардоштан ва пазируфтан он фармуду кор кардан бидон , Мӯсо тоқат надошт , раби Алъоламин бо ҳар оятӣ фиришта фиристод то бурдоранд ва натавонистанд , пас баҳри ҳарфӣ фиришта фиристод , ҳам натавонистанд ки тисир раббонӣ набӯд бо эшон , пас аллоҳи таъолӣ бар Мӯсо осон кард то бе ранҷии бардошти бори аҳкоми ону амр ва наҳй дар он ва пазируфтан ону кор кардан бидон , аллоҳи таъолии эшонро мисл зад ва гуфт , мисли аллазӣнаи ҳмлўои алтўроаҳи сами лами иҳмлўҳои кмсли алҳмори иҳмл أсФоро гуфт эшонро ки фармуданд то тӯрӣа дар пазиранд ва бидон кор кунанд ва накарданд мисли эшон рост чун мисли хараст ки дафтарҳо дарбор дорад лекини хррозон чаҳ суд ки дониш надорад , ҳаминаст сифати ҷуҳудон ки тӯрӣа дар даст доранд эшонро аз он чаҳ суд ки дили эшон дар ғилоф ҷаҳласту қуфли навмидӣ бар он зада .

Ва қФинои ман баъдаи болрсли пас аз Мӯсои пайғамбаронро фиристодем фарои пай якдигар дошта , ва аз паии эшон исои бен Марям , ин ҳамчунонаст ки ҳовӣ дигар гуфт сами қФинои алии осорҳми брслнои пас аз Нӯҳ ки падари ҳамаи халқ буд ,у иброҳӣм ки падари араб буд ,у ъбронён , пайғомбарон фиристодем ҳам аз насли эшон чун Исмоилу исҳоқу ёқӯбу ъису Айюбу рўбилу шмъўну Юсуфу ибни ёмину асботу Мӯсоу ҳорӯну Довӯду сулаймону закариёу яҳё .

Ва отинои исои ибни Марями албинот ва аз пас эшон исо фиристодем , ва ӯро додеми нишонҳои равшан ва мӯъҷизҳои ошкоро , чун мурғ аз гули баровардан ,у бод дар он дамӣдан , то мурғӣ май гашти бФрмони худои ъзу ҷлу ҳўи алхФош ,у нобӣнои модари зоди равшани гардонӣдану иллати писии бмсҳи дасти ббрдн ,у зиндаи гардонӣдани мурда . Гуфтаанд чаҳор касро аз фарзандони одам зинда кард пас аз мурдагии эшон : соми бен Нӯҳу ъозру ибни алъҷўзу ибнаи алъошр . Ва ани ибни шаҳоби қоли қили лъисии бен Марями аҳии лнои соми бен Нӯҳ , қоли арўнии қабра , Форўаҳи Фқом ъ , Фқол ё соми бен Нӯҳи аҳии бозни аллоҳи ъзу ҷл , Флми ихрҷи сами қолҳо ассонӣа , Фозои шқи расау лҳитаҳи абиз , Фқоли мо ҳозо ?

Қоли самъати алндоءи алаввали Фзннти анаи ман аллоҳи ъзу ҷл . Фшоби лҳои шқӣ , сами самъати ассонии ФърФти анаи ман алднёи Фхрҷт , Фқоли мз кам санаи мат ? қоли мнзи арбаъаи олоФи санаи мо зҳби ании скраҳи аламут ,у أидноаҳи брўҳи алқудс эй Ҷабраили ибни касӣр ҳар ҷо ки қудс ояд дар қуръон бтхФиФ хонд , гуфтаанд ки рӯҳ Ҷабраиласту саммӣ ба лأнаҳи инзли бмои яҳё бау истрўҳи баъамала , қудси худованди ъз ва ҷласт , изофаи ило нафса лонаи кони бткўини аллоҳи ъзу ҷли ?лаи рўҳои ман ғайри влодаҳи волиду волида ,у исоро ҳам бойени маънии рӯҳ аллоҳ хонанд .

Шуъабӣ гуфт исо бар Ҷабраил расед гуфт ассаломи алейк ё рӯҳи алқудс Ҷабраил гуфт ва алейк ё рӯҳи аллоҳ муфассирон гуфтанд ин ҳар ду номи бик маънӣанд , ва ин изофа бар сиблати тахсӣс ва такримаст , ва гуфтаанд таъӣди исо ба Ҷабраили он буд ки исо неру гирифт бҷони пок аз даҳани Ҷабраил ки дар Марям дамид , то бон неру гирифт ва бепадар аз модар дар вуҷӯд омад , ва гуфтаанд ки Ҷабраил дар ҳамаи ҳоли қарини вай будӣ дар сафар ва дар ҳзр ва дар осмон . Қоли язиди бен майсараи лами иФорқаҳи соъаҳу лам иқрб манеҳ алшитони лдъўаҳи алҷдаҳ , ании аъизҳои бку зритҳои ман алшитони алрҷим . Ибн аббос гуфту ҷамоатӣ аз муфассирон ки маънӣу أидноаҳи брўҳ алқудс онаст ки вайро номи аъзам дар омухтем то мурда бидон зинда мегардонид ,у халқро бидон ъҷоӣб мӯъҷизот менамӯд , пас бойени қавли рӯҳи алқудси исм аъзамаст , ибн зайд гуфт : рӯҳи алқудс Инҷиласт , ҳам бдонмънӣ ки қуръонро бидон рӯҳ хонд ,у злки фии қавлаи أўҳинои إлики рўҳои ман أмрнои бози хитоби ҷуҳудон дар гирифт أи Фклмои ҷоءкми расӯли бмои лои тҳўии أнФскми асткбртми ФФриқои кзбтму Фриқои тқтлўни пас аз онки пайғомбаронро фиристодем то мӯъҷизҳо ошкоро карданд , ва нишонҳои равшан намуданд , шумо рости роҳу рост кор нагаштед , ҳар гуҳ ки пайғомбарӣ ояд бшмо на бар вифқи дили хосту ҳўоءи шумо , гардан мекашид ва нанг доред ки буи имон оред пас қавмиро дурӯғ зан гиред чун исоу Муҳамад ъ ,у қавмиро мекашид чунонк яҳёу закариёу шъё ва ғайриҳам . Қоли абди аллоҳи ибни масъӯди канти бнўи Исроили тқтли фии алиўм сабъин набиёу иқўми сӯқи бқлҳми ман охири алнҳору қолўои қлўбнои ғлФ ҷуҳудон гуфтанд бар тариқи астҳзоءу инкор ки дилҳои мо дар ғилофаст аз ончии ту май гӯйӣ , ҷой дигар гуфту қолўои қлўбнои фии أкнаҳи ммои тдъўнои إлиаҳи дилҳои мо дар пӯшишаст . Акнаҳу ғлФи яке буд , кунону ғилоф ҳар ду бик маънӣанд . Мушрикону ҷуҳудони ин сухан фаровон гуфтаанд ва бидон навмедон кардани расӯли худо хостаанд , ки мо туро ба пайғомбарии нмидоним ,у фарои ончӣ ту оварадӣ на мебайнем , ва агар ғлФи брФъи лоами хуоне маънӣ онаст ки қлўбнои аўъиаҳи алҳкмаҳи дилҳои мо худ пероя донишасту ҳикмат , ва дарин қроءти хештанро аз расӯли худоу қуръону шариъати ислом бениёз медиданд . Ва маънӣ дигар гуфтаанд бойени қроءт яъне ки дилҳои мо пероя ҳикматасту дониш , ҳар чаҳ бидон расад аз илми бидонад ва дарёбад ва ёд гирад , чунаст ки сухани ту май дрнёбд ва фаҳм менакунад , магар на ростаст ? ки агар рост будӣу ҳақ , дилҳои мо онро дарёфтӣ чун дигари суханон .

Раб Алъоламин гуфт бали лънҳми аллоҳи бкФрҳм на чунонаст ки эшон мигўинд ки мо эшонро аз раҳмати худ давр кардаем ва аз даргоҳи хеш рондаем . Ҷой дигар гуфт бали табъи аллоҳи алайҳои бкФрҳму табъи алии қлўбҳми фаҳми лои иФқҳўни меҳр бар дил эшон ниҳодем то донишу ҳикмат дар он нашавад ,у ҷаҳлу куфр аз он берун наёяд аз онаст ки нмидоннд ва дар намеёбанд . Бали ҳарф атфаст ки дар саёқ ҷҳд равад ва дар зоҳири оят ҷҳд нест аммо дар маънӣ ҳаст , факонаи қолу қолўои қлўбнои ғлФу лӣси кзлки бали лънҳми аллоҳи бкФрҳми Фқлилои мо иؤмнўни инро се маънӣ гуфтаанд : яке онаст ки ло иؤмнўн манеҳам алои қалил яъне андакӣ аз ин ҷуҳудон гаравиданд чун абди аллоҳи салому асҳоби вай . Маънии дигари Фқлили мо иؤмнўни ммои фии аидиҳму икФрўни боксраҳи бондкӣ аз ончӣ мо фиристодем ва фармудем бгрўиднду бештар фурӯ гузоштанд , ва он андак онаст ки раб Алъоламин гуфт :у лӣни сأлтҳми ман хлқҳми лиқўлни аллоҳ . Сдигри маънии лои иؤмнўни қлилоу лои ксиро , андак ва бисёр ҳеҷ менегроанд бкм ва беш ҳеҷ дар дайн намеоянд .