Қавлаи таъолӣ : إзи қоли ?лаи рабаи أслми алоиаҳ . . . Ибн аббос гуфт раби Алъоламин бо иброҳӣми ин хитоби он гуҳ кард ки аз он сурб берун омад , ва дар кавкаб менигарасту толиби ҳақ буд , аз батон ва бут прессатон рӯй бар тофта , вазишони безории гирифта , ва гуфта « إнии барии ءи ммои тшркўн » ман безорам аз ончӣ шумо бонабозӣ мегиред бо худои ъзу ҷл аллоҳ гуфт ӯро дар он ҳоли аслм ё иброҳӣм рӯй дили худ фарои модау кирдори хешу дайни хеши поки дор , ва моро ягонау яктои шинос , гуфтаанд ин амр астдомтаст на амри ибтидо , яъне астқми алии алислом ва қул лмтбъики аслмўои ҳозои кқўлаҳи таъолии ллнбӣ ъ фоилами أнаҳи лои إлаҳи إлои аллоҳ эй асбти алии ълмк . Ва қили маъноа : Фўзи аламри илоу астслми лқзоӣӣ ё иброҳӣми кори ман бо ман гузору хештанро бмн сипор .

Қоли أслмти лрби Алъоламин иброҳӣм гуфт пас чаҳ кунам на худованди ҷаҳонёни туе ? рӯй дили худ фаро ту додам ,у биктоиии ту иқрор оварадам ,у бҳмгии бтўи бози омадам . Ин ҳамчунонаст ки дар сӯра алонъом гуфт إнии ваҷҳати ваҷҳеи ллзии Фитри алсмоўоту алأрзи ҳниФои ҷой дигар гуфт рбнои алейк тўклноу إлики أнбно худовандо мо бтўи пушти бози додему бадал бо ту гаштем ,у турои вакил ва корсоз писандидем ,у кори худ бтў супурдем ва аз тавон дидан худ беруни омадем . Чун иброҳӣми бҳмгии баҳақи бози гашту кори худ буии супурд , раби Алъоламин дайну днёء ӯ рост кард ,у ҷаҳонёнро аз он хабар дод ва гуфту отиноаҳи фии алднёи ҳасанау إнаҳи фии алохраҳи лмни алсолҳини додем ӯро дар дунёи набуввату хулату китобу ҳикмат , ва дар перии фарзанд , ва дар он ҷаҳони худ аз навохтагонасту наздикон .

Агар касе гуяд чаҳ ҳикматаст ки иброҳӣмро гуфтанд أслм ҷавоб дод аслмт ,у Мустафоро гуфтанд « фоилам » ва ӯ нагуфт ки илмат ? ҷавоб онаст : ки агар Мустафои алайҳи ассаломи худ ҷавоби надоди раби Алъоламин вайро ниёбат дошт , ва аз баҳри вай ҷавоб дод гуфт « омн алрасул »у алоямони ҳўи алълми биллоҳи субҳонау таъолӣ ва ин тамомтараст аз ҳоли иброҳӣм ки иброҳӣм аз айни тафарруқат ҷавоб дод аз баҳри он худ гуфт . Ва Мустафои алайҳи ассалом дар нуқтаи ҷамъ буд , дар ҳақи брсидаҳ , ва худро дар ҳақ гум карда , лои ҷурми ҳақ ӯро ниёбат дошта ,у ончии вайро гуфтанӣаст ҳақ аз баҳр вай гуфта . Инаст фатвои набувват ки ман кони ллаҳи кони аллоҳи ?лаи пер тариқат гуфт : « ман кони ллаҳи талафаи кони аллоҳи халафа » ва гуфтаанд ки аз иброҳӣм астслом хостанд ,у астслом аз аъмол бандааст , ғояти он пайдоу ҳади он маълум , азин ҷиҳат гуфт أслмти боз аз Мустафои алайҳи ассалом илм хостанду илм аз афъол банда берунаст ,у ҳади он номафҳумаст ,у ғояти он нопидо , бойен сабаб нагуфт ки илмат . Ҷавоб сеюм онаст ки أслмт аз иброҳӣми сӯрат даъвӣ дошт , лои ҷурми бурҳони он даъвӣ аз вай талаб карданд . Ва он ҳамаи балӣоти басари вай фурӯд овараданд , аз имтиҳони ваии бнФсу молу фарзанд .

Ва Мустафои алайҳи ассалом аз роҳ даъвӣ бархест ,у адаби ҳазрат нигаҳ дошт , то аҳадят ӯро дар ҳифзу риояти худ бдошт , ва зон балӣоти ҳеҷ бар сар вай нагумошт .

Қавлаи таъолӣу васии баҳои إброҳими алоиаҳ . . . Васӣу аўсӣ ҳар ду хондаанд бе алифи қроءт оммааст ва бо алифи қроءти маданӣу шомӣ . Ва ҳар ду луғат қуръонасту бмънии яксони қоли аллоҳи таъолӣу أўсонии болслоаҳу алзкоаҳ ,у қоли таъолӣу всинои алإнсони бўолдиаҳу алўсиаҳи фии аллғаҳи алоисол яъне ани алмўсии аўсли амраи илои алмўсии илайҳ . Ва васии баҳои ин ҳоء кноитаст аз млаҳи иброҳӣму млаҳи иброҳӣми дайн исломасту кеши пок , худро васият кард иброҳӣм ки дайни ҳақ исломаст ,у худои ъзу ҷли шуморо ин дайни баргузед ва ба писандид , онро мулозим бошед , ва зон бмгрдид то зинда бошед . Иброҳӣми ин васият кард ва дар аъқобу аҳФоди ваии ин васият бимонад , ва ҳеҷ бурӣда нагашт чунонк аллоҳ гуфт таъолӣу тақаддус ва ҷаълҳо калимаи боқӣаи фии ақабау ёқӯби писарони худро ҳамин васият кард .

Ва писарони иброҳӣм ҳашт буданд Исмоил буд аз ҳоҷар ,у исҳоқ азсора , ва мадину мдоину иғсону змрону ишқу сўҳи ин ҳар шаш аз Фтўри ибнаи иқтн алкнъониаҳ буданду фарзандони ёқӯб дувоздаҳ буданд рўбил ,у шмъўн ,у лоўӣ ,у Яҳудо ,у рёлўну шаҷару дон ,у иғсолӣ ,у ҷоад ,у аср ,у Юсуф ,у ибни ёмин . Асли ҳама банӣ Исроил эшон буданд . Мустафои алайҳ ассалом гуфт « беъсати алии асари смониаҳи олоФи набии арбаъаи олоФи ман банӣ Исроил » .

Ва ончӣ гуфт Флои тмўтн на наҳй аз маргаст ки он дар қудрату феъл кас набошад то бо он мухотаб буд , локин маънӣ онаст ки алзмўои алислом ҳатто азои адрккми аламути содФкм алайҳ мегуяд дайни исломро мулозим бошед ва зон бмгрдид то чун марг дар расад шуморо бар ислом бинад . Пас наҳй аз баргаштан аз дайн исломаст , на аз марг . Фзил ъёз гуфт исломи ӣнҷои бмънии ҳасан алзнаст эй Флои тмўтни алоу антми мслмўн эй алоу антми мҳснўни брбкми алзн , ва ба қол алнабӣ лои имўтни аҳдкми алоу ҳўи иҳсни биллоҳи алзн .

Яҳёи аксмро бихоб диданд гуфтанд худои ъзу ҷл бо ту чаҳ кард ? гуфт дар мавқифи саволи бдошти маро , ва гуфт ё шайх дидӣ ки чаҳ кардӣ ? гуфт азими бҳросидми он гуҳ гуфтам бори худоё аз ту на ин хабар доданд . Гуфт чигуна ? гуфтам абди алрзоқи маро хабар дод аз заҳрӣ аз инс аз расӯл аз Муҳамад аз Ҷабраил аз ту худовандо ки гуфтӣ ман бо банда он кунам ки аз ман чашм дораду бмни гумони барад , ва ман гумони барадам ки бар ман раҳмат кунӣ аллоҳ таъолӣ гуфт Ҷабраил рост гуфт Муҳамад рост гуфт инс рост гуфт заҳрӣ рост гуфт абди алрзоқ рост гуфт , рӯ ки турои омрзидм ва бар ту раҳмат кардам ,у фии хабари маснади ани рҷлои иؤмр ба илои алнори Фозои блғи сулси алтриқи алтФт , Фозои блғи нисфи алтриқи алтФт ,у азои блғи сулсии алтриқи алтФт , Фиқўли аллоҳи таъолии рдўаҳ . Сами исأлаҳу иқўли лами алтФт ?

Фиқўли лмои блғти сулси алтриқи тазаккурати қўлки рбки алғФўри зўи алрҳмаҳи Фқлти лълки тғФри лӣ ,у лмои блғти нисфи алтриқи зикрати қўлк ва ман иғФри алзнўби إлои аллоҳи Фқлти лълки тғФри лӣ . Флмои блғти сулсии алтриқи тазаккурати қўлки қул ё ибодии аллазӣнаи أсрФўои алии أнФсҳми лои тқнтўои ман раҳмаи аллоҳ

Фозддти тмъо , Фиқўли аллоҳи таъолии азҳби Фқди ғФрти лак .

أми кантами шуҳадоъи إзи ҳзри ёқӯби аламути шуҳуду ҳузури бмънӣ мутақорибанд ва фарқ онаст ки ҳузур дар ағлаби истеъмоли бзот буду шуҳуди ҳам дар зот буд ва ҳам дар аноят ва ҳам дар гуфтор . Ва сабаби нузули ин ояти он буд ки уламо ҷуҳудон гуфтанд ба Мустафо ъ ки падарони мо моро бад-ӣн ҷуҳудӣ фармуданд ва васият карданд то аз он бнгрдим ,у ёқӯби писарони худро ҳамин васият кард , он гуҳ ки аз дунё берун шуд . Раби Алъоламин эшонро дурӯғ зан кард бойени оят ва гуфт : أми кантам шуҳадоъам дар мавзе истифҳом аст мегуяд шумо ҳозир будед он гуҳ ки биъқўб марг омад ? إзи қоли лабанӣа . . . Ва писарони худро мегуфт ки чаҳ парастед пас аз ман ? ! мо тъбдўн гуфт ва ман тъбдўн нагуфт аз баҳри онки мо бар ҳар ҷавҳарӣ уфтад ки на ҷонвар бошад чун сангу дарахту оташу офтоб ва монанди он ва ман бар он науфтаду кофарони ин чизҳо маъбуди худ сохта буданд , ёқӯби хост ки бар ботину муътақид писарон расад ки азин чизҳо дар дил доранд ки парастанду блФзи ман бар нагуфт ки он гуҳ чун талқин будӣ эшонро ва эшон худ ҳамаи зиракон ва муваҳҳидон буданд , гуфтанд наабд إлҳку إлаҳи обоӣки худоӣ туро парастему худои падарони ту иброҳӣмро Исмоилу исҳоқ . Ъамро падар хонд ки Исмоил падар тозёнасту исҳоқи падари ъбронён , ва ин ривоят чунонк холаро модар хонд дар сӯраи Юсуфи Фқол «у рафъи أбўиаҳи алии алърш » расӯл худо гуфт слии аллоҳи алайҳу ?алау силам

« ъам алрҷли снўи абӣа »

Бародари падари ҳам шох падараст . إлҳои воҳдои насби алии алвасф . Гӯйанд ва ҳурмат дошт падарроу бузургии қадар ӯро إлҳк гуфтанд ва алҳно нагуфтанд . Пас аз исломи хеш низ хабар боз доданд бар сиблат табаъият гуфтанду нҳни ?лаи мслмўн ва мо мусулмононем ва ӯро гардани ниҳодагон .

Тлки أмаҳи қади хулати алоиаҳ . . . Ҳадиси гузаштагон дар гирифт ва азишон хабар боз дод , он гуҳ ба Мустафо гуфт эшон гуруҳеанд ки бирафтанд ,у қавмӣ ки гузаштанд лҳои мо касбати аишонрост ончӣ карданд , ва ончӣ карданд худро карданд , карда худ ббрднд . Ва лаками мо ксбтму лои тсӣлўни ъмои конўои иъмлўн ва шумо рост ончӣ кунед ва карда хеш бурид , шуморо бникўи кории эшон на навозанд чунонк шуморо аз ҷурмҳои эшон напурсанд ,у лафзи умматро дар қуръони вуҷӯҳ мухталиф гуфтаанд : агар чаҳ ҳама мутақорибанду маъонии ҳамаи бики асл боз мегардад ва он асли ҷамоати мардум .

Аст ки бар чизе гирд оянд . Қоли аллоҳи таъолии кони анноси أмаҳи воҳидае снФои воҳдои фии алзлол . Ҷой дигар гуфт إлои أмми أмсолкм эй аснофи мслкм , яъне кули синфи ман алдўобу алтир мисли банӣ одами фии алмърФаҳи биллоҳу талаби алғзоءу тўқии алмҳолку илтимоси алрзқ . Ва шарҳи ин асл ки гуфтем онаст ки дар қуръон умматаст бмънии ҳайн чунонк гуфт таъолӣу тақаддусу адкри баъди أмаҳ эй баъди ҳайн . Ва қоли таъолӣу лӣни أхрнои анҳуам алъзоби إлии أмаҳи маъдӯдае синӣни маъдӯда ,у асли он ҷамоат мардуманд ки дар замону ҳангом мавҷӯд буданд , пас чун он ҷимоъаи брсиднд ва намонданд он замон ки дар он мавҷӯд буданд баноми эшон бози хонданд . Ва ҳамчунин дар қуръон умматаст бмънии эмом чунонк гуфт إни إброҳими кони أмаҳи қонтои ллаҳи ҳниФо эй амомои иқтдӣ ба аннос , яъне ки эмоми сабаби иҷтимои мардум буд ки бар ӯ мардум ҷамъ оянд ва бар паии ваии раванд , ё дар ваии хисоли писандидаи чандон буд ки дар як уммат бошад , аз ин ҷиҳат ӯро уммати хонданд . Ва дар қуръон умматаст бмънии ҷамоати уламо чунонк гуфту лткни мнкми أмаҳи идъўни إлии алхир ва умматаст бмънии дайн чунонк гуфт إнои вҷднои обоءнои алии أмаҳ ва ин ҳам бар тариқ муҷовиратаст яъне ки халқи дарав ҷамъ шаванд ,у мусулмононро уммати Муҳамади бойен маънӣ гуфтанд ки дар дайни ислом муҷтамаъ шаванд , пас асли ин калимаи ҷимоъа мардумасту синфи эшон чунонк дар аввали гуфтем .

Қавлаи таъолӣ :у қолўои кўнўои ҳўдои أўи насорои тҳтдўои алоиаҳ . . . Он ҷуҳудон Мадинаанду тарсоёни Наҷрон , ҷуҳудон бмؤмнон гуфтанд ки бар дайн мо бошед ки роҳ рост инаст , тарсоён гуфтанд на ки бар дайн мо бошед ки рости роҳӣ даринаст , раб Алъоламин гуфт на он ва на ин , бал ки дайн иброҳӣм гузинед , ва пас рӯй ӯ кунед : ки вай ҳанифаст яъне поки дайну муваҳҳид , моро яктои гӯии яктои дон . Гуфтаанд ки ҳаниф номӣаст муваҳҳидроу ҳоҷиро ва хутана кардароу қиблаи дорро . Қтодаҳ гуфт « ман алҳниФиаҳи алхатону таҳрими никоҳи алохт » ва ҳар чанд ки пайғомбарони пеш аз иброҳӣм бар дайн ислом буданд ва бар рости роҳӣ аммо иброҳӣмро алӣ алхусус бойени номи ҳаниф мансӯб карданд ки эмому муқтадоу пешвои халқ дар дайни ҷуз вай набӯд ,у ҷаҳонёнро ҷузи ботбоъ вай нафармуданд , чунонк ҷой дигар гуфт Фотбъўои млаҳи إброҳими ҳниФо ва мо кони ман алмшркин